

Lifestyle
Çfarë është instinkti njerëzor dhe si e kemi trashëguar?
Refleksi dhe instinkti janë në marrëdhënie të ngushta midis tyre.
Published
2 years agoon
By
Betim GashiShumica prej nesh në shoqëritë e zhvilluara jetojmë në një botë që ecën para me ritme të shpejta, shpeshherë magjepsëse, falë inovacioneve të teknologjisë së lartë, udhëtimeve të largëta dhe realitetin virtual. Në përgjithësi ne jetojmë një ambient të sigurt, kemi qasje te kujdesi shëndetësor, arsimi dhe ushqimi.
Megjithatë, nëse kërcënohen nevojat tona themelore, për të rivendosur ekuilibrin do të ndërhyjnë instinktet tona njerëzore. Po sa shpesh inkurajohemi të ndjekim apo besojmë instinktin tonë? Dhe çfarë do të thotë kjo realisht? Përgjatë shekujve, biologët, psikologët dhe degët e tjera të mendimit shkencor janë përpjekur që gjejnë një përkufizim konsensual.
Por instinkti njerëzor mbetet një konstrukt kompleks, të cilin po përpiqemi ende që ta kuptojmë. Sipas uebsajtit study.com: “Sjelljet instinktive janë jetike për mbijetesën për të gjitha llojeve të kafshëve. Ato nuk janë aftësi që mund të mësohen. Instinkti përkufizohet si një sjellje e pamësuar, Ai është i lindur, dhe i zhvilluar përmes evolucionit, dhe është një tipar i të gjithë anëtarëve të një specieje”.
Refleksi dhe instinkti janë në marrëdhënie të ngushta midis tyre. Refleksi është përgjigja automatike ndaj një stimuli të jashtëm, siç është pulitja e shpejtë e syve nuk ka na hyrë një mizë në sy, apo përgjigja Moro, që është refleksi i një foshnje që trembet nga një zhurmë e madhe.
Historia e instinktit
Filozofi i lashtë grek Hipokrati, e përshkroi dikur instinktin si “natyrën e kafshëve, e cila është e pamësuar”. Në shekullin XVIII-ë, u shfaqën teori të reja që pretendonin se të gjitha sjelljet vijnë nga idetë dhe inteligjenca, dhe në fund disa prej tyre bëhen zakone. Në vitin 1859, Çarls Darvini shkroi një kapitull mbi instinktet në veprën e tij kryesore “Mbi origjinën e specieve”.
Në përputhje me këtë të fundit, në fillim të shekullit XX-të psikologët e sjelljes hodhën poshtë idenë e instinktit njerëzor. Ata besonin se mendja ishte si një fletë bosh pa asnjë njohuri të trashëguar apo sjellje instinktive. Sot instinkti njerëzor përcaktohet kryesisht si një model sjelljeje i stereotipizuar, në dukje i pamësuar, por i përcaktuar gjenetikisht. Ndërsa plakemi ne humbasim disa nga instinktet tona njerëzore, siç është instinkti i ushqyerjes së foshnjave.
Cilat janë instinktet kryesore të njeriut?
Tre instinktet themelore njerëzore që e drejtojnë sjelljen njerëzore janë:
Vetëruajtja
Siguria, ushqimi dhe uji, strehimi, shëndeti
Instinkti seksual
Riprodhimi, kërkimi i një partneri
Instinkti social
Formimi i lidhjeve dhe i marrëdhënieve të sigurta sociale me të tjerët
Vetë-ruajtja
Pa vetë-ruajtje, ne nuk mund të përmbushim dot instinktet e tjera themelore që kemi si njerëz. Pra njerëzit duhet të ndihen të sigurt dhe të lirë nga kërcënimi. Dhe pasi vendoset kjo siguri, ne mund të dalim dhe të kërkojmë ushqim dhe ujë. Në bazën e hierarkisë së nevojave të psikologut të famshëm Abraham Masllou qëndron grupimi i kërkesave fiziologjik që përfshin vetë-ruajtjen. Ai shpjegon se në nivelin më themelor njerëzor, ne kemi nevojë për ajër, ujë, ushqim, strehim, gjumë, veshje dhe riprodhim.
Instinkti seksual
Në kuptimin biologjik, instinkti seksual është ideja që organizmat kërkojnë marrëdhënie seksuale si një detyrim instinktiv për t’u riprodhuar. Nga ana tjetër, filozofi gjerman i shekullit XIX-të, Artur Shopenhauer, mendonte se instinktet seksuale përbënin një pjesë të asaj që ai e quajti si vullneti njerëzor. Psikologu Sigmund Frojd, u përpoq të kuptonte se si instinkti seksual lidhet me mekanizmat mendorë dhe emocionalë që rregullojnë sjelljen njerëzore.
Instinkti social
Pandemia dhe bllokimet për shkak të Covid-19, na ekspozuan ndaj efekteve shpeshherë të dhimbshme dhe të dëmshme nga pamundësia për të përmbushur instinktet tona sociale. Për të mbijetuar dhe lulëzuar, njerëzit kanë nevojë të jetojnë në komunitet dhe të kenë kontaktesociale.
Izolimi përdoret si një formë torture, dhe psikologët paralajmërojnë se vetmia mund ta zhysë njeriun në depresion dhe ankth. Marian Trent, psikologe klinike dhe krijuese e Akademisë Feel Better, thotë që ne njerëzit rritemi si qenie sociale, të shkolluar,për të qenë socialë dhe për t’i njohur njerëzit kur i shohim.
Prandaj është e paqartë nëse të qenit social është një instinkt apo një sjellje e mësuar. “Njerëzit me spektrin autik, raportojnë shpesh se nuk ndiejnë të njëjtin presion shoqëror ose instinkt për të pranuar njerëzit. Të ngulitur në instinktin tonë shoqëror, njerëzit janë instinktivisht bashkëpunues, të sjellshëm dhe të dashur, por edhe të dhunshëm, paragjykues dhe agresivë”, shpjegon profesor Von Hipel, profesor i psikologjisë sociale në Universitetin e Kuinslendit në Australi.
“Rrethanat e ndryshme çojnë tek këto dy lloje reagimesh shumë të ndryshme. Në nivelin e përgjithshëm, mund të themi se të qenit me anëtarë të grupit tënd, të afërm, apo partnerë romantikë dhe koalicioni priret të çojë tek e para, ndërsa të qenit me anëtarë të grupeve të tjera, konkurrentë ose njerëz që shihen si kërcënim për grupin apo familjen, priret të çojë tek kjo e fundit”, thotë ai.
A kemi të njëjtat instinkte dhe sjellje si paraardhësit tanë?
“Evolucioni biologjik i njeriut gjatë miliona viteve të fundit, nënkupton se ndryshimi më i madh sot midis nesh dhe paraardhësve tanë si shimpanzetë, qëndron tek bashkëpunimi, pasi ne jemi shumë më bashkëpunues se ata”, thotë profesor Von Hipel.
“Evolucioni ynë kulturor gjatë disa qindra apo mijëra viteve të fundit, dhe lindja e qyteteve 5000 vjet më parë, na ka mësuar dalëngadalë të jetojmë me një tolerancë më të madhe në një botë të huajsh, pa përdorur dhunën për të zgjidhur dallimet midis nesh, apo si një mënyrë për të konkurruar me njëri-tjetrin”, shton ai.
Ka ende një debat shumë të madh, nëse gjuha është një instinkt i lindur njerëzor apo një sjellje e mësuar. Në librin e tij të vitit 1994 “Instinkti i gjuhës”, psikologu Stiven Pinkerargumenton se fëmijët lindin me një instinkt gjenetik për të folur, ndërsa teoria e të mësuarit e sugjeruar nga filozofi austriak-anglez i shekullit XX-të, Karl Poper, është se ne lindim duke mos ditur asgjë, por jemi në gjendje të mësojmë gjithçka.
A mund t’i kapërcejmë instinktet tona?
“Ne mund të kapërcejmë çdo lloj instinkti, dhe disa njerëz i referohen si ‘vullnet i lirë’ procesit përmes të cilit e bëjmë këtë”, thotë profesor Von Hipel. Marian Trent thotë që shpeshherë ne njerëzit, i mposhtim instinktet tona në situatat e përditshme.
“Për shembull marrin rastin e instinktit për të shmangur diçka të neveritshme për vetë-ruajtje. Si prindi i një fëmije të vogël, ne duhet ta kapërcejmë neverinë nga ndërrimi i pelenave. Apo nëse ju kujtohet një moment kur keni ngrënë apo keni pirë diçka që ju sëmurur, instinkti juaj është ta shmangni atë herën tjetër. Instinkti juaj ju mban të sigurt, por mënyra jua e menduarit mund ta kapërcejë këtë”, shton ajo.
Fushat e reja të mendimit në psikologjinë evolucionare, sugjerojnë që ne kemi ruajtur shumë nga tiparet e mbijetesës së paraardhësve tanë, siç është instinkti për të luftuar kur jemi të kërcënuar. Siç shkruan Najxhëll Nikolson në Harvard Business Revieë, “Ju mund ta nxirrni njeriun nga Epoka e Gurit, por nuk mund ta zhdukni Epokën e Gurit nga shpirti i tij”.
Dashuria si një instinkt njerëzor
Darvini besonte se njerëzit kanë mbijetuar si specie, sepse kanë evoluar në aftësinë për t’u kujdesur për ata në nevojë si dhe për të bashkëpunuar. Sociologët e quajnë këtë “mbijetesa e më të mirëve”. Dasher Keltner, drejtor i fakultetit të Qendrës së Shkencës në Universitetin Berkli në Kaliforni dhe autor i librit “Instinkti i mëshirshëm:Shkenca e mirësisë njerëzore”, ka ndërtuar mbi këtë teori në gjithë veprën e tij.
Nëpërmjet një sërë eksperimentesh në laboratorin e tij, ai zbuloi se nëse mund t’i detyroni njerëzit të ndjejnë dhembshuri, ata nisin të ndihen shumë të lidhur me grupe të ndryshme.
Në veçanti, ata ndjejnë se janë të ngjashëm me njëri-tjetrin dhe ndajnë një humanizëm të përbashkët me njerëzit që janë në nevojë apo që janë më të brishtë.
Kjo mundëson një sjellje më altruiste ndaj tyre. Në një studim novator por shumë të diskutueshëm të kryer nga psikologu evolucionar Dejvid Bas nga Universiteti i Teksasit në 37 vende të botës dhe me mbi 10.000 njerëz, zbuloi se mirësia ishte cilësia më e kërkuar tek një partner.

Sikur të mos ishte mjaftueshëm i vështirë zgjimi në mëngjës, tani ka edhe gjëra që nuk duhet të bëjmë, kur zgjohemi.
Ndoshta pa e kuptuar, një prej këtyre veprimeve është arsyeja pse dita nuk shkon mirë e të mungon energjia. Duke ditur çfarë nuk duhet të bëni, ju përmirësoni mëngjesin tuaj dhe jeni të gatshëm për sukses çdo ditë.
Mos bëj dushe të gjata dhe të nxehta
Po, e dimë se është qetësuese të qëndrosh në dush e të lësh ujin e ngrohtë të rrjedhë, por pjesa më e madhe e ekspertëve sugjerojnë që dushet e ngrohta t’ia lëmë mbrëmjës. Një dush i nxehtë, edhe pse relaksues, zvogëlon rrahjet e zemrës dhe do të të bëjë më të predispozuar për të pushuar sesa për të qenë aktiv gjatë ditës. Është mirë të marrim sa më shumë energji në mëngjes dhe një dush me ujë më të ftohtë është një zgjidhje e mirë për ta bërë këtë.
Mos e fik alarmin e zgjimit
Jemi fajtorë kur vjen puna te alarmi i zgjimit, por a i di efektet anësore dhe se si një veprim, në dukje i vogël, mund të të pengojë gjatë gjithë ditës?
Fikja e alarmit rregullisht do të të bëjë të ndihesh më i/e lodhur dhe të flesh më keq gjatë natës. Gjumi i dobët ngatërron me qindra qeliza në trupin tënd, duke çuar në rritjen e tensionit dhe dobësimin e imunitetit.
Pra, nëse nuk fle mirë natën dhe ndihesh i/e lodhur në mëngjes, fajin mund ta ketë pikërisht ky veprim.
Mos kontrollo rrjetet sociale sapo hap sytë
Një lundrim në rrjet, në mëngjes, mund të shndërrohet në një apo dy orë si pa kuptuar, humb një pjesë të mirë të ditës.
Studimet tregojnë se duhet t’ia lësh këtë pjesë pushimit të drekës, apo orëve të para të mbrëmjes para se të flesh.
Shmang pirjen e kafesë, direkt pas zgjimit
Sipas studimeve, koha ideale për kafe është pas orës 9:30 në mëngjes ose gjysmë ore pasi të zgjohesh nga gjumi. Nëse pi kafeinë shumë shpejt, ngadalëson prodhimin natyral të hormonit të quajtur kortizol në trupin tënd, që ndihmon të zgjohesh në mënyrë organike.
Mos e shmang asnjëherë vaktin e mëngjesit
Mëngjesi është vakti më i rëndësishëm i ditës. Nëse nuk e konsumon rregullisht, efektet anësore përfshijnë: rrezik të shtuar nga sëmundjet e zemrës, presion më të lartë të gjakut, diabetin, mbipeshën, kolesterol të lartë etj.
Përpiqu të përgatisësh diçka të lehtë në mbrëmje, ose mendo se çfarë do të konsumosh, për të mos humbur kohë.
Rregullo gjithnjë shtratin
Një krevat i rregullt, do të të bëjë të ndihesh më i/e qetë kur të kthehesh përsëri në shtëpi. Për më tepër, do të kesh një shtrat të rregullt në mbrëmje. Ky veprim të kushton vetëm 3 minuta.

Ka disa shprehi në stilin tuaj të jetesës që e kërcënojnë shëndetin e trurit në mënyrë serioze.
Zakonisht janë shprehi të cilat ua mohojnë trurit nutrientët e rëndësishëm ose me shpejtësi i vrasin qelizat e trurit që t’ju bëjnë më të rrezikuar nga çrregullimet mendore si depresioni apo ankthi.
Shmangia e shujtës së mëngjesit
Kur duhet të nxitoni për në zyre, gjëja më e lehtë që e bëni është ta shmangni mëngjesin. Kjo ju jep kënaqësinë e arritjes në zyre më herët, por është diçka që ju kushton në shëndet më vonë. Veç kësaj, shmangia e shujtës së mëngjesit nuk ju ndihmon në zvogëlimin e peshës.
Flini vonë
Është e zakonshme që njerëzit të flenë vonë, e posaçërisht vikendeve. Por, kjo është e rrezikshme për shëndetin e trurit. Kur qëndroni zgjuar deri vonë, ju vuani nga shtimi i peshës, rënia e flokëve dhe problemet e ndryshme të lëkurës.
Konsumimi i ushqimeve me shumë sheqer
Këto ushqime e rrisin rrezikun e sëmundjes së alzheimerit dhe sëmundjeve të zemrës, ndikojnë në aftësitë tuaja për të mësuar dhe e rrisin depresionin.
Pirja e duhanit
Jo vetëm se pirja e duhanit është e dëmshme për mushkëritë, por është tejet e rrezikshme edhe për trurin. Kur pini duhan, ia rritni vetes shanset për të pësuar sulm në tru, për t’u sëmurë nga Alzheimeri, etj.

Për kujdesin e përditshëm të lëkurës, mund ta kufizoni rutinën tuaj në tre hapa të thjeshtë:
Pastrimin e lëkurës, mbrojtjen e saj nga dielli dhe prirjen ndaj ndonjë problemi specifik që mund të keni, të tilla si lëkura e thatë, puçrrat, ose linjat e imëta dhe rrudhat.
Produktet për të tre hapat janë në dispozicion në barnatoret lokale dhe kanë kosto të ulët.
Pastroni lëkurën tuaj
Zgjidhni pastruesin bazuar në faktin nëse lëkura juaj është e thatë apo e yndyrshme. Nëse keni lëkurë të thatë, zgjidhni një agjent të butë pastrimi e shmangni produktet si tonerët, që përmbajnë alkool. Për lëkurë të yndyrshme, zgjidhni një sapun që largon vajin e pastroni më shpesh lëkurën gjatë ditës.
Mbroni lëkurën nga dielli
Zgjidhni krem me spektër të gjerë me SPF prej 30 ose më të lartë përdoreni çdo ditë. SPF-të më të larta janë të dobishme nëse planifikoni të kaloni kohë jashtë, nëse rrini brenda, SPF 30 është i mjaftueshëm. Nëse keni lëkurë të ndjeshme, zgjidhni një produkt për mbrojtje e krijuar për lëkurë të ndjeshme.
Trajtoni nevojat e veçanta të lëkurës
Për lëkurën e thatë, ka shumë hidratues efektivë dhe të lirë. Ekzistojnë produkte pa kosto të përballueshme që mund të zvogëlojnë linjat dhe rrudhat, njollat e zbehta kafe ose puçrrat. /UBT News/
Lifestyle
Fundjava erdhi, ja si ta kaloni pa stres dhe në mënyrë fantastike
Published
3 weeks agoon
April 5, 2025
Shumë njerëz jetojnë për fundjavën, se është koha kur mund të shijojnë ditën e pushimit. Edhe pse është e trishtë kur mendon se të gjithë janë të mbingarkuar me punë, nuk besoj se kjo gjë do të ndryshojë ndonjëherë.
Prandaj duhet të bëni maksimumin për të shijuar këto dy ditë pushim.
Sapo kalon e premtja, keni vetëm 48 orë deri sa mëngjesi i të hënës të vijë sërish. Ndoshta kjo është një mënyrë dramatike për ta parë situatën, por të gjithë e ndiejnë presionin e fundjavës. Është koha për të takuar miqtë, familjen, të dilni në takim, të gatuani e të kujdeseni për veten nëpërmjet disa ushtrimeve fizike. Ose dhe të rrini dhe të mos bëni asgjë, kjo është një mënyrë shumë e mirë për t’u relaksuar.
Këto janë disa këshilla se çfarë mund të bëni gjatë fundjavës:
Mos kontrolloni email-in tuaj, shmangiuni punës – Sapo keni një moment qetësie, merrni telefonin e filloni kontrolloni email-et tuaja. Është zakon i fiksuar gjatë javës, por në fundjavë duhet eliminuar. Lëreni mënjanë punën e fokusohuni në momentin e qetësisë.
Shmangiuni listës së gjërave që duhet të bëni – Një nga gjërat më të mërzitshme të të qenit i rritur është organizmi i ditës. Qoftë një ditë në shkollë apo në orar të plotë pune, e keni parasysh çfarë do ndodhë në çdo ditë të javës. Në fundjavë mund ta hidhni këtë listë. Nuk ka më punë, detyra për të bërë apo takime. Jini vetja juaj dhe rrini në pizhama për sa kohë doni.
Festoni të premten – Qëllimi kryesor i fundjavës është të bëni qejf, por edhe të shplodheni. Për t’i realizuar, dilni e festoni të premten në mbrëmje dhe gjatë fundjavës do të keni mundësi të merrni veten. Kështu, për të hënën do të jeni tërësisht të freskët.
Dilni nga shtëpia dhe shikoni çfarë ndodh – Nuk ka rëndësi nëse nuk keni asnjë plan apo takim të organizuar, mund të dilni të bëni diçka për të cilën nuk keni planifikuar asgjë. Kur jeni me pushime, cilat janë ditët më të mira? Janë ato që s’keni asnjë plan. Mjafton ta kaloni ditën duke lëvizur në qytet, duke parë se çfarë do t’ju ofrojë.
Kaloni një kohë të gjatë me miqtë tuaj – A ka ndonjë gjë më të adhurueshme se sa një grup shoqeror që ju ndihmon të relaksoheni por edhe të kaloni momente fantastike plot të qeshura dhe harmoni? Nuk ka, prandaj sapo të mbaroni ato që kishit për të bërë në shtëpi, dilni dhe takoni shoqet/shokët tuaj. Mjafton të dilni edhe për një kafe, pa pasur shumë harxhime. Do e shikoni që ja vlen.
Mos përhapni panik kur vjen mbrëmja e së dielës – Asnjë nuk e pëlqen të dielën sepse është e vështirë të mendosh se një javë tjetër e vështirë e me punë të pret. Por, pse ta harxhoni jetën duke menduar për të ardhmen? Mos e mendoni dhe shijoni kohën e lirë që keni. E shtuna dhe e diela janë ditët kur mund të jeni vetvetja, të pushoni dhe të bëni diçka të bukur. /UBT News/

“Ajo duket shumë e sëmurë”, Demi Lovato përballet me kritika pas humbjes së peshës

Pse Mark Zuckerberg mund të detyrohet të shesë Instagram dhe WhatsApp?

Titullar në dy ndeshjet e fundit, Broja përfundon në tribunë për takimin kundër Chelseat

Miliarderja më e re në botë! Njihuni me Lucy Guo, themeluesja e ScaleAI

Zbulohet forma e re e diabetit “tip 5”

Meditimi e largon stresin dhe ju furnizon me energji

Angelina Jolie tregon se cili rol i ndryshoi karrierën dhe e ndihmoi të përballonte pasojat e varësisë

Forconi flokët duke konsumuar këto ushqime

Karakteristikat e telefonit OnePlus
Të kërkuara
-
Bota3 months ago
Marrëveshja për pranimin e pakufizuar të emigrantëve, Shtëpia e Bardhë tërhiqet nga tarifat ndaj Kolumbisë
-
Bota3 months ago
Shtëpia e Bardhë: Armëpushimi në Liban do të zgjatet deri më 18 shkurt
-
Lajmet nga UBT2 months ago
Përgatituni për të udhëhequr politikën e të ardhmes me Fakultetin e Shkencave Politike në UBT
-
Lajmet2 weeks ago
Studentët e Psikologjisë në UBT zhvilluan një vizitë studimore në qendrën psikologjike “Radix” dhe Asociacionin Kosovar për Psikoterapi Trupore