Arkitektura e banesave korçare shpalos një pasuri të rrallë, ku çdo detaj është një ftesë për të zbuluar kulturën dhe historinë e këtij qyteti të veçantë. Të pasura me elemente të trashëgimisë shumëkombëshe, banesat korçare dëshmojnë për ndikimet e ndryshme kulturore dhe artistike që kanë formësuar identitetin e tyre ndër shekuj. Në këtë mozaik arkitekturor, portat e banesave tradicionale korçare shfaqen si simbol i përkryer i traditës dhe mikpritjes që karakterizon këtë qytet.

Portat karakteristike të Korçës nuk janë thjesht hyrje në shtëpi; ato janë dëshmi e një artizanati të përpunuar dhe të një kulture që ndërthur bukur traditën me estetikën. Gdhendjet e imta, harkimet elegante dhe detajet simbolike që i zbukurojnë këto porta tregojnë përkushtimin dhe shijen e mjeshtërve që i krijuan. Çdo portë është një rrëfim më vete – një kujtim i një kohe kur arti i ndërtimit përfaqësonte shpirtin e qytetit dhe i ofronte çdo banese një identitet të veçantë.

Ndikimi osman në arkitekturën e Korçës është i dukshëm në portat e saj me hark, fasadat e punuara me kujdes dhe elementët ornamentalë. Por qyteti ruan një eklekticizëm të mrekullueshëm, duke përfshirë ndikime neoklasike, barok dhe art deco, të cilat pasqyrohen në ndërtimet e shekujve XIX dhe XX. Në këtë sfond të pasur arkitekturor, portat e Korçës shquhen për sofatet e tyre – gurë të mëdhenj që shërbenin si vende për socializimin e banorëve dhe që bartin frymën e mikpritjes korçare, ku secili vizitor pritej si pjesë e familjes.

Këto porta janë më shumë se objekte arkitekturore; ato janë simbol i një jete komunitare ku respektohej bashkëjetesa dhe harmonia. Ato mbeten një thesar i trashëgimisë sonë kulturore dhe kujtesë e një epoke kur arkitektura fliste me shpirtin e njeriut. Nëse ndaleni pranë një porte korçare, mos u mrekulloni vetëm nga estetika, por dëgjoni edhe historitë që ajo pëshpërit – të traditës, të dashurisë për artin dhe të vlerave të paharrueshme që i kanë dhënë Korçës fytyrën e saj unike./UBTNews/

Në datën 6 janar 1920, në qytetin e bukur të Shkodrës, lindi një nga figurat më të ndritura të artit shqiptar, Aleksandër Prosi, i njohur përjetësisht nga publiku si Sandër Prosi. Me origjinë nga një familje me rrënjë të ndërthurura, nëna e tij shkodrane dhe babai vlleh nga Voskopoja, Prosi ndërtoi një karrierë që e lartësoi artin shqiptar në nivele të papara më parë.

Rrugëtimi i tij artistik filloi në skenën e teatrit me dramën “Vilhelm Teli”, ku talenti i tij natyror shkëlqeu që në interpretimin e parë. Megjithëse fillimisht kishte nisur studimet për stomatologji në Austri me bursë shtetërore, dashuria për artin triumfoi mbi profesionin, duke e çuar në audicionin e Teatrit Popullor në vitin 1947. Ai e fitoi atë konkurs dhe nga ai moment, nisi një udhëtim i pasur dhe i larmishëm në botën e teatrit dhe kinematografisë.

Një trashëgimi artistike e pashembullt

Sandër Prosi krijoi mbi 85 role në 75 vepra teatrale, duke interpretuar autorë të mëdhenj shqiptarë si Andon Zako Çajupi, Kolë Jakova, Ismail Kadare, dhe Dritëro Agolli, si dhe mjeshtra ndërkombëtarë si Shekspiri, Çehovi dhe Brehti. Përmes këtyre veprave, ai i dha jetë karaktereve të fuqishme që pasqyronin gjendjet më komplekse njerëzore.

Në fushën e kinematografisë, ai interpretoi në rreth 30 filma, duke lënë pas një galeri personazhesh që mbeten të paharruar. Nga burri i shtetit te hamalli, nga luftëtari te profesori, Sandër Prosi mishëroi me mjeshtëri role të ndryshme, duke krijuar një shkollë aktrimi që frymëzoi dhe vazhdon të frymëzojë breza të tërë aktorësh.

Për kontributin e tij madhor në art, Sandër Prosi u nderua me titullin “Artist i Popullit” dhe me një sërë çmimesh dhe medaljesh kombëtare. Në vitin 2010, Presidenti i Republikës e vlerësoi me Urdhrin “Nderi i Kombit”, duke përforcuar më tej statusin e tij si një ikonë e pavdekshme e artit shqiptar. Në vitin 2017, pas vdekjes, atij iu dha Urdhri “Gjergj Kastrioti Skënderbeu”, një tjetër nderim që pasqyron madhështinë e veprës së tij.

Fundi tragjik dhe trashëgimia e pavdekshme

Sandër Prosi u nda nga jeta më 25 mars 1985, në rrethana tragjike, ndërsa ishte duke xhiruar filmin “Pranverë e Hidhur”. Megjithatë, ai vazhdon të jetojë përmes roleve dhe interpretimit të tij, duke mbetur një burim frymëzimi për artdashësit dhe artistët shqiptarë. 105 vjet pas lindjes së tij, kujtimi i Sandër Prosit mbetet i gjallë, duke ndriçuar kulturën tonë dhe duke u kujtuar brezave se arti është pasaporta drejt pavdekësisë./UBTNews/