Guri i famshëm i Rozetës është një pllakë graniti i zi i mbishkruar me tri tekste të lashta – dy egjiptiane dhe një greke. Ai përfundimisht i ndihmoi studiuesit të deshifronin hieroglifët e lashtë egjiptianë, kuptimi i të cilëve u kishte shpëtuar historianëve për shekuj. Por pse shkruesit e lashtë përfshinin në radhë të parë tri lloje të ndryshme shkrimi ose shkrimesh mbi këtë gur ikonik?
Arsyeja pse guri ka tri gjuhë shkrimesh rrjedh nga trashëgimia e një prej gjeneralëve të Aleksandrit të Madh. Teksti grek mbi gur lidhet me dinastinë e Egjiptit Ptolemeik, i themeluar nga Ptolemeu I Soter, një gjeneral maqedonas i Aleksandrit që fliste greqisht, sipas Live Science.
Aleksandri pushtoi Egjiptin në vitin 332 p.e.s. dhe Ptolomy I Soter mori kontrollin e vendit nëntë vjet më vonë pas vdekjes së Aleksandrit. Kleopatra, e cila vdiq në vitin 30 p.e.s., ishte sundimtari i fundit aktiv i linjës Ptolemaike.
Guri nuk lidhet me Ptolemeun I Soter, por me pasardhësin e tij Ptolemeu V Epifan, priftërinjtë e të cilit kishin mesazhin e gdhendur të përbërë në tri shkrime të ndryshme që secili luajti role të rëndësishme shoqërore gjatë dinastisë Ptolemeu.
Sipas Muzeut Britanik, një ekspeditë ushtarake franceze, e cila ishte pjesë e pushtimit të Napoleonit në Egjipt, zbuloi Gurin e Rozetës në vitin 1799 gjatë ndërtimit të një fortese në qytetin Rashid. Rosetta është emri francez për Rashid, sipas Oxford University Press.
Megjithatë, guri nuk është i plotë; është një pjesë e thyer e një pllake më të madhe. Por edhe pse i mungon një pjesë e madhe e hieroglifëve nga pjesa e sipërme e humbur prej kohësh, guri ka të njëjtin mesazh të gdhendur në të në tri lloje të ndryshme shkrimi – greqishtja e lashtë; hieroglifët egjiptianë; dhe shkrimi demotik egjiptian – një shkrim kursiv që egjiptianët përdorën midis shekullit të shtatë p.e.s. dhe shekulli i pestë pas Krishtit, sipas Britannica.
Shkrimi demotik egjiptian u përdor për “gjuhën bashkëkohore të përdorur në fjalimin e përditshëm si dhe në dokumentet administrative”, tha për Live Science Foy Scalf, kreu i arkivave kërkimore dhe një bashkëpunëtor kërkimor pranë Institutit Oriental të Universitetit të Çikagos.
“Në të kundërt, “gramatika e seksionit hieroglifik imiton gjuhën e mesme egjiptiane”, faza e gjuhës egjiptiane e lidhur me periudhën e Mbretërisë së Mesme të Egjiptit, e cila shtrihej rreth vitit 2044 p.e.s. deri në vitin 1650 p.e.s.”, shpjegoi ai.
“Në periudhën e Ptolemeut, egjiptiania e mesme përdorej shpesh për mbishkrime shumë formale, pasi shkruesit egjiptianë e konsideronin atë një version klasik të gjuhës së tyre, imitimi i të cilit i shtonte autoritetin tekstit“.
Greqishtja e lashtë u bë e përdorur gjerësisht në Egjiptin e lashtë në mesin e klasës së arsimuar gjatë dinastisë Ptolemeu, dhe kishte studiues modernë që ende e kuptonin atë në kohën e zbulimit të Gurit të Rozetës. Si i tillë, guri i ndihmoi studiuesit të deshifrojnë hieroglifët egjiptianë dhe shkrimin demotik, të cilët janë dy shkrime të ndryshme për një gjuhë, sipas Qendrës Amerikane të Kërkimeve në Egjipt.
Përdorimi i hieroglifëve filloi të shuhej pasi romakët morën Egjiptin në vitin 30 p.e.s., me shkrimin e fundit të njohur egjiptian hieroglif që u shfaq në shekullin e katërt pas Krishtit, vuri në dukje Britannica.
Mesazhi mbi Gurin e Rosetës ka të ngjarë të jetë shkruar nga një këshill priftërinjsh në qytetin egjiptian të Memfis, një kryeqytet i lashtë rreth 25 kilometra në jug të Kajros, sipas Britannica.
Priftërinjtë gdhendën gurin në vitin 196 p.e.s., gjatë vitit të nëntë të mbretërimit të Ptolemeut V Epifan (jetoi nga viti 210 p.e.s. deri në vitin 180 p.e.s.), i cili trashëgoi fronin në moshën 5-vjeçare dhe u kurorëzua zyrtarisht në moshën 13-vjeçare. Ai festoi kurorëzimin e tij si sundimtar i Egjiptit.
“Mbishkrimi i dekretit mbi gurët e vendosur në të gjithë Egjiptin ndoqi një model të mëparshëm për shpalljet zyrtare. “Dekrete të ngjashme tre gjuhësh ishin shpallur më parë, të tilla si ato nga Ptolemeu IV Philopator pas betejës së Rafias në vitin 217 p.e.s., dhe nga Ptolemeu III Euergetes në Dekretin e Canopus të vitit 238 p.e.s.”, tha Scalf.
“Kështu, ndërsa një dekret i tillë nuk ishte domosdo një çështje standarde, ai ndoqi një precedent të përcaktuar mirë”, shtoi ai.
Konteksti në të cilin u shkrua dekreti hedh dritë mbi arsyen pse ai ishte shkruar në tre shkrime të ndryshme, tha Scalf. Kur priftërinjtë u mblodhën në Memfis për të gdhendur gurin, situata politike në Egjipt ishte e ndërlikuar.
“Ptolemeu V Epifan ishte vetëm një fëmijë i vogël kur babai i tij Ptolemeu IV Philopator vdiq në vitin 204 p.e.s., duke e lënë perandorinë egjiptiane të drejtohej nga regjentë. Tranzicioni i pushtetit erdhi në një moment fatkeq për administratën mbretërore”, tha Scalf.
Perandoria Seleucid e Azisë Perëndimore – e themeluar nga gjenerali maqedonas Seleucus I Nicator në 312 p.e.s. — përfitoi nga vakumi i fuqisë pas vdekjes së Ptolemeut IV Philopator dhe pushtoi zonat në bregun perëndimor të Mesdheut për të minuar kontrollin e Ptolemeut atje, vuri në dukje Scalf. Në të njëjtën kohë, Egjipti po përballej me një revoltë të madhe të grupeve vendase që kishte filluar vonë në mbretërimin e Ptolemeut IV Philopator.
Duke pasur parasysh politikën komplekse me të cilën u përball Ptolemeu V Epifan, asambleja e priftërinjve në Memfis për kurorëzimin e tij ka të ngjarë të ishte e pasur me disa shtresa kuptimi.
“Memfis ishte kryeqyteti tradicional i perandorisë faraonike, dhe kështu një kurorëzimi atje kishte vlerë simbolike për mbretin dhe oborrin e tij”, tha Scalf.
“Mbledhja për kurorëzimin në Memfis ka të ngjarë të shërbejë si një lidhje e rëndësishme me të kaluarën, një simbol i qëllimshëm i sundimit të konsoliduar të Ptolemeut V Epifan mbi Egjiptin, si dhe një pranim ndaj dëshirës së priftërisë egjiptiane për t’u takuar në qytetin e tyre të shenjtë të Memfisit. në vend të Aleksandrisë (kryeqyteti i Egjiptit Ptolemeik)”, vuri në dukje ai.
Guri i Rosetës tregon disa nga arritjet e Ptolemeut V Epifan, të tilla si dhuratat për tempujt, shkurtimet e taksave dhe shuarja e një pjese të revoltave të brendshme të Egjiptit. Në këmbim të këtyre shërbimeve në Egjipt, priftërinjtë u zotuan për një sërë veprimesh për të mbështetur Ptolemeun V Epifan, të tilla si ndërtimi i statujave të reja, shtimi i dekorimeve më të mira në faltoret e tij dhe mbajtja e festivaleve për ditëlindjen e tij dhe ditën e ngjitjes në fron, sipas Britannica.
“Dekreti e ndihmoi atë të përkulte muskujt e tij me ndikim dhe propagandues duke e përshkruar atë si mbretin legjitim që lufton në emër të egjiptianëve dhe duke e portretizuar priftërinë egjiptiane si përkrahëse të tij”, tha Scalf.
Ndër rezultatet më të rëndësishme të dekretit “ishte krijimi i një numri përfitimesh për priftërinë e fuqishme egjiptiane në këmbim të mbështetjes së tyre për mbretin e ri,” shtoi Scalf.
“Këto dashamirësi demonstrojnë negociatat e pushtetit në lojë midis shtëpisë në pushtet dhe partive të tjera të investuara si priftëria, e cila kishte ndikim të rëndësishëm në perceptimin e publikut për mbretin”.
Lajmet3 months ago
Aktualitet4 weeks ago
Rajoni2 months ago
Vendi2 months ago