Lajmet

Derna, përse përmbytja ishte kaq katastrofike

Lagje të tëra u zhdukën në det teksa uji i ardhur si cunam pushtoi qytetin.

Published

on

Më shumë se 5,000 persona kanë vdekur dhe mijëra të tjerë janë të zhdukur pas përmbytjeve shkatërruese që përfshinë qytetin port libian të Dernas.

Lagje të tëra u zhdukën në det teksa uji i ardhur si cunam pushtoi qytetin.

Familje të tëra u shpërndanë, sipas një gazetari libian, i cili foli me të mbijetuarit në qytet, dhe e përshkroi situatën si “përtej katastrofikes”.

BBC Verify dhe ekipi i gazetarisë vizuale të BBC-së kanë analizuar disa nga arsyet pse përmbytjet shkaktuan dëme kaq katastrofike në Derna.

Reshje rekord

Reshjet u shkaktuan nga stuhia Daniel që goditi Libinë të dielën.

Stuhia – një sistem mesdhetar i ngjashëm me uraganin i njohur si medicane – solli më shumë se 400 mm shi në pjesë të bregdetit verilindor, brenda një periudhe 24-orëshe.

Ky është një përmbytje e jashtëzakonshme për një rajon që zakonisht sheh rreth 1.5 mm shi gjatë gjithë shtatorit.

Qendra Kombëtare Meteorologjike e Libisë thotë se ky është një rekord i ri reshjesh.

Të dhënat satelitore tregojnë shtrirjen e reshjeve në të gjithë rajonin – megjithëse në shumë vende sasia e regjistruar në tokë ishte më e lartë.

Është shumë herët që t’ia atribuosh me siguri forcën e kësaj stuhie, rritjes së temperaturave globale.

Megjithatë, ndryshimet klimatike mendohet se po rrisin frekuencën e ngjarjeve të tilla të forta.

Prof Liz Stephens, një eksperte në rreziqet klimatike dhe qëndrueshmërinë në Universitetin Reading në Mbretërinë e Bashkuar, thotë se shkencëtarët janë të bindur se ndryshimi i klimës po shton reshjet e lidhura me stuhi të tilla.

Dy diga të mbingarkuara

Lumi Uadi Derna rrjedh nga malet e brendshme të Libisë, përmes qytetit të Dernas dhe në Mesdhe.

Është i thatë për pjesën më të madhe të vitit, por shiu jashtëzakonisht i madh përmbyti dy diga të rëndësishme dhe shkatërroi disa ura.

Banorët e qytetit, të cilët ishin urdhëruar nga autoritetet lokale të qëndronin në shtëpi, raportuan se kishin dëgjuar një shpërthim të fortë përpara se qyteti të pushtohej nga uji.

“Digat fillimisht e kanë ujin, dhe shpërthimi i tyre ka çliruar të gjithë ujin me një lëvizje. Mbetjet e ndodhura në ujërat e përmbytjeve e kanë shtuar fuqinë shkatërruese”, thotë Prof Stephens.

Diga e sipërme kishte një kapacitet depozitues prej 1.5 milion metra kub ujë, ndërsa diga e poshtme mund të mbante 22.5 milion metra kub.

Çdo metër kub ujë peshon rreth një ton (1000 kg), kështu që 1.5 milion metër kub ujë peshojnë .5 milion ton.

Shtoji asaj peshe lëvizjen tatëpjetë dhe mund të prodhohet një fuqi e jashtëzakonshme. Dëshmitarët kanë thënë se ujërat kanë qenë afro tre metra në disa vende.

Vlerësohet se 20 cm ujë nga vërshimet me lëvizje të shpejtë janë të mjaftueshme për të rrëzuar dikë dhe 60 cm mjaftojnë për të notuar një makinë. Pra, nuk është çudi që ndërtesa të tëra u shembën nga përmbytjet.

Ekspertët thonë se është shumë herët për të ditur nëse reshjet ekstreme ishin thjesht të tepërta për t’u përballuar nga digat, apo nëse gjendja e strukturave gjithashtu luajti një rol.

Bazuar në vëzhgimet e tyre, digat ka të ngjarë të bëhen nga dheu ose gurë të hedhur dhe të ngjeshur, të cilat nuk janë aq të forta sa betoni.

“Këto diga janë të ndjeshme kur uji tejkalon kapacitetin e tyre dhe ndërsa digat e betonit mund t’i mbijetojnë, digat me mbushje me gurë zakonisht nuk munden,” thotë Prof Dragan Savic i Universitetit të Exeter, një ekspert në inxhinierinë hidraulike.

Duket se diga e sipërme u ça e para, sipas inxhinierit strukturor Andrew Barr.

Ai thotë se uji më pas me siguri ka rrjedhur poshtë luginës së lumit shkëmbor drejt digës së poshtme përpara se ta çante dhe atë, duke rezultuar në përmbytjen e papritur dhe katastrofike të qytetit që shtrihet i bllokuar midis maleve dhe detit.

Një studim i botuar vitin e kaluar mbi hidrologjinë e pellgut të Uadi Dernas theksonte se zona “ka një potencial të lartë rrezikun nga përmbytjet”, në bazë të vëllimeve të mundshme historike të përmbytjeve dhe se digat “kishin nevojë për mirëmbajtje periodike”.

Raporti, nga eksperti i inxhinierisë civile Abdeluanees AR Ashoor nga Universiteti libian i Omar Al-Mukhtar, tha se “situata aktuale në pellgun e luginës Derna kërkon që zyrtarët të marrin masa të menjëhershme, duke kryer mirëmbajtjen e rregullt të digave ekzistuese, sepse në rast të një përmbytjeje të madhe, rezultati do të jetë katastrofik për banorët e luginës dhe qytetit”.

Disa ekspertë kanë theksuar rolin e mundshëm që ka luajtur paqëndrueshmëria politike në Libi në mirëmbajtjen e digës.

Ndërsa përpjekjet e shpëtimit në qytet vazhdojnë, gazetari libian Johr Ali, i cili ka folur me të mbijetuarit në qytet, tha për BBC: “Njerëzit po dëgjojnë klithmat e foshnjave nën tokë, ata nuk dinë si t’i shpëtojnë. Po përdorin lopata për të marrë trupat nga poshtë tokës, po përdorin duart. Të gjithë thonë se është si dita e gjykimit.” / BBC – Bota.al

Lajmet

Sa ka ndryshuar pas 25 vitesh lokacioni ku u xhirua seriali ikonik “Teletubbies”?

Published

on

Seti i njohur i serialit “Teletubbies” duket i panjohur 24 vjet pas përfundimit të shfaqjes, pasi pronari i tokës ka bërë ndryshim të madh.

Seriali popullor për fëmijë u transmetua fillimisht në BBC Two nga viti 1997 deri në 2001. Gjatë kësaj periudhe, xhirimet për serinë u realizuan në Wimpstone, Warwickshire.

Më shumë se dy dekada më vonë, vendi duket shumë ndryshe që nga hera e fundit kur u xhirua “Teletubbies” atje, shkruan The Sun.

Një video e shpërndarë në Instagram tregoi se deri në vitin 2007 – gjashtë vjet pas përfundimit të shfaqjes – pronari i tokës kishte krijuar një pellg gjigant për të parandaluar hyrjen e të huajve.

Deri më 2025, toka mbetet e zbrazët, edhe pse pronarët menaxhojnë një fermë dhe dyqan me produkte ujore pranë saj. Një fans shkroi: “Trishtim. Ishte shumë e rëndësishme në atë kohë. Mund të kishte qenë një destinacion turistik. Shumë fëmijë, tani të rritur, janë rritur me të”.

Një tjetër komentoi: “Fakti që gjithçka u xhirua në atë copë të vogël toke është e pabesueshme”.

Një i tretë shtoi: “Njerëzit nuk e kuptojnë që ata janë fermerë dhe nuk u intereson paratë që mund të fitonin duke shitur bileta për vizitorët nostalgjikë – ata thjesht duan paqe”.

Një i katërt: “Imagjino dikë që e donte “Teletubbies” të kishte blerë atë tokë, të shkarkonte pellgun dhe të ringjallte të gjithë setin, duke e kthyer në muze?”.

Vitin e kaluar, një nga yjet e shfaqjes u shfaq në emisionin “This Morning” me fëmijën e saj.

Jess Smith, tani 30, është e njohur për rolin si bebi në diell në shfaqjen për fëmijë. Ajo me kolegët Nikki Smedley (Laa-Laa) e John Simmit (Dispy), rikujtuan kohën e tyre në “Teletubbies”. Jess u shoqërua nga vajza, Poppy, që atëherë ishte pesë muajshe, u pyet nëse i tregon miqve për famën e saj gjatë fëmijërisë.

Jess tha: “Nuk ua them unë, por të gjithë që janë me mua e dinë, kështu që të tjerët ua tregojnë gjithkujt. Partneri im Ricky ua thotë të gjithëve, po ashtu familja e tij, edhe familja ime. Të gjithë ua tregojnë të gjithëve, kështu që nuk ka rëndësi ku shkoj, të gjithë e dinë”.

Continue Reading

Bota

​Zelensky dhe Macron bien dakord të takohen pas samitit Trump-Putin

Published

on

By

Presidenti ukrainas Volodymyr Zelensky dhe presidenti francez Emmanuel Macron folën sot, sipas Pallatit Élysée.

Të dy udhëheqësit ranë dakord të takohen “në momentin kur do të jetë më i dobishëm dhe efektiv” pas takimit të presidentit të SHBA-së Donald Trump dhe presidentit rus Vladimir Putin, thuhet në deklaratë.

Zelensky u takua këtë javë në Berlin me kancelarin gjerman Friedrich Merz dhe në Londër me kryeministrin britanik Keir Starmer.

Continue Reading

Bota

Trump para se të nisej për në Alaska: Rreziqet janë të larta

Published

on

By

“Rrezik i lartë!!!”: shkroi presidenti i Shteteve të Bashkuara të Amerikës, Donald Trump në platformën e tij të mediave sociale, Truth, pak para se të nisej nga Uashingtoni për në Alaska, ku do të takohet me Vladimir Putinin.

Numërimi mbrapsht për takimin historik midis Donald Trump dhe Vladimir Putin po i afrohet fundit. Samiti i mesit të gushtit në Alaska përqendrohet në Ukrainë, por udhëheqësi i Kremlinit dëshiron ta përdorë atë si një mundësi për të rigjallëruar marrëdhëniet me Shtetet e Bashkuara. Axhenda e Rusisë, e cila përfshin bashkëpunimin dhe armët, është shumë më e gjerë se ajo “e zhveshur” amerikane, e cila ka një pikë të vetme në agjendë: fundin e konfliktit në Ukrainë.

Takimi midis Donald Trump dhe Vladimir Putin në Anchorage, në bazën ushtarake Elmendorf-Richardson, do të fillojë në orën 21:30 sipas kohës italiane. Vlerësohet – nëse gjithçka shkon mirë – se i gjithë takimi mund të zgjasë të paktën tre deri në katër orë, shkruan ANSA.

Putini do të shoqërohet nga tre ministra dhe disa zyrtarë besnikë: këshilltari i Kremlinit Yuri Ushakov, këshilltari për investimet e huaja Kirill Dmitriev, ministri i jashtëm Sergei Lavrov, ministri i mbrojtjes Andrei Belousov dhe ministri i financave Anton Siluanov. Delegacioni i Trump do të përfshijë gjithashtu Sekretarin e Shtetit Marco Rubio dhe të Dërguarin Special Steve Witkoff.

Samiti do të hapet me një takim ballë për ballë midis dy udhëheqësve pas dyerve të mbyllura: vetëm në një dhomë përveç përkthyesve, siç ndodhi në Helsinki. Takimi dypalësh do të pasohet nga një drekë pune dhe diskutime midis dy delegacioneve. Ai do të përfundojë me një konferencë për shtyp, e cila pritet të jetë e përbashkët, përveç nëse dialogu ndërlikohet.

Continue Reading

Lajmet

Sunderlandi e zyrtarizon kapitenin e ri Granit Xhaka

Published

on

Ylli kosovar Granit Xhaka i cili u transferua pak javë më parë në ekipin e Sunderlandit, po konsiderohet si një lider i lindur, pasi që përfaqësuesit zviceran iu besua edhe shiriti i kapitenit, duke e pasur parasysh lidershipin e tij dhe përvojën e madhe.

Madje klubi anglez përmes rrjeteve sociale e zyrtarizoi vendimin që mesfushorit me tipare defanzive t’ia besojë shiritin e kapitenit.

“Granit Xhaka, kapiten i ri i Sunderland AFC”, shkroi klubi anglez.

E ish-futbollisti i Baselit, Borussia Monchengladbachut, Arsenalit dhe Bayer Leverkusenit, tha se ndihet krenar që iu besua kjo përgjegjësi dhe privilegj.

“Më bën jashtëzakonisht krenar që jam kapiten i këtij klubi dhe i kësaj skuadre. Shpresoj të tregoj lidershipin tim brenda dhe jashtë fushës, duke ndihmuar shokët e mi të skuadrës në qendrën stërvitore dhe në të gjithë klubin”, u shpreh 32 vjeçari.

Continue Reading

Të kërkuara