Lajmet

A na bën më pak të moralshëm konkurrenca?

Nga Ozan Isler.

Published

on

Nga Ozan Isler

“The Conversation”

Shumica e ndërveprimeve tona ekonomike, madje edhe sociale janë konkurruese. Ne i përdorim tregjet për të gjetur punë, por edhe të dhëna. Çfarë do të thotë kjo për moralin tonë? A na e jep kapitalizmi Ëndrrën Amerikane apo Psikopatin Amerikan? A na mban të ndershëm përvoja e konkurrencës apo na shtyn drejt mashtrimit?

Me këto pyetje të thella janë marrë disa prej ekonomistëve të mëdhenj klasikë, të cilët e shihnin kapitalizmin si të mbushur me ndikime morale të mira dhe të këqija. Adam Smith u përqendrua kryesisht tek e mira, ndërsa Karl Marksi ishte më pak optimist.

Për ta testuar në mënyrë bindëse këtë pyetje në laborator, koordinatorët e projektit tonë ftuan dhjetëra shkencëtarë të sjelljes për të kontribuar me planet e tyre eksperimentale, duke vëzhguar në total më shumë se 18.000 njerëz. Rezultatet tona, të publikuara në “Proceedings of the National Academy of Sciences”, tregojnë se ndërveprimet konkurruese priren ta bëjnë sjelljen e njerëzve më pak të moralshme, dhe ofrojnë disa të dhëna intriguese mbi arsyen pse ndodh kështu.

Ne nuk jemi të parët që kemi një qasje shkencore ndaj lidhjes midis konkurrencës dhe moralit. Megjithatë, testet individuale kanë dhënë rezultate të përziera, ndoshta për shkak të dallimeve tek përkufizimet dhe masat e moralit.

Disa nga rezultatet e hershme ishin provokuese, si për shembull zbulimi se njerëzit në konkurrencë midis tyre, kishin më pak gjasa të parandalonin ngordhjen e një miu. Megjithatë, këto rezultate ishin të vështira për t’u përsëritur ose interpretuar.

Një nga mënyrat për të llogaritur dallimet në hartimin e studimeve individuale, është të kryhet një “meta-analizë”, ku të vlerësohen dhe kombinohen rezultatet e shumë studimeve të ndryshme. Megjithatë, meta-analiza ka shpesh problemet e veta, pasi raportimi selektiv dhe paragjykimi i publikimit mund të ndikojnë se cilat studime janë të disponueshme për t’u përfshirë në analizë.

Për të pasur realisht disa rezultate të besueshme, ne shkuam një hap më tej dhe kryem një “meta-analizë prospektive”. Pjesa “prospektive” do të thotë që të gjitha studimet që do të përfshihen në analizë janë regjistruar përpara se të kryheshin. Kjo gjë parandalon zgjedhjen e rezultateve ose paragjykimet lidhur me llojin e rezultateve të publikuara.

Projekti ynë përfshinte 45 eksperimente të ndryshme të kryera nga ekipe në mbarë botën. Çdo ekip projektoi në mënyrë të pavarur një eksperiment për të testuar efektet e konkurrencës në moral. Më pas rezultatet e këtyre studimeve, të cilat përfshinin vëzhgime të më shumë se 18.123 pjesëmarrësve individualë, u grumbulluan dhe u analizuan.

Meta-analiza zbuloi se konkurrenca ka një efekt të përgjithshëm negativ në moral, por efekti është shumë i vogël. Efekti matet me një numër të quajtur Numri i Kohenit. Një vlerë prej 0.2 konsiderohet një efekt i vogël, dhe vlera që gjetëm ishte vetëm 0.1.

Siç edhe pritej, ne vumë re gjithashtu edhe një ndryshim thelbësor tek efektet e matura nga eksperimente të ndryshme. Disa ishin pozitive, disa negative, dhe madhësitë e efekteve ndryshonin. Pra, pavarësisht nga avantazhet e meta-analizës tonë të re të ardhshme, nuk ka ende prova të forta për një lidhje direkte të efektit të përgjithshëm të konkurrencës tek morali.

Ndoshta pyetja është shumë e përgjithshme. Djalli mund të fshihet tek detajet. Ekipi im (1 nga 45 grupet e përfshirë në meta-analizë), përdori një lojë me hamendje numrash midis dy njerëzve si një shembull të konkurrencës. Kjo u pasua nga një lojë individuale ndershmërie, e cila ishte njësia jonë matëse për efektet mbi moralin.

Ky eksperiment individual, pati një efekt të përgjithshëm negativ të vogël mbi konkurrencën (d = -0.1) njëlloj si meta-analiza, por ai nuk arriti të ketë ndonjë domethënien statistikore më vete. Nga ana tjetër, analiza eksploruese e rezultateve tona zbuloi një përparim të mundshëm.

Ne zbuluam se ishin vetëm humbësit e lojës me supozim numrash, ata që u bënë më të pandershëm, me një efekt më të madh (d = –0.34).

Nga ana tjetër, fituesit e fazës së konkurrimit, nuk shfaqën asnjë ndryshim në sjelljen e tyre në raport me ndershmërinë. Këto rezultate sugjerojnë një arsye pse konkurrenca nuk ndikon shumë tek morali. Ndoshta ai që korrupton është disavantazhi në një garë, dhe jo konkurrenca në vetvete. / The Conversation – Bota.al

Lajmet

Shqipëria, e para në Evropë që ndalon TikTok-un

Published

on

Shqipëria bëhet vendi i parë në Evropë që ndalon përdorimin e TikTok për një vit, një vendim i ndërmarrë pas vrasjes tragjike të një adoleshenti 14-vjeçar, ngjarje që ngriti shqetësime për ndikimin negativ të platformës në shoqëri. Kryeministri Edi Rama njoftoi se ndalimi, i cili nis nga janari 2025, synon të përmirësojë sigurinë në shkolla dhe të mbrojë të rinjtë nga ndikimet e dëmshme të rrjeteve sociale.

Ngjarja tragjike, ku një adoleshent humbi jetën pas një përleshjeje të nxitur nga një debat në rrjetet sociale, ka ndezur polemika mbi rolin e TikTok. Kryeministri e cilësoi platformën “rrugaçi i lagjes” dhe akuzoi mediat sociale për ndikim negativ mbi fëmijët.

Ndërkohë, TikTok ka kundërshtuar vendimin, duke kërkuar sqarime nga qeveria dhe duke mohuar përfshirjen në incidentin tragjik. Kritikët, si deputetja Ina Zhupa nga Partia Demokratike, e kanë cilësuar vendimin si një sulm ndaj lirisë së fjalës dhe një veprim elektoral.

Ndalimi i TikTok është pjesë e një debati më të gjerë mbi ndikimin e medieve sociale në shoqëri, me masa të ngjashme të ndërmarra në vende të tjera si India dhe Australia, ndërsa SHBA po shqyrton ndalimin e platformës nëse ajo nuk shkëputet nga kompania kineze ByteDance./UBTNews/

Continue Reading

Kulturë

“Zjerm” ndez skenën shqiptare: Shkodra Elektronike triumfon në Festivalin e 63-të!

Published

on

Nata e mbrëmshme ishte një prej atyre mbrëmjeve magjike që do të mbeten gjatë në kujtesën e publikut shqiptar. Festivali i 63-të i Këngës në Radio Televizionin Shqiptar përfundoi me një shpërthim emocionesh dhe muzikë të shkëlqyer, duke kurorëzuar si fitues grupin Shkodra Elektronike me këngën e tyre të zjarrtë, “Zjerm.”

Me 143 pikë të merituara, Shkodra Elektronike jo vetëm që fitoi çmimin e parë, por gjithashtu siguroi përfaqësimin e Shqipërisë në Eurovision 2025. Kompozimi modern, teksti i fuqishëm dhe performanca emocionuese i dhuruan grupit një mbështetje të jashtëzakonshme nga juria dhe publiku.

Në garën e ngushtë për vendin e parë, Elvana Gjata me këngën “Karnaval” renditet e dyta, duke grumbulluar 135 pikë, ndërsa vendi i tretë i shkoi Alis për këngën “Mjegull,” e cila mori 59 pikë.

Edicioni i këtij viti solli një dimension të ri artistik dhe profesional. Dy çmime të rëndësishme u ndanë nga juria: Çmimi i Kritikës, i cili përfundoi në duart e Shkodrës Elektronike, dhe Çmimi për Tekstin më të Mirë, që shpërbleu mjeshtërinë në shkrimin poetik të këngëve pjesëmarrëse.

Çmimi i Kritikës vlerësoi thellësinë e kompozimit dhe interpretimit të grupit, duke dëshmuar se “Zjerm” është më shumë sesa një këngë – është një manifest artistik që ngjalli emocion dhe frymëzim. Festivalin e këtij viti e karakterizuan performanca të shkëlqyera, diversitet ritmesh dhe një konkurrencë e fortë mes artistëve, të cilët sollën pasionin dhe talentin e tyre në skenë. Skena u bë një arenë e emocioneve të gjalla, duke pasqyruar jo vetëm cilësinë artistike, por edhe shpirtin e palodhur të muzikës shqiptare.

Shkodra Elektronike drejt Eurovision 2025
Për grupin fitues, triumfi në Festivalin e Këngës është vetëm fillimi. Me këngën “Zjerm” si një simbol të energjisë dhe krenarisë kombëtare, Shkodra Elektronike do të përfaqësojë Shqipërinë në skenën e madhe ndërkombëtare të Eurovision 2025, duke sjellë me vete entuziazmin dhe përkrahjen e shqiptarëve kudo në botë.

Ky sukses është dëshmi e fuqisë së muzikës për të bashkuar dhe frymëzuar, duke dëshmuar edhe një herë se arti shqiptar ka shumë për të ofruar dhe për të shkëlqyer në skenën ndërkombëtare./UBTNews/

Continue Reading

Bota

Papa Françesku bën thirrje për paqe globale në prag të Krishtlindjeve

Published

on

Në një moment reflektimi dhe shprese për paqe, Papa Françesku ka bërë një thirrje të fuqishme për armëpushim në të gjitha frontet e luftës, në lutjet e tij të së dielës Angelus në Vatikan. Kjo thirrje e Papës vjen si një përpjekje për të ndalur dhunën dhe mizoritë që kanë përfshirë vende si Ukraina dhe Gaza, në vigjilje të festës së madhe të Krishtlindjes.

Nga rezidenca e tij në Santa Marta, për shkak të shëndetit delikat dhe temperaturave të ulëta, Papa theksoi rëndësinë e ndaljes së konflikteve, duke bërë apel për ndërprerjen e bombardimeve që kanë dëmtuar shkolla, spitale dhe vende të shenjta.

“Lërini armët të heshtin dhe le të kumbojnë këngët e Krishtlindjeve”, deklaroi Françesku. Ai kërkoi nga liderët botërorë dhe popujt që Krishtlindja të shënohet me paqe dhe jo me luftë, duke e bërë këtë një mesazh të fuqishëm solidariteti dhe humanizmi.

Papa i cilësoi si “mizori” bombardimet dhe dhunën ndaj civilëve, duke përmendur sulmet e fundit në Gaza që kanë goditur fëmijët, shkollat dhe spitale, si dhe sulmet në Ukrainë që kanë lënë pasoja shkatërruese mbi popullsinë civile. Ai përmendi gjithashtu përpjekjet e Kardinalit Pierbattista Pizzaballa për të hyrë në Gaza dhe për të ofruar shpresë për komunitetin e vogël të krishterë në këtë rajon, duke nënvizuar sfidat që hasen për shkak të bombardimeve.

Papa Françesku, i cili sapo ka mbushur 88 vjeç, po përgatitet për një javë të ngarkuar me aktivitete fetare dhe sociale. Festa e Krishtlindjes dhe inaugurimi i Vitit të Madh të Shenjtë janë në qendër të agjendës së tij, ndërsa të enjten pritet të vizitojë një burg në Romë për të ofruar bekimet e tij. Kjo thirrje për paqe nga lideri i Vatikanit shërben si një kujtesë e fortë për nevojën e një bote më të drejtë dhe të bashkuar, ku Krishtlindja të jetë simbol i paqes dhe solidaritetit njerëzor./Euronews/

 

Continue Reading

Bota

Arabia Saudite do të ndalojë alkoolin gjatë Botërorit 2030

Published

on

Arabia Saudite ka marrë një vendim të prerë për ndalimin e konsumimit të alkoolit gjatë Kupës së Botës 2034, e cila do të mbahet në këtë vend. Kjo masë përkon me respektimin e rregullave strikte të ligjit islamik që aplikohet në Arabinë Saudite, duke sjellë një tjetër dimension kulturor në ngjarjen më të madhe sportive në botë.

Sipas raportimeve të mediave britanike, përfshirë “The Guardian,” FIFA ka pranuar të respektojë ligjet lokale, duke mos ushtruar presion mbi autoritetet saudite për të lehtësuar rregullat. Në këtë mënyrë, tifozët nuk do të kenë të drejtën të konsumojnë pije alkoolike në stadiume dhe hapësira publike gjatë zhvillimit të këtij kampionati. Megjithatë, raportet tregojnë se Arabia Saudite planifikon të krijojë disa zona të veçanta ku tifozët e shteteve pjesëmarrëse mund të konsumojnë alkool në mënyrë të kufizuar. Këto hapësira do të jenë të kontrolluara dhe larg stadiumeve apo vendeve kryesore të aktiviteteve të Kupës së Botës.

Tifozët janë paralajmëruar se shkelja e këtyre rregullave mund të sjellë ndëshkime të rënda, duke qenë se Arabia Saudite është e njohur për ndjekjen e rreptë të ligjeve të saj. Në këtë drejtim, FIFA ka konfirmuar se nuk ka ndërmend të ndërhyjë për të lehtësuar këtë vendim, duke theksuar rëndësinë e respektimit të ligjeve dhe kulturës lokale.

Ky vendim sjell në mendje një situatë të ngjashme që ndodhi gjatë Botërorit të Katarit në vitin 2022, kur ndalimi i konsumit të alkoolit në stadiume u përball me reagime të ndryshme nga tifozët dhe media ndërkombëtare. Gjithsesi, organizimi u konsiderua i suksesshëm, dhe Arabia Saudite duket e vendosur të ndjekë të njëjtën rrugë.

Fitimi i të drejtës për organizimin e Kampionatit Botëror 2034 nga Arabia Saudite është konsideruar një arritje historike për këtë vend, por gjithashtu ka ngjallur diskutime të shumta mbi përshtatjen e kulturave të ndryshme gjatë ngjarjeve ndërkombëtare. Ndërsa disa tifozë kanë shprehur pakënaqësinë e tyre, shumë të tjerë kanë pranuar rëndësinë e respektimit të traditave lokale.

Arabia Saudite e sheh këtë ngjarje jo vetëm si një mundësi për të promovuar sportin, por edhe për të treguar kulturën dhe traditat e saj unike përpara botës. Kjo qasje do të shërbejë si një pikë referimi për organizatorët e ardhshëm, duke sjellë një frymë të re në mënyrën se si kultura dhe sporti ndërthuren gjatë aktiviteteve globale./UBTNews/

 

Continue Reading

Të kërkuara