Lifestyle

Çfarë është instinkti njerëzor dhe si e kemi trashëguar?

Refleksi dhe instinkti janë në marrëdhënie të ngushta midis tyre.

Published

on

Shumica prej nesh në shoqëritë e zhvilluara jetojmë në një botë që ecën para me ritme të shpejta, shpeshherë magjepsëse, falë inovacioneve të teknologjisë së lartë, udhëtimeve të largëta dhe realitetin virtual. Në përgjithësi ne jetojmë një ambient të sigurt, kemi qasje te kujdesi shëndetësor, arsimi dhe ushqimi.

Megjithatë, nëse kërcënohen nevojat tona themelore, për të rivendosur ekuilibrin do të ndërhyjnë instinktet tona njerëzore. Po sa shpesh inkurajohemi të ndjekim apo besojmë instinktin tonë? Dhe çfarë do të thotë kjo realisht? Përgjatë shekujve, biologët, psikologët dhe degët e tjera të mendimit shkencor janë përpjekur që gjejnë një përkufizim konsensual.

Por instinkti njerëzor mbetet një konstrukt kompleks, të cilin po përpiqemi ende që ta kuptojmë. Sipas uebsajtit study.com: “Sjelljet instinktive janë jetike për mbijetesën për të gjitha llojeve të kafshëve. Ato nuk janë aftësi që mund të mësohen. Instinkti përkufizohet si një sjellje e pamësuar, Ai është i lindur, dhe i zhvilluar përmes evolucionit, dhe është një tipar i të gjithë anëtarëve të një specieje”.

Refleksi dhe instinkti janë në marrëdhënie të ngushta midis tyre. Refleksi është përgjigja automatike ndaj një stimuli të jashtëm, siç është pulitja e shpejtë e syve nuk ka na hyrë një mizë në sy, apo përgjigja Moro, që është refleksi i një foshnje që trembet nga një zhurmë e madhe.

Historia e instinktit

Filozofi i lashtë grek Hipokrati, e përshkroi dikur instinktin si “natyrën e kafshëve, e cila është e pamësuar”. Në shekullin XVIII-ë, u shfaqën teori të reja që pretendonin se të gjitha sjelljet vijnë nga idetë dhe inteligjenca, dhe në fund disa prej tyre bëhen zakone. Në vitin 1859, Çarls Darvini shkroi një kapitull mbi instinktet në veprën e tij kryesore “Mbi origjinën e specieve”.

Në përputhje me këtë të fundit, në fillim të shekullit XX-të psikologët e sjelljes hodhën poshtë idenë e instinktit njerëzor. Ata besonin se mendja ishte si një fletë bosh pa asnjë njohuri të trashëguar apo sjellje instinktive. Sot instinkti njerëzor përcaktohet kryesisht si një model sjelljeje i stereotipizuar, në dukje i pamësuar, por i përcaktuar gjenetikisht. Ndërsa plakemi ne humbasim disa nga instinktet tona njerëzore, siç është instinkti i ushqyerjes së foshnjave.

Cilat janë instinktet kryesore të njeriut?

Tre instinktet themelore njerëzore që e drejtojnë sjelljen njerëzore janë:

Vetëruajtja

Siguria, ushqimi dhe uji, strehimi, shëndeti

Instinkti seksual

Riprodhimi, kërkimi i një partneri

Instinkti social

Formimi i lidhjeve dhe i marrëdhënieve të sigurta sociale me të tjerët

Vetë-ruajtja

Pa vetë-ruajtje, ne nuk mund të përmbushim dot instinktet e tjera themelore që kemi si njerëz. Pra njerëzit duhet të ndihen të sigurt dhe të lirë nga kërcënimi. Dhe pasi vendoset kjo siguri, ne mund të dalim dhe të kërkojmë ushqim dhe ujë. Në bazën e hierarkisë së nevojave të psikologut të famshëm Abraham Masllou qëndron grupimi i kërkesave fiziologjik që përfshin vetë-ruajtjen. Ai shpjegon se në nivelin më themelor njerëzor, ne kemi nevojë për ajër, ujë, ushqim, strehim, gjumë, veshje dhe riprodhim.

Instinkti seksual

Në kuptimin biologjik, instinkti seksual është ideja që organizmat kërkojnë marrëdhënie seksuale si një detyrim instinktiv për t’u riprodhuar. Nga ana tjetër, filozofi gjerman i shekullit XIX-të, Artur Shopenhauer, mendonte se instinktet seksuale përbënin një pjesë të asaj që ai e quajti si vullneti njerëzor. Psikologu Sigmund Frojd, u përpoq të kuptonte se si instinkti seksual lidhet me mekanizmat mendorë dhe emocionalë që rregullojnë sjelljen njerëzore.

Instinkti social

Pandemia dhe bllokimet për shkak të Covid-19, na ekspozuan ndaj efekteve shpeshherë të dhimbshme dhe të dëmshme nga pamundësia për të përmbushur instinktet tona sociale. Për të mbijetuar dhe lulëzuar, njerëzit kanë nevojë të jetojnë në komunitet dhe të kenë kontaktesociale.

Izolimi përdoret si një formë torture, dhe psikologët paralajmërojnë se vetmia mund ta zhysë njeriun në depresion dhe ankth. Marian Trent, psikologe klinike dhe krijuese e Akademisë Feel Better, thotë që ne njerëzit rritemi si qenie sociale, të shkolluar,për të qenë socialë dhe për t’i njohur njerëzit kur i shohim.

Prandaj është e paqartë nëse të qenit social është një instinkt apo një sjellje e mësuar. “Njerëzit me spektrin autik, raportojnë shpesh se nuk ndiejnë të njëjtin presion shoqëror ose instinkt për të pranuar njerëzit. Të ngulitur në instinktin tonë shoqëror, njerëzit janë instinktivisht bashkëpunues, të sjellshëm dhe të dashur, por edhe të dhunshëm, paragjykues dhe agresivë”, shpjegon profesor Von Hipel, profesor i psikologjisë sociale në Universitetin e Kuinslendit në Australi.

“Rrethanat e ndryshme çojnë tek këto dy lloje reagimesh shumë të ndryshme. Në nivelin e përgjithshëm, mund të themi se të qenit me anëtarë të grupit tënd, të afërm, apo partnerë romantikë dhe koalicioni priret të çojë tek e para, ndërsa të qenit me anëtarë të grupeve të tjera, konkurrentë ose njerëz që shihen si kërcënim për grupin apo familjen, priret të çojë tek kjo e fundit”, thotë ai.

A kemi të njëjtat instinkte dhe sjellje si paraardhësit tanë?

“Evolucioni biologjik i njeriut gjatë miliona viteve të fundit, nënkupton se ndryshimi më i madh sot midis nesh dhe paraardhësve tanë si shimpanzetë, qëndron tek bashkëpunimi, pasi ne jemi shumë më bashkëpunues se ata”, thotë profesor Von Hipel.

“Evolucioni ynë kulturor gjatë disa qindra apo mijëra viteve të fundit, dhe lindja e qyteteve 5000 vjet më parë, na ka mësuar dalëngadalë të jetojmë me një tolerancë më të madhe në një botë të huajsh, pa përdorur dhunën për të zgjidhur dallimet midis nesh, apo si një mënyrë për të konkurruar me njëri-tjetrin”, shton ai.


Ka ende një debat shumë të madh, nëse gjuha është një instinkt i lindur njerëzor apo një sjellje e mësuar. Në librin e tij të vitit 1994 “Instinkti i gjuhës”, psikologu Stiven Pinkerargumenton se fëmijët lindin me një instinkt gjenetik për të folur, ndërsa teoria e të mësuarit e sugjeruar nga filozofi austriak-anglez i shekullit XX-të, Karl Poper, është se ne lindim duke mos ditur asgjë, por jemi në gjendje të mësojmë gjithçka.

A mund t’i kapërcejmë instinktet tona?

“Ne mund të kapërcejmë çdo lloj instinkti, dhe disa njerëz i referohen si ‘vullnet i lirë’ procesit përmes të cilit e bëjmë këtë”, thotë profesor Von Hipel. Marian Trent thotë që shpeshherë ne njerëzit, i mposhtim instinktet tona në situatat e përditshme.

“Për shembull marrin rastin e instinktit për të shmangur diçka të neveritshme për vetë-ruajtje. Si prindi i një fëmije të vogël, ne duhet ta kapërcejmë neverinë nga ndërrimi i pelenave. Apo  nëse ju kujtohet një moment kur keni ngrënë apo keni pirë diçka që ju sëmurur, instinkti juaj është ta shmangni atë herën tjetër. Instinkti juaj ju mban të sigurt, por mënyra jua e menduarit mund ta kapërcejë këtë”, shton ajo.

Fushat e reja të mendimit në psikologjinë evolucionare, sugjerojnë që ne kemi ruajtur shumë nga tiparet e mbijetesës së paraardhësve tanë, siç është instinkti për të luftuar kur jemi të kërcënuar. Siç shkruan Najxhëll Nikolson në Harvard Business Revieë, “Ju mund ta nxirrni njeriun nga Epoka e Gurit, por nuk mund ta zhdukni Epokën e Gurit nga shpirti i tij”.


Dashuria si një instinkt njerëzor

Darvini besonte se njerëzit kanë mbijetuar si specie, sepse kanë evoluar në aftësinë për t’u kujdesur për ata në nevojë si dhe për të bashkëpunuar. Sociologët e quajnë këtë “mbijetesa e më të mirëve”. Dasher Keltner, drejtor i fakultetit të Qendrës së Shkencës në Universitetin Berkli në Kaliforni dhe autor i librit “Instinkti i mëshirshëm:Shkenca e mirësisë njerëzore”, ka ndërtuar mbi këtë teori në gjithë veprën e tij.


Nëpërmjet një sërë eksperimentesh në laboratorin e tij, ai zbuloi se nëse mund t’i detyroni  njerëzit të ndjejnë dhembshuri, ata nisin të ndihen shumë të lidhur me grupe të ndryshme.

Në veçanti, ata ndjejnë se janë të ngjashëm me njëri-tjetrin dhe ndajnë një humanizëm të përbashkët me njerëzit që janë në nevojë apo që janë më të brishtë.

Kjo mundëson një sjellje më altruiste ndaj tyre. Në një studim novator por shumë të diskutueshëm të kryer nga psikologu evolucionar Dejvid Bas nga Universiteti i Teksasit në 37 vende të botës dhe me mbi 10.000 njerëz, zbuloi se mirësia ishte cilësia më e kërkuar tek një partner.

Lifestyle

Dielli plak lëkurën/ Dermatologët: Kremi mbrojtës ul rrisqet për disa sëmundje

Published

on

Në një kohë që temperaturat e larta kanë pushtuar vendin, dhe sytë janë nga plazhi, specialistët rrëzojnë mitet e krijuara se aplikimi i kremit kundra diellit mund të ketë efekte anësore të parikuperueshme.

Sipas tyre është e rëndësishme që kremi kundra diellit të sigurohet nëpërmjet farmacive.

“E kam dëgjuar këtë mit, por nuk jam dakord, që dielli shkakton kancer të lëkurës. Është e mira që të merret në farmaci, sepse është i kontrolluar me kërkime shkencore, dhe ka firmë nga FDA-ja. “

Kremi duhet të aplikohet çdo stinë, por verës specialistët kërkojnë vëmendje të shtuar, kjo për shkak të rrezatimit të fortë.

Dermatologia Rozana Çela tregon për abc neës se çfarë ndodh me lëkurën tonë, nëqoftëse nuk aplikojm kremin mbrojtës.

“Dëmtimet nga dielli janë afatshkurtër, por edhe efekte afatgjatë. Duke marr parasysh që krijon probleme që nga fotoplakja, krijimi i njollave kafe….lezionet. Sidomos kancerin e lëkurës, si faktor kryesor rrezatimi nga dielli. Në këtë kontekst roli i kremit kundra diellit është i domosdoshëm, duhet vendos me patjetër sidomos gjatë verës.”

Kremi kundra diellit këshillohet për çdo moshë, dhe duhet të përshtatet me tipologjinë e lëkurës.

“Kremërat janë në bazë të tipologjisë së lëkurës. Mund të jetë me akne, a mature. Ndryshon në varësi të lëkurë, por edhe të moshës. Duhet të përshtatet me problemet e lëkurës, me akne apo jo. Kremi sa më pak shkëlqim nëse është me akne, nëse merr një krem tjetër mund të shkaktoj hiperhidrim. Ekziston edhe mundësia e alergjisë.”

Sa i takon mënyrës së përdorimit, në ditë normale, dermatologët këshillojnë aplikimin e kremit 20 minuta para ekspozimit, ndërsa gjatë kohës që jemi në plazh, shpeshtësia e aplikimit të tij duhet të jetë më i lartë, kjo për shkak të kohës së gjatë të ekspozimit në diell.

Continue Reading

Lifestyle

25 qershori, “Dita e Detarit”

Published

on

Organizata Ndërkombëtare Detare (IMO), 25 qershorin e ka shpallur si “Dita e Detarit” duke njohur kështu kontributin që japin detarët në tregtinë ndërkombëtare dhe ekonominë botërore, shpesh me sakrifica të mëdha në jetën e tyre personale dhe të familjeve të tyre.

Dita e Detarit u festua për herë të parë më 2011, duke pasuar kështu themelimin e kësaj dite në qershor të vitit 2010, në Manila të Filipineve, me rezolutën e pranuar nga Konferenca e Palëve në Konventën Ndërkombëtare mbi Standardet e Stërvitjes, Certifikimit dhe Ruajtjes për Detarët të vitit 1978.

Dita e Detarit tashmë është përfshirë në listën vjetore të kremtimeve të Kombeve të Bashkuara.

Dita e Detarit është një mundësi për të edukuar publikun rreth çështjeve me të cilat përballen detarët në ditët e sotme, si pirateria, por gjëja më e rëndësishme është mundësia që bota të thotë “Faleminderit detarë”.

Detarët janë shtylla e tregtisë botërore, duke transportuar mbi 80% të mallrave që konsumohen në botë. Pa punën e tyre, ekonomia globale do të ndalonte – nga ushqimet dhe energjia deri te teknologjia dhe materialet e ndërtimit.

Për më tepër, ata sigurojnë që zinxhiri i furnizimit të funksionojë pa ndërprerje, duke qenë shpesh të papërfillur në jetën e përditshme të njerëzve.

Megjithatë, puna në det është e rrezikshme dhe kërkon një nivel të lartë profesionalizmi dhe përkushtimi. Sfida si pirateria, aksidentet detare, dhe stresin psikologjik të izolimit larg familjes janë vetëm disa nga vështirësitë që ata përballojnë çdo ditë.

Dita e Detarit ofron një mundësi për të edukuar publikun për këto sfida, dhe për të kërkuar kushte më të mira dhe mbështetje për komunitetin e detarëve.

Continue Reading

Lifestyle

Moti sot me diell, temperaturat arrijnë deri 31 gradë

Published

on

Sot parashihet të mbajë mot kryesisht me diell.

Vranësirat mund të paraqiten për rreth relievit malor, ku atje mund të ketë edhe riga të izoluara shiu.

Sipas IHMK-së, temperaturat minimale do të lëvizin ndërmjet 13 deri 19 gradë Celsius, ndërsa maksimalet e ditës parashihen të lëvizin ndërmjet 27 deri 31 gradë Celsius.

Edhe nesër parashihet të mbaj mot i ngjashëm me temperatura nga 24 deri 32 gradë Celsius. /UBT News/

Continue Reading

Lifestyle

Ja gjërat që prindërit e fëmijëve të suksesshëm i bëjnë ndryshe

Published

on

Prindërit e fëmijëve me arritje të larta ndajnë disa zakone të përbashkëta që i ndihmojnë të rrisin fëmijët e tyre, por rrallë flasin për to me zë të lartë.

Në vend që të ushtrojnë presion, ata udhëheqin me dashuri, ushqejnë kuriozitetin dhe i lejojnë fëmijët të eksplorojnë botën vetë. Ja çfarë i dallon ata nga të tjerët.

Në shtëpinë e tyre, optimizmi është themeli i gjithçkaje.

Suksesi fillon me besimin se suksesi është i mundur. Prindërit e tyre ngjallin optimizëm që në moshë të vogël. Pavarësisht rrethanave përçojnë mesazhin se çdo gjë është e mundur. Në shtëpinë e tyre, motoja është e qartë: Çfarëdo që ëndërroni dhe për të cilën përpiqeni, mund ta arrini, raporton The Times of India.

Ata e përshtatin motivimin me interesat e fëmijës

Prindër bëjnë gabimin duke u përpjekur t’i motivojnë fëmijët në të njëjtën mënyrë. Ata që rrisin fëmijë të suksesshëm e dinë se motivimi duhet të jetë personal. Në vend që të shtyjnë para qëllime të përgjithshme, i lidhin me atë që fëmija i pëlqen. Nëse një fëmijë i do filmat, tregojini se si matematika mund ta ndihmojë në menaxhimin e financave të një karriere të ardhshme si aktor. Personalizimi i motivimit është çelësi i motivimit të brendshëm.

Ato i lejojnë fëmijët të mësojnë përmes përvojës së tyre

Mësimi nuk ndodh vetëm në klasë, por çdo ditë, përmes lojës, eksplorimit dhe gabimeve të vogla. Prindërit e suksesshëm nuk i zgjidhin çdo problem fëmijës, por i japin hapësirën për të provuar vetë. Prindërit i rezistojnë dëshirës për t’i bërë gjërat të lehta sepse e dinë se sfidat janë ato që ndërtojnë vetëbesim dhe zgjuarsi.

Ata kultivojnë kuriozitet, jo vetëm zakone pune

Kurioziteti është një nga themelet më të rëndësishme të suksesit. Prindërit përqendrohen jo vetëm në punë të palodhur, dhe në zbulimin e botës me gëzim. Udhëtimet, librat, bisedat rreth pyetjeve të mëdha, të gjitha këto janë mënyra për të inkurajuar dashurinë për të mësuar. Në vend që dija të jetë një detyrim, ajo bëhet një aventurë.

Ata udhëheqin me dashuri, jo me presion

Në shtëpi nuk ka disiplinë ushtarake. Prindërit nuk veprojnë si trajnerë ose komandantë. Përkundrazi, janë të pranishëm, mbështetës dhe e lejojnë fëmijën të udhëheqë lojën. Ata nuk e detyrojnë, nuk urdhërojnë, nuk kontrollojnë, por janë aty kur nevojitet ndihmë. Është ky ekuilibër që i jep fëmijës sigurinë për të eksploruar, për të bërë gabime dhe për t’u rritur.

 

Continue Reading

Të kërkuara