Kuriozitete
Zbulohen rrënoja të një piramide gjatë rindërtimit të autostradës në Meksikë
Published
12 months agoon
By
UBT NewsPunëtorët ndërtimorë hasën në rrënojat e një piramide të madhe pranë autostradës në Meksikë. Pasi u informuan për zbulimin, arkeologët mblodhën dhjetëra artefakte të tjera nga vendi, të cilat do të studiohen me kujdes në laborator gjatë muajve të ardhshëm.
Struktura u zbulua në muajin qershor të vitit 2024 gjatë ndërtimit të korsisë së tretë në një autostradë federale në Hidalgo, në Meksikën qendrore-lindore. Arkeologët nga Instituti Kombëtar i Antropologjisë dhe Historisë i Meksikës (INAH) vizituan vendin për të kryer hetime. Pas një studimi ajror me dron, ekipi mblodhi 155 mostra, duke përfshirë fragmente qeramike, vegla guri dhe mbetje kafshësh.
Për të mbrojtur reliktin, autoritetet arkeologjike miratuan ndërtimin e një muri të madh rreth piramidës, me gjatësi 43 metra dhe lartësi 11.7 metra, shkruan Iflscience.
Ndërtesa është pjesë e një vendbanimi parahispanik të njohur si San Miguel, që daton nga periudha epiklasike (650-950 e.s.) deri në periudhën postklasike të vonshme (1350-1519 e.s.). Kjo ishte një kohë kur zona ishte nën kontrollin e “sundimit të Metzca”, për të cilin INAH thotë se ka lënë një “vulë multietnike” të paktën deri në shekullin e XVI-të.
Megjithatë, historia e aktivitetit njerëzor në zonë daton shumë më herët, me vendbanimet më të hershme që i përkasin të paktën 14 mijë viteve më parë.
Ende mbetet e paqartë sa struktura parahispanike janë ende të fshehura në Meksikë, si dhe në Amerikën Qendrore dhe Jugore. Vitet e fundit kanë sjellë shumë zbulime të reja, falë veçanërisht teknologjisë LiDAR (Light Detection and Ranging). Kjo teknologji përdor dritën laser për të zbuluar forma dhe veçori të objekteve që zakonisht janë të fshehura nga bimësia, toka ose struktura të tjera.
Vitit e kaluar, INAH përdori LiDAR për të zbuluar gjurmët e një rruge 18 kilometra të gjatë që lidhte qytetet Maya më shumë se 1200 vjet më parë. Në Guatemalën e sotme, kjo teknikë ka zbuluar gjithashtu prova të një civilizimi të panjohur më parë të Mayave, e cila përbëhej nga 964 vendbanime të ndërlidhura me 177 kilometra rrugë të lashta.
Këto zbulime janë një kujtesë e fuqishme se bota parakolumbiane ishte e gjallë dhe jashtëzakonisht komplekse shumë kohë para shkatërrimit të saj nga kolonizatorët evropianë.
Kuriozitete
Nga socializimi tek pasuria, si mund të ndikojë një gotë verë në karrierë?
Published
5 hours agoon
November 25, 2025By
UBT News
Edhe pse shumë studime paralajmërojnë për rreziqet e konsumit të alkoolit, nga sëmundjet e mëlçisë deri te kanceri, një studim i ri ofron një këndvështrim ndryshe: ai lidh pirjen e moderuar ose të tepërt të alkoolit gjatë të rinjve me suksesin profesional në të ardhmen.
Sociologu norvegjez Willy Pedersen dhe kolegët e tij në Universitetin e Oslos ndoqën për 18 vjet zakonet e konsumit të alkoolit të mbi 3,000 norvegjezëve, nga mosha 13 deri në 31 vjeç.
Ata zbuluan se personat që pinin shpesh në fund të adoleshencës dhe gjatë të njëzetave kishin, në përgjithësi, nivel më të lartë arsimimi dhe të ardhura më të mëdha krahasuar me ata që pinin rrallë ose aspak.
Në librin e tij të ri, “Bukuria dhe Dhimbja e Drogave”, Pedersen argumenton se substancat psikotrope, përfshirë alkoolin, mund të luajnë një rol të caktuar pozitiv në karrierën e të rinjve, duke i ndihmuar ata të kapërcejnë ndrojtjet dhe pengesat sociale.
“Shpjegimi më i mundshëm është se alkooli vepron si tregues i socializimit, i cili lidhet me disa përfitime specifike,” shpjegon ai e përmend Klubin Bullingdon në Universitetin e Oksfordit, i njohur për anëtarët e pasur dhe të shquar që shoqërohen shpesh duke pirë, përfshirë ish-kryeministrat britanikë Boris Johnson dhe David Cameron.
Megjithatë, Pedersen thekson se nuk ekziston asnjë lidhje midis pirjes së alkoolit në vetmi dhe suksesit profesional.
Në një artikull për Marie Claire, psikologia kliniko-sociale Elena Karageorgiou foli për marrëdhënien e grave me alkoolin: “Ndryshe nga brezat më të rinj dhe edhe gratë e mëparshme, gratë mbi të tridhjetat përdorin alkoolin më lirshëm në jetën e tyre shoqërore. Sot, imazhi i një gruaje që pi nuk ngjall më stigmën që dikur kishte. Megjithatë, kjo liri ka çuar në rritjen e konsumit të alkoolit mes grave, të cilat shpesh e përdorin si mënyrë për të përballuar presionet profesionale dhe familjare.”
Në këto raste, pirja shihet si një formë fuqizimi ose arratisjeje e përkohshme nga kërkesat e përditshme. Sipas Karageorgiou, është koha të flasim hapur për dimensionin gjinor të konsumit të alkoolit, në mënyrë që të mos mbetet më një tabu. /A.Z/UBT News/
Teknologji
Pse nuk duhet të lani veturën në temperatura shumë të ulëta?
Published
9 hours agoon
November 25, 2025By
UBT News
Ekzistojnë shumë mendime rreth mirëmbajtjes së veturës gjatë dimrit. Disa sugjerojnë larjen e shpeshtë për të ruajtur ngjyrën, ndërsa të tjerë këshillojnë të shmanget larja automatike për të mos dëmtuar sipërfaqen.
Në thelb, larja duhet të bëhet po aq shpesh sa gjatë verës – kur ndjeni se është e nevojshme për mirëmbajtjen e automjetit.
Papastërtitë dimërore, si lluga agresive dhe kripa, mund të jenë korrozive, por kjo vlen për sipërfaqet që kanë gërvishtje ose plasaritje të bojës. Sipërfaqet e paprekura zakonisht i përballojnë mirë depozitat e papastërtisë.
Nënstruktura e veturës rrallë ka probleme me korrozionin falë mbrojtjes moderne, metalit të galvanizuar dhe vulave të fabrikuara. Problemet më të mëdha prekin kryesisht veturat e vjetra.
Kur temperaturat bien nën -10°C, shmangni shokun termik: uji i ngrohtë i larjes (10-30°C) dëmton pjesët e ekspozuara në të ftohtë.
Para larjes, hiqni borën dhe akullin, sepse gërvishtjet mund të dëmtojnë ngjyrën.
Larja e thjeshtë dhe shpëlarja e mirë janë të mjaftueshme; programet e shtrenjta me dyll të ngrohtë ose mbrojtje të pjesës së poshtme nuk janë domosdoshmëri. Sidoqoftë, secili mund të zgjedhë mënyrën që i duket më e përshtatshme për veturën e tij.
Më e rëndësishmja është kontrolli periodik nga një specialist. Para dhe pas dimrit, dëmtimet e mbrojtjes së pjesës së poshtme mund të zbulohen dhe riparohen, duke eliminuar rrezikun e ndryshkut. /A.Z/UBT News/
Kuriozitete
13 vite kërkim! Lulja misterioze e Sumatras e çon shkencëtarin në lot
Published
24 hours agoon
November 24, 2025By
UBT News
Sipas Universitetit të Oksfordit, një nga bimët që shihen më shpesh nga tigrat sesa nga njerëzit është Rafflesia hasseltii, një nga lulet më të rralla në botë.
Një ekip shkencëtarësh udhëtoi në pyjet e dendura të Sumatrës në Indonezi për ta gjetur dhe, pas ditësh kërkimesh, arritën ta shihnin duke u hapur natën.
Videoja e postuar nga Universiteti i Oksfordit në TikTok tregon momentin emocionues kur Septian Andrikithat, shpërthen në lot, pasi kishte 13 vite që kërkonte këtë lule të jashtëzakonisht të rrallë.
Dr. Chris Thorogood nga Kopshti Botanik i Oksfordit e quajti takimin me Rafflesia hasseltii një përvojë që i ndryshoi jetën. Kjo bimë parazitare rritet në zona të largëta tropikale të mbrojtura nga tigrat e Sumatrës dhe mund të arrihet vetëm me leje të posaçme.
Rafflesia hasseltii njihet edhe si cendangan muca rimau, që do të thotë “kërpudha me fytyrë tigri”. /A.Z/UBT News/
Kuriozitete
Shkenca e shpjegon: Pse disa nuk mund të flenë pa zhurmë në sfond?
Published
1 day agoon
November 24, 2025By
UBT News
Shumë njerëz nuk mund të mbyllin sytë në një dhomë plotësisht të qetë dhe u nevojitet patjetër një sfond i lehtë, si televizori, muzika e qetë, tingulli i ventilatorit apo “white noise”.
Ajo që duket si zakon i çuditshëm ka shpjegime të qarta psikologjike. Ekspertët shpjegojnë se në heshtje të plotë truri bëhet aktiv: mungesa e stimujve të jashtëm rrit mendimet, shqetësimet dhe ankthin, duke e bërë momentin para gjumit më stresues.
Një zhurmë e butë në sfond i jep trurit një objekt neutral ku të fokusohet, duke ulur “zërin e brendshëm” të mendimeve.
Psikologët theksojnë lidhjen me fëmijërinë: dikush që është mësuar të flejë mes zhurmës së shtëpisë, televizorit apo trafikut, e kodon mjedisin si të sigurt. Heshtja totale më vonë mund të ndihet e frikshme, ndërsa zhurma e lehtë sjell ndjesinë e pranisë dhe sigurisë.
Një efekt tjetër i zhurmës së njëtrajtshme është se ajo maskon tingujt e papritur, kërcitje, zhurma nga korridori apo makina jashtë që mund të zgjojnë trurin. Tingujt e ventilatorit, të detit apo white noise stabilizojnë “peizazhin akustik” dhe ndihmojnë që gjumi të mos ndërpritet.
Psikologët lidhin këtë edhe me ankthin: njerëzit që mendojnë shumë, kanë imagjinatë të gjallë ose priren të “overthink”, përdorin zhurmën si mënyrë për të qetësuar mendjen, për të ulur tensionin emocional e kaluar më lehtë nga aktiviteti në gjumë.
A është e dëmshme? Zakonisht jo. Zhurma e butë, e njëtrajtshme dhe në volum të ulët ndihmn shumë njerëz të flenë më shpejt dhe më thellë. Problem më i madh paraqet televizori me dritë të fortë, ndryshime të papritura volumi apo programe me zhurma të forta.
Specialistët rekomandojnë tinguj si white noise, pink noise apo tinguj natyrorë si opsion më i shëndetshëm.
Por, nëse dikush nuk mund të flejë fare pa zhurmë dhe kjo e pengon në udhëtime, ambiente të reja, apo rrit ankthin kur nuk ka sfond tingujsh, atëherë këshillohet konsultimi me një terapist gjumi ose psikolog për të kuptuar më mirë këtë nevojë. /A.Z/UBT News/
Sllovenia miraton ligjin që njeh pantentë shoferët e Kosovës
Ukraina pranon propozimin e paqes, Zelensky: Ka shumë punë përpara
Besim Kelmendi padit Këshillin Prokurorial, kërkon anulimin e vendimit
Aktakuzë për vrasje të rëndë në tentativë
Hapat drejt profesionit, eksperienca e studentëve të Media dhe Komunikim në Radio Kosovë
Pse dhimbja e shpinës po bëhet sëmundja moderne e epokës së telefonit?
Jennifer Lopez këndoi në dasmën e një miliarderi indian, pagesa që mori është “e çmendur”
Kallas: Rusia “definitivisht” nuk do të kthehet në G8
Gati 300 ushtarë të KFOR-it marshojnë 30 kilometra në Bondsteel në nderim të të rënëve
Të kërkuara
-
Aktualitet1 month agoProfesoresha e UBT-së, Marigona Bekteshi-Ferati, fituese e bursës prestigjioze Fullbright Visiting Scholar, Profesor Vizitor dhe Post Doktoraturë
-
Rajoni2 months agoPolicia, FSK-ja dhe Shërbyesit Civilë përfitojnë bursë 20 për qind në programet Master Shkenca Politike dhe Studime të Sigurisë në UBT
-
Vendi3 months agoVotoni për UBT-në dhe Rektorin Hajrizi në Triple E Awards: Dy nominime të reja ndërkombëtare për institucionin dhe Kosovën
-
Lajmet3 months agoProfesori i UBT-së fiton grant prestigjioz kërkimor në Universitetin Çarls të Pragës
