Sot shënohet 34-vjetori i një ngjarjeje të rëndësishme në historinë e Shqipërisë: miratimi i dekretit që lejonte shqiptarët të pajiseshin me pasaporta për udhëtime jashtë shtetit. Ky dekret, i miratuar më 12 qershor 1990, ndryshoi jetët e shumë qytetarëve dhe hapi një kapitull të ri në lirinë e lëvizjes për shqiptarët.

Në kohën e diktaturës, pasaporta ishte një luks që i jepej vetëm një pakice të zgjedhur. Shumica e qytetarëve nuk kishin të drejtën të udhëtonin jashtë vendit dhe Shqipëria ishte e izoluar për gati pesë dekada. Pas vdekjes së diktatorit, në një periudhë të trazuar, shqiptarët filluan të dynden në ambasada të huaja në kërkim të një jete më të mirë jashtë kufijve të vendit të tyre.

Miratimi i këtij dekreti u pa si një zgjidhje nga qeveria shqiptare për të ulur tensionet dhe për të ndihmuar në normalizimin e situatës. Duke lejuar pajisjen me pasaporta, qeveria synonte të parandalonte shqiptarët që të kërkonin azil politik dhe të evitonte prezantimin e një imazhi negativ për Shqipërinë në arenën ndërkombëtare. Ky hap gjithashtu ishte pjesë e përpjekjeve të Shqipërisë për t’u integruar në organizata evropiane dhe për të përmirësuar marrëdhëniet me botën e jashtme.

Edhe vendet evropiane, në atë kohë, kërkuan ndërmjetësimin e OKB-së për t’i bërë presion qeverisë shqiptare që të respektonte të drejtat e njeriut dhe të siguronte lirinë e lëvizjes për qytetarët e saj.

Ky dekret përbën një moment historik në rrugëtimin e Shqipërisë drejt lirisë dhe integrimit evropian, duke hapur dyert e mundësive të reja për shqiptarët që dëshironin të eksploronin botën jashtë vendit të tyre./UBTNews/

Nga “Lule lulekuqe” nga Van Gogh, deri te misteri i pazbuluar i veprës së mrekullueshme së Rembrandt, “Krishti në stuhinë në detin e Galilesë”, historia e artit është e mbushur me magji dhe mister. Çdo rrëfim ka një pjesë të humbur, një pikturë e zemrës së artit, që vazhdon të na trondisë në shpirt.

Në vitin 1969, hajdutët vodhën “Lindjen e Krishtit me Shën Françeskun dhe Shën Lorencin”, një pikturë e hershme barok e artistit italian Caravaggio, të cilën artisti e përfundoi në 1609 dhe e cila u var në një kishë në Palermo në ishullin e Siçilisë. Pesëdhjetë e pesë vjet më vonë, vendndodhja e tij mbetet një mister.

“Poppy Flowers”, 1887- Vincent Van Gogh

Duke përshkruar lindjen e Jezusit, vepra e madhe që shtrihej afër 3 metra në lartësi u hoq nga korniza e saj në kishë nga dy hajdutë. Dyshohet se ra në duart e mafisë siciliane.

Pasi krimi famëkeq i artit u hetua nga Byroja Federale e Hetimit të SHBA-së, Interpoli dhe policia italiane, besohet se ai do të mbetet në Siçili dhe mund të arrijë rreth 20 milionë dollarë (18.43 milionë euro). Thuhet se disa anëtarë të mafies kanë tentuar shitjen në tregun e zi, me një të arrestuar në vitin 1981, pasi thuhet se kishte varrosur kryeveprën.

Ndërkohë, pesë piktura me vlerë qindra milionë euro u vodhën nga Muzeu i Qytetit të Artit Modern në Paris në vitin 2010, duke përfshirë “Pëllumbi me bizele të gjelbër” të Pablo Picasso, “Pastoral” të Henri Matisse dhe “Ulliri pranë l’Estaque” të Georges Braque.

Këto gjithashtu nuk janë gjetur kurrë – pavarësisht se hajduti ka dalë në gjyq. Grabitja e paprecedentë franceze u përshkrua nga një zyrtar i qytetit si “një nga ngjarjet më të këqija për qytetin e Parisit, në të njëjtin nivel me zjarrin e Notre Dame, duke shkatërruar tokën për Francën dhe botën”.

The Nativity with Saint Francis and Saint Lawrence, 1609 Caravaggio

Krimet kryesore të pazgjidhura të artit në botë

Caravaggio i humbur prej kohësh, shfaqet në listën e publikuar të FBI-së për 10 krimet më të mira të artit, e cila përfshin gjithashtu vepra të mjeshtrit holandez Van Gogh.

Për shembull, “Lule lulekuqe” me vlerë 55 milionë dollarë, një pikturë e vitit 1887 nga Van Gogh, u vodh dy herë nga Muzeu Mohamed Mahmoud Khalil i Kajros – fillimisht në 1977 para se të gjendej një dekadë më vonë, dhe më pas përsëri në gusht 2010 – e fundit. koha u pa.

Katër piktura nga Van Gogh, Paul Cezanne, Edgar Degas dhe Claude Monet respektivisht u vodhën në vitin 2008 nga një muze zviceran në atë që u përshkrua si një “grabitje arti spektakolar”. Burra të maskuar dhe të armatosur hynë në Koleksionin Emil Bührle në Kunsthaus Cyrih dhe hoqën kryeveprat, përpara se të niseshin me makinë.

Betejat për kthimin e artit të humbur në duart e ligjshme

Fatmirësisht për artdashësit, disa prej këtyre veprave kanë gjetur rrugën e kthimit te pronarët e tyre të ligjshëm. Autorët e grabitjes së Muzeut të Kasafortës së Gjelbër të Dresdenit të vitit 2019, ku u vodhën bizhuteritë e shekullit të 18-të me vlerë më shumë se 113 milionë euro, u blenë para drejtësisë në vitin 2023 – edhe nëse të gjitha bizhuteritë nuk u shfaqën te hajdutët.

Ish-avokati Christopher A. Marinello themeloi Art Recovery International (ARI) me bazë në Mbretërinë e Bashkuar si një mjet për të ndihmuar në rikuperimin e veprave të artit të vjedhura, të grabitura dhe të humbura. Ai dha informacion për të ndihmuar në rikuperimin e bizhuterive të Dresdenit.

Marinello i tha DW se ai mori “një numër këshillash nga burime të ndryshme për vendndodhjen e bizhuterive të vjedhura” dhe ia kaloi informacionin organeve të rendit që hetonin rastin.

“Shumica e punës sonë fillon kur objektet e vjedhura dhe të grabitura ofrohen për shitje,” tha ai për strategjinë e rikuperimit të ARI.

“Ne përpiqemi të ndalojmë shitjen dhe të negociojmë një zgjidhje diskrete me poseduesit dhe viktimat,” shpjegoi Marinello, duke shtuar se marrëveshje të tilla të negociuara jashtë gjykatës shpëtojnë “proceset e shtrenjta gjyqësore publike”.

ARI së fundmi ka ndihmuar gjithashtu në kthimin e ekraneve të Andy Warhol me vlerë 500,000 dollarë nga seria e specieve të rrezikuara të artistit pop. Në fillim të këtij viti, policia spanjolle gjeti gjithashtu një pikturë të artistit britanik Francis Bacon që ishte vjedhur nga një apartament në Madrid në vitin 2015.

Pastoral, 1905 - Henri Matisse

Rikthimi i artit të grabitur nga nazistët

Marinello synon gjithashtu vepra arti të grabitura nga nazistët, duke përfshirë një vepër të piktores polake të artit, Tamara De Lempicka, të titulluar “Myrto”, e cila u vodh nga Franca e kohës së luftës. Gjetja e këtyre kryeveprave të grabitura nga nazistët, shumë nga familjet hebreje dhe tregtarët e artit, është shpesh e vështirë.

“Njerëzit që me vetëdije posedojnë vepra arti të vjedhura ose të grabitura nga nazistët, nuk kanë skrupuj apo prirje morale për të kthyer pronën e dikujt tjetër”, tha Marinello, i cili po kërkon në mënyrë aktive artin e grabitur nga impresionistët francezë Pierre-Auguste Renoir, Camille Pissarro dhe Edgar Degas.

“Individë të tillë fshihen pas ligjeve gjermane të privatësisë për të mbrojtur mallrat e tyre të paligjshme në dëm të viktimave të krimit dhe viktimave të Holokaustit”, shtoi ai. Megjithatë, hetuesi vuri në dukje se një numër veprash të vjedhura vijnë në duart e “tregtarëve të ndershëm dhe shtëpive të ankandeve” të cilët janë të gatshëm të punojnë për t’i kthyer artin.

Në vitin 1976, artisti gjerman i performancës Ulay (1943-2020) vendosi të grabiste në mënyrë simbolike artin nazist kur vodhi pikturën e preferuar të Adolph Hitlerit, “Poeti i varfër” (1839) nga Carl Spitzweg.

I dokumentuar në kamera si pjesë e performancës së tij, Ulay (emri i vërtetë i të cilit ishte Frank Uwe Laysiepen) shëtiti në Galerinë Kombëtare në Berlin, rrëmbeu veprën e artit dhe e çoi me të në enklavën e varfër të emigrantëve të Kreuzberg për ta varur në murin e apartamentit të një familjeje turke. . Megjithatë, përpara se të hynte në banesën e tyre, ai ndaloi në një kabinë telefonike në rrugë dhe thirri autoritetet e muzeut për t’i informuar se ku mund ta merrnin pikturën.

“Unë bëra një deklaratë se ky ishte një veprim demonstrues, jo një vjedhje në kuptimin tradicional,” do të shpjegonte më vonë Ulay. Ai e konsideroi atë një “aksion proteste, në radhë të parë kundër institucionalizimit të artit, së dyti për diskriminimin ndaj punëtorëve të huaj”./UBTNews/

The Poor Poet (1839), Carl Spitzweg

Përktheu nga Deutsche Welle, D.E.

Teatri i Ri po ndërtohet në Tiranë me një ritëm të mirë dhe pritet të përfundojë në vitin 2025, sipas kryetarit të bashkisë, Erion Veliaj. Gjatë inspektimit të kantierit, Veliaj theksoi se ky teatër do të shërbejë për qytetin për 100-200 vitet e ardhshme, dhe se projekti është vonuar për shkak të 30 viteve të humbura në fazat e projektimit dhe vizionit.

“Kur je në kantier kupton se po flasim për një objekt të përmasave madhështore, që do të jetë këtu për Tiranën e 100 apo 200 viteve të ardhshme. Sot jemi në fazën e ndërtimit, por të mos harrojmë se kemi humbur 30 vite për dy fazat e tjera, të projektimit dhe vizionit. E di që kemi një cirk konstant nga një grup klounësh, që vazhdon të djegë goma nën suazën e Aleancës për Mbrojtjen e Teatrit, kur në fakt të gjithë e dinë se ajo është Aleanca për Mbrojtjen e Saliut. Rrugaçëria, djegia e gomave, goditja ndaj forcave të Policisë, dëmtimi i një objekti që është monument kulture si selia e bashkisë së Tiranës, që nuk është prona ime, të gjitha këto nuk kanë lidhje me teatrin. Ky është një cirk i shëmtuar, është bërë shumë bajat dhe banal’, theksoi Veliaj dhe transmeton Agjencia Telegrafike Shqiptare.

Ai kritikoi ashpër ata që protestojnë kundër ndërtimit të teatrit, duke i quajtur “një grup klounësh” që djegin goma dhe krijojnë tensione, duke pretenduar se veprimet e tyre nuk kanë lidhje me teatrin. Veliaj theksoi se qyteti i ka braktisur këta protestues dhe mezi pret ndërtimin e Teatrit të Ri, i cili do të ketë kushte të mira për aktorët dhe qytetarët, përfshirë kondicionerë, ngrohje dhe dhoma personale për aktorët.

Projekti përfshin gjithashtu një parkim nëntokësor dhe hapësira teknike për skenën qendrore. Veliaj tha se detyra e punonjësve është të përqendrohen në aspektet teknike të ndërtimit dhe jo të shqetësohen për protestat. Ai përmendi se projekte të mëdha në Tiranë gjithmonë janë shoqëruar me kundërshtime, por gjithashtu kanë sjellë ndryshime të mëdha dhe pozitive për qytetin.

“Detyra juaj nuk është të shqetësoheni për djegien e gomave, por të shqetësoheni për inxhinierinë, për pjesën teknike, për ndërtimin dhe betonimin, për ujë, drita, fibrat optike dhe energjia elektrike. Detyra jonë, siç e kërkon edhe ndarja e punëve, është të dëgjojmë edhe për ca kohë atë teatër absurd. Por, mënyra më e mirë për t’i dhënë një përgjigje djegies së gomave dhe banalitetit grotesk që krijohet me këtë ritualin për lirimin e Saliut, është ndërtimi i kësaj vepre”, u shpreh Veliaj.

Gjatë verës, puna për ndërtimin e teatrit do të vazhdojë me tre turne për të shfrytëzuar periudhën kur qyteti është më pak i populluar për shkak të pushimeve./UBTNews/

Një transformim magjik i veprës së Kadaresë u shfaq në Qendrën për Hapje e Dialog (COD) në një performancë artistike të paimagjinueshme. Përballë një audience të mbushur me emocion dhe mrekulli, aktorët Anila Dervishi dhe Arbër Aliaj shpalosën me mjeshtëri universin e thellë të mendimit të Kadaresë përmes poezisë dhe akteve teatrale të përsosura.

Por kjo shfaqje e jashtëzakonshme nuk ishte vetëm përvojë vizive dhe auditive; ishte një rrugëtim në botën e Kadaresë, e shoqëruar nga tingujt e ëmbël të harpës së Aida Kasmit dhe magjia e flautit të Enalda Gjonit. Nëpërmjet këtyre instrumenteve muzikore, u ngjall një atmosferë e fshehtësisë dhe mendimeve të thella, duke sjellë në jetë të ndjesitë dhe refleksionet që karakterizojnë veprën e madhe të Kadaresë.

Në fund të këtij udhëtimi artistik, shfaqja u pasqyrua në ekranin e madh me filmimin dokumentar “Frymëzime Kadareane”, një punë e Ferit Lamaj, që zbuloi më shumë për jetën dhe krijimtarinë e shkrimtarit të shquar. Ky ishte një moment për të rënë në thellësi të botës së Kadaresë, për të kuptuar më mirë pasionin dhe talentin e një prej shkrimtarëve më të rëndësishëm të shekullit të kaluar.

Në këtë mënyrë, vepra e Kadaresë u bë e gjallë në COD, duke i dhënë një dimension të ri dhe duke i hapur dyert e mendimeve të tij të thella për të gjithë të pranishmit. Në një qytet të mbushur me kulturë dhe talent, kjo performancë u shndërrua në një festë të vërtetë për shkrimtarin dhe trashëgiminë e tij të madhe në letërsinë botërore./UBTNews/