Kuriozitete

Çfarë ndodh kur përjetoni një Déjà Vu?

Published

on

Nga Avery Hurt

Nëse përjetoni në ndonjë moment ndjenjën e veçantë sikur e keni lexuar më parë atë që keni në duar, mos u shqetësoni. Ndoshta bëhet fjalë për një Déjà Vu. Déjà vu është ndjenja e veçantë që të krijon ndjesinë e diçkaje që e keni përjetuar më parë, ndërsa në të njëjtën kohë e dini që kjo gjë nuk është e vërtetë.

Ju vizitoni për herë të parë apartamentin e një miku tuaj, dhe keni ndjesinë e fortë se keni qenë atje më parë, por nuk mund të jetë kështu. Pasi kjo është hera e parë që ju e vizitoni këtë qytet. Megjithatë, ndjenja mund të jetë aq e fortë – dhe aq e vërtetë – saqë thuajse e dini se çfarë do të gjeni kur të hyni në kuzhinë.

Ekspertët vlerësojnë se afërsisht 2 në 3 persona e kanë përjetuar të paktën një herë një përvojë të tillë. Termi francez Déjà Vu, që përkthehet “i parë tashmë”, u shpik në vitin 1876 nga filozofi dhe psikiatri francez Emil Buarak.

Por njerëzit e kishin përjetuar një përvojë të tillë shumë kohë para se ajo të kishte një emër. Përgjatë shekujve, njerëzit e cilësonin Déjà Vu si dëshmi të asaj që e besonin tashmë. Sigmund Frojd analizoi Déjà Vu dhe pa tek ajo dëshirat e ndrydhura të njerëzve.

Ndërkohë Karl Jung mendoi se përvoja lidhej me pavetëdijen kolektive. Platoni përshkroi diçka të ngjashme me Déjà Vu si dëshmi të jetës së mëparshme. Dhe sigurisht, ekziston edhe ideja moderne e përshkruar nga Hollivudi në filmin e famshëm “Matrix”. Nuk është e vështirë të kuptohet pse Déjà Vu mori reputacionin e të qenit një dukuri e mbinatyrshme.

Në vitin 2003, psikologu Alan Braun publikoi një studim në revistën “Psychological Bulletin”, që rishikonte ato që diheshin mbi Déjà Vu, dhe i lidhte ato informacione me paradigmat ekzistuese në psikologjinë konjitive dhe kërkimet mbi kujtesën.

Bazat e studimi të tij u përdorën nga komuniteti i ekspertëve për të studiuar mënga afër fenomenin në vitet që do të pasonin. Përveç lidhjeve me dukuri paranormale, Déjà Vu ka paraqitur një pengesë tjetër për studiuesit. Kjo përvojë zakonisht zgjat jo më shumë se disa sekonda, dhe nuk ka asnjë paralajmërim se kur do të ndodhë, gjë që e bën shumë të vështirë studimin. Shumë nga gjërat që dihen deri tani mbi Déjà Vu bazohen në sondazhe. Gjithsesi, studiuesit kanë dalë me mënyra të reja për ta studiuar atë në natyrë. Në vitin 2006, një ekip në Angli hipnotizoi disa vullnetarë për të nxitur tek ata fenomenin Déjà Vu.

Ana Klearli, profesoreshë e psikologjisë dhe studiuese e kujtesës në Universitetin Shtetëror të Kolorados, përdori realitetin virtual për të shkaktuar një Déjà Vu. Ajo dhe ekipi i saj morën tema nga një seri skenash në videolojën Sims, të dizajnuara me kujdes në mënyrë që paraqitja hapësinore e një skene të ishte e ngjashme me një tjetër, edhe pse imazhet aktuale ishin krejt të ndryshme.

Subjektet në eksperiment përjetuan Déjà Vu, kur një skenë ishte e ngjashme me atë që kishin parë më parë, duke treguar se një ngjashmëri në paraqitjen hapësinore midis dy vendeve mund të çojë në një ndjenjë familjariteti të ngjashme me Déjà Vu në një vend të ri.

Kur hulumtimi mbi këtë dukuri u mor seriozisht, nisën të shfaqen shumë teori mbi atë që ndodh në tru gjatë një përvoje të tillë. Një hipotezë është se Déjà Vu, është një problem me kujtesën. Pra është një situatë ku keni përjetuar diçka, por nuk mund ta kujtoni atë me vetëdije.

Kur hasni diçka të ngjashme, ju shihni familjaritetin më të, por nuk mund ta kujtoni si gjërat e tjera. Pra, në skenarin në banesën e mikut tuaj, hapësira duket shumë e njohur pasi keni qenë më parë në një apartament shumë të ngjashëm; por thjesht nuk e mbani mend.

Kjo pikëpamje mbështetet edhe nga eksperimentet e Ana Klearlit. Në rastin e hulumtimit të saj, është ngjashmëria hapësinore, dhe jo ndonjë detaj specifik, ajo që shkakton ndjenjën e familjaritetit.

Një teori tjetër është se Déjà Vu shkaktohet nga një mospërputhje apo nga një ndërprerje e kohës në rrjedhën tuaj të vazhdueshme të përpunimit të një situate aktuale.

Imagjinoni sikur po ecni në rrugë dhe kaloni pranë një kafeneje të re. Ju i hidhni një vështrim asaj, por në atë moment ju mbërrin një mesazh në telefon, ndaj nuk e regjistruat plotësisht në kujtesë atë vend. Informacioni është përpunuar në një nivel të caktuar, por jo plotësisht. Kur ngrini sytë dhe shihni kafenenë, keni ndjenjën e çuditshme që e keni parë më parë. Dhe kjo gjë ka ndodhur, edhe pse nuk keni asnjë kujtesë të ndërgjegjshme për të.

Një teori tjetër është se Déjà Vu shkaktohet nga mjegullimet mendore të momentin. Thuhet se njerëzit që vuajnë nga epilepsia kanë përvoja të shpeshta të Déjà Vu. Ka të ngjarë që Déjà Vu tek njerëzit pa epilepsi, të shkaktohet nga një lloj aktiviteti i ngjashëm me krizat.

Kjo teori shpjegon edhe faktin që adoleshentët dhe të rriturit e rinj, përjetojnë më shpesh Déjà Vu sesa njerëzit e moshuar.

Klearli thekson se këto nuk janë domosdoshmërisht teori konkurruese mes tyre. “Mund të ketë shumë arsye të ndryshme, dhe që të gjitha mund të jenë të vërteta se pse mund të ndodhë një Dejà Vu”- thotë ajo./Discover Magazine/

Kuriozitete

Një familje gjen kamën 3500-vjeçare prej bronzit në fshatin gjerman

Published

on

Gjatë një shëtitjeje nëpër pyll pranë fshatit Gudersleben në Turingia të Gjermanisë, një baba dhe dy djemtë e vegjël gjetën një kamë 3500-vjeçare të Epokës së Bronzit.

Maik Bohner nuk e kishte idenë se shëtitja familjare do të shndërrohej në një moment të rëndësishëm arkeologjik.

Kama me gjatësi 20 centimetra, e bërë prej bronzi, ka qenë e fshehur nëntokë për shekuj me radhë derisa reshjet e fundit e nxorën në sipërfaqe. Peizazhi gjeologjik i Turingisë, i njohur për përrenjtë nëntokësorë dhe lëvizjen aktive të tokës, luan rol kyç në zbulime të tilla.

Daniel Scherg, arkeolog nga Zyra Shtetërore e Turingisë për Ruajtjen e Monumenteve dhe Arkeologjinë në Weimar, tha se objekte të tilla nuk janë zbulime të përditshme dhe se të shohësh një kamë të Epokës së Bronzit të ruajtur kaq mirë është diçka e veçantë.

Sipas televizionit MDR, kama ka të ngjarë t’i përkiste një individi me status të lartë dhe mund të ketë pasur rëndësi ceremoniale, raporton KosovaPress. Fshati Gudersleben po përgatitet të festojë 1100-vjetorin, por kama vërteton se zona ishte aktive shumë kohë para se të fillonin të dhënat e shkruara.

“Ky zbulim vërteton se njerëzit jetonin këtu shumë më herët”, vuri në dukje Böhner, duke theksuar se si një objekt i vogël mund të riformojë kuptimin e një komuniteti për origjinën e tij.

Në Gjermani, është e paligjshme të gërmosh ose të mbash gjetje të tilla pa autorizim dhe familja Böhner veproi me përgjegjësi duke raportuar menjëherë kamën.

Kjo e fundit po i nënshtrohet ruajtjes dhe studimit të detajuar në Zyrën e Shtetit në Weimar dhe pas përfundimit të analizave ajo do të ekspozohet në muzeun lokal në Ellrich.

Continue Reading

Kuriozitete

Mbretëria e Bashkuar regjistron verën më të nxehtë të historisë

Published

on

Mbretëria e Bashkuar përjetoi këtë vit verën më të nxehtë që nga fillimi i regjistrimeve meteorologjike, një fenomen që ekspertët e lidhin drejtpërdrejt me ndryshimet klimatike.

Sipas Zyrës Meteorologjike (Met Office), kjo ngjarje është bërë 70 herë më e mundshme për shkak të ngrohjes globale. Temperaturat mesatare për periudhën 1 qershor-31 gusht 2025 u regjistruan 16.10°C, duke thyer rekordin e mëparshëm prej 15.76°C, i vendosur më 2018.

Edhe pse diferenca mund të duket e vogël, kur konsiderohet si një mesatare tre mujore që përfshin temperaturat ditore dhe ato të natës, kjo shifër tregon një ndryshim të ndjeshëm klimatik.

Fenomeni nuk është vetëm rekord i ri; ai theu edhe temperaturat e verës 1976, e cila renditet e gjashta në listën e verave më të nxehta që nga viti 1884. Nxehtësia e vazhdueshme solli mungesa uji në nivel kombëtar, duke ndikuar në bujqësi, ujitje e jetën e përditshme të qytetarëve.

Dr. Mark McCarthy nga Met Office thekson se ngjarje të tilla, dikur të konsideruara ekstreme, tani po bëhen më të zakonshme për shkak të ndryshimeve klimatike.

Ai paralajmëron se verat e nxehta dhe fenomenet ekstreme mund të shfaqen gjithnjë e më shpesh në dekadat e ardhshme, duke e bërë të domosdoshme marrjen e masave për adaptimin dhe uljen e ndikimit të ngrohjes globale.

Continue Reading

Kuriozitete

Danimarka ndërmerr masa ligjore për të nxitur leximin tek të rinjtë

Published

on

Danimarka pritet të heqë TVSH-në për librat, në përpjekje për të nxitur të lexuarit dhe për të përballuar atë që autoritetet e quajnë një “krizë leximi” në rritje.

Me një normë prej 25%, taksa mbi librat në Danimarkë është aktualisht ndër më të lartat në botë, një politikë që, sipas qeverisë, ka ndikuar negativisht në zakonet e leximit të qytetarëve.

Ministri i Kulturës, Jakob Engel-Schmidt, njoftoi të mërkurën se si pjesë e projektbuxhetit të ri, qeveria do të propozojë heqjen e TVSH-së për librat. Kjo masë pritet të ketë një kosto prej rreth 330 milionë koronash daneze në vit (rreth 38 milionë paund).

“Kjo është një nismë për të cilën kam luftuar personalisht, sepse besoj se duhet të bëjmë gjithçka që mundemi për t’i dhënë fund krizës së leximit që ka marrë hov vitet e fundit”, deklaroi Engel-Schmidt për agjencinë e lajmeve Ritzau.

Ai shtoi: “Nuk ndodh çdo ditë të bindësh kolegët e tu për të investuar kaq shumë në kulturë dhe në konsumin vendas.”

Ndryshe nga Danimarka, vendet tjera skandinave aplikojnë norma më të ulëta për librat: Finlanda 14%, Suedia 6% dhe Norvegjia zero TVSH. Suedia, p.sh uli taksën mbi librat në vitin 2001, duke shkaktuar rritje të menjëhershme të shitjeve, edhe pse, siç treguan ekspertët, librat u blenë kryesisht nga lexues të zakonshëm dhe jo të rinj.

Ministri Engel-Schmidt theksoi se synimi nuk është vetëm ulja e çmimeve, por edhe afrimi i letërsisë me fëmijët dhe të rinjtë.

“Kjo është arsyeja pse kemi ndarë tashmë fonde për të forcuar bashkëpunimin mes bibliotekave publike dhe shkollave. Duam që më shumë fëmijë të kenë mundësi të përjetojnë letërsinë cilësore,” u shpreh ai.

Sipas statistikave zyrtare, gjatë 2023 në Danimarkë janë shitur 8.3 milionë libra, si në dyqane ashtu edhe online, në një vend me mbi 6 milionë banorë. Më të kërkuarit ishin librat për fëmijë të vegjël, veçanërisht me figura dhe aktivitete, ndërsa pas tyre vinin romanet thriller.

 

Continue Reading

Kuriozitete

Mos lini fatura në makinë – ja rreziku që ju kanoset

Published

on

Nuk janë të pakta rastet kur drejtuesit e makinave lënë çdo lloj fature në brendësi të automjetit.

Megjithëse kjo duket si zakon që krijon rrëmujë, specialistët theksojnë se pasojat mund të jenë shumë më serioze.

“Shumica nuk e kuptojnë se brendësia e makinës mund të shndërrohet në thesar informacioni personal. Çdo faturë tregon një histori, ku keni qenë, çfarë keni blerë, pra të dhëna që mund të jenë të vlefshme nëse bien në duar të gabuara”, shpjegon eksperti Kazimieras Urbonas.

Sipas tij, faturat e karburantit zbulojnë zakonet e udhëtimit e vendet e preferuara, faturat e blerjeve tregojnë gjendjen financiare dhe sjelljen konsumatore, ndërsa edhe një faturë nga një kafene mund të japë të dhëna mbi rutinën e përditshme. Nëse këto copëza informacioni mblidhen, hajdutët mund të krijojnë një profil të detajuar mbi një person dhe të shohin nëse është një objektiv i leverdishëm.

Veçanërisht të rrezikshme konsiderohen faturat e blerjeve të shtrenjta, që mund t’u tregojnë kriminelëve se drejtuesi zotëron sende me vlerë apo ka të ardhura të larta. Urbonas shton se përtej rrezikut të privatësisë, grumbullimi i faturave në makina shkakton incidente të tjera.

“Në një hapësirë të kufizuar si makina, me prani të komponentëve elektrikë dhe burimeve të nxehtësisë si çakmakët apo karikuesit e telefonit, edhe një grumbull i vogël faturash mund të kthehet në rrezik zjarri”, thekson ai.

Faturat të hiqen rregullisht nga automjeti, të fotografohen nëse duhen e të shkatërrohen nëse mbajnë të dhëna të dukshme personale.

“Qëllimi nuk është të bëhemi paranojakë për çdo copë letre, por të jemi të kujdesshëm”, shton Urbonas.

Continue Reading

Të kërkuara