Kulturë

Cila është mosha më e mirë për t’u mësuar leximin fëmijëve?

Cila është formula më e mirë për sukses të qëndrueshëm?

Published

on

Në disa vende, fëmijët deri në katër vjeç mësojnë të lexojnë dhe të shkruajnë. Në vende tjera nuk fillojnë deri në shtatë. Cila është formula më e mirë për sukses të qëndrueshëm?

Melissa Hogenboom është një regjisore e çmuar dhe drejtuese në BBC, ku ajo hapi dhe drejton faqen e dokumentarëve BBC Reel. Ajo ka hulumtuar lidhur me këtë çështje.

“Unë isha shtatë vjeçe kur fillova të mësoja të lexoja, siç është tipike për shkollën alternative të Steiner që ndoqa. Vajza ime ndjek një shkollë standarde angleze dhe filloi në moshën katërvjeçare, siç është tipike në shumicën e shkollave britanike. Duke e parë atë të mësonte përmendësh shkronjat dhe t’i shqiptonte fjalët, në një moshë kur ideja ime e arsimit ishte ngjitja në pemë dhe kërcimi nëpër pellgje, më ka bërë të pyes veten se si na formojnë përvojat tona të ndryshme. A ka nisur një fillim të rëndësishëm që do t’i japë përfitime gjatë gjithë jetës? Apo i është ekspozuar panevojshëm stresit dhe presionit të mundshëm, në një kohë kur ajo duhet të gëzojë lirinë e saj? Apo thjesht po shqetësohem shumë dhe nuk ka rëndësi se në çfarë moshe fillojmë të lexojmë dhe të shkruajmë?”, tha Hogenboom.

Përvoja e hershme me gjuhën konsiderohet thelbësore për suksesin e mëvonshëm të fëmijëve

Nuk ka dyshim se gjuha me gjithë pasurinë e saj e shkruar, e folur, e kënduar apo e lexuar me zë të lartë luan një rol vendimtar në zhvillimin tonë të hershëm. Foshnjat tashmë i përgjigjen më mirë gjuhës së cilës iu ekspozuan sa ishin në barkun e nënës. Prindërit inkurajohen t’u lexojnë fëmijëve të tyre edhe para se të lindin dhe kur janë foshnje. Provat tregojnë se sa shumë ose sa pak na flitet si fëmijë mund të ketë efekte të qëndrueshme në arritjet e ardhshme arsimore. Librat janë një aspekt veçanërisht i rëndësishëm i atij ekspozimi të pasur gjuhësor, pasi gjuha e shkruar shpesh përfshin një fjalor më të gjerë, më të nuancuar dhe të detajuar sesa gjuha e folur e përditshme. Kjo nga ana tjetër mund t’i ndihmojë fëmijët të rrisin gamën dhe thellësinë e shprehjes.

Meqenëse përvoja e hershme e gjuhës së një fëmije konsiderohet kaq thelbësore për suksesin e tyre të mëvonshëm, është bërë gjithnjë e më e zakonshme që parashkollorët të fillojnë t’u mësojnë fëmijëve aftësitë bazë të shkrim-leximit edhe para fillimit të arsimit formal. Kur fëmijët fillojnë shkollën, arsimimi është padyshim një fokus kryesor. Ky qëllim është bërë edhe më i domosdoshëm pasi studiuesit paralajmërojnë se pandemia ka shkaktuar një hendek të madh arritjesh midis familjeve më të pasura dhe të varfra, duke rritur pabarazinë akademike.

Në shumë vende, arsimi formal fillon në moshën katërvjeçare. Sipas disa opinioneve, fillimi i mësimit në moshë të hershme sjell sukses. Rezultati, megjithatë, mund të jetë një garë armatimi arsimor, me prindërit që përpiqen t’i japin fëmijës së tyre avantazhe të hershme në shkollë përmes stërvitjes dhe mësimdhënies private, dhe disa prindër madje paguajnë që fëmijët deri në katër vjeç të kenë mësime private shtesë.

Krahasoni atë me edukimin e hershëm më të bazuar në lojëra të disa dekadave më parë, dhe mund të shihni një ndryshim të madh në politikë, bazuar në ide shumë të ndryshme se çfarë kanë nevojë fëmijët tanë për të ecur përpara. Në ShBA, kjo urgjencë u përshpejtua me ndryshimet e politikave të tilla si akti i vitit 2001, asnjë fëmijë nuk lihet pas, i cili promovoi testimin e standardizuar si një mënyrë për të matur performancën dhe përparimin arsimor. Në Mbretërinë e Bashkuar, fëmijët testohen në vitin e dytë të shkollës (5-6 vjeç) për të kontrolluar se po arrijnë standardin e pritur të leximit. Kritikët paralajmërojnë se testimi i hershëm si ky mund t’i largojë fëmijët nga leximi, ndërsa përkrahësit thonë se ndihmon në identifikimin e atyre që kanë nevojë për mbështetje shtesë.

Megjithatë, shumë studime tregojnë pak përfitim nga një mjedis i hershëm tepër akademik. Një raport i vitit 2015 në ShBA thotë se pritshmëritë e shoqërisë për atë që fëmijët duhet të arrijnë në kopshtin e fëmijëve kanë ndryshuar, gjë që po çon në praktika të papërshtatshme në klasë, siç është zvogëlimi i të mësuarit të bazuar në lojë.

Fillimi i mëvonshëm, rezultate më të mira?

Jo të gjithë e favorizojnë fillimin e hershëm të shkollimit. Në shumë vende, duke përfshirë Gjermaninë, Iranin dhe Japoninë, shkollimi zyrtar fillon rreth moshës gjashtëvjeçare. Në Finlandë, shpesh i njohur si vendi me një nga sistemet arsimore më të mira në botë, fëmijët fillojnë shkollën në moshën shtatëvjeçare.

Pavarësisht nga kjo vonesë e dukshme, studentët finlandezë shënojnë më shumë në të kuptuarit e leximit sesa studentët nga Mbretëria e Bashkuar dhe Shtetet e Bashkuara të Amerikës në moshën 15-vjeçare. Në përputhje me atë qasje të përqendruar te fëmijët, kopshtet finlandeze u ofrojnë fëmijëve më shumë argëtim sesa mësim formal akademik.

Pas këtij modeli, një studim i Universitetit të Kembrixhit në vitin 2009 propozoi që mosha formale e shkollës duhet të shtyhet në gjashtë, duke u dhënë fëmijëve në Mbretërinë e Bashkuar më shumë kohë për të zhvilluar aftësitë gjuhësore dhe studimore thelbësore për përparimin e tyre të mëvonshëm. Shkollimi në moshë të hershme mund të rrezikojë besimin e pesëvjeçarëve dhe të shkaktojë dëm afatgjatë në shkollimin e tyre.

Nuk ka rëndësi nëse filloni të lexoni në katër, pesë apo gjashtë vjeç, për sa kohë që metoda është e mirë – Anna Cunningham

Hulumtimi e mbështet këtë ide për të filluar shkollimin më vonë. Një studim i vitit 2006 në kopshtin e fëmijëve në ShBA tregoi se kishte përmirësime në rezultatet e testimit për fëmijët që shtynë hyrjen në shkolla për një vit.

Hulumtimet e tjera që krahasuan lexuesit e hershëm me lexuesit e vonë, zbuluan se lexuesit e mëvonshëm arrijnë nivele të krahasueshme madje duke tejkaluar paksa lexuesit e hershëm në aftësitë e të kuptuarit. Studimi, shpjegon autori kryesor, Sebastian Suggate, i Universitetit të Regensburgut në Gjermani, tregon se të mësuarit më vonë i lejon fëmijët të përputhen në mënyrë më efikase njohuritë e tyre për botën të kuptuarit e tyre me fjalët që mësojnë.

“Kjo ka kuptim. Të kuptuarit e leximit është gjuhë, ata duhet të zhbllokojnë idetë pas saj”, thotë ai.

“Sigurisht, nëse kaloni më shumë kohë duke u fokusuar në gjuhën në fazë të hershme, ju po ndërtoni një bazë të fortë aftësish që kërkojnë vite për t’u zhvilluar. Leximi mund të merret shpejt, por për gjuhën (fjalorin dhe të kuptuarit) nuk ka truke të lira. Është punë e vështirë”, shtoi Suggate.

Pyetja mbetet që nëse aftësia për të lexuar nuk përmirësohet duke mësuar herët, atëherë pse të fillohet herët? Ndryshimet individuale në oreksin dhe aftësinë për të lexuar janë një aspekt i rëndësishëm.

Studimet tregojnë se aftësia për të lexuar është e lidhur më ngushtë me fjalorin e një fëmije sesa me moshën e tyre dhe se aftësitë e gjuhës së folur janë një parashikues i lartë i aftësive letrare të mëvonshme. Megjithatë, ne e dimë se shumë fëmijë që hyjnë në shkollë janë prapa në aftësitë e tyre gjuhësore, veçanërisht ata me prejardhje të pafavorshme. Disa argumentojnë se mësimdhënia formale u lejon këtyre fëmijëve të kenë qasje në mbështetjen dhe aftësitë që të tjerët mund të marrin në mënyrë joformale në shtëpi.

Obsesioni ynë me shkrim-leximin e hershëm duket të jetë disi i pabazuar, atëherë nuk ka nevojë, as përfitim të qartë për ta nxituar atë. Nga ana tjetër, nëse fëmija juaj po fillon herët, ose tregon një interes të pavarur për të lexuar përpara se shkolla e tij t’ia ofrojë, kjo është gjithashtu mirë, për sa kohë që ka shumë mundësi për të ulur mjetet dhe për t’u argëtuar gjatë rrugës./UBTNews/

Kulturë

“Ëndrra pa kufi, Opera pa mure” – publikohen datat e Ramë Lahaj International Opera Festival

Published

on

Festivali Ndërkombëtar i Operës Rame Lahaj (RLIOF), do mbahet nga 23 korriku deri më 2 gusht 2025, duke sjellë edicionin e tij të pestë, me temën “Ëndrra pa kufi, Opera pa mure” një thirrje për tejkalimin e barrierave dhe për fuqinë transformuese të artit.

Festivali konsiderohet jo vetëm si një festë e muzikës por një dëshmi e forcës së ëndrrave dhe vizionit për Kosovën.

Më poshtë gjeni njoftimin e plotë të festivalit:

Në një vend ku mungon një shtëpi opere, ne nuk pamë një pengesë, por një mundësi për të ndërtuar diçka më të madhe. Me pasion dhe përkushtim, kemi kthyer çdo hapësirë në një skenë tingujsh që përkëdhelin zemrat e publikut.

“Ëndrra pa kufi, Opera pa mure” është më shumë se një moto, është fryma që do të na udhëheq në këtë edicion. Artistë nga çdo cep i botës na janë bashkuar, duke treguar se muzika është gjuha universale. Ajo nuk njeh barriera, nuk njeh kufi. Kosova është gati. Është e denjë, dhe ka nevojë për një shtëpi ku arti të marrë frymë, ku talenti të lulëzojë, ku brezat e ardhshëm të besojnë se ëndrrat bëhen realitet.

Në këtë 5-vjetor, ne nuk ndalemi. Ne ëndërrojmë më fort, krijojmë më lart dhe ndërtojmë themelet e së ardhmes.

Arti nuk ka nevojë për kufi, ai ka nevojë për zemra që besojnë.  Në këtë edicion jubilar, një rrugëtim që ka shënjuar historinë e artit operistik në vend, RLIOF ka ndërtuar tashmë një traditë, duke vendosur çdo vit një tullë më shumë për shtëpinë e ardhshme të artit muzikor në Kosovë.

Continue Reading

Magazinë

Dua Lipa në mesin e 300 personaliteteve që kërkojnë të mos përkrahet Izraeli

Published

on

Këngëtarja shqiptare me famë botërore, është në mesin e 300 figurave publike që i kanë bërë thirrje kryeministrit britanik, Keir Starmer, të ndërpresë bashkëpunimin me Izraelin, për sulmet e kryera ndaj civilëve në Gaza.

Në letrën drejtuar kryeministrit, ka raportuar Sky News, emra të famshëm nga bota e medias, artit, mjekësisë, akademikë, kanë akuzuar qeverinë se po vazhdon të lejojë shitjen e armëve nga Britania e Madhe në Izrael, e ofron licenca për armë.

Letra, e iniciuar nga organizata bamirëse për refugjatë, “Choose Love”, ka kërkuar të pezullojë menjëherë shitjen e armëve për Izraelin, si dhe të ketë qasje të menjëhershme humanitare në Gaza.

“Ju bëjmë thirrje të ndërmerrni veprime të menjëhershme për t’i dhënë fund bashkëfajësisë së Mbretërisë së Bashkuar në tmerret në Gaza”, thuhet në letër.

Aty u potencua edhe që “fëmijët në Gaza po vdesin nga uria, ndërsa ushqimi e ilaçet janë vetëm pak minuta larg”, duke iu referuar bllokadës 11-javore të Izraelit për ushqimin dhe furnizimet e tjera.

Kryeministri Keir iu bashkua udhëheqësve francezë dhe kanadezë, duke paralajmëruar Izraelin se do ndërmarrin “veprime konkrete” nëse kryeministri izraelit, Benjamin Netanyahu, vazhdon zgjerimin e operacioneve ushtarake në Gaza.

Continue Reading

Magazinë

30 vite “Mission: Impossible”, Tom Cruise ndan emocionet para finales së madhe

Published

on

Filmi ikonik Mission Impossible, i cila kulmon këtë vit me të shumëpriturin The Final Reckoning, ka qenë një aventurë jetësore për Tom Cruise.

Në një postim emocionues në rrjetet sociale, aktori 62-vjeçar bëri një reflektim të ndjerë mbi rrugëtimin e tij si yll dhe producent i serisë së suksesshme filmike. Ai shprehu mirënjohjen për të gjithë ata që kanë qenë pjesë e këtij rrugëtimi.

“Më shumë se 30 vjet më parë, fillova udhëtimin e prodhimit të filmit tim të parë, Mission: Impossible,” shkruan Cruise.
“Që atëherë, këto tetë filma më kanë udhëhequr në aventurën e jetës. Faleminderit regjisorëve, aktorëve, artistëve dhe teknikëve të jashtëzakonshëm nga e gjithë bota që ndihmuan t’i jepnim jetë këtyre historive. Ishte një privilegj të punoja me ju. Më e rëndësishmja, dua të falënderoj publikun. Jemi të emocionuar të ndajmë Llogarinë Finale me ju.”

Me këtë mesazh të ngrohtë dhe personal, Cruise ndan jo vetëm historinë e një suksesi kinematografik, por edhe ndjeshmërinë e një artisti që vlerëson çdo hap të këtij udhëtimi 30-vjeçar.

Continue Reading

Magazinë

Bebe Rexha thyen rekord në Billboard – “Meant To Be” shpallet kënga më e dëgjuar ‘country’ e shekullit 21

Published

on

Bebe Rexha, ka shënuar një tjetër sukses të madh në karrierën e saj ndërkombëtare. Këngëtarja, e cila ka pushtuar skenat më të mëdha të muzikës në botë, ka ndarë me ndjekësit në Instagram një arritje historike.

Gjiganti muzikor Billboard ka publikuar në rrjet istën e 100 këngëve më të dëgjuara në historinë e muzikës country në shekullin 21 – dhe në krye të kësaj liste renditet pikërisht kënga e Bebe Rexhës, “Meant To Be”.

“Grafikët country të shekullit 21. Hidhni një sy listës së Billboard për këngët më të mira country të shekullit 21 në @billboardcharts, bazuar në 25 vitet e para të këtij shekulli. Renditja me 100 pozicione është përpiluar sipas performancës në tabelën javore Top Country Songs, nga fillimi i 2000 deri në fund të vitit 2024. Lëvizni fotot për të parë renditjen e plotë e klikoni linkun në bio për më shumë detaje” – shkruhet në njoftimin zyrtar të Billboard.

“Meant To Be”, e publikuar më 2017 në bashkëpunim me Florida Georgia Line, ka njohur sukses të jashtëzakonshëm në mbarë botën. Ajo numëron mbi një miliard dëgjime në Spotify, mbi një miliard shikime në YouTube dhe ka marrë nominime për çmime prestigjioze si Grammy, MTV VMA, MTV EMA dhe CMA.

Ky hit është i certifikuar me çmimin “Diamond” në Shtetet e Bashkuara, një arritje që pak këngë kanë mundur ta prekin.

 

 

Continue Reading

Të kërkuara