Lifestyle

Çfarë është instinkti njerëzor dhe si e kemi trashëguar?

Refleksi dhe instinkti janë në marrëdhënie të ngushta midis tyre.

Published

on

Shumica prej nesh në shoqëritë e zhvilluara jetojmë në një botë që ecën para me ritme të shpejta, shpeshherë magjepsëse, falë inovacioneve të teknologjisë së lartë, udhëtimeve të largëta dhe realitetin virtual. Në përgjithësi ne jetojmë një ambient të sigurt, kemi qasje te kujdesi shëndetësor, arsimi dhe ushqimi.

Megjithatë, nëse kërcënohen nevojat tona themelore, për të rivendosur ekuilibrin do të ndërhyjnë instinktet tona njerëzore. Po sa shpesh inkurajohemi të ndjekim apo besojmë instinktin tonë? Dhe çfarë do të thotë kjo realisht? Përgjatë shekujve, biologët, psikologët dhe degët e tjera të mendimit shkencor janë përpjekur që gjejnë një përkufizim konsensual.

Por instinkti njerëzor mbetet një konstrukt kompleks, të cilin po përpiqemi ende që ta kuptojmë. Sipas uebsajtit study.com: “Sjelljet instinktive janë jetike për mbijetesën për të gjitha llojeve të kafshëve. Ato nuk janë aftësi që mund të mësohen. Instinkti përkufizohet si një sjellje e pamësuar, Ai është i lindur, dhe i zhvilluar përmes evolucionit, dhe është një tipar i të gjithë anëtarëve të një specieje”.

Refleksi dhe instinkti janë në marrëdhënie të ngushta midis tyre. Refleksi është përgjigja automatike ndaj një stimuli të jashtëm, siç është pulitja e shpejtë e syve nuk ka na hyrë një mizë në sy, apo përgjigja Moro, që është refleksi i një foshnje që trembet nga një zhurmë e madhe.

Historia e instinktit

Filozofi i lashtë grek Hipokrati, e përshkroi dikur instinktin si “natyrën e kafshëve, e cila është e pamësuar”. Në shekullin XVIII-ë, u shfaqën teori të reja që pretendonin se të gjitha sjelljet vijnë nga idetë dhe inteligjenca, dhe në fund disa prej tyre bëhen zakone. Në vitin 1859, Çarls Darvini shkroi një kapitull mbi instinktet në veprën e tij kryesore “Mbi origjinën e specieve”.

Në përputhje me këtë të fundit, në fillim të shekullit XX-të psikologët e sjelljes hodhën poshtë idenë e instinktit njerëzor. Ata besonin se mendja ishte si një fletë bosh pa asnjë njohuri të trashëguar apo sjellje instinktive. Sot instinkti njerëzor përcaktohet kryesisht si një model sjelljeje i stereotipizuar, në dukje i pamësuar, por i përcaktuar gjenetikisht. Ndërsa plakemi ne humbasim disa nga instinktet tona njerëzore, siç është instinkti i ushqyerjes së foshnjave.

Cilat janë instinktet kryesore të njeriut?

Tre instinktet themelore njerëzore që e drejtojnë sjelljen njerëzore janë:

Vetëruajtja

Siguria, ushqimi dhe uji, strehimi, shëndeti

Instinkti seksual

Riprodhimi, kërkimi i një partneri

Instinkti social

Formimi i lidhjeve dhe i marrëdhënieve të sigurta sociale me të tjerët

Vetë-ruajtja

Pa vetë-ruajtje, ne nuk mund të përmbushim dot instinktet e tjera themelore që kemi si njerëz. Pra njerëzit duhet të ndihen të sigurt dhe të lirë nga kërcënimi. Dhe pasi vendoset kjo siguri, ne mund të dalim dhe të kërkojmë ushqim dhe ujë. Në bazën e hierarkisë së nevojave të psikologut të famshëm Abraham Masllou qëndron grupimi i kërkesave fiziologjik që përfshin vetë-ruajtjen. Ai shpjegon se në nivelin më themelor njerëzor, ne kemi nevojë për ajër, ujë, ushqim, strehim, gjumë, veshje dhe riprodhim.

Instinkti seksual

Në kuptimin biologjik, instinkti seksual është ideja që organizmat kërkojnë marrëdhënie seksuale si një detyrim instinktiv për t’u riprodhuar. Nga ana tjetër, filozofi gjerman i shekullit XIX-të, Artur Shopenhauer, mendonte se instinktet seksuale përbënin një pjesë të asaj që ai e quajti si vullneti njerëzor. Psikologu Sigmund Frojd, u përpoq të kuptonte se si instinkti seksual lidhet me mekanizmat mendorë dhe emocionalë që rregullojnë sjelljen njerëzore.

Instinkti social

Pandemia dhe bllokimet për shkak të Covid-19, na ekspozuan ndaj efekteve shpeshherë të dhimbshme dhe të dëmshme nga pamundësia për të përmbushur instinktet tona sociale. Për të mbijetuar dhe lulëzuar, njerëzit kanë nevojë të jetojnë në komunitet dhe të kenë kontaktesociale.

Izolimi përdoret si një formë torture, dhe psikologët paralajmërojnë se vetmia mund ta zhysë njeriun në depresion dhe ankth. Marian Trent, psikologe klinike dhe krijuese e Akademisë Feel Better, thotë që ne njerëzit rritemi si qenie sociale, të shkolluar,për të qenë socialë dhe për t’i njohur njerëzit kur i shohim.

Prandaj është e paqartë nëse të qenit social është një instinkt apo një sjellje e mësuar. “Njerëzit me spektrin autik, raportojnë shpesh se nuk ndiejnë të njëjtin presion shoqëror ose instinkt për të pranuar njerëzit. Të ngulitur në instinktin tonë shoqëror, njerëzit janë instinktivisht bashkëpunues, të sjellshëm dhe të dashur, por edhe të dhunshëm, paragjykues dhe agresivë”, shpjegon profesor Von Hipel, profesor i psikologjisë sociale në Universitetin e Kuinslendit në Australi.

“Rrethanat e ndryshme çojnë tek këto dy lloje reagimesh shumë të ndryshme. Në nivelin e përgjithshëm, mund të themi se të qenit me anëtarë të grupit tënd, të afërm, apo partnerë romantikë dhe koalicioni priret të çojë tek e para, ndërsa të qenit me anëtarë të grupeve të tjera, konkurrentë ose njerëz që shihen si kërcënim për grupin apo familjen, priret të çojë tek kjo e fundit”, thotë ai.

A kemi të njëjtat instinkte dhe sjellje si paraardhësit tanë?

“Evolucioni biologjik i njeriut gjatë miliona viteve të fundit, nënkupton se ndryshimi më i madh sot midis nesh dhe paraardhësve tanë si shimpanzetë, qëndron tek bashkëpunimi, pasi ne jemi shumë më bashkëpunues se ata”, thotë profesor Von Hipel.

“Evolucioni ynë kulturor gjatë disa qindra apo mijëra viteve të fundit, dhe lindja e qyteteve 5000 vjet më parë, na ka mësuar dalëngadalë të jetojmë me një tolerancë më të madhe në një botë të huajsh, pa përdorur dhunën për të zgjidhur dallimet midis nesh, apo si një mënyrë për të konkurruar me njëri-tjetrin”, shton ai.


Ka ende një debat shumë të madh, nëse gjuha është një instinkt i lindur njerëzor apo një sjellje e mësuar. Në librin e tij të vitit 1994 “Instinkti i gjuhës”, psikologu Stiven Pinkerargumenton se fëmijët lindin me një instinkt gjenetik për të folur, ndërsa teoria e të mësuarit e sugjeruar nga filozofi austriak-anglez i shekullit XX-të, Karl Poper, është se ne lindim duke mos ditur asgjë, por jemi në gjendje të mësojmë gjithçka.

A mund t’i kapërcejmë instinktet tona?

“Ne mund të kapërcejmë çdo lloj instinkti, dhe disa njerëz i referohen si ‘vullnet i lirë’ procesit përmes të cilit e bëjmë këtë”, thotë profesor Von Hipel. Marian Trent thotë që shpeshherë ne njerëzit, i mposhtim instinktet tona në situatat e përditshme.

“Për shembull marrin rastin e instinktit për të shmangur diçka të neveritshme për vetë-ruajtje. Si prindi i një fëmije të vogël, ne duhet ta kapërcejmë neverinë nga ndërrimi i pelenave. Apo  nëse ju kujtohet një moment kur keni ngrënë apo keni pirë diçka që ju sëmurur, instinkti juaj është ta shmangni atë herën tjetër. Instinkti juaj ju mban të sigurt, por mënyra jua e menduarit mund ta kapërcejë këtë”, shton ajo.

Fushat e reja të mendimit në psikologjinë evolucionare, sugjerojnë që ne kemi ruajtur shumë nga tiparet e mbijetesës së paraardhësve tanë, siç është instinkti për të luftuar kur jemi të kërcënuar. Siç shkruan Najxhëll Nikolson në Harvard Business Revieë, “Ju mund ta nxirrni njeriun nga Epoka e Gurit, por nuk mund ta zhdukni Epokën e Gurit nga shpirti i tij”.


Dashuria si një instinkt njerëzor

Darvini besonte se njerëzit kanë mbijetuar si specie, sepse kanë evoluar në aftësinë për t’u kujdesur për ata në nevojë si dhe për të bashkëpunuar. Sociologët e quajnë këtë “mbijetesa e më të mirëve”. Dasher Keltner, drejtor i fakultetit të Qendrës së Shkencës në Universitetin Berkli në Kaliforni dhe autor i librit “Instinkti i mëshirshëm:Shkenca e mirësisë njerëzore”, ka ndërtuar mbi këtë teori në gjithë veprën e tij.


Nëpërmjet një sërë eksperimentesh në laboratorin e tij, ai zbuloi se nëse mund t’i detyroni  njerëzit të ndjejnë dhembshuri, ata nisin të ndihen shumë të lidhur me grupe të ndryshme.

Në veçanti, ata ndjejnë se janë të ngjashëm me njëri-tjetrin dhe ndajnë një humanizëm të përbashkët me njerëzit që janë në nevojë apo që janë më të brishtë.

Kjo mundëson një sjellje më altruiste ndaj tyre. Në një studim novator por shumë të diskutueshëm të kryer nga psikologu evolucionar Dejvid Bas nga Universiteti i Teksasit në 37 vende të botës dhe me mbi 10.000 njerëz, zbuloi se mirësia ishte cilësia më e kërkuar tek një partner.

Lifestyle

Pse nuk duhet ta përdorni limonin për çdo pastrim?

Published

on

Lëngu i limonit shpesh konsiderohet një pastrues natyral: heq yndyrën, freskon dhe lë aromë të këndshme.

Ekspertët paralajmërojnë se acidi mund të shkaktojë dëme serioze në disa materiale dhe riparimi kushton shumë më tepër sesa mendoni.

Ja sipërfaqet që nuk duhet t’i pastroni kurrë me limon dhe çfarë mund të përdorni në vend:

Guri natyral (mermeri, graniti)

Acidi gërryen kalciumin, duke lënë njolla të matta dhe dëmtime të përhershme.
Zgjidhje: pastrues pH-neutral ose detergjent i butë i holluar me ujë të ngrohtë.

Ekranet e elektronikës

Kombinimi i lagështisë dhe acidit dëmton shtresën mbrojtëse.
Zgjidhje: leckë mikrofibër e thatë ose pastrues i rekomanduar nga prodhuesi.

Sipërfaqet e lyer me bojë

Përbërësi limonen mund ta zbehë ose ta heqë bojën.
✅ Zgjidhje: sapun i butë me ujë të ngrohtë, ose për njolla – sodë buke me pak ujë.

Pajisjet prej çeliku inox

Acidi shkakton njolla dhe korrozion nëse nuk shpëlahen menjëherë.
Zgjidhje: ujë me sapun të butë dhe leckë mikrofibër, ose pastrues special për inoks.

Sipërfaqet prej bronzi dhe bakri

Limoni heq patinën, por më vonë shkakton njolla të errëta.
Zgjidhje: preparate speciale ose pastë nga sodë buke dhe ujë.

Dyshemetë prej druri (parketi)

Limoni dëmton shtresën mbrojtëse dhe mund të shkaktojë fryrje ose ndryshim ngjyre.
Zgjidhje: pastrues i posaçëm për dru dhe leckë mikrofibër.

Enët prej alumini

Reagimi i acidit me aluminin krijon njolla dhe gropëza.
Zgjidhje: detergjent i butë me ujë të ngrohtë; për njolla të forta, sodë buke.

Pëlhura me ngjyra

Limoni vepron si zbardhues dhe mund të çngjyrosë materialin.
Zgjidhje: pastrues i butë për pëlhura ose sapun i holluar.

Karroceria e makinës

Acidi dëmton shtresën mbrojtëse të llakut dhe nxit oksidimin.
Zgjidhje: shampo pH-balancuar për makina.

Edhe pse është natyral, nuk do të thotë se është gjithmonë i sigurt. Zgjidhni produktin e duhur për materialin që po pastroni – për të shmangur dëmtimet e përhershme dhe shpenzimet e panevojshme. /A.Z/UBT News/

Continue Reading

Lifestyle

STOP: Metoda që të rikthen balancën mes jetës dhe punës

Published

on

Shpesh, mendimet për punën nuk ndalen as kur e fik kompjuterin.

Mendja vazhdon të rrotullohet rreth detyrave, afateve apo bisedave të ditës, aq sa nuk arrin të shijosh plotësisht momentet që të përkasin ty: një darkë me miqtë, një mbrëmje relaksuese në shtëpi apo pushimet që i ke pritur gjithë vitin.

Nëse ndihesh sikur nuk arrin dot të shkëputesh nga puna, sado që përpiqesh, nuk je vetëm. Shumë njerëz e kanë të vështirë të ndajnë jetën profesionale nga ajo personale, si dhe të “mbyllin” vërtet ditën.

Këtu hyn në lojë një teknikë praktike dhe shumë e thjeshtë: Metoda STOP – një mënyrë që premton të të ndihmojë të kalosh nga “modaliteti i punës” në atë të jetës së përditshme në më pak se pesë minuta.

Çfarë është metoda STOP?

E rekomanduar nga eksperti i karrierës Dan Bruce, kjo metodë përbëhet nga katër hapa të lehtë, që kanë si qëllim të rivendosin ekuilibrin mes punës dhe jetës personale. Ajo të ndihmon të mbyllësh me vetëdije ditën dhe t’i japësh vetes hapësirën që meriton.

Ja çfarë përfaqëson fjala STOP:

S – Stop & Mbyll (Ritual mbylljeje)
T – Trego fitoret (Ndaj sukseset e ditës)
O – Organizohu mendërisht (Shkarko trurin)
P – Përqendrohu në të tashmen (Kalo në “tani”)

Si zbatohet kjo metodë në praktikë?

S – Mbyll me vetëdije (Stop & Mbyll)

Ashtu si trupi ka nevojë për një rutinë para gjumit, edhe mendja ka nevojë për një “sinjal” që puna ka mbaruar. Ky hap mund të duket simbolik, por është thelbësor.

Shembuj të ritualeve të mbylljes:

Mbyll të gjitha skedat në kompjuter dhe shëno detyrat për nesër.

Rregullo hapësirën e punës.

Çaktivizo njoftimet nga aplikacionet e punës (Slack, Teams, emaili).

Thuaj me zë të lartë: “Puna për sot mbaroi.”

Kjo ndihmon trurin të kuptojë se ka ardhur momenti për të kaluar në një gjendje më të qetë.

T – Trego fitoret (Ndaj sukseset)

Shumë njerëz e mbyllin ditën duke u përqendruar tek ajo që nuk arritën të bëjnë. Ky zakon ul vetëbesimin dhe shton ankthin. Ndaj, përpiqu të fokusohesh në ato që ke bërë mirë:

Shkruaj 2-3 gjëra që shkuan mirë sot.

Kujto një koment pozitiv që ke marrë.

Mbaj një listë apo dosje me reagime që të motivojnë.

Edhe fitoret e vogla kanë rëndësi. Kështu, dita mbyllet me një ndjenjë arritjeje, jo me faj apo presion.

O – Organizohu mendërisht (Shkarko trurin)

Vetëm se kompjuteri u fik, nuk do të thotë që edhe mendja ndaloi. Shpesh, vazhdon të mendosh për punën, çka krijon lodhje të padukshme.

Zgjidhja? Nxirr ato mendime jashtë kokës:

Shkruaj çdo gjë që të rrotullohet në mendje.

Regjistro një mesazh zanor për veten si “memo për nesër”.

Krijo një listë detyrash për të mos i mbajtur mend.

Ky veprim ndihmon për të liruar trurin nga tensioni dhe për t’i dhënë fund “rrjedhës së mendimeve”.

P – Përqendrohu në të tashmen (Kalo në ‘tani’)

Mos u fokusoni vetëm tek çfarë lini pas, por edhe tek ku po shkoni. Ky hap ju ndihmon të zhvendoseni në mënyrë të vetëdijshme nga puna tek jeta personale.

Disa mënyra për t’u kthyer në të tashmen:

Bëni një shëtitje pa telefon.

Bëni disa frymëmarrje të thella dhe të vetëdijshme.

Dëgjoni muzikë, lexoni një revistë ose gatuani diçka që ju pëlqen.

Kaloni kohë me të dashurit tuaj, pa shpërqendrim nga puna.

Sa më shumë të përfshiheni në aktivitetet jashtë punës, aq më lehtë do të shkëputeni mendërisht.

Continue Reading

Lifestyle

Ja gabimi që ju dëmton rëndë flokët

Published

on

Larja, tharja, krehja, stilimi, etj. Ka kaq shumë faza që flokët kalojnë çdo ditë, dhe mënyra si i trajtojmë mund të ketë ndikim të madh, për mirë apo për keq. Disa prej zakoneve që ndjekim pa u menduar shumë, mund të jenë duke i dëmtuar flokët më shumë sesa mendojmë.

Disa gabime janë tashmë të njohura (si përdorimi i piastrës çdo ditë), por ka edhe disa zakone të tjera më të fshehura, që shumë nga ne i praktikojmë pa e kuptuar dëmin që u shkaktojnë flokëve.

Më poshtë po rendisim 5 zakone që mund të jenë më të dëmshme seç duken dhe ja pse duhet t’i ndryshoni sa më parë.

Skalpi prodhon edhe më shumë yndyrë për të kompensuar humbjen dhe përfundoni me flokë që yndyrosen më shpejt. Nëse i lani flokët çdo ditë, përpiquni të kaloni në çdo dy ditë, duke i dhënë kohë natyrës të bëjë punën e saj.

Mënyra si aplikoni balsamin

Nëse flokët janë shumë të lagur, uji i tepërt e hollon produktin dhe pengon përthithjen e përbërësve aktivë. Pra, para se të vendosni balsam, sigurohuni që flokët të jenë të lagur, por jo duke pikuar.

I thani flokët me peshqir të zakonshëm

Flokët janë veçanërisht të brishtë kur janë të lagur, dhe fërkimi i tyre me peshqir pas larjes mund të çojë në këputje dhe maja të ndara. Zgjidhja? Përdorni një peshqir mikrofibër. Thjesht mbështillini flokët lehtësisht dhe lejoni që uji të thithet.

I krihni flokët menjëherë pasi i lani

Krehja e flokëve të lagur është një nga zakonet më të zakonshme, por gjithashtu më të dëmshme. Kur janë të lagur, flokët janë më elastikë dhe më të prirur për t’u këputur. Përdorni një krehër me dhëmbë të rrallë ose një krehër të posaçëm për flokë të lagur dhe filloni gjithmonë nga poshtë, duke u ngjitur gradualisht lart.

Përdorni tharësen në temperaturë të lartë

Tharja e shpejtë me nxehtësi të lartë është praktike kur jeni me nxitim, por dëmton strukturën, shkakton majat dyshe dhe i bën flokët më të thatë e më të elektrizuara. Stilistët përdorin shpejtësinë/temperaturën e mesme dhe e marrin kohën për këtë proces. /A.Z. UBT News/

Continue Reading

Lifestyle

Fenomeni më i ri në tregun e punës që po dëmton punëdhënësit dhe punonjësit

Published

on

Në vend që të kërkojnë mundësi të reja, shumë punonjës – sidomos të Gjeneratës Z – po qëndrojnë në të njëjtin vend pune, edhe pse pa rritje page apo avancim.

Kjo sjellje, e quajtur “job hugging”, nuk vjen nga përkushtimi, por nga frika dhe pasiguria në treg.

Çfarë e shkakton këtë prirje?

Ekonomia e paqëndrueshme, mungesa e vendeve të reja pune dhe kërcënimi nga inteligjenca artificiale.

Frika nga papunësia, që e bën sigurinë në punë të duket si luks.

Pasiguria që pengon marrjen e hapave të rinj në karrierë.

Shenjat e “job hugging”:

Rritje e stresit në ekip;

Fokus vetëm në detyra të sigurta, jo në sfida të reja;

Angazhim i shtirur për të mos humbur vendin;

Mungesë zhvillimi personal, por qëndrueshmëri nga frika.

Çka duhet të bëjnë punëdhënësit?

Të ofrojnë komunikim të hapur, trajnime, dhe mundësi rritjeje;

Të mbështesin punën hibride dhe të tregojnë empati;

Të lidhin rolet individuale me qëllimet e kompanisë;

Po vetë punonjësit?

Të planifikojnë karrierën afatgjatë;

Të zhvillojnë aftësi të reja;

Të kërkojnë mundësi brenda kompanisë aktuale;

Të krijojnë një plan për zhvillim profesional.

Konkluzioni:

“Job hugging” nuk është zgjidhje afatgjatë. Si punonjësit, ashtu edhe punëdhënësit, duhet ta shfrytëzojnë këtë kohë për të ndërtuar një të ardhme më të qëndrueshme, me më shumë mundësi dhe më pak frikë.

Përgatiti: A.Z. /UBT News/

 

Continue Reading

Të kërkuara