Në epokën digjitale, kur informacioni rrjedh në çdo moment përmes platformave sociale dhe mediatike, edukimi mediatik është shndërruar në një nevojë urgjente për të mbrojtur dhe fuqizuar të rinjtë në Kosovë.  Një ndër praktikat më të mira që merret shembull i një kurrikule të suksesshme të edukimit mediatik është Finlanda, që nga vitet e 50-ta, ka ndërtuar një kurrikulum edukativ të tillë që ka bërë edukimin mediatik një shtyllë të qëndrueshme të arsimit të saj.

Në dekadën e fundit, ky vizion ka evoluar në një formë tjetër, duke përqendruar vëmendjen tek “alfabetizimi i inteligjencës artificiale”, një aftësi jetike për qytetarët e sotëm, që përballen me mundësinë dhe rrezikun që sjellin teknologjitë e reja, si dhe për të përdorur ato në mënyrë kritike dhe produktive. Finlanda ka arritur të jetë në krye të shteteve në edukimin mediatik, duke qenë në vendin e parë në Indeksin e Edukimit Mediatik që nga viti 2017.

Ekspertët e edukimit dhe medias e theksojnë se përfshirja e edukimit mediatik në sistemin arsimor të Kosovës është e domosdoshme për të përgatitur brezat e rinj për të jetuar dhe vepruar në një shoqëri ku informatat janë një burim i paanë dhe shpesh i pavërtetë. Kjo është një mundësi për të forcuar aftësitë kritike të të rinjve, për t’i ndihmuar ata të mbrohen nga ndikimet e jashtme dhe të bëhen qytetarë të përgjegjshëm dhe të arsimuar në epokën e informacionit të paanshëm.

Blerta Aliu – Ahmeti, drejtore ekzekutive e “Education Empowerment Initiative” (EEI), argumenton se edukimi mediatik është i domosdoshëm për të zhvilluar njohuri të rëndësishme rreth sigurisë online, mbrojtjes së privatësisë dhe analizimit të informacionit. Ajo vë në dukje që përmes projekteve të tilla si “MediaWise”, është dëshmuar urgjenca për t’i aftësuar të rinjtë të përdorin në mënyrë të shëndetshme dhe të qëlluar mediat digjitale, duke vendosur një balancë midis aktiviteteve online dhe offline.

“Ne, si EEI, kemi zbatuar së fundmi projektin MediaWise me nxënës nga tri vende të rajonit dhe kemi parë nga afër se sa urgjente është nevoja për edukimin e këtyre nxënësve në përdorimin e shëndetshëm të mediave digjitale, si dhe për të gjetur një balancë të qëndrueshme midis aktiviteteve online dhe atyre offline”, është shprehur Aliu – Ahmeti.

Sipas saj, nxënësit duhet të jenë të përgatitur për të mbrojtur veten nga bullizmi kibernetik dhe rreziqet që sjellin lajmet e rreme.

“Është thelbësore që në shkolla të mësojnë si të përdorin këto media në mënyrë të shëndetshme dhe për qëllime pozitive. Përmes edukimit mediatik, nxënësit mund të zhvillojnë njohuri për sigurinë online, mbrojtjen e privatësisë, analizimin e dezinformatave, mbrojtjen nga bullizmi kibernetik dhe shmangien e rreziqeve të lajmeve të rreme”.

Një element tjetër kritik i edukimit mediatik është zhvillimi i aftësive për të analizuar dhe verifikuar përmbajtjen e lajmeve. Sipas EEI, aftësitë për të dalluar informacionin e saktë nga dezinformimi dhe për të marrë vendime të informuara janë thelbësore në shoqërinë e sotme. Nxënësit duhet të mësojnë që të mos i pranojnë lajmet menjëherë si të vërteta, por të bëjnë krahasime me burime të tjera të besueshme.

Edukimi mediatik është përfshirë në kurrikulën arsimore të Kosovës që nga viti 2016, por përvoja ka treguar se zbatimi efektiv i tij ka mbetur sfidues. Sipas Aliu – Ahmetit, mungesa e trajnimeve të mësuesve për të mësuar këtë lëndë është një pengesë kryesore. Trajnimi i mësuesve dhe krijimi i materialeve didaktike të përshtatshme janë hapa të domosdoshëm për të përballuar këtë sfidë dhe për të bërë që edukimi mediatik të ketë një ndikim real në shkolla.

“Për të integruar edukimin mediatik në mënyrë efektive, është e domosdoshme të investohet në trajnimin e mësuesve dhe krijimin e materialeve didaktike të përshtatshme. Kjo do të ndihmonte në tejkalimin e sfidave ekzistuese dhe në përgatitjen e të rinjve për të përdorur mediat në mënyrë të ndërgjegjshme dhe të përgjegjshme”, thotë Aliu – Ahmeti.

Ferid Selimi, dekan i Fakultetit të Medias dhe Komunikimit në UBT, pohon se përballja me teknologjinë e re dhe rrjetet sociale kërkon një edukim të shtuar për të rinjtë. Ai thekson rëndësinë e edukimit mediatik për të zhvilluar një rini të përgatitur dhe të ndërgjegjshme për rreziqet e dezinformimit dhe keqinformimit. Në mendimin e tij, edukimi mediatik është më shumë sesa mësim për të shkruar një artikull; është përgatitje për t’u mbrojtur nga lajmet e pavërteta dhe për të dalluar mes fakteve dhe subjektivizmit.

“Duke pasur parasysh, publikimet e ndryshme, postimet e shpeshta, që bëhen pa ndërhyrje redaktoriale e me teka personale, është e nevojshme që të rinjtë, e sidomos nxënësit e shkollave fillore e të mesme të dinë të ndajnë të vërtetën prej jo të vërtetës, të qëllimshmen nga jo e qëllimshmja, fabrikimin nga realiteti i krijuar, si dhe subjektivitetin nga objektiviteti. Sepse, vetëm në këtë mënyrë, ne mund të llogarisim në një rini të shëndoshë dhe të përgatitur mediatikisht”, është shprehur Selimi.

Selimi gjithashtu thekson rëndësinë e përgatitjes së profesionistëve të mediave që janë të aftë të edukojnë të tjerët për median. Sipas tij, edukimi mediatik mund të integrohet në mënyrë të suksesshme në shkolla përmes universiteteve që ofrojnë programe në media, ku studentët aftësohen për të ndarë informacionin e besueshëm nga ai i pabesueshëm dhe për të mësuar të tjerët për rëndësinë e vërtetësisë në gazetari.

Gazetarja Aferdita Maliqi përmend se edukimi mediatik i ofruar në shkolla i ndihmon të rinjtë të dallojnë burimet e besueshme nga burimet e pabazuara në fakte. Kjo është një mënyrë për të përgatitur qytetarë të informuar dhe të vetëdijshëm në një shoqëri ku informacioni shpesh përhapet pa redaktim profesional dhe me qëllime të ndryshme, duke përfshirë ndikimin politik. Integrimi i edukimit mediatik në kurrikulën shkollore, sipas Maliqit, mund të ndihmojë në krijimin e një kulture të përgjegjshme informimi dhe të një brezi të ri të ndërgjegjshëm.

“Në këtë rast janë disa hapa që duhet bërë institucionet paraprakisht: Përcaktimi i objektivave të qarta të edukimit mediatik, trajnimi i mësuesve dhe përfshirja e tyre në lëndë të ndryshme, sepse edukimi mediatik mund të integrohet jo vetëm si lëndë e veçantë, por edhe si pjesë e lëndëve ekzistuese. Por, në realizim duhet të kemi parasysh sfidat: si p.sh. mungesa e burimeve dhe infrastrukturës, sepse ka disa shkolla që kanë mungesë të teknologjisë bazë. Edukimi mediatik përballet me sfidën e mësimit të nxënësve për t’u përballur me dezinformimin, propagandën, dhe përmbajtjet e dëmshme, andaj kjo kërkon një qasje të kujdesshme për të mos ekspozuar nxënësit në mënyrë të panevojshme ndaj këtyre rreziqeve”, thekson Maliqi.

Nga ana tjetër, Naile Dema, anëtare e Asociacionit të Gazetarëve të Kosovës, nënvizon se edukimi mediatik është thelbësor për të fuqizuar të rinjtë përballë lajmeve të rreme. Ajo vë në theks se të rinjtë dhe të moshuarit janë grupet më të prekura nga dezinformimi dhe thekson rëndësinë e futjes së lëndës së edukimit mediatik si obligative në shkolla.

“Kategori më të prekura nga lajmet e rreme, sipas disa hulumtimeve, janë të rinjtë dhe të moshuarit. Kjo nuk përjashton asnjë moshë tjetër, por këto dy grupe janë më të cenueshme ndaj keqinformimit. Prandaj, ne si AGK, si dhe përmes Forumit për Integritetin e Informacionit në bashkëpunim me NDI, kemi dy vite që lobojmë aktivisht për ta futur edukimin mediatik si lëndë obligative, sepse fuqizon jashtëzakonisht të rinjtë”, potencon Dema.

Dema thekson se edukimi mediatik është i një rëndësie të veçantë për të rinjtë, duke i ndihmuar ata të dallojnë lajmet e besueshme. Sipas saj, në Kosovë niveli i edukimit mediatik është shumë i ulët dhe shoqëria është e ndikuar politikisht.

“Edukimi mediatik luan rol krucial te të rinjtë për të verifikuar lajmet e besueshme. Në Kosovë, niveli i edukimit mediatik është shumë i ulët dhe shoqëria është mjaft e ndikuar politikisht. Në kohë fushate shtrohet pyetja nëse edukimi mediatik është i domosdoshëm. Është jashtëzakonisht e rëndësishme që të rinjtë ta kenë këtë njohuri që nga baza. Sa herë i pyesim të rinjtë se cilat janë burimet e para të informacionit, ato rezultojnë të jenë rrjetet sociale”, ka shtuar Dema.

Ekspertët janë të një mendimi se edukimi mediatik nuk është vetëm një nevojë arsimore, por një domosdoshmëri për të siguruar që të rinjtë në Kosovë të jenë të përgatitur për të përballuar sfidat e epokës digjitale.

Kjo kërkon përkushtim në trajnimin e mësuesve, përfshirjen e edukimit mediatik në të gjitha nivelet arsimore dhe ngritjen e ndërgjegjësimit për rolin e medieve në shoqëri. Vetëm në këtë mënyrë Kosova mund të shpresojë për një të ardhme ku të rinjtë janë të aftë të verifikojnë, analizojnë dhe ndajnë informacione me përgjegjësi dhe ndërgjegjësim. Dhe vetëm në këtë mënyrë mund të ndërtohet një shoqëri ku çdo individ është një qytetar aktiv, kritik dhe i vetëdijshëm!

Artikull i shkruar nga Driton Hyseni

Shoqëria civile dhe institucionet shtetërore shpeshherë janë cilësuar nga një dinamikë rivaliteti dhe bashkëpunimi, duke reflektuar tensione dhe marrëdhënie komplementare. Historikisht, sidomos nga perspektiva e shtetit, këto shkëmbime nuk kanë qenë gjithmonë harmonike apo paqësore, pasi që shteti shpesh nuk e ka vlerësuar pozitivisht rolin dhe funksionin e shoqërisë civile.

Ky problem është ende aktual në qeverisjen moderne, pasi që institucionet e shtetit vazhdojnë të mbajnë qëndrime tipike të institucioneve kohezive. Edhe pse institucionet e shtetit mbizotërojnë në organizimin politik të shoqërisë, ato nuk janë të vetmet struktura që kontrollojnë ndërveprimet shoqërore. Shoqëria civile ka lindur si një forcë komplementare, duke organizuar njerëzit në grupe e kategori shoqërore të lira dhe të pavarura, jashtë ndikimit të drejtpërdrejtë të shtetit. Andaj, në teorinë dhe praktikën politike, koncepti i shtetit “omnipotent” brenda një shoqërie të dhënë nuk është as realist dhe as i dëshiruar.

Çfarë reflekton shoqëria civile në shoqëritë me kulturë demokratike?

Shoqëria civile përfaqëson një forum për veprim të përbashkët ku qytetarët mund t’i bashkërendojnë veprimet e tyre në mbrojtje të të drejtave të tyre, t’i shprehin shqetësimet dhe të kërkojnë llogaridhënie nga institucionet shtetërore. Shoqëria civile vepron si ndërmjetës mes institucioneve shtetërore dhe qytetarëve, duke i kontribuuar baraspeshës së këtij ndërveprimi reciprok (pushteti kundruall qytetarëve). Megjithatë, shteti mëton ndërveprimin e drejtpërdrejtë me qytetarin, duke dashur të margjinalizoj rolin ndërmjetës të shoqërisë civile? Kjo mendësi pengon zhvillimin e shoqërisë civile brenda një konteksti të dhënë duke e apostrofuar atë si një strukturë paralele dhe rivale të institucioneve shtetërore. Në një shoqëri demokratike, ku institucionet shtetërore janë përgjegjëse ndaj qytetarëve të saj, krijimi dhe zbatimi i politikave publike dhe ofrimi i shërbimeve nuk mund të mbështetet vetëm te përfaqësuesit politikë. Kurdo që trajtohen çështje të ndërlikuara socio-ekonomike që kërkojnë zgjidhje krijuese dhe të qëndrueshme, institucionet shtetërore janë të vetëdijshme për rëndësinë e partnerëve të kualifikuar e që janë përtej kompetencave të tyre mbikëqyrëse. Me njohuritë e saj të thella, lidhjet e ngushta me qytetarët dhe aftësinë për të agreguar burime, shoqëria civile është tejet e përshtatshme për të marrë një rol thelbësor në hartimin dhe zbatimin e politikave publike, si dhe në adresimin e nevojave dhe prioriteteve të qytetarëve.

Në vendet evropiane shoqëria civile dhe shteti janë në partneritet të ngushtë!

Shumë vende evropiane kanë vendosur politika zyrtare për të rregulluar ndërveprimin midis institucioneve dhe shoqërisë civile. Këto politika zakonisht përfshijnë bashkëpunime të organizuara, duke njohur dhe garantuar të drejtën e shoqërisë civile në procesin e vendimmarrjes dhe politikëbërjes. Organizatat e shoqërisë civile mund të marrin pjesë në forume publike, të kenë pozicione këshilldhënëse apo të ngarkohen me monitorimin dhe vlerësimin e projekteve të institucioneve shtetërore. Rrjedhimisht, një qasje e tillë, ka ndikuar ndjeshëm në formësimin e reformave demokratike, promovimin e qeverisjes së mirë, transparencës dhe llogaridhënies. Kjo është karakteristike për vendet e BE-së por edhe vendet tjera që synojnë integrimin në BE, ku shoqëria civile ka udhëhequr nismat për katalizimin e pranimit të standardeve të BE-së të ndërlidhura me demokratizimin, sundimin e ligjit dhe të drejtat e njeriut.

Shoqëria civile dhe institucionet shtetërore në Kosovë drejt rrugës së konvergjencës?

Në Kosovë shoqëria civile ka evoluar duke marrë role gjithnjë e më të rëndësishme. Fillimisht, pas luftës së fundit në Kosovë, shoqëria civile ishte e përqendruar në zbatimin e projekteve të përcaktuara nga donatorët e jashtëm duke krijuar kështu një varësi të drejtpërdrejtë financiare. Me kalimin e kohës, sidomos pas shpalljes së pavarësisë dhe konsolidimit të buxhetit të Kosovës, organizatat e shoqërisë civile filluan një ndërveprim intensiv me institucionet shtetërore në zbatimin e projekteve të shumta për të adresuar nevojat dhe prioritetet e qytetarëve të Republikës së Kosovës. Në këtë fazë të zhvillimit të saj, është vërejtur tendenca e instrumentalizimit të shoqërisë civile nga ana e institucioneve shtetërore. Megjithatë, në përmasa të mjaftueshme, organizatat e shoqërisë civile kanë arritur të ruajnë pavarësinë e tyre duke ndërvepruar me institucionet shtetërore në nivelin e partneritetit. Kështu u krijuan raporte simbiotike, krahasur me ato osmotike e që ishin karakteristikë e fazës së parë dhe të dytë të zhvillimit evolutiv të shoqërisë civile në Kosovë.

Për t’iu përgjigjur sfidave të saj zhvillimore, në Kosovë është hartuar edhe Strategjia Qeveritare për Bashkëpunim me Shoqërinë Civile. Kjo strategji është përpiluar pas një debati të plotë dhe gjithëpërfshirës midis përfaqësuesve të institucioneve shtetërore dhe të shoqërisë civile, duke synuar përmirësimin e ofrimit të shërbimeve publike dhe rritjes së ndikimit të shoqërisë civile në vendimmarrje.

Rrugëtimi i shoqërisë civile kosovare në dekadat e ardhshme

Në rrugën e saj drejt integrimit evropian dhe konsolidimit të mëtejshëm demokratik, partneriteti midis shoqërisë civile dhe institucioneve shtetërore në Kosovë do të jetë thelbësor për adresimin e sfidave të vendit. Përfshirja e shoqërisë civile në hartimin e politikave, ofrimin e shërbimeve publike dhe qeverisje do të sigurojë që zëri i të gjithë qytetarëve të dëgjohet, duke kontribuar kështu në një qeveri më gjithëpërfshirëse, transparente dhe të përgjegjshme. Suksesi i ardhshëm i demokracisë kosovare do të varet, në masë të madhe, nga zotësia e shoqërisë civile për të bashkëpunuar në mënyrë konstruktive me institucionet shtetërore në adresimin e nevojave të qytetarëve, duke mbetur e imunizuar ndaj çfarëdo prirjeje të instrumentalizimit për qëllime politike.

Shkruan: Prof. Dr. Avni H. Alidemaj

(Profesor i shkencave politike dhe juridiko-administrative)

Donald Trump tashmë zyrtarisht ka fituar zgjedhjet presidenciale në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, duke u bërë presidenti i 47-të i vendit. Me këtë fitore, Trump rikthehet në Shtëpinë e Bardhë për një mandat të dytë, pas presidencës së tij të parë nga viti 2017 deri në vitin 2021, duke u bërë një nga pak presidentët në historinë amerikane që rikthehet në detyrë pas një ndërprerjeje.

Ky rezultat ka ngjallur reagime të shumta në të gjithë globin, duke përfshirë edhe Kosovën, e cila ka lidhje të forta me Shtetet e Bashkuara të Amerikës. Marrëdhëniet e Kosovës me SHBA kanë qenë historikisht të ngushta dhe të veçanta, me mbështetjen amerikane që ka luajtur një rol të rëndësishëm në pavarësinë dhe njohjen ndërkombëtare të Kosovës.

Ish-diplomati dhe analisti Sylë Ukshini, në një intervistë për UBTNews, vlerësoi se, ndonëse marrëdhëniet historike të Kosovës me SHBA janë të qëndrueshme dhe të veçanta, liderët e Kosovës duhet të punojnë më shumë për të ndërtuar një komunikim të fortë me administratën e re republikane.

Cilat mund të jenë pasojat e një rikthimi të Trump për marrëdhëniet e Kosovës me Shtetet e Bashkuara dhe ndikimin e mundshëm të tij në qëndrimet e Evropës ndaj Kosovës. Çfarë ndryshimesh priten në raportet SHBA-Kosovë dhe qasjen evropiane?

UKSHINI: Fitorja e kandidatit republikan Donald Trump në zgjedhjet presidenciale në SHBA, pa diskutim, është një ngjarje që pritej për dy arsye: e para, atentati kundër tij i dha shumë avantazh në fushën elektorale; e dyta, demokratët tepër vonë u përcaktuan për kandidatin e tyre. Presidenti aktual, Joe Biden, u tërhoq vonë dhe kjo u bë përcaktuese në garën për president.

Duhet të jemi shumë të kujdesshëm dhe të mos rrëshqasim në komente kuturu që kontribuojnë në klimën antiamerikane, sepse fitorja e Trump-it nuk do të ketë asnjë impakt negativ për republikën tonë, e cila deri këtu ka arritur në radhë të parë me mbështetjen politike, diplomatike, ushtarake dhe ekonomike të SHBA-së. Republika e Kosovës dhe SHBA janë aleatë historikë, dhe jam i sigurt se ky bashkëpunim do të vazhdojë edhe me administratën e re amerikane dhe nga qeveria e re që do të dalë pas zgjedhjeve të 9 shkurtit 2025. Megjithatë, në ndërkohë, lidershipi i Kosovës duhet të punojë në mënyrë intensive për të ndërtuar një komunikim të fortë me republikanët dhe administratën e re republikane.

Në këtë kontekst, lidershipi i Kosovës duhet të ketë një plan të qartë dhe të matshëm, duke e bërë të qartë se tejkalimi i status quo-së në raportet Kosovë-Serbi mund të arrihet me një përfshirje më përmbajtjesore të amerikanëve, sepse dialogu aktual ka vite që është futur në qorrsokak. Shikoni, po bëhen dy vite nga Marrëveshja Bazë e Brukselit dhe Aneksi i Ohrit, dhe nuk kemi asnjë progres; përkundrazi, vetëm përkeqësim. Jo vetëm që nuk kemi njohje të reja nga 5 vendet e mbetura të BE-së, të cilat na u premtuan, por kemi një zhvendosje të BE-së drejt qëndrimit të Serbisë, që kulmoi me refuzimin e anëtarësimit të Kosovës në Këshillin e Evropës.

Si mund të ndryshojë politika e Trump në lidhje me stabilitetin e Ballkanit Perëndimor?

UKSHINI: Duhet ta pranojmë se administrata e presidentit Joe Biden nuk ka shënuar ndonjë sukses të evidentuar në Ballkanin Perëndimor. Ndoshta kjo ka ndodhur edhe për shkak të agresionit rus kundër Ukrainës dhe luftës në Gazë.

Duke njohur traditën e republikanëve, unë pres që presidenti në ardhje, Trump, do të ndjekë edhe një diplomaci të forcës, që nënkupton se ai do të kërkojë qasje të reja për përfundimin e luftës në Ukrainë.

Është naivitet ta quash Trump-in pro-rus, sepse diplomacia nuk interpretohet brenda kontekstit të një fjali apo një deklarate. Por duhet të keni parasysh se, për amerikanët, sa është i rrezikshëm Putini për Evropën, po aq e rrezikshme për SHBA është ngritja e Kinës. Administrata e ardhshme e Trump-it tashmë ka vendosur prioritete të qarta në politikën e jashtme, e cila, duhet pranuar, ka qenë në qendër të vëmendjes së zgjedhësve amerikanë.

Në këtë ambient dinamik të politikës ndërkombëtare, nuk do të jetë shumë e lehtë përqendrimi i vëmendjes së Washingtonit për Evropën Juglindore, respektivisht për Kosovën. Për këtë arsye, politika kosovare duhet të ndezë motorët e saj dhe duhet të ndërmarrë të gjitha përpjekjet brenda dhe jashtë vendit për të vendosur një komunikim intensiv me republikanët, të cilët kanë një histori të bujshme angazhimi për Kosovën, që nga Senatori Bob Dole. SHBA nuk është Evropë, atje politika dhe mënyra e bërjes së politikës funksionojnë ndryshe. Ne duhet t’i ri-gjejmë miqtë tanë nga radhët e republikanëve, duhet të aktivizojmë kompanitë prestigjioze të lobingut, dhe në këtë mes duhet të aktivizojmë edhe diasporën amerikane, e cila ka ndikim dhe komunikim të mirë me protagonistë të politikës amerikane në Kongres, Senat dhe State Department.

Ukshini: Kosova duhet të shmangë narrativen evropiane kundër Trump-it dhe të ruajë marrëdhëniet e forta me SHBA

UKSHINI: Shikoni, Kosova ka marrëdhënie speciale me SHBA-në që shkojnë përtej gjeografisë dhe çfarëdo ideologjie. Tradicionalisht, te shqiptarët ka ekzistuar një besim te SHBA, për shkak të qasjes jo-klientelistike në Evropën Juglindore, që janë vendimtare për fatin e tyre, disa herë të nëpërkëmbur nga fuqitë evropiane. Që nga Konferenca e Paqes (1919), kur presidenti amerikan Wilson doli në mbrojtje të popujve të vegjël, pra edhe të Shqipërisë, e deri te zgjidhja e çështjes së Kosovës në vitet nëntëdhjeta të shekullit 20, roli i politikës amerikane për Kosovën ka qenë vendimtar. Marrëdhënia e veçantë me SHBA u kultivua si gjatë rezistencës sonë paqësore ashtu edhe gjatë luftës së armatosur të Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës (UÇK), e cila në Konferencën e Rambouilletit fitoi legjitimitet ndërkombëtar. Në këtë kontekst, merita e jashtëzakonshme për këtë i takon ish-sekretares amerikane Madeline Albright, e cila ishte zëri i Kosovës në administratën e ish-presidentit Bill Clinton.

Pra, SHBA, si republikanët dhe demokratët, e kanë përkrahur Kosovën në rrugën e saj të lirisë dhe pavarësisë. Nuk duhet harruar se presidenti republikan George Bush në dhjetor të vitit 1992 i pati dërguar Milosheviqit kërcënimin e Kërshëndellave, sipas të cilit Beogradit i tërhiqej vërejtja se, në rast përdorimi të forcës ushtarake në Kosovë, do të ndëshkoheshin nga SHBA. Në kohën kur evropianët po luhateshin dhe propozonin negociata shtesë midis Kosovës dhe Serbisë pas refuzimit të Planit të Ahtisaarit nga Rusia, ishte George Bushi i ri, i cili në qershor të vitit 2007 në Tiranë pati thënë se “mjaft është mjaft, Kosova do të jetë e pavarur.” Dhe për ta bërë edhe më konkret, në periudhën e administratës Donald Trump, ndodhi transformimi i FSK-së në ushtri, edhe pse disa vende evropiane të NATO-s e kundërshtonin këtë përpjekje të drejtë të Kosovës. Ndërsa, njohja e fundit e Kosovës në vitin 2020 erdhi po ashtu nga administrata Trump, kur Izraeli e konfirmoi njohjen gjatë ceremonisë së nënshkrimit të Marrëveshjes së Washingtonit.

Mbi të gjitha, unë mendoj se Republika e Kosovës nuk duhet dhe nuk guxon të bëhet pjesë e narratives evropiane kundër Donald Trump-it, sepse evropianët kanë çështje të tjera që dallojnë thellësisht me ato të Kosovës. Në fund të fundit, qasja e BE-së ndaj Kosovës herë pas here ka qenë më e padrejtë dhe më brutale sesa ajo që kërkon Trump nga evropianët. Sjellja e BE-së për vizat ka qenë gati bulëzuese për Kosovën, ndërsa njohja e pasaportave të një qendre ilegale serbe është goditja më e rëndë që ka marrë Kosova në periudhën e pas pavarësisë. Një shtet mund të ketë vetëm një pasaportë. Nuk shkon, në njërën anë ta njohësh Kosovën si shtet, dhe në anën tjetër të njohësh pasaporta serbe, kur qytetet dhe territori i Kosovës trajtohen si territor i Serbisë. Janë këto arsye dhe mënyra si u arrit Marrëveshja e Ohrit që duhet të na bëjnë të ndërgjegjshëm se Kosova nuk ka asnjë arsye të ndjekë narrativen evropiane ndaj Trump-it. Vërtetë ai është jokonvencional, por është autentik dhe i drejtpërdrejtë dhe kam besim se nëse ne tregojmë shkathtësi diplomatike për ndërtimin e raporteve të mira me administratën e re, Kosova nuk do të dalë humbëse. Pra, ne duhet ta lexojmë saktë lëvizjen e politikës amerikane dhe të mos sillemi sikur jemi kërthiza e botës. Shtetet e vogla, si Kosova, nuk janë përcaktues asnjëherë të rezultateve zgjedhore. Shtetet e vogla nuk marrin anë në zgjedhje, por ndjekin një rezon shtetëror për të nxjerrë më të mirën në çdo situatë.

A do të ketë një angazhim më të fuqishëm për të zgjidhur tensionet ndërmjet vendeve të rajonit, apo do të rritet tendenca për të lënë shtetet ballkanike të zgjidhin problemet e tyre vetë?

UKSHINI: Unë besoj se administrata e re amerikane mund të ndryshojë dinamikat e dialogut Kosovë-Serbi dhe mund të përshpejtojë procesin e normalizimit të marrëdhënieve midis dy vendeve fqinje. Në këtë kontekst, unë e shoh pozitive zotimin e Trump për t’i dhënë fund luftës në Ukrainë, sepse pa u ndaluar lufta atje dhe pa një normalizim të marrëdhënieve SHBA-Rusi do të jetë vështirë e përfytyrueshme një marrëveshje e qëndrueshme mes Kosovës dhe Serbisë. Aktualisht, për amerikanët rival më problematik duket të jetë Kina dhe në këtë kontekst strategët e politikës së jashtme amerikane do të provojnë që Rusinë dhe Kinën të mos i lënë së bashku me një “anije”, por t’i mbajnë të ndara, ta përdorin Rusinë si kundërpeshë ndaj Kinës. Kjo është e njëjtë me atë që ndodhi në vitet ‘70 të shekullit 20, kur në mesin e Luftës së Ftohtë, SHBA filloi hapjen e marrëdhënieve me Republikën Popullore të Kinës si një kundërpeshë strategjike ndaj BRSS-së. Kjo duket e papërfytyrueshme për momentin, por marrëdhëniet e acaruar SHBA-Rusi nuk do të vazhdojnë pa fund. Dhe sa më parë që ndodhë kjo, dhe sa më shpejt që zgjidhet konflikti Rusi-Ukrainë, aq më mirë do të jetë për Evropën Juglindore, respektivisht për Kosovën dhe përpjekjet e saj për integrimin në sistemin ndërkombëtar.

Pra, fotografia është e gjerë dhe më komplekse sesa që duket në plan të parë.

Për më tepër, Kosova asnjëherë nuk duhet të ketë marrëdhënie armiqësore me SHBA. Prandaj, duhet të jemi të kujdesshëm për gjithçka që flasim, sepse nga fjala fillon gjithçka. Unë jam i sigurt se në Beograd, në Moskë, si dhe në qarqe ekstremiste islamike, janë të interesuara për të shkaktuar panik, skepticizëm dhe klimë antiamerikane në Kosovë. Duhet anashkaluar këtë grackë të ngritur nga kundërshtarët e Kosovës dhe shqiptarëve në përgjithësi. Duke parafrazuar mendimin e rilindësve tanë, do të thosha se dielli për Kosovën lind në SHBA.

Shkruan: Sylë Ukshini

Intervistoi: Dea Berisha

Nga Musa Sabedini

Ditëve të fundit është bërë çështje problematike krejt e panevojshme dhe madje për mua humbje kohe, mbi turizmin në Shqipëri, mbi propagandat e ulëta dhe mbi gjendjen reale në Shqipëri, dhe mbi faktet e pamohueshme që Shqipëria në të ardhmen duhet të përballet me gjendjen reale.

Meqë brenda vitit sigurisht frekuentoj mbi 12 herë në bregdetin shqiptar, e njoh mirë situatën atje dhe asnjë lajm, kronikë, apo dokumentar nuk mund ta dëmtoj apo pengoj shkuarjen e kosovarëve në Shqipëri.

Kosovarët mund të pengohen, dëmtohen, torturohen vetëm nga sjelljet e vendasve, çmimet e pakontrolluara dhe lojërat e shpeshta me ndjenjat e pushuesve. Pra, Shqipëria duhet ta ndryshojë strategjinë mbi turizmin, sidomos ndaj kosovarëve sepse nëse njëherë e ke mashtruar apo gënjyer kosovarin, ai nuk të harron lehtë ose anasjelltas. Vëllezërit tanë në Shqipëri duhet ta kuptojnë se ne bëjmë nga katër deri në tetë orë rrugë të lodhur e me rreziqe të shumta për ta shijuar ujin e ngrohtë të bregdetit shqiptar. Liberalizimi i vizave e ka frenuar në një masë të madhe frekuentimin masiv të kosovarëve drejt bregdetit shqiptar, por kjo nuk zgjatë shumë sepse vlerat që i ka deti i Shqipërisë nuk i ka asnjë vend përreth.

Krejt çka duhet të investohet nga shteti shqiptar është cilësia, vlera dhe mikpritja më e ngrohtë për pushuesit kosovar. Kjo nuk do të thotë se ka munguar ose mungon mikpritja, por koha e sezonës kërkon një përkushtim dhe përgjegjësi më të avancuar, kundrejt kërkesave të pushuesve kosovar. Politikanë, gazetarë, qytetarë, vëzhgues pasiv, komentues të kot në rrjetet sociale e të tjerë, ditëve të fundit janë marrë me një fenomen, që në dukje të parë duket shumë i ulët dhe pa asnjë fitore të taborëve të ndryshëm. “Plazhet bosh”, “Mungojnë pushuesit kosovar”, “Çmimet e larta largojë pushuesit”, “Shezllonet me çmime astronomike”, pra janë vetëm disa nga titujt që u pushtuan nga portalet, duke mos e pasur asnjë fitim nga ky muhabet shterpë.

E vërteta është se mbi turizmin në Shqipëri duhet të flitet, duhet të debatohet shtruar dhe pa asnjë ngarkesë sepse turizmi mendoj unë, pak a shumë është brengë e përbashkët, në këtë rast të kosovarëve si pushues dhe të vendasve si mikpritës. Pra çështjen e trajtoj ose do ta orientoj në këtë pikë. Se turizmi në Shqipëri lëngon prej shumë vitesh nga gjëra të thjeshta, por shumë të domosdoshme për një pushues, kushdo qoftë ai dhe ky shpjegim imi as është ndërtuar nëpër laboratorët e Rusisë e Serbisë, siç kanë dëshirë ta përshkruajnë “patriotët kujdestarë” e të gjitha kohërave, që nuk pajtohen asnjëherë me ndonjë vlerësim, që ata mendojnë se dëmtohet Shqipëria.

Unë asnjëherë s’jam pajtuar edhe me këto video-lojërat e momentit që bëhen virale në situata të ndryshme në bregdetin shqiptar. Pushues do të ketë gjithmonë në Shqipëri dhe këtë fakt se ndalon askush, por ne mund të flasim për ngritjen e cilësisë së shërbimeve në hoteleritë, apartamentet private, plazhet që shpesh janë të papastra, mungesa e energjisë elektrike deri në tetë orë në ditë, mungesa e infrastrukturës, etj.

Kam frekuentuar ose qëndruar edhe në hotele të 200 eurove për një natë, po edhe në hotele nga 70 euro e tutje dhe asnjëherë s’e pashë ose nuk e takova te dera e hotelit një person apo shoqërues që do të thotë “Mirëserdhe zotëri”. Pse mungon ky gjest mikpritjeje asnjëherë se kam kuptuar. Do të duhej që në rate të tilla një shoqërues të shprehet: “Mirë se erdhe vëlla dhe kaloni qaste të mira në ambientet tona”, mungon ky detaj në çdo cep të bregdetit. Duhet ta keni parasysh se pushuesi kosovar zgjohet në 5 të mëngjesit për të mbërri në plazh, vjen i lodhur, i rraskapitur dhe momenti i parë ose kontakti i parë atij i kërkohet pagesa dhe netët e qëndrimit.

Janë elemente dhe cikërrima periferike, por që kanë peshë te pushuesit. Më rastisi të jem natën finale të kampionatit evropian në Shëngjin. Një hotel bukur luksoz ku hyra për të pirë kafe, mezi më shërbyen me arsyetimin se janë të rezervuara tavolinat. Ngula këmbë dhe qëndrova derisa e përfundova kafenë. Përballë ose në hyrje të hotelit luksoz ishin hiç më pak se 30 thasë mbeturina, ndërsa ngjitur pothuajse pushuesi kosovar që ishte me familje po kryente ushqimin e pasditës. Kjo nuk është propagandë as diçka që e dëmton turizmin, përkundrazi ua hap sytë pronarëve, që kujdesi ndaj klientëve duhet të jetë maksimal dhe jo të shihen apo trajtohen si punë leku. Pa humbur kohë turizmi në Shqipëri mund të dëmtohet e lëndohet vetëm nga vendasit, pra nga personat e parë që kanë kontakt me pushuesit, këtu hynë kamerierët, stafi i hotelit, mbikëqyrësi i plazhit, kuzhina dhe pjesa e ushqimit.

Shqipëria po ec shpejt, por krahas kësaj ajo duhet të kujdeset urgjentisht për cilësi në ushqime, cilësi në sjellje e mirësjellje, cilësi e shtim të sigurisë, kujdes maksimal në urgjenca mjekësore, shmangie e tollovi të trafikut, balanci i çmimeve ose ruajtja e tyre, sigurimi i energjisë elektrike, kujdestari 24 orë të largimit të mbeturinave nga kontejnerët, që kundërmojnë erë të tmerrshme. Atëherë pse mos t’i debatojmë hapur këto situata absurdi dhe situata që me pak përgjegjësi institucionale dhe kujdes shtetëror mund të eliminohen. Nuk besoj që ka ndonjë kosovar, me përjashtim të Agjencive Turistike, që tek e fundit e kanë biznes vajtje ardhjet në Shqipëri, dëshirojnë apo i gëzohen situatave kur plazhet mund të duken të zbrazëta.

Unë takova disa pronarë të hoteleve dhe më thanë me shqetësim se sivjet ka rënie të numrit të turistëve, krahasuar me vitin e kaluar dhe kjo dukej qartë. Tjetër janë dronët e Edi Ramës, i cili pa pikë nevoje mundohet të tregojë situatën ndryshe. Në vend që Edi Rama të investojë miliona në ngritjen e cilësisë së shërbimeve, të paktën në trotuaret publike, që duken jo të mirëmbajtur sa duhet dhe të krijojë e mundësojë rend e rregull edhe në trafik.

Më pëlqeu kolegu nga Tirana, Lutfi Dervishi, i cili me shembuj konkret kishte ngritur shqetësimin serioz të siç është shprehur ai :“Shkatërrimit të turizmit në jug” pikërisht nga pasoja e ngritjes së çmimeve. E dëgjova edhe këtë teori se biznesmen nga Vlora kishin ardhur në Shëngjin dhe u kanë bërë presion hoteleve të atjeshme që të ngrisin çmimet e dhomave dhe kjo më është argumentuar nga disa pronar shumë serioz.

Tani, a duhet të brengosemi për mungesën e pushuesve, që mund të jetë e përkohshme apo duhet të brengosemi për të gjitha ato shqetësime, e dilema që i prezantova më lart. Bindja ime bazohet vetëm në gjetjet faktike që turizmi në Shqipëri, ka nevojë për reforma hoteliere, komunikim modern dhe qasje në komunikim në të gjitha platformat.

Tani dhe një shembull shumë periferik, por që pushuesit kosovar i kushton shumë. Shumë hotele kanë mungesë të recepsionistëve ose kanë mungesë stafi. Dhe nëse ti i thirr në tel ose Viber apo WhatsApp në 90% të rasteve nuk e hapin telefonin dhe të sugjerojnë që të shkruash mesazh. Mungesa e kamerierëve profesionistë është shumë evidente dhe ata përbëjnë një peisazh të rëndësishëm të asaj që quhet turizëm me nivel cilësor. Kamarierët janë shumë “agresiv” dhe nuk kanë dëshirë të humbin shumë kohë me ty sepse nuk e kanë mendjen fare aty, ata e shohin vetën të përkohshëm dhe jo si pjesë e pandashme e hotelit, ku punon e paguhet.

Nga ky mal problemesh tani në sfond na dalin “mbrojtësit kujdestarë” ata patriotët me bateria që sulmojnë çdo personalitet, që jep një mendim ndryshe ose të paktën tregon gjendjen reale. Unë nuk i thash, e as i përshkrova as 20% të defekteve, që ka turizmi në Shqipëri sepse për mua sido që të jetë gjendja atje, unë e dua, e përjetoj dhe e ndjej bregdetin shqiptar.

Nëse pushuesi kosovar ose kushdo qoftë ai del herët në mëngjes, për të ecur skaj plazhit qysh në start do të bëhet nervoz sepse e sheh se asnjë nga plazhet nuk janë të pastruara, veti kjo shumë e dëmshme dhe neveritëse. Ose kur në mbrëmje ke dëshirë për të ecur trotuareve publike, do të kënaqesh me kundërmimin e kontenierëve të papastër.

Të bëhemi real këto bashkitë e ato kompanitë publike që paguhen nuk e kryejnë as 10% punën e tyre. Jam i lidhur me atë hapësirë shqiptare dhe dëshirojë që ta shoh të ngritur e të avancuar çdo pjesë të bregdetit në Shqipëri, duke lejuar këtu edhe mendime ndryshe dhe ide e propozime, që mund të ndikojnë pozitivisht, për ta ndryshuar rrëmujën që po shkaktohet nga vetë vëllezërit tanë.

Unë kam përjetuar edhe momente e situata të pakëndshme, gjatë këtyre 24 viteve dhe nuk i takojë kategorisë së kolegëve të mi, që ngarendin pas reklamave dhe detin e shijojnë vetëm nga kafiteritë, thjesht flas nga përvoja ime e përjetuar, por pavarësisht kësaj bregdeti shqiptar për mua mbetet prioriteti kryesor sepse e dua me zemër, e dua me shpirt dhe nuk më bëjnë përshtypje tek e fundit finesat e vogla, anipse me pak syqeltësi ato mund të evitohen nga vëllezërit tanë.

Autori është ligjërues në degën e Media dhe Komunikim në UBT