Lajmet

A na bën më pak të moralshëm konkurrenca?

Nga Ozan Isler.

Published

on

Nga Ozan Isler

“The Conversation”

Shumica e ndërveprimeve tona ekonomike, madje edhe sociale janë konkurruese. Ne i përdorim tregjet për të gjetur punë, por edhe të dhëna. Çfarë do të thotë kjo për moralin tonë? A na e jep kapitalizmi Ëndrrën Amerikane apo Psikopatin Amerikan? A na mban të ndershëm përvoja e konkurrencës apo na shtyn drejt mashtrimit?

Me këto pyetje të thella janë marrë disa prej ekonomistëve të mëdhenj klasikë, të cilët e shihnin kapitalizmin si të mbushur me ndikime morale të mira dhe të këqija. Adam Smith u përqendrua kryesisht tek e mira, ndërsa Karl Marksi ishte më pak optimist.

Për ta testuar në mënyrë bindëse këtë pyetje në laborator, koordinatorët e projektit tonë ftuan dhjetëra shkencëtarë të sjelljes për të kontribuar me planet e tyre eksperimentale, duke vëzhguar në total më shumë se 18.000 njerëz. Rezultatet tona, të publikuara në “Proceedings of the National Academy of Sciences”, tregojnë se ndërveprimet konkurruese priren ta bëjnë sjelljen e njerëzve më pak të moralshme, dhe ofrojnë disa të dhëna intriguese mbi arsyen pse ndodh kështu.

Ne nuk jemi të parët që kemi një qasje shkencore ndaj lidhjes midis konkurrencës dhe moralit. Megjithatë, testet individuale kanë dhënë rezultate të përziera, ndoshta për shkak të dallimeve tek përkufizimet dhe masat e moralit.

Disa nga rezultatet e hershme ishin provokuese, si për shembull zbulimi se njerëzit në konkurrencë midis tyre, kishin më pak gjasa të parandalonin ngordhjen e një miu. Megjithatë, këto rezultate ishin të vështira për t’u përsëritur ose interpretuar.

Një nga mënyrat për të llogaritur dallimet në hartimin e studimeve individuale, është të kryhet një “meta-analizë”, ku të vlerësohen dhe kombinohen rezultatet e shumë studimeve të ndryshme. Megjithatë, meta-analiza ka shpesh problemet e veta, pasi raportimi selektiv dhe paragjykimi i publikimit mund të ndikojnë se cilat studime janë të disponueshme për t’u përfshirë në analizë.

Për të pasur realisht disa rezultate të besueshme, ne shkuam një hap më tej dhe kryem një “meta-analizë prospektive”. Pjesa “prospektive” do të thotë që të gjitha studimet që do të përfshihen në analizë janë regjistruar përpara se të kryheshin. Kjo gjë parandalon zgjedhjen e rezultateve ose paragjykimet lidhur me llojin e rezultateve të publikuara.

Projekti ynë përfshinte 45 eksperimente të ndryshme të kryera nga ekipe në mbarë botën. Çdo ekip projektoi në mënyrë të pavarur një eksperiment për të testuar efektet e konkurrencës në moral. Më pas rezultatet e këtyre studimeve, të cilat përfshinin vëzhgime të më shumë se 18.123 pjesëmarrësve individualë, u grumbulluan dhe u analizuan.

Meta-analiza zbuloi se konkurrenca ka një efekt të përgjithshëm negativ në moral, por efekti është shumë i vogël. Efekti matet me një numër të quajtur Numri i Kohenit. Një vlerë prej 0.2 konsiderohet një efekt i vogël, dhe vlera që gjetëm ishte vetëm 0.1.

Siç edhe pritej, ne vumë re gjithashtu edhe një ndryshim thelbësor tek efektet e matura nga eksperimente të ndryshme. Disa ishin pozitive, disa negative, dhe madhësitë e efekteve ndryshonin. Pra, pavarësisht nga avantazhet e meta-analizës tonë të re të ardhshme, nuk ka ende prova të forta për një lidhje direkte të efektit të përgjithshëm të konkurrencës tek morali.

Ndoshta pyetja është shumë e përgjithshme. Djalli mund të fshihet tek detajet. Ekipi im (1 nga 45 grupet e përfshirë në meta-analizë), përdori një lojë me hamendje numrash midis dy njerëzve si një shembull të konkurrencës. Kjo u pasua nga një lojë individuale ndershmërie, e cila ishte njësia jonë matëse për efektet mbi moralin.

Ky eksperiment individual, pati një efekt të përgjithshëm negativ të vogël mbi konkurrencën (d = -0.1) njëlloj si meta-analiza, por ai nuk arriti të ketë ndonjë domethënien statistikore më vete. Nga ana tjetër, analiza eksploruese e rezultateve tona zbuloi një përparim të mundshëm.

Ne zbuluam se ishin vetëm humbësit e lojës me supozim numrash, ata që u bënë më të pandershëm, me një efekt më të madh (d = –0.34).

Nga ana tjetër, fituesit e fazës së konkurrimit, nuk shfaqën asnjë ndryshim në sjelljen e tyre në raport me ndershmërinë. Këto rezultate sugjerojnë një arsye pse konkurrenca nuk ndikon shumë tek morali. Ndoshta ai që korrupton është disavantazhi në një garë, dhe jo konkurrenca në vetvete. / The Conversation – Bota.al

Lajmet

Yjet dënojnë vendimin e Trumpit për dëbimin e migrantëve nga SHBA-ja

Published

on

Kim Kardashian, biznesmenja miliardere dhe ylli televiziv, ka reaguar ashpër kundër aksioneve të fundit të Shërbimit të Imigracionit dhe Doganave të SHBA-së (ICE), duke i cilësuar si “çnjerëzore”.

Ajo ka thënë se “njerëzit punëtorë po ndahen nga familjet e tyre në mënyrë të padrejtë”, ka raportuar Forbes.

“Si dikush që ka jetuar gjithë jetën në Los Angeles, kam parë sa thellë janë të rrënjosur imigrantët në këtë qytet. Nuk mund ta kthejmë kokën mënjanë kur frika dhe padrejtësia ua pamundësojnë njerëzve të jetojnë të sigurt dhe të lirë”, ka thënë Kardashian përmes një postimi në llogarinë e saj në rrjetin socva Longoria  ka reaguar ashpër me një video katër-minutëshe që ka postuar ne rrjetin social TikTok, ku i quajti bastisjet e ICE-së “çnjerëzore” dhe kritikoi mungesën e procesit të rregullt për imigrantët që “janë të ndershëm dhe paguajnë taksa”.

Eva Longoria ka thënë se po i jep mbështetje të plotë protestuesve që po ngrihen kundër këtyre aksioneve.

Reperja Doechii u bë virale me fjalimin në ceremoninë e ndarjes së çmimeve “BET Awards”, ku ka kritikuar presidentin Donald Trump për vendimin e tij për të dërguar Gardën Kombëtare për të shuar protestat në Los Angeles.

“Trump po përdor forcat ushtarake për të ndalur një protestë, dhe dua të reflektoni se çfarë lloj qeverie duket të jetë kjo, kur sa herë që ne ushtrojmë të drejtën tonë demokratike për të protestuar, ushtria dërgohet kundër nesh”, ka thënë ajo.

Finneas, muzikanti dhe vëllai i Billie Eilish, ka treguar se ishte sulmuar me gaz lotsjellës gjatë një proteste në Los Angeles dhe akuzoi autoritetet për nxitje të dhunës.

Mark Ruffalo, i njohur për qëndrimin kritik ndaj Trump, ka postuar duke e quajtur “mashtrues”,  agjentët e imigracionit “forca raciste që fshihen pas maskave për turp a frikë nga drejtësia dhe shkelin të drejtën për gjykim të ndershëm”.

Edhe figura tjera publike si aktori Pedro Pascal, këngëtarja Kacey Musgraves, regjisorja Ava DuVernay dhe modelja Chrissy Teigen janë bashkuar me valën e kritikave ndaj aksioneve të ICE-së.

Protestat kundër ICE-së shpërthyen fillimisht në Los Angeles fundjavën e kaluar dhe u përhapën shpejt në qytete të tjera si New York, Philadelphia, Chicago dhe më tej.

Aksionet e ICE-së dhe arrestimet e imigrantëve kanë ndezur tensione të forta, ndërsa Trump ka hyrë në konflikt të drejtpërdrejtë me autoritetet e Kalifornisë, përfshirë guvernatorin Gavin Newsom dhe kryetaren e Bashkisë së Los Angelesit, Karen Bass, për vendimin e tij për të dërguar Gardën Kombëtare dhe trupat e Marinës për të qetësuar protestat.

Trump ka përmendur nenin 10 të Kodit të Shërbimeve të Armatosura të SHBA-së, i cili i jep presidentit autoritetin për të vendosur trupa në rast “pushtimi apo rreziku nga ndonjë rebelim kundër autoritetit të qeverisë së Shteteve të Bashkuara”.

“Ky është një president që nuk do të jetë i lidhur as nga ligji, as nga Kushtetuta, duke vazhduar një sulm të bashkërenduar ndaj traditave amerikane”, ka thënë Guvernatori Newsmon përmes një deklarate televizive, duke e kundërshtuar ashpër këtë veprim.

Ndërkohë, Khaby Lame, krijuesi i përmbajtjeve, i cili është më i ndjekuri në TikTok, u ndalua nga autoritetet e imigracionit në Las Vegas të premten, konfirmoi Departamenti i Sigurisë Kombëtare për Forbes.

Lame, 25 vjeç, i lindur në Senegal dhe i rritur në Itali, është shtetas italian. Sipas DHS, atij iu dha mundësia të largohej vullnetarisht nga SHBA dhe ai zgjodhi ta bëjë këtë.

Vendndodhja e saktë e Lame nuk dihet, por të mërkurën në mëngjes ai kishte postuar disa video nga São Paulo, Brazil. Lame ka mbi 162 milionë ndjekës në TikTok dhe renditet ndër 10 krijuesit më të paguar në vitin 2024, me të ardhura mbi 20 milionë dollarë, sipas vlerësimeve të Forbes.

Ndërkohë, Bo Loudon, një influencues pro-Trump dhe mik i djalit të presidentit, Barron Trump, ka pohuar në platformën X se kishte raportuar Lame tek autoritetet si “imigrant i paligjshëm”.

Continue Reading

Aktualitet

Jakup Krasniqit i refuzohet kërkesa për lirim të përkohshëm

Published

on

Gjykata Speciale ka refuzuar kërkesën e Jakup Krasniqit për lirim të përkohshëm, të cilën e kishte parashtruar pas përfundimit të dëgjimit të dëshmitarëve të Prokurorisë.

Kështu ka njoftuar Specialja përmes një njoftimi publik, transmeton Telegrafi.

Në vendimin i cili u bë publik më 11 qershor, nuk ka ende informacione që tregojnë se Krasniqi mund t’i ikë drejtësisë, por ekziston rreziku që ai të pengojë procedurat ose të kryejë krime të tjera ndaj atyre që cilësohen si kundërshtarë të Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës (UÇK) duke përfshirë edhe vetë dëshmitarët në këtë çështje.

Ndryshe, Jakup Krasniqi po gjykohet për krime të pretenduara të luftës, bashkë me ish-krerët e tjerë të UÇK-së, Hashim Thaçi Kadri Veseli, Jakup Krasniqi e Rexhep Selimi.

Hashim Thaçi, Kadri Veseli, Jakup Krasniqi e Rexhep Selimi po mbahen në qendrën e paraburgimit në Hagë prej 2020.

Continue Reading

Lajmet

Në ditën e Çlirimit, Ambasada Amerikane nderon qëndrueshmërinë e Kosovës

Published

on

By

Ambasada Amerikane në Kosovë, në përkujtim të 12 Qershorit, ditës kur forcat e NATO-s hynë në Kosovë, theksoi se kjo ngjarje përbën një moment kyç që hapi rrugën drejt paqes dhe mundësoi kthimin e familjeve të zhvendosura.

Në mesazhin e saj, ambasada nderoi qëndrueshmërinë e popullit të Kosovës dhe angazhimin e përbashkët për një të ardhme të sigurt dhe paqësore.

“Sot bëhen 26 vjet nga hyrja e forcave të NATO-s në Kosovë, duke sjellë shpresë, siguri dhe një rrugë drejt paqes. 12 qershori i vitit 1999 ishte një pikë kthese – ajo që lejoi familjet e zhvendosura të ktheheshin dhe komunitetet të fillonin rindërtimin. Në këtë përvjetor, ne nderojmë qëndrueshmërinë e popullit kosovar dhe përkushtimin tonë të përbashkët për të ndërtuar një të ardhme të bazuar në paqe, siguri dhe prosperitet.”

Më 12 qershor 1999, pas përfundimit të fushatës ajrore, forcat paqeruajtëse të udhëhequra nga NATO, KFOR, hynë në Kosovë, duke shënuar fundin e luftës.

Continue Reading

Lajmet

Kurti bën homazhe te varri i Rugovës në Ditën e Çlirimit

Published

on

By

Kryeministri në detyrë, Albin Kurti, së bashku me zëvendëskryeministren Donika Gërvalla dhe ministrin e Brendshëm, Xhelal Sveçla, ka bërë sot homazhe te varri i ish-presidentit Ibrahim Rugova, me rastin e Ditës së Çlirimit.

Kurti e cilësoi Rugovën si një kontribuues të madh për unitetin e popullit dhe ndërkombëtarizimin e çështjes së Kosovës, veçanërisht gjatë viteve ’90.

“Duke vendosur lule të freskëta te varri i presidentit historik, Ibrahim Rugova – një kontribuues i madh për unitetin e popullit dhe për ndërkombëtarizimin e Kosovës dhe çështjes kombëtare në përgjithësi gjatë gjithë viteve të 90-ta – ne shprehim mirënjohje për rolin e tij,” tha Kurti.

Ai shtoi se do të vijojë homazhet edhe te varri i Adem Demaçit dhe më pas në kompleksin memorial Adem Jashari në Prekaz.

“Kësisoj shënojmë edhe gëzimin tonë për çlirim, por edhe kujtesën tonë për ata që punuan dhe sakrifikuan për shtetin që e ndërtojmë dhe e zhvillojmë sot,” u shpreh Kurti para gazetarëve.

Ai nuk pranoi të përgjigjej në pyetjet e tyre.

Continue Reading

Të kërkuara