

Kuriozitete
A mund ta parashikojnë kafshët tërmetin më shpejt sesa njerëzit?
Kafshët mund të parashikojnë tërmetet disa sekonda më herët.
Published
2 years agoon
By
Betim GashiA mund t’i parashikojnë kafshët tërmetet herët?
Janë publikuar video të kafshëve që silleshin në mënyrë të çuditshme para tërmetit të fuqishëm që goditi Turqinë dhe Sirinë javën e kaluar.
Pamjet që u publikuan tregojnë qentë duke lehur dhe zogjtë duke flutuar në mënyrë të çuditshme pak para tragjedisë. Njerëzit shpesh raportojnë sjellje jonormale nga kafshët para dridhjes së tokës.
Por a ka ndonjë shkencë pas kësaj “shqise të gjashtë” – dhe çfarë thotë hulumtimi?
A i kanë zbuluar kafshët tërmetet në të kaluarën?
Rreth 500 mijë tërmete të dallueshme ndodhin në botë çdo vit, nga të cilët afërsisht 100 shkaktojnë dëme. Sizmologët nuk kanë asnjë mënyrë për të ditur saktësisht se kur ose ku do të godasë tërmeti tjetër – kështu që potenciali që kafshët të jenë sisteme paralajmëruese të hershme është interesante.
Por ideja që kafshët mund të parashikojnë dridhjet e tokës nuk është e re. Në vitin 373 para Krishtit, autori romak Aelian shkroi se si gjarpërinjtë, minjtë dhe insektet u larguan nga qyteti Helike përpara se të shkatërrohej nga një tërmet.
Kohët e fundit, gjarpërinjtë në letargji braktisën qytetin kinez Haicheng para një tërmeti me magnitudë 7.3 në vitin 1975. Në vitin 2016, mijëra zogj fluturuan para se se një tërmet i fuqishëm ta godiste Oklahomën.
Kafshët mund të parashikojnë tërmetet disa sekonda më herët
Shkenca sugjeron se kafshët mund të jenë në gjendje të ndjejnë dridhjet fillestare sekonda ose minuta më herët. Kur godet një tërmet, valët sizmike dalin nga epiqendra e lëkundjes.
Valët primare, valët e para që ndjehen, janë më të vogla dhe në disa raste njerëzit s’i kuptojnë. Ato u paraprijnë valëve dytësore më të dhunshme, të cilat mund të tundin tokën dhe të rrëzojnë ndërtesat.
Kafshët, të cilat kanë shqisat më të mprehta të dëgjimit dhe nuhatjes sesa njerëzit, mund t’i ndjejnë këto sekonda ose minuta para njerëzve.
Elefantët dhe zogjtë, për shembull, mund të ndjejnë valët e zërit me frekuencë të ulët dhe dridhjet nga paragoditjet e dobëta. Ndërsa brejtësit mund të dëgjojnë tingujt me frekuencë të lartë që dalin nga shkëmbinjtë që thyhen.
Nuk ka gjasa që kafshët t’i ndiejnë tërmetet shumë kohë para se të ndodhin
Por a mund t’i ndiejnë kafshët tërmetet mjaft herët për të vepruar si një sistem ‘paralajmërimi i hershëm’? Hulumtimet sugjerojnë se nuk ka gjasa.
Një përmbledhje e Buletinit të Shoqatës Sizmologjike të Amerikës në vitin 2018 ekzaminoi 180 studime të mëparshme dhe zbuloi se korelacioni mes sjelljes së kafshëve dhe dridhjeve të tërmeteve ishte kryesisht anekdotik.
“Studimi tregon qartë dobësi të forta apo edhe deficite në shumë nga raportet e publikuara mbi sjelljen e mundshme jonormale të kafshëve”, shkruajnë autorët.
Hulumtimi i mëvonshëm ka qenë më premtues. Në vitin 2020, studiuesit nga Instituti Max Planck i Sjelljes së Kafshëve regjistruan lëvizjet e kafshëve të fermave të Italisë veriore për disa muaj. Ata zbuluan se kafshët ishin të trazuara në mënyrë të pazakontë disa orë para tërmeteve./UBTNews/
Kuriozitete
Barbie bën versionin e kukullës me diabet të tipit 1
Published
2 days agoon
July 9, 2025By
UBT News
Kukulla e re “Barbie” nga kompania e njohur e lodrave “Mattel” ka pompë insuline e monitor të glukozës, e cila është pjesë e serisë së re të kukullave të lansuara nga brendi, ka raportuar The Guardian.
Kjo kukull është projektuar në mënyrë që fëmijët me diabet ta ndiejnë veten të përfshirë në shoqëri..
Në filmin “Barbie”, të regjisores Greta Gerwig, Barbieland është vend i gjithëpërfshirjes e diversitetit. Që nga 2019 “Mattel” ka filluar të prodhojë kukulla me aftësi të kufizuara, ani pse kjo kukull e njohur ekziston që nga viti 1959.
Kompania ka lansuar “Barbien” e parë me sëmundjen e diabetit të tipit 1, edicioni i fundit i rangut, për të cilin ka deklaruar se është projektuar “të ua mundësojë fëmijëve ta gjejnë veten te kjo kukull e ta inkurajojnë sa më shume lojën me kukulla përtej eksperiencave jetësore”.
Diabeti i tipit 1 është sëmundje autoimune ku vet trupi i sulmon dhe i shkatërron qelizat e pankreasit që e krijojnë insulinën. Sëmundja diagnostikohet në fëmijëri dhe pacientët monitorojnë nivelin e sheqerit në gjak e të marrin insulinë.
“Barbie” e re është dizajnuar në bashkëpunim me organizatën jo-fitimprurëse Breakthrough T1D.
Kukulla ka një pajisje për monitorimin e glukozës, që e ka të vendosur në krah, një telefon mobil me aplikacionin CGM, i cili iu ndihmon që ta përcjellë nivelin e sheqerit në gjak. Ajo ka pompë insuline një çantë që ia zë të gjitha pajisjet mjekësore që i duhen si dhe ushqimet.
Krista Berger, zëvendës shefe e kukullave “Barbie” në “Mattel”, ndërkohë që po promovonte kukullën e re ka thënë se ky është një hap i rëndësishëm drejt përkushtimit që ka kompania për gjithëpërfshirje dhe përfaqësim.
“‘Barbie’ ndihmon fëmijët të fitojnë përceptimet e para për botën, duke reflektuar edhe sëmundjen e diabetit tipi 1, sigurohemi që më shumë fëmijë të mund ta shohin veten në historitë që i imagjinojnë përmes lojës me kukullat që i duan”, ka thënë Berger.
“Barbie” e parë afroamerikane u lansua gjatë viteve ’60, kurse ato hispanike u lansuan gjatë viteve ’80, ndërkohë që shumë kukulla në profesione të ndryshme që ushtrojnë gratë u prezantuan në vitet ’90 e 2000.
Në ditët e sotme ka më shumë se 175 lloje të ndryshme të kukullave në fjalë, me shumë ngjyra lëkure, syve, flokëve, tipe të ndryshme trupash si dhe aftësive të kufizuara trupore. Kompania ka përshirë edhe “Barbien” e verbër, “Barbien” afromarikane më sindromë Down, kukulla me aparat dëgjimi, me proteza të ndryshme për gjymtyrë, kukulla me karrocë si dhe “Barbien” më sëmundjen e lëkurës, që quhet vitiligo.
“Barbie” nuk është e vetmja kukull që fokusohet te diversiteti. Kompanie e lodrave “Lottie” ka kukulla me sindromën Down si dhe me autizëm, ndërkohë që kompania “Lego” shet shumë lloje të figurave që kanë aftësi të kufizuara fizike.
“Përfaqësimi ka rëndësi, sidomos në fëmijëri. Të shohësh ‘Barbie’ me diabet të tipit 1 ndihmon në normalizimin e kësaj sëmundje e në uljen e stigmatizimit dhe u tregon fëmijëve që nuk qëndrojnë vetëm në këtë botë. Ky është hap pozitiv drejt ndërtimit të vetëbesimit, përfshirjes dhe kuptimit se si është të jetosh me diabet”, ka thënë Arjun Penasar, shef ekzekutiv i “diabetes.co.uk”.
Kuriozitete
Çfarë janë kukullat Labubu dhe pse njerëzit po lënë kokat pas tyre?
Published
4 days agoon
July 7, 2025By
UBT News
Labubu, një krijesë e vogël me veshë lepurushi, dhëmbë të theksuar dhe veshje të çuditshme, është kthyer në aksesorin më të paparashikuar të verës 2025.
I varur në çanta Hermès, Louis Vuitton apo Bottega, kjo lodër e çuditshme ka rrëmbyer jo vetëm influencueset dhe VIP-at si Rihanna, Dua Lipa dhe Lisa nga Blackpink, por edhe gjithë gjeneratën Z.
Si u krijua Labubu?
Kukulla Labubu u krijua më 2015 nga Kasing Lung. E frymëzuar nga mitologjia nordike, Labubu është pjesë e universit “The Monsters” dhe përfaqëson një personazh të mirë që shpesh gabon pa dashje. Kukullat vijnë në forma të ndryshme dhe të mbështjella me kostume në varësi të një tematike dhe shiten si “blind boxes”, pra ti nuk e di kurrë cilën do të marrësh derisa ta hapësh.
Pse janë bërë kaq të famshme?
Nostalgjia – Shumë nga blerësit e sotëm janë rritur me anime, lodra dhe personazhe të viteve ’90 dhe 2000. Tani, me më shumë të ardhura, ata rikthehen tek ato ndjesi të thjeshta dhe të lumtura përmes kukullave si Labubu.
Kultura e “kidult” – Brezat e rinj nuk kanë më frikë të përqafojnë fëmijërinë edhe si të rritur. Tregu i lodrave për të rritur është në bum.
Elementi i misterit – Kukullat vijnë të fshehura në kuti “surprizë”, duke krijuar ndjesinë e lojës me fat. Ndjenja e emocionit nga unboxing-u është si një dozë dopaminë.
A do të rritet vlera e tyre?
Shumë mund të shihen si investim, njësoj si kartat Pokémon apo Beanie Babies dikur. Një Labubu i rrallë është shitur për 1,000 paund. Marka po zgjeron “universin” me produkte të reja si kapëse flokësh, mbështjellës për AirPods apo aksesorë telefoni. Herën tjetër kur të shohësh një kukull të vogël me dhëmbë të çuditshëm që rri varur në një çantë luksoze, ndoshta duhet të pyesësh veten “çfarë është më me vlerë – çanta, apo Labubu?”.
Kuriozitete
Autizmi tashmë mund të zbulohet nga testi në një fije floku
Published
6 days agoon
July 5, 2025By
UBT News
Shkencëtarët kanë shpikur një test universal për autizmin tek foshnjat që përdor një fije floku.
Ai analizon mostrën për nivelet e metaleve si plumbi dhe alumini, të cilat janë më të larta te fëmijët autikë. Testi përfshin dërgimin e një mostre flokësh në laborator për analizë dhe u tregua se parashikonte autizmin me saktësi 81 për qind të kohës në një studim të rishikuar nga kolegët.
Shkencëtarët tjerë e shpallën testin si zhvillim ‘novator’ për gjendjen famëkeqe të vështirë për t’u diagnostikuar që prek 5.4 milionë amerikanë dhe 700,000 britanikë. Për shkak se nuk ka asnjë test standard për gjendjen, mjekët duhet të mbështeten në historinë e zhvillimit dhe sjelljen e fëmijës.
Për testin, shkencëtarët përdorin një lazer për të hequr shtresën sipërfaqësore të flokëve. Një lazer i dytë, më i fuqishëm, lëshohet më pas përgjatë flokëve, i cili merr matje në 650 pikë për çdo centimetër. Kjo gjithashtu e kthen fillesën në plazmë.
Kontrollon për substanca të lidhura me autizmin duke përfshirë metale; plumbi, kadmiumi, arseniku, zinku e bakri ndër të tjera. Hulumtimet e mëparshme kanë gjetur nivele të larta të të tre metaleve elementare në flokët e fëmijëve autikë. Rezultatet futen në program i cili kërkon modele që tregojnë autizëm.
Ata testuan metodën në fijet e flokëve të mbledhura nga 220 fëmijë japonezë kur ata ishin rreth një muajsh. Rezultatet u krahasuan me diagnozën klinike të autizmit, e përfunduar kur të rinjtë ishin rreth katër vjeç. Shkencëtarët zbuluan se testi i tyre identifikoi saktë autizmin në 394 raste (81 për qind e totalit).
Ai identifikoi autizmin në 96.4 për qind të fëmijëve dhe ia dha plotësisht të qartë 75.4 për qind që nuk kishin autizëm. Autizmi është diçka me të cilën njerëzit lindin, gjë që çon në funksionimin e trurit të tyre ndryshe nga ai i njerëzve të tjerë. Ata me këtë gjendje mund të luftojnë për të komunikuar, e kanë të vështirë të kuptojnë se si mendojnë ose ndihen të tjerët, ose shqetësohen dhe mërziten në situata të panjohura dhe ngjarje shoqërore.
Shkencëtarët nuk janë të qartë se çfarë e shkakton këtë gjendje, megjithëse mendohet se janë të përfshirë faktorë mjedisorë dhe gjenetikë.
Kuriozitete
6+ orë në telefon? Ekspertët thonë: përballesh me më shumë probleme financiare
Published
6 days agoon
July 5, 2025By
UBT News
Një studim i fundit sugjeron se personat që kalojnë më shumë se 6 orë në ditë në telefon janë më të prirur të përballen me vështirësi financiare, si të jetuarit nga një rrogë në tjetrën ose mungesa e kursimeve.
Ekspertët besojnë se kjo lidhet me të ashtuquajturën “zhvendosje kohe”, pra, orët e kaluara duke lëvizur nëpër rrjete sociale apo aplikacione zëvendësojnë kohën që mund të investohej në zhvillim profesional, edukim financiar apo ndërtimin e zakoneve të shëndetshme.
Në disa raste, përdorimi i tepërt i telefonit lidhet edhe me shpenzime impulsive apo ikje nga realiteti, çka e përkeqëson situatën financiare.
Megjithëse studimi nuk është ende i rishikuar shkencërisht, gjetjet mbështeten nga hulumtime të tjera që theksojnë se koha e pakontrolluar para ekranit mund të ndikojë negativisht në mirëqenien financiare dhe emocionale.

Enesa Hamiti, Menaxhere e Platformave Digjitale në Onima Co., ligjëron për strategjitë e monetizimit në përmbajtjen online

Hendersoni largohet nga Ajaxi

Rubio: SHBA-ja dhe Rusia kanë shkëmbyer ide të reja për bisedimet për paqe në Ukrainë

Studimi: Dieta vegane më efikase se ajo mesdhetare

SHBA vendos sanksione kundër hetueses së OKB-së që po heton abuzimet në Gaza

Vdes një person nga aksidenti në rrugën Prishtinë-Podujevë

Range Rover tashmë ka një logo të re

Orlando Bloom postoi foto me Katy Perry-n sikur të mos ishin ndarë

Prof. Sokol Loci përfaqëson UBT-në në “International Staff Week” në Bukuresht
Të kërkuara
-
Lajmet nga UBT2 months ago
Profesori, Arsim Hajdari, doktoron me temën “New Perspective of Biological Therapy in Treatment of Age-Related Macular Degeneration”
-
Lajmet nga UBT1 month ago
UBT organizon debat rreth zgjerimit të BE-së dhe ruajtjes së vlerave evropiane
-
Lajmet nga UBT1 month ago
UBT – Institucioni privat me më së shumti programe të akredituara nga Agjencia e Akreditimit të Kosovës
-
Lajmet nga UBT1 month ago
UBT rilicencohet nga MAShTI për ofrimin e arsimit profesional në katër drejtime të rëndësishme shëndetësore