

Kulturë
Cila është mosha më e mirë për t’u mësuar leximin fëmijëve?
Cila është formula më e mirë për sukses të qëndrueshëm?
Published
3 years agoon
By
Betim GashiNë disa vende, fëmijët deri në katër vjeç mësojnë të lexojnë dhe të shkruajnë. Në vende tjera nuk fillojnë deri në shtatë. Cila është formula më e mirë për sukses të qëndrueshëm?
Melissa Hogenboom është një regjisore e çmuar dhe drejtuese në BBC, ku ajo hapi dhe drejton faqen e dokumentarëve BBC Reel. Ajo ka hulumtuar lidhur me këtë çështje.
“Unë isha shtatë vjeçe kur fillova të mësoja të lexoja, siç është tipike për shkollën alternative të Steiner që ndoqa. Vajza ime ndjek një shkollë standarde angleze dhe filloi në moshën katërvjeçare, siç është tipike në shumicën e shkollave britanike. Duke e parë atë të mësonte përmendësh shkronjat dhe t’i shqiptonte fjalët, në një moshë kur ideja ime e arsimit ishte ngjitja në pemë dhe kërcimi nëpër pellgje, më ka bërë të pyes veten se si na formojnë përvojat tona të ndryshme. A ka nisur një fillim të rëndësishëm që do t’i japë përfitime gjatë gjithë jetës? Apo i është ekspozuar panevojshëm stresit dhe presionit të mundshëm, në një kohë kur ajo duhet të gëzojë lirinë e saj? Apo thjesht po shqetësohem shumë dhe nuk ka rëndësi se në çfarë moshe fillojmë të lexojmë dhe të shkruajmë?”, tha Hogenboom.
Përvoja e hershme me gjuhën konsiderohet thelbësore për suksesin e mëvonshëm të fëmijëve
Nuk ka dyshim se gjuha me gjithë pasurinë e saj e shkruar, e folur, e kënduar apo e lexuar me zë të lartë luan një rol vendimtar në zhvillimin tonë të hershëm. Foshnjat tashmë i përgjigjen më mirë gjuhës së cilës iu ekspozuan sa ishin në barkun e nënës. Prindërit inkurajohen t’u lexojnë fëmijëve të tyre edhe para se të lindin dhe kur janë foshnje. Provat tregojnë se sa shumë ose sa pak na flitet si fëmijë mund të ketë efekte të qëndrueshme në arritjet e ardhshme arsimore. Librat janë një aspekt veçanërisht i rëndësishëm i atij ekspozimi të pasur gjuhësor, pasi gjuha e shkruar shpesh përfshin një fjalor më të gjerë, më të nuancuar dhe të detajuar sesa gjuha e folur e përditshme. Kjo nga ana tjetër mund t’i ndihmojë fëmijët të rrisin gamën dhe thellësinë e shprehjes.
Meqenëse përvoja e hershme e gjuhës së një fëmije konsiderohet kaq thelbësore për suksesin e tyre të mëvonshëm, është bërë gjithnjë e më e zakonshme që parashkollorët të fillojnë t’u mësojnë fëmijëve aftësitë bazë të shkrim-leximit edhe para fillimit të arsimit formal. Kur fëmijët fillojnë shkollën, arsimimi është padyshim një fokus kryesor. Ky qëllim është bërë edhe më i domosdoshëm pasi studiuesit paralajmërojnë se pandemia ka shkaktuar një hendek të madh arritjesh midis familjeve më të pasura dhe të varfra, duke rritur pabarazinë akademike.
Në shumë vende, arsimi formal fillon në moshën katërvjeçare. Sipas disa opinioneve, fillimi i mësimit në moshë të hershme sjell sukses. Rezultati, megjithatë, mund të jetë një garë armatimi arsimor, me prindërit që përpiqen t’i japin fëmijës së tyre avantazhe të hershme në shkollë përmes stërvitjes dhe mësimdhënies private, dhe disa prindër madje paguajnë që fëmijët deri në katër vjeç të kenë mësime private shtesë.
Krahasoni atë me edukimin e hershëm më të bazuar në lojëra të disa dekadave më parë, dhe mund të shihni një ndryshim të madh në politikë, bazuar në ide shumë të ndryshme se çfarë kanë nevojë fëmijët tanë për të ecur përpara. Në ShBA, kjo urgjencë u përshpejtua me ndryshimet e politikave të tilla si akti i vitit 2001, asnjë fëmijë nuk lihet pas, i cili promovoi testimin e standardizuar si një mënyrë për të matur performancën dhe përparimin arsimor. Në Mbretërinë e Bashkuar, fëmijët testohen në vitin e dytë të shkollës (5-6 vjeç) për të kontrolluar se po arrijnë standardin e pritur të leximit. Kritikët paralajmërojnë se testimi i hershëm si ky mund t’i largojë fëmijët nga leximi, ndërsa përkrahësit thonë se ndihmon në identifikimin e atyre që kanë nevojë për mbështetje shtesë.
Megjithatë, shumë studime tregojnë pak përfitim nga një mjedis i hershëm tepër akademik. Një raport i vitit 2015 në ShBA thotë se pritshmëritë e shoqërisë për atë që fëmijët duhet të arrijnë në kopshtin e fëmijëve kanë ndryshuar, gjë që po çon në praktika të papërshtatshme në klasë, siç është zvogëlimi i të mësuarit të bazuar në lojë.
Fillimi i mëvonshëm, rezultate më të mira?
Jo të gjithë e favorizojnë fillimin e hershëm të shkollimit. Në shumë vende, duke përfshirë Gjermaninë, Iranin dhe Japoninë, shkollimi zyrtar fillon rreth moshës gjashtëvjeçare. Në Finlandë, shpesh i njohur si vendi me një nga sistemet arsimore më të mira në botë, fëmijët fillojnë shkollën në moshën shtatëvjeçare.
Pavarësisht nga kjo vonesë e dukshme, studentët finlandezë shënojnë më shumë në të kuptuarit e leximit sesa studentët nga Mbretëria e Bashkuar dhe Shtetet e Bashkuara të Amerikës në moshën 15-vjeçare. Në përputhje me atë qasje të përqendruar te fëmijët, kopshtet finlandeze u ofrojnë fëmijëve më shumë argëtim sesa mësim formal akademik.
Pas këtij modeli, një studim i Universitetit të Kembrixhit në vitin 2009 propozoi që mosha formale e shkollës duhet të shtyhet në gjashtë, duke u dhënë fëmijëve në Mbretërinë e Bashkuar më shumë kohë për të zhvilluar aftësitë gjuhësore dhe studimore thelbësore për përparimin e tyre të mëvonshëm. Shkollimi në moshë të hershme mund të rrezikojë besimin e pesëvjeçarëve dhe të shkaktojë dëm afatgjatë në shkollimin e tyre.
Nuk ka rëndësi nëse filloni të lexoni në katër, pesë apo gjashtë vjeç, për sa kohë që metoda është e mirë – Anna Cunningham
Hulumtimi e mbështet këtë ide për të filluar shkollimin më vonë. Një studim i vitit 2006 në kopshtin e fëmijëve në ShBA tregoi se kishte përmirësime në rezultatet e testimit për fëmijët që shtynë hyrjen në shkolla për një vit.
Hulumtimet e tjera që krahasuan lexuesit e hershëm me lexuesit e vonë, zbuluan se lexuesit e mëvonshëm arrijnë nivele të krahasueshme madje duke tejkaluar paksa lexuesit e hershëm në aftësitë e të kuptuarit. Studimi, shpjegon autori kryesor, Sebastian Suggate, i Universitetit të Regensburgut në Gjermani, tregon se të mësuarit më vonë i lejon fëmijët të përputhen në mënyrë më efikase njohuritë e tyre për botën të kuptuarit e tyre me fjalët që mësojnë.
“Kjo ka kuptim. Të kuptuarit e leximit është gjuhë, ata duhet të zhbllokojnë idetë pas saj”, thotë ai.
“Sigurisht, nëse kaloni më shumë kohë duke u fokusuar në gjuhën në fazë të hershme, ju po ndërtoni një bazë të fortë aftësish që kërkojnë vite për t’u zhvilluar. Leximi mund të merret shpejt, por për gjuhën (fjalorin dhe të kuptuarit) nuk ka truke të lira. Është punë e vështirë”, shtoi Suggate.
Pyetja mbetet që nëse aftësia për të lexuar nuk përmirësohet duke mësuar herët, atëherë pse të fillohet herët? Ndryshimet individuale në oreksin dhe aftësinë për të lexuar janë një aspekt i rëndësishëm.
Studimet tregojnë se aftësia për të lexuar është e lidhur më ngushtë me fjalorin e një fëmije sesa me moshën e tyre dhe se aftësitë e gjuhës së folur janë një parashikues i lartë i aftësive letrare të mëvonshme. Megjithatë, ne e dimë se shumë fëmijë që hyjnë në shkollë janë prapa në aftësitë e tyre gjuhësore, veçanërisht ata me prejardhje të pafavorshme. Disa argumentojnë se mësimdhënia formale u lejon këtyre fëmijëve të kenë qasje në mbështetjen dhe aftësitë që të tjerët mund të marrin në mënyrë joformale në shtëpi.
Obsesioni ynë me shkrim-leximin e hershëm duket të jetë disi i pabazuar, atëherë nuk ka nevojë, as përfitim të qartë për ta nxituar atë. Nga ana tjetër, nëse fëmija juaj po fillon herët, ose tregon një interes të pavarur për të lexuar përpara se shkolla e tij t’ia ofrojë, kjo është gjithashtu mirë, për sa kohë që ka shumë mundësi për të ulur mjetet dhe për t’u argëtuar gjatë rrugës./UBTNews/
Kulturë
92 vjet nga lindja e mbretëreshës së këngës shqipe, Nexhmije Pagarushës
Published
8 hours agoon
May 7, 2025
Sot janë bërë 92 vjet nga lindja e mbretëreshës së muzikës shqipe, Nexhmije Pagarushës.
Ajo mbetet një nga figurat më të shquara të muzikës shqiptare, e cila sot në këtë përvjetor vazhdon të kujtohet si ‘Bilbili i këngës shqipe’ e cila la pas një trashëgimi të pashlyeshme, e cila vazhdon të frymëzojë e të prekë zemrat e shumëkujt.
Nexhmije Pagarusha nuk ishte vetëm një artiste, por një ikonë, një përfaqësuese e muzikës shqiptare. Me zërin e saj të shkëlqyeshëm dhe interpretimin e ndjeshëm, ajo arriti të kapte zemrat e publikut në mënyrë të paimagjinueshme.
Këngët e saj, si “Baresha”, ”Ani mori nuse”, ”Mora testin”, “Një lule”, “Zambaku i Prizrenit” dhe shumë të tjera, nuk janë vetëm kompozime muzikore, por janë pjesë e trashëgimisë kulturore të kombit tonë.
Veprimtaria e saj muzikore 40-vjeçare është aq e gjerë, sa që është vështirë të thuhet se cilit zhanër i takon. Është e njohur për interpretimet e saj të shkëlqyera në muzikën popullore dhe opera.
Nexhmije Pagarusha ishte edhe aktore e suksesshme, si në film ashtu edhe në teatër.
”Baresha” është një ndër kryeveprat e interpretimit të saj. Kjo këngë u kompozua nga bashkëshorti i saj Rexho Mulliqi, me tekstin e poetit Rifat Kukaj.
Nexhmije Pagarusha interpretoi në një koncert të muzikës klasike veprat e përkthyera shqip të Bethovenit, Puçinit, Verdit, etj. Ky koncert ka qenë i pari i këtij lloji. Fatkeqësisht, asnjërit nga organizatorët teknikë nuk iu kishte kujtuar që të regjistronte këtë koncert. Mendohet se ajo ka interpretuar mbi 150 këngë.
Ajo ishte pjesëmarrëse e koncerteve në Kosovë, Shqipëri, Bullgari, etj. Karrierën muzikore e përfundoi në vitin 1984, pas një koncerti në Sarajevë. Pas 16 vjetësh larg skenës, ajo u paraqit në vitin 2000 me këngën “Për ty” në një emision të udhëhequr nga Ardit Gjebrea, i cili e bindi të bëjë këtë.
Më 2018 Pagarusha u vlerësua me “Medaljen e Mirënjohjes” nga presidenti amerikan, Donald Trump.
Përveç talentit të saj të rrallë, Nexhmije Pagarusha ishte gjithashtu një simbol i forcës dhe rezistencës.
Me 7 Shkurt 2020, Nexhmije Pagarusha u nda nga jeta.
Magazinë
Rikthehet “Squid Game”: Publikohet trailer-i i sezonit të tretë dhe të fundit
Published
9 hours agoon
May 7, 2025
Është zyrtare: Seriali “Squid Game” do të rikthehet në Netflix për sezonin e tretë dhe të fundit më 27 qershor.
Në skenë rrënqethëse, personazhi, Gi-hun, shfaqet brenda një kutie të madhe dhuratash të zezë, që rojet e përdorin si arkivol për lojtarët e vdekur. Lojtarët tjerë, të frikësuar e kuriozë, afrohen e hapin, duke zbuluar Gi-hun brenda.
Në momentin që zgjohet, publiku transportohet në fillim të një cikli të ri lojërash.
Krijuesi i serialit ka paralajmëruar se ky sezon do të fokusohet më shumë në aspektin psikologjik dhe moral, duke mbyllur në mënyrë domethënëse sagën që “mbërtheu” pas ekranit miliona shikues në të gjithë botën.
Traileri paraqet rishfaqjen e personazheve të njohura nga seriali: Detektivi Hwang Jun-ho, si dhe lojtarët Myung-gi (lojtari 333), Dae-ho (lojtari 388), Hyun-ju (lojtari 120), Yong-sik (lojtari 007), Geum-ja (lojtari 149), Jun-hee (lojtari 222), Min-soo (lojtari 125), Nam-gyu (lojtari 124) dhe roja me uniformën rozë No-eul.
I krijuar nga Hwang Dong-hyuk, ky thriller koreano-jugor u bë fenomen global falë temave të tij të errëta, klasave shoqërore dhe lojërave vdekjeprurëse dhe të parashikueshme. Historia ndjek protagonistin Seong Gi-hun (Player 456), një burrë i zhytur në borxhe, i cili futet në një lojë misterioze ku fituesi merr një shumë të madhe parash, por humbësit e paguajnë me jetën e tyre.
Personazhi kryesor, Gi-hun rikthehet në lojë, por këtë herë me një tjetër synim: shkatërrimin e këtij sistemi vdekjeprurës.
Pas vdekjes së mikut e zbulimeve tronditëse për origjinën e lojës, Gi-hun përballet me më shumë rreziqe, tradhti dhe përplasje me të tjerë personazhe. Rikthimi i personazhit misterioz Front Man dhe prania e një figure të re, një fëmijë i porsalindur, e shtojnë edhe më shumë tensionin dhe dramën e sezonit të fundit.
Lifestyle
Kjo është ëmbëlsira më e mirë me fibra sipas gastroenterologve
Published
10 hours agoon
May 7, 2025
Ndërkohë që ka shumë njerëz që nuk mund ta përfundojnë ditën pa konsumuar ëmbëlsira, ekziston një zgjedhje e shëndetshme. Një ëmbëlsirë që mund të konsumohet edhe çdo ditë dhe që e ndihmon tretjen!
Sipas gastroenterologut Will Bulsiewicz, ëmbëlsira më e rekomanduar me fibra është “nice cream”, një alternativë bimore e akullores, e pasur me fibra dhe pa sheqer të shtuar.
Pse është kaq e mirë “nice cream”?
Sepse ka përmbajtje bimore dhe pa qumësht.
Nuk përmban sheqer të shtuar dhe shija e ëmbël i vjen vetëm nga frutat.
Është e pasur me fibra – deri në 5 gramë për porcion.
Është ideale për njerëzit që vuajnë nga diabeti dhe për këdo që kërkon të ulë konsumimin e sheqerit të përpunuar.
E gatshme për 5 minuta. Receta e preferuar e mjekut është “nice cream” e bërë me banane dhe kakao. Kjo recetë përmban 4 banane të ngrira, 1 deri 2 lugë çaji kakao pluhur dhe gjysmë luge çaji ekstrakt vaniljeje.
Përbërësit bluhen në procesor ushqimi deri sa të bëhet masë kremoze, variacione tjera bëhen me qershi të ngrira të ëmbla dhe të tharta, me ananas dhe mango për shije tropikale.
Magazinë
Pse Taylor Swift dhe Travis Kelce munguan në Met Gala 2025?
Published
11 hours agoon
May 7, 2025
Taylor Swift dhe partneri i saj, ylli i NFL, Travis Kelce, nuk ishin të pranishëm në Met Gala këtë vit — por arsyeja është fare e thjeshtë.
Sipas TMZ, çifti i famshëm, që prej 2023 janë në një lidhje të komentuar, mori ftesë për të marrë pjesë në eventin më të madh të modës, por e refuzuan për shkak të angazhimeve personale dhe dëshirës për të shijuar pak kohë private.
Burime për revistën PEOPLE thanë se Taylor dhe Travis janë duke kaluar një periudhë të qetë dhe të bukur, pas përfundimit të sezonit të NFL dhe pushimeve të “Eras Tour”. “Ata kanë udhëtuar dhe e kanë shijuar pafund,” – u shpreh një burim. “Po shfrytëzojnë çdo moment së bashku, shpesh edhe me miq të përbashkët. Është një kohë e veçantë për ta.”
I njëjti burim shtoi se çifti është “shumë serioz dhe në harmoni”, duke theksuar se“vlerësojnë të njëjtat gjëra dhe aktualisht janë të fokusuar tek koha private, larg vëmendjes së medias”.
Për Kelce, kjo do kishte qenë pjesëmarrja e parë në Met Gala e Swift, e cila ka qenë figurë kryesore në tapetin e kuq, nuk ka marrë pjesë që nga 2016, kur ishte bashkë-prezantuese me temën “Manus x Machina: Fashion in an Age of Technology”.

A janë të sigurta pijet me kafeinë për personat me diabet?

AUDI prezanton modele hibride gjatë verës

Shtatë perimet që bëhen më të shëndetshme nëse i gatuani

PE: Kosova të bëjë reforma për t’iu afruar BE-së, të hapë kapitull të ri bisedimesh me Serbinë

92 vjet nga lindja e mbretëreshës së këngës shqipe, Nexhmije Pagarushës

Publikohet punimi shkencor i profesorit të UBT-së, Alfred Marleku dhe studentes Elona Belaj në revistën prestigjoze “Sage Journals”

Lavrov: Armëpushimi nuk mund të sjellë zgjidhje të qëndrueshme me Ukrainën

Rikthehet “Squid Game”: Publikohet trailer-i i sezonit të tretë dhe të fundit

Arrestohet i dyshuari për shpërthimin e veturës së u.d. të drejtorit të QKUK-së
Të kërkuara
-
Lajmet nga UBT3 months ago
Përgatituni për të udhëhequr politikën e të ardhmes me Fakultetin e Shkencave Politike në UBT
-
Lajmet4 weeks ago
Studentët e Psikologjisë në UBT zhvilluan një vizitë studimore në qendrën psikologjike “Radix” dhe Asociacionin Kosovar për Psikoterapi Trupore
-
Lajmet nga UBT1 week ago
Profesori, Arsim Hajdari, doktoron me temën “New Perspective of Biological Therapy in Treatment of Age-Related Macular Degeneration”
-
Lajmet nga UBT2 months ago
Profesorët Besnik Skenderi, Safet Zejnullahu, Diamanta Skenderi dhe Ferid Selimi publikojnë punimin shkencor mbi AI në arsim