Lajmet

​Pse Guri i Rozetës ka tri lloje shkrimesh?

Arsyeja pse guri ka tri gjuhë shkrimesh rrjedh nga trashëgimia e një prej gjeneralëve të Aleksandrit të Madh.

Published

on

Guri i famshëm i Rozetës është një pllakë graniti i zi i mbishkruar me tri tekste të lashta – dy egjiptiane dhe një greke. Ai përfundimisht i ndihmoi studiuesit të deshifronin hieroglifët e lashtë egjiptianë, kuptimi i të cilëve u kishte shpëtuar historianëve për shekuj. Por pse shkruesit e lashtë përfshinin në radhë të parë tri lloje të ndryshme shkrimi ose shkrimesh mbi këtë gur ikonik?

Arsyeja pse guri ka tri gjuhë shkrimesh rrjedh nga trashëgimia e një prej gjeneralëve të Aleksandrit të Madh. Teksti grek mbi gur lidhet me dinastinë e Egjiptit Ptolemeik, i themeluar nga Ptolemeu I Soter, një gjeneral maqedonas i Aleksandrit që fliste greqisht, sipas Live Science.

Aleksandri pushtoi Egjiptin në vitin 332 p.e.s. dhe Ptolomy I Soter mori kontrollin e vendit nëntë vjet më vonë pas vdekjes së Aleksandrit. Kleopatra, e cila vdiq në vitin 30 p.e.s., ishte sundimtari i fundit aktiv i linjës Ptolemaike.

Guri nuk lidhet me Ptolemeun I Soter, por me pasardhësin e tij Ptolemeu V Epifan, priftërinjtë e të cilit kishin mesazhin e gdhendur të përbërë në tri shkrime të ndryshme që secili luajti role të rëndësishme shoqërore gjatë dinastisë Ptolemeu.

Sipas Muzeut Britanik, një ekspeditë ushtarake franceze, e cila ishte pjesë e pushtimit të Napoleonit në Egjipt, zbuloi Gurin e Rozetës në vitin 1799 gjatë ndërtimit të një fortese në qytetin Rashid. Rosetta është emri francez për Rashid, sipas Oxford University Press.

Megjithatë, guri nuk është i plotë; është një pjesë e thyer e një pllake më të madhe. Por edhe pse i mungon një pjesë e madhe e hieroglifëve nga pjesa e sipërme e humbur prej kohësh, guri ka të njëjtin mesazh të gdhendur në të në tri lloje të ndryshme shkrimi – greqishtja e lashtë; hieroglifët egjiptianë; dhe shkrimi demotik egjiptian – një shkrim kursiv që egjiptianët përdorën midis shekullit të shtatë p.e.s. dhe shekulli i pestë pas Krishtit, sipas Britannica.

Shkrimi demotik egjiptian u përdor për “gjuhën bashkëkohore të përdorur në fjalimin e përditshëm si dhe në dokumentet administrative”, tha për Live Science Foy Scalf, kreu i arkivave kërkimore dhe një bashkëpunëtor kërkimor pranë Institutit Oriental të Universitetit të Çikagos.

“Në të kundërt, “gramatika e seksionit hieroglifik imiton gjuhën e mesme egjiptiane”, faza e gjuhës egjiptiane e lidhur me periudhën e Mbretërisë së Mesme të Egjiptit, e cila shtrihej rreth vitit 2044 p.e.s. deri në vitin 1650 p.e.s.”, shpjegoi ai.

“Në periudhën e Ptolemeut, egjiptiania e mesme përdorej shpesh për mbishkrime shumë formale, pasi shkruesit egjiptianë e konsideronin atë një version klasik të gjuhës së tyre, imitimi i të cilit i shtonte autoritetin tekstit“.

Greqishtja e lashtë u bë e përdorur gjerësisht në Egjiptin e lashtë në mesin e klasës së arsimuar gjatë dinastisë Ptolemeu, dhe kishte studiues modernë që ende e kuptonin atë në kohën e zbulimit të Gurit të Rozetës. Si i tillë, guri i ndihmoi studiuesit të deshifrojnë hieroglifët egjiptianë dhe shkrimin demotik, të cilët janë dy shkrime të ndryshme për një gjuhë, sipas Qendrës Amerikane të Kërkimeve në Egjipt.

Përdorimi i hieroglifëve filloi të shuhej pasi romakët morën Egjiptin në vitin 30 p.e.s., me shkrimin e fundit të njohur egjiptian hieroglif që u shfaq në shekullin e katërt pas Krishtit, vuri në dukje Britannica.

Mesazhi mbi Gurin e Rosetës ka të ngjarë të jetë shkruar nga një këshill priftërinjsh në qytetin egjiptian të Memfis, një kryeqytet i lashtë rreth 25 kilometra në jug të Kajros, sipas Britannica.

Priftërinjtë gdhendën gurin në vitin 196 p.e.s., gjatë vitit të nëntë të mbretërimit të Ptolemeut V Epifan (jetoi nga viti 210 p.e.s. deri në vitin 180 p.e.s.), i cili trashëgoi fronin në moshën 5-vjeçare dhe u kurorëzua zyrtarisht në moshën 13-vjeçare. Ai festoi kurorëzimin e tij si sundimtar i Egjiptit.

“Mbishkrimi i dekretit mbi gurët e vendosur në të gjithë Egjiptin ndoqi një model të mëparshëm për shpalljet zyrtare. “Dekrete të ngjashme tre gjuhësh ishin shpallur më parë, të tilla si ato nga Ptolemeu IV Philopator pas betejës së Rafias në vitin 217 p.e.s., dhe nga Ptolemeu III Euergetes në Dekretin e Canopus të vitit 238 p.e.s.”, tha Scalf.

“Kështu, ndërsa një dekret i tillë nuk ishte domosdo një çështje standarde, ai ndoqi një precedent të përcaktuar mirë”, shtoi ai.

Konteksti në të cilin u shkrua dekreti hedh dritë mbi arsyen pse ai ishte shkruar në tre shkrime të ndryshme, tha Scalf. Kur priftërinjtë u mblodhën në Memfis për të gdhendur gurin, situata politike në Egjipt ishte e ndërlikuar.

“Ptolemeu V Epifan ishte vetëm një fëmijë i vogël kur babai i tij Ptolemeu IV Philopator vdiq në vitin 204 p.e.s., duke e lënë perandorinë egjiptiane të drejtohej nga regjentë. Tranzicioni i pushtetit erdhi në një moment fatkeq për administratën mbretërore”, tha Scalf.

Perandoria Seleucid e Azisë Perëndimore – e themeluar nga gjenerali maqedonas Seleucus I Nicator në 312 p.e.s. — përfitoi nga vakumi i fuqisë pas vdekjes së Ptolemeut IV Philopator dhe pushtoi zonat në bregun perëndimor të Mesdheut për të minuar kontrollin e Ptolemeut atje, vuri në dukje Scalf. Në të njëjtën kohë, Egjipti po përballej me një revoltë të madhe të grupeve vendase që kishte filluar vonë në mbretërimin e Ptolemeut IV Philopator.

Duke pasur parasysh politikën komplekse me të cilën u përball Ptolemeu V Epifan, asambleja e priftërinjve në Memfis për kurorëzimin e tij ka të ngjarë të ishte e pasur me disa shtresa kuptimi.

“Memfis ishte kryeqyteti tradicional i perandorisë faraonike, dhe kështu një kurorëzimi atje kishte vlerë simbolike për mbretin dhe oborrin e tij”, tha Scalf.

“Mbledhja për kurorëzimin në Memfis ka të ngjarë të shërbejë si një lidhje e rëndësishme me të kaluarën, një simbol i qëllimshëm i sundimit të konsoliduar të Ptolemeut V Epifan mbi Egjiptin, si dhe një pranim ndaj dëshirës së priftërisë egjiptiane për t’u takuar në qytetin e tyre të shenjtë të Memfisit. në vend të Aleksandrisë (kryeqyteti i Egjiptit Ptolemeik)”, vuri në dukje ai.

Guri i Rosetës tregon disa nga arritjet e Ptolemeut V Epifan, të tilla si dhuratat për tempujt, shkurtimet e taksave dhe shuarja e një pjese të revoltave të brendshme të Egjiptit. Në këmbim të këtyre shërbimeve në Egjipt, priftërinjtë u zotuan për një sërë veprimesh për të mbështetur Ptolemeun V Epifan, të tilla si ndërtimi i statujave të reja, shtimi i dekorimeve më të mira në faltoret e tij dhe mbajtja e festivaleve për ditëlindjen e tij dhe ditën e ngjitjes në fron, sipas Britannica.

“Dekreti e ndihmoi atë të përkulte muskujt e tij me ndikim dhe propagandues duke e përshkruar atë si mbretin legjitim që lufton në emër të egjiptianëve dhe duke e portretizuar priftërinë egjiptiane si përkrahëse të tij”, tha Scalf.

Ndër rezultatet më të rëndësishme të dekretit “ishte krijimi i një numri përfitimesh për priftërinë e fuqishme egjiptiane në këmbim të mbështetjes së tyre për mbretin e ri,” shtoi Scalf.

“Këto dashamirësi demonstrojnë negociatat e pushtetit në lojë midis shtëpisë në pushtet dhe partive të tjera të investuara si priftëria, e cila kishte ndikim të rëndësishëm në perceptimin e publikut për mbretin”.

Continue Reading

Rajoni

Presidenti i Austrisë nderon Rektorin e UBT-së, Dr. Edmond Hajrizi, me Medaljen e Artë të Meritave

Published

on

Presidenti i Austrisë, Alexander Van der Bellen e ka dekoruar Presidentin dhe Rektorin e UBT-së, Prof. Dr. Edmond Hajrizi me Medaljen e Artë të Meritave, një çmim që u jepet personaliteteve të larta botërore.

Dekorata e lartë iu dorëzua Rektorit Hajrizi, në një ceremoni solemne organizuar sot në Parkun Inovativ të UBT-së, nga Ambasadori i Austrisë në Kosovë, z. Georg Schnetzer.

Kjo dekoratë është ndarë me dekret shtetëror nga Presidenti Austrisë, Van der Bellen, më 23 prill 2025. Ajo nderon kontributin e jashtëzakonshëm të Rektorit Hajrizit në zhvillimin dhe avancimin e sistemit arsimor në Kosovë, si dhe në forcimin e marrëdhënieve akademike, shkencore dhe kulturore ndërmjet Austrisë dhe Kosovës.

Në fjalën e tij, ambasadori Schnetzer vlerësoi ndikimin afatgjatë që Rektorit Hajrizi ka pasur në fushën e arsimit dhe bashkëpunimit ndërkombëtar.

“Është një nder i veçantë për mua që sot, në emër të Republikës së Austrisë, t’ia dorëzoj këtë medalje të rëndësishme Profesor Edmond Hajrizit. Ky çmim, i ndarë nga Presidenti Federal Alexander Van der Bellen, përfaqëson mirënjohjen e Austrisë për kontributin e tij të jashtëzakonshëm në përmirësimin e cilësisë së arsimit në Kosovë dhe për forcimin e lidhjeve të qëndrueshme ndërmjet dy vendeve tona në fushën e shkencës, kërkimit dhe shkëmbimeve akademike”, deklaroi ambasadori Schnetzer.

Ai shtoi se UBT është shndërruar në një urë të fortë akademike mes Austrisë dhe Kosovës, duke nxitur partneritete të qëndrueshme dhe bashkëpunime të frytshme në shumë fusha.

Në fjalën e tij falënderuese, Prof. Dr. Edmond Hajrizi e cilësoi këtë medalje si një nder të jashtëzakonshëm dhe me domethënie të veçantë personale.

“Kjo medalje ka një kuptim jashtëzakonisht të veçantë për mua, sepse më jepet nga shteti i Austrisë, një vend që për më shumë se 30 vjet e kam quajtur shtëpinë time të dytë. Në një kohë kur Kosova po kalonte periudha të vështira, Austria ishte vendi që hapi dyert për ne, duke na dhënë mundësinë të ëndërrojmë, të zhvillohemi dhe të kontribuojmë për të ardhmen”, theksoi Rektori Hajrizi.

Ai shtoi se modeli austriak i arsimit ka qenë një nga frymëzimet kryesore në ndërtimin e filozofisë akademike të UBT-së:

“Austria është një lider global në inovacion, arsim dhe zhvillim. Ajo ka krijuar një ekosistem të jashtëzakonshëm që lidh ngushtë akademinë me industrinë, duke u ofruar studentëve mundësinë të aplikojnë dijen në praktikë. Kjo qasje është bërë pjesë thelbësore e punës sime dhe e modelit që kemi ndërtuar në UBT”, tha Rektori Hajrizi.

Hajrizi, i nderuar për këtë çmim jetësor, falënderoi të gjithë bashkëpunëtorët e shumtë, ndërkombëtarë e vendorë, që ndihmuan në rrugëtimin dhe të arriturat e tij jetësore.

Ai theksoi mbështetjen e familjen së tij, si një nga elementet më të rëndësishme të suksesit dhe të arritjeve së tij, veçanërisht bashkëshorten e tij, Fisnete Hajrizi, e cila ishte bashkrijuese, përkrahëse e vazhdueshme e vizionit dhe ideve të tij, nga fillimi deri në realizimin final.

Përveç rolit të tij akademik, Prof. Hajrizi është ndërmarrës vizionar që ka themeluar më shumë se 30 kompani dhe laboratorë inovacioni, si dhe Parkun e parë të Shkencës, Inovacionit dhe Teknologjisë në Kosovë. Ai është anëtar i Akademisë Evropiane të Shkencave dhe Arteve, fitues i disa çmimeve ndërkombëtare dhe pjesëmarrës aktiv në iniciativa që promovojnë arsimin, kërkimin shkencor, inovacionin dhe zhvillimin e qëndrueshëm.

UBT, i themeluar në vitin 2001 nga Prof. Hajrizi, ku mandej nisi me vetëm 29 studentë dhe sot numëron mbi 10000 studentë në disa kampuse. Institucioni është ndërtuar mbi modelet dhe standardet akademike austriake, me një qasje ndërdisiplinore dhe të orientuar drejt praktikës. Në vitet e para të funksionimit, UBT ka përfituar ndjeshëm nga ekspertiza e profesorëve dhe hulumtuesve të Universitetit Teknik të Vjenës (TU Wien) dhe institucioneve të tjera akademike austriake.

Sot, institucioni vazhdon bashkëpunime të shumta me universitete, institute kërkimore dhe qendra ekselence në Austri, ndërsa programi EUROTRIP i UBT-së u mundëson studentëve vizita studimore dhe eksperienca praktike në institucione austriake.

Përveç dimensionit akademik, UBT ka kontribuar ndjeshëm edhe në forcimin e marrëdhënieve ekonomike ndërmjet Austrisë dhe Kosovës, përmes bashkëpunimeve me Dhomën Ekonomike Federale të Austrisë (WKÖ), organizatën austriake për zhvillim ekonomik WIFI, si dhe institucione të tjera partnere. Universiteti organizon rregullisht aktivitetin tradicional “Ditët e Austrisë”, që ka shërbyer si platformë për shkëmbim idesh, përvoja dhe mundësi bashkëpunimi.

Gjithashtu, UBT ka qenë një nga promotorët kryesorë të futjes së modelit austriak të arsimit profesional dual në Kosovë, duke kontribuar në reformimin e sistemit arsimor në vend.

Ceremonia e dorëzimit të medaljes u mbyll me një pritje solemne, ku morën pjesë përfaqësues institucionesh, profesorë, studentë, bashkëpunëtorë ndërkombëtarë dhe miq të institucionit.

Continue Reading

Lajmet

​KQZ nuk certifikon kandidatët e Listës Serbe

Published

on

By

Komisioni Qendror i Zgjedhjeve (KQZ) ka certifikuar sot kandidatët për deputetë të subjekteve politike që marrin pjesë në zgjedhjet e parakohshme parlamentare të 28 dhjetorit, me përjashtim të Listës Serbe, e cila nuk mori miratimin e komisionit.

Kundër certifikimit të kandidatëve të Listës Serbe votuan anëtarët e KQZ-së nga Lëvizja Vetëvendosje, Sami Kurteshi dhe Alban Krasniqi. Sipas tyre, kjo parti është e përkrahur nga Beogradi zyrtar dhe nuk duhet të certifikohet për pjesëmarrje në zgjedhje.

Pas votimit, rezultati ishte tre vota për, dy kundër dhe gjashtë abstenime. Me këtë balancë votash, kryesuesi i KQZ-së njoftoi se certifikimi i listës së kandidatëve të Listës Serbe refuzohet.

Lista Serbe kishte dorëzuar gjithsej 33 kandidatë për zgjedhjet e parakohshme për Kuvendin e Kosovës, që do të mbahen më 28 dhjetor.

Continue Reading

Lajmet

Specialja liron me kusht Isni Kilajn

Published

on

Dhomat e Specializuara dhe Zyra e Prokurorit tё Specializuar tё Kosovёs kanë njoftuar se është liruar me kusht Isni Kilaj.

Njoftimi thekson se Kilaj mbetet i akuzuar në gjykimin aktual dhe për lirimin e tij janë caktuar disa kushte që synojnë të zvogëlojnë rrezikun e ndikimit të tij ndaj dëshmitarëve në ҫështjen gjyqësore kundër të tij  dhe po ashtu përcaktohet se në rast se Kilaj do të shkelë cilindo prej kushteve të lirimit të tij, do të lëshohet një fletarrestim për arrestimin e tij të menjëhershëm.

Në vendimin e tij të 3 dhjetorit, 2025, Gjykatësi konstatoi se rrethanat kishin ndryshuar që prej rishikimit të paraburgimit të  Kilajt në tetor 2025 dhe se mbajtja e tij në paraburgim nuk ishte më as e arsyeshme, as proporcionale.

Megjithëse Gjykatësi konstatoi se ekzistonte njëfarë rreziku që në qoftë se lirohet, Kilaj mund të pengojë ecurinë e procesit ose të kryejë vepra penale të tjera, ai arriti në përfundimin se në rrethanat konkrete e drejta themelore e Kilajt për liri peshon më shumë se këto rreziqe tjera gjyqësore në Dhomat e Specializuara, bëhet e ditur në njoftim.

Në njoftim thuhet po ashtu se ndër faktorë të tjerë, Gjykatësi mori parasysh se koha që Kilaj ka kaluar në paraburgim në këtë moment tejkalon dënimin minimal sipas ligjit me të cilin ai do të përballej në qoftë se do të shpallej fajtor për veprat penale për të cilat është akuzuar.

Kilaj mbetet i akuzuar në gjykimin aktual dhe për lirimin e tij janë caktuar disa kushte që synojnë të zvogëlojnë rrezikun e ndikimit të tij ndaj dëshmitarëve në ҫështjen gjyqësore kundër të tij ose në ҫështje të Në vendim përcaktohet se në qoftë se z. Kilaj do të shkelë cilindo prej kushteve të lirimit të tij, do të lëshohet një fletarrestim për arrestimin e tij të menjëhershëm./S.K/EO/

Continue Reading

Sport

Vdes në moshën 74-vjeçare boksieri Nazif Gashi

Published

on

Presidentja Vjosa Osmani ka ngushëlluar familjen e boksierit, Nazif Gashi i cili ndërroi jetë në moshën 74-vjeçare.

Ajo ka thënë se kujtimi për Gashin do të mbetet i paharruar dhe inspirues për brezat që vijnë.

“Me pikëllim të thellë morëm lajmin për ndarjen nga jeta të Nazif Gashit, njërit prej emrave më të shquar në historinë e sportit të Kosovës dhe pjesëtar i gjeneratës së artë të boksit prishtinas.Si boksier i klubit “Prishtina”, u bë simbol i guximit, disiplinës dhe përkushtimit. Fitoret dhe paraqitjet e tij na bënë krenar dhe e shndërruan Prishtinën në njërin prej klubeve më të suksesshme të kohës. Ju shpreh ngushëllime të sinqerta familjes, të afërmve, Federatës së Boksit të Kosovës dhe gjithë komunitetit sportiv”, thuhet në telegramin e ngushëllimit të presidentes.

Gashi ishte pjesë e gjeneratës së artë të Prishtinës që për shumë vite, dominoi në shtetin e dikurshëm federativ.

Për vdekjen e Gashit kanë njoftuar familjarë të tij./S.K/EO/

 

Continue Reading

Të kërkuara