Lajmet

Skenarë të rinj globalë

Published

on

Një botë kompetitive në kërkim të një ekuilibri.

Me rënien e Murit të Berlinit, në Kombet e Bashkuara u mendua se krizat mund të zgjidheshin me sistemin multilateral dhe jo duke pasur parasysh raportet gjeopolitike të forcave. Ishte mendimi si i Sekretarit të Përgjithshëm Boutros Ghali, ashtu edhe i OJQ të mëdha ndërkombëtare. Pati një magjepse të përgjithshme për peacekeeping dhe për conflict resolution që dukej se mund të zgjidhnin gjithçka. Por shumë shtete nuk qenë dakord, në radhë të parë Shtetet e Bashkuara, siç u bë e qartë në shtatorin e 1990, kur presidenti Bush mbajti përpara Kongresit diskutimin e famshëm lidhur me rendin e ri ndërkombëtar. Amerikanët mendonin se e kishin fituar Luftën e Ftohtë dhe mund t’i diktonin kushtet e tyre. Një vizion i tillë miop çoi në shumë gabime si luftërat në irak apo poshtërimi i Rusisë: amerikanët i patën premtuar Gorbaçiovit se asnjë vend i ish bllokut lindor nuk do të futej në NATO. E dimë sesi ka shkuar.

Në fazën e mëtejshme çdo vend kërkoi vendin e tij në një skenar gjithnjë e më të çrregullt dhe të pasur me mundësi. Në atë kohë u mendua se globalizimi ekonomik do të axhustonte gjithçka: doktrina hiperliberiste vitet Tetëdhjetë e përshtatur për planetin. Por ekonomia nuk i ka realizuar premtimet e saj, duke krijuar më shumë pabarazi dhe paqëndrueshmëri. Multilateralizmi u bë demode: G7, OKB, G77 (të paangazhuarit), G20 etj.: gjithçka humbiste rol. As format e reja nuk zgjasnin, si BRICS (Brazil, Rusi, Indi, Kinë dhe Afrikë e Jugut) ose MINT (Meksikë, Indonezi, Nigeri dhe Turqi). Një sinjal kërcënues ka ardur nga mosrinovimi i Traktatit për Çarmatimin midis rusëve dhe amerikanëve: kanë rënë njëri pas tjetrit dhe mbetet një fuqi vetëm një (START II). Pa marrëveshje tl tilla proliferimi do të vazhdojë, me fuqitë e mesme që do të kërkojnë ta sigurojnë armën bërthamore. Shembulli i Koresë së Veriut ka bërë shkollë: një vend i vogël i varfër që arrin t’i mbajë larg fuqitë e mëdha bërthamore vetëm pse posedon bombën atomike.

Ambicia  globale e Kinës

Me atentatet e 2001 dhe luftën falimentare në Irak të 2003, një faktor tjetër kryesor në kapërcyellin e shekullit ka qenë dalja e Kinës si fuqi globale. Procesi vjen nga larg: fillimi i ndryshimit kinez i takon udhëtimit të Ten Hsiao Pinit në Singapor në vitin 1979, ku nuhatet mundësia e ofruar nga lidhja midis tregut të lirë dhe sistemit autoritar. E pasoi shpikja e dmeokracive iliberale: modeli më në modë në panoramën gjeopolitike globale ndërsa demokracitë e vjetra liberale duken joefikase dhe në rënie. Sigurisht që rrugëtimi kinez është mbushur me pengesa: Sheshi Tien An Men më 1989 shënon një krizë të parë. Më së fundmi trazirat e Hong Kongut. Nesër do të jetë Tajvani? Një tjetër pengesë për Kinën djanë qafat e shishes e ekonomisë së globalizuar: BRI (Belt and Road Initiative) tokësore mund të bllkohet nga një krizë politike në Azinë Qendrore apo një luftë në Lindje të Mesme. Ajo detare mund të gjendet e ngadalësuar në Afrikë apo në vetë Azinë: mjafton një incident në Ngushticën e Malakës nga ku kalojnë të gjitha mallrat. Së fundi, një pengim për Kinën është të ndjerit e rrethuar në hapësirën e vet detare pa thellësinë e nevojshme strategjike. Ja pse synon në ishuj dhe ishuj të vegjël, bie dakord apo kërcënon fqinjët.

Në historinë e saj mijëravjeçare, Kina nuk ka qenë kurrë talasokraci (fuqi detare): duhet të mësojë akoma shumë, ndërsa Shtetet e Bashkuara janë talasokracia e vetme me akses global. Nga një realitet i tillë deduktohet rëndësia e konfrontimit midis rimland euraziatik (rrethit tokësor dhe detar që lidh Kinën me Europën) dhe indo – paqësorit (aleanca midis Shteteve të Bashkuara, Indisë, Australisë dhe Japonisë në funksion antikinez). Qysh kur Kina është bërë fabrika e botës, roli kyç i Atlantikut në tregëtinë botërore është zëvendësuar nga ai i dy oqeaneve lindore.

Rimland është edhe zona ku Pekini po vendos varësen e tij të perlave: portet, që me perdorimin e dyfishtë të tyre (tregëtar dhe ushtarak), përfaqësojnë pikat e mbështetjes nga Azia në Europë, nëpërmjet dy oqeaneve, Detit të Kuq dhe Mesdheut. Mund të ndodhë që pika fundore e një varëseje të tillë mund të bëhet një port italian: janë të vetëdijshme qeveria dhe parlamenti italian? Mbi skenarë të tillë çimentohen fuqitë e mesme. Një rol kyç e ka Azia Qendrore ku kryqëzohen në tokë Kina, Rusia dhe Shtetet e Bashkuara. Të ndodhura brenda rrethit, Turqia dhe Irani kanë ambicie alternative. Turqia ka rigjetur krenari dhe pozicionim politik duke ripërshkuar gjurmët e Perandorisë Osmane të dikurshme: Mesdhe, Libi, Kaukaz, Afrikë Lindore myslimane. Si fuqi e mesme e pajisur me një ushtri të mirë dhe sidomos me një marinë ushtarake efikase, Turqia mund të luajë një rol prej terminali si të strategjisë indo – paqësore perëndimore, ashtu edhe të atij rimland kinez. I takon Perëndimit që ta kuptojë me inteligjencë sesi të bëjë traktativa me Ankaranë, e cila qysh nga 2003 e deri më sot e ka katërfishuar PBB e saj.

E ardhmja e multilateralizmit

Edhe Irani mbetet i pavendosur midis të dy opsioneve: të rinisë negociatën me Perëndimin (Biden duket se synon të rifillojë dialogun) apo të hidhet në krahët e Pekinit me të cilin ka firmosur një marrëveshje teknologjike dhe financiare? Opsioni i dytë mund të bëjë Teheranin që të tejkalojë vështirësitë e embargos aktuale, por edhe ta bëjë që të humbasë edhe atë hapësirë manovre aq të gjerë të pasur deri më sot, siç është parë tek lufta në Siri. Irani nuk posedon një strukturë ekonomike të tillë sa të përfitojë nga futja në BRI, por ndëkohë synon tek dalja mesdhetare. Përkrah evolucioneve të tilla konsumohet drama gjeopolitike e botës arabe. Siria do të mbesë për një kohë të gjatë nën kontrollin e Rusisë, Turqisë dhe Iranit. Iraku është i sakatuar midis Iranit dhe Shteteve të Bashkuara. Egjipti është në vështirësi dhe e ka humbur rolin e tij drejtues. Algjeria është e palëvizshme dhe nuk del nga agonia e gjatë e regjimit ushtarak. Vetëm Arabia Saudite dhe aleatët e saj të Gjirit shprehin një aktivizëm gjeopolitik me rëndësi, por bëhet fjalë për një tjetër botë arabe, e lidhur moti me Perëndimin.

Nga ana e tyre, Shtetet e Bashkuara shikojnë nga e kaluara. «Jemi një popull që ka të përbashkët të ardhmen», tha Obama në fjalimin inaugurues të 2008: fjalë të destinuara të riformojnë unitetin e një vendi pas shumë polemikash, të prirura që të shkrijnë ndarjen etno – sociale, për t’i bërë Shtetet e Bashkuara të dalin nga ndjenja e rënies. Por me Trump në 2016 është parë se plagët qenë të gjitha të hapura dhe mbizotëronte një mënyrë ngurruese shikimi të botës. Tek i djathta i është vënë shuml theks ndjenjës së rënies të “botës së bardhë”, duke vënë në lëvizje një kërkim plot ankth të pastërtisë identitare. Në vend të që të shikonin përtej, Shtetet e Bashkuara (por edhe gjithë Perëndimi) preferojnë që të diskutojnë për të kaluarën, duke u ndarë midis cancel culture dhe suprematizmit. Një polemikë që zhvillohet duke e copëzuar skanimin klasik të djathë/të majtë.

Së fundi, Europa është e kushtëzuar nga një mentalitet ndryshe: sot europianët nuk kanë pretendime për hegjemoni globale. Për pasojë nuk arrijnë të raportohen në mënyrë konveniente as me Kinën (apo me Turqinë, Iranin etj.), por as edhe me Shtetet e Bashkuara të preokupuara se po humbasin forcë. Europianët janë të përqëndruar vetëm në kuptimin sesi të ruajnë lirinë dhe shtetin e së drejtës të tyre në një kontekst lufte për influencë dhe konkurrence globale. Nuk duam t’i ulim standardet tona: jo rastësisht, Emmanuel Macron flet vazhdimisht për Europe protection dhe për luftë kundër separatizmit komunitar. Bashkimi Europian duhet të zgjedhë nëse dëshiron të bëhet një fuqi (opsioni francez), të kërkojë një statuskuo në barazlargësinë midis Uashingtonit e Pekinit (opsioni gjerman) ose t’i përshtatet ombrellës amerikane dhe prioriteteve të ndryshueshme të tyre (opsioni italian, por në thelb edhe britanik).

Mbetet për t’u përcaktuar se cila do të jetë e ardhmja e multilaterales, domethënë roli i ri i Kombeve të Bashkuara. Një bangoprovë reale sigurisht që i është pandemia: ndërsa shtetet mbyllen në vetëvete, Kombet e Bashkuara mbeten shpresa e vetme për shumë vende për të marrë vaksinën. Kina mund të përfitojë nga një situatë e tillë, ama vetëm nëse Kombet e Bashkuara mund të flasin në emër të të gjithëve në termat e sigurisë njerëzore, mjedisore, shëndetësore dhe ekonomike, pa qenë të ndikuara nga axhende sekrete apo interesa palësh. Nëse do të dijnë ta bëjnë siç duhet, atëhere një botë e çoroditur do ta ketë gjetur pikën e re e ekuilibrit të saj.

(nga Domani)

(Bota.al)

Aktualitet

Rektori i UBT-së, Prof. Dr. Edmond Hajrizi pranohet anëtar në Akademinë Evropiane të Shkencave (EurASc)

Published

on

Themeluesi dhe Presidenti i UBT-së, Rektori, Prof. Dr. Edmond Hajrizi, është pranuar si anëtar në Akademinë Evropiane të Shkencave (European Academy of Sciences – EurASc).

European Academy of Sciences (EurASc) është një nga akademitë më prestigjioze në Evropë, që bashkon shkencëtarë dhe studiues të shquar nga e gjithë bota, me qëllim promovimin e ekselencës shkencore dhe teknologjike për të adresuar sfidat më të mëdha globale. Anëtarët e saj janë emra të njohur që kanë dhënë kontribute të mëdha në fushat përkatëse, përfshirë shumë fitues të çmimeve ndërkombëtare dhe nobelistë.

Ky është një vlerësim i rëndësishëm ndërkombëtar që njeh kontributin e jashtëzakonshëm të Prof. Hajrizit në fushën e arsimit të lartë, kërkimit shkencor, inovacionit dhe politikëbërjes në nivel rajonal dhe evropian.

“Pjesëmarrja ime si anëtar në Akademinë Evropiane të Shkencave është një vlerësim personal, por mbi të gjitha është një njohje për punën dhe përkushtimin afatgjatë të UBT-së në ndërtimin e një ekosistemi akademik dhe shkencor në përputhje me standardet evropiane. Ky është një hap i rëndësishëm drejt fuqizimit të rolit të Kosovës në hartën ndërkombëtare të dijes dhe inovacionit”, tha Rektori Hajrizi.

Akademia Evropiane e Shkencave (EurASc), në publikimin e saj në rrjetet sociale, ka vlerësuar lart kontributin e Prof. Dr. Edmond Hajrizi për përvojën e tij mbi dydekadëshe në ndërthurjen e akademisë me ekosistemet e inovacionit dhe zhvillimit ekonomik.

Nën udhëheqjen e tij strategjike dhe vizionare, UBT është konsoliduar si një nga institucionet më të avancuara të arsimit të lartë në Evropën Juglindore, duke u shndërruar në një qendër të rëndësishme për zhvillimin e inovacionit, teknologjisë dhe sipërmarrjes.

Si pjesë e angazhimeve të tij profesionale, Prof. Hajrizi ka udhëhequr me sukses dhjetëra projekte të financuara nga Bashkimi Evropian, si dhe ka kontribuar si këshilltar për institucione prestigjioze ndërkombëtare, duke promovuar transformimin digjital, prodhimin inteligjent dhe arsimin e orientuar drejt së ardhmes.

Ky pranim përfaqëson jo vetëm një sukses personal për Rektorin Hajrizi, por një arritje të rëndësishme për UBT-në dhe Kosovën në tërësi. Ai dëshmon se përkushtimi ndaj inovacionit, cilësisë akademike dhe vizionit global mund të sjellë njohje ndërkombëtare dhe ta vendosë Kosovën në hartën e qendrave të rëndësishme të dijes dhe teknologjisë.

Continue Reading

Lajmet

Liga e Kampionëve 2025-2026, 29 klube të kualifikuara

Published

on

Ka ende kohë deri në fillimin e sezonit të ri të Ligës së Kampionëve, megjithatë vështirë se ka ndonjë garë që gjeneron aq shumë pritje sa ky kompeticion. Edhe para se faza e ligës të fillojë më 16 shtator, ka disa data të rëndësishme në axhendë.

UEFA ka planifikuar tashmë shortin për fazën e ligës. Ai do të zhvillohet më 28 gusht në Nyon. Siç ndodhi vitin e kaluar, një program kompjuterik do ta kryejë procesin, pasi një short manual në formatin revolucionar do të ishte përtej mundësive.

Klubet do të ndahen në katër vazo me nga tetë ekipe secila sipas koeficientit të klubit të tyre, me Paris Saint-Germain, si fitues të Ligës së Kampionëve, që tashmë janë të vendosur në vazon e parë. Bayern (i 2-ti), Leverkusen (i 7-ti) dhe Dortmund (i 8-ti) nga Bundesliga janë midis tetë ekipeve të para. Një ekip nga vazoja e parë duhet të luajë kundër një ekipi tjetër nga vazoja e parë dhe klubeve të dyta secila nga vazot e dyta, të treta dhe të katërta në fazën e ligës.

Liga e Kampionëve 2025/26: Cilat klube janë gati për shortin?

Anglia : Liverpool , Arsenal , Manchester City, Chelsea, Tottenham, Newcastle

Spanjë : Barcelona , Real Madrid , Atlético Madrid, Athletic Club, Villarreal

Italia : Napoli, Inter, Atalanta, Juventus

Gjermani : Bayern Munich, Bayer Leverkusen, Eintracht Frankfurt , Dortmund

Francë : Paris Saint-Germain, Marseille, Monaco

Holanda : PSV, Ajax

Portugalia : Sporting CP

Belgjikë : Union Saint-Gilloise

Turqi : Galatasaray

Republika Çeke : Slavia Pragë

Greqi : Olimpiakosi

29 klube janë kualifikuar tashmë për shortin e fazës së ligës. Anglia dhe Spanja kanë siguruar secila nga një vend shtesë përmes renditjes vjetore të UEFA-s, kështu që Newcastle dhe Villarreal do të përfaqësohen. Tottenham është kualifikuar si fitues i Europa League, që do të thotë se Premier League do të ketë gjashtë klube.

Liga e Kampionëve 2025/26: Si do të luhen vendet e mbetura?

Vendet e mbetura do të përcaktohen përmes fazës kualifikuese dhe eliminatoreve.

Raundi i 1-rë kualifikues: 8/9 dhe 15/16 korrik 2025

Raundi i dytë kualifikues: 22/23 dhe 29/30 korrik 2025

Raundi i 3-të kualifikues: 5/6 dhe 12 gusht 2025

Playoff-et: 19/20 dhe 26/27. Gusht 2025

Raundi i parë kualifikues është tashmë në kulmin e tij. Megjithatë, vetëm klubet nga ligat më të ulëta do të garojnë atje. Megjithatë, në raundin e dytë kualifikues do të marrin pjesë klube të njohura si FC Copenhagen dhe RB Salzburg.

Vendimi se cilat klube do të avancojnë në fazën e ligës do të merret më 26 dhe 27 gusht me ndeshjet e kthimit të fazës eliminatore.

Continue Reading

Lajmet

​Laporta për Yamalin: Ka personalitet të fortë si Messi, është i rrallë

Published

on

Presidenti i Barcelonës, Joan Laporta, ka bërë një deklaratë të fuqishme në lidhje me talentin e jashtëzakonshëm të Lamine Yamal, duke e krahasuar atë me Lionel Messin jo vetëm për cilësitë teknike, por edhe për karakterin e tij të veçantë.

Në një prononcim për mediat, Laporta u shpreh: “Lamine Yamal ka një personalitet shumë të fortë, njësoj siç kishte edhe Messi në kohën e tij. Ai nuk është thjesht një lojtar i talentuar, por është i rrallë, një prej atyre futbollistëve që lindin rrallëherë.”

Presidenti katalanas vazhdoi me vlerësimet duke theksuar nivelin elitar në të cilin tashmë ndodhet adoleshenti spanjoll:

“Yamal është një gjeni i vërtetë i futbollit. Ka arritur një nivel shumë të lartë për moshën që ka dhe kjo e bën edhe më të jashtëzakonshëm. Ne te Barcelona jemi shumë krenarë që kemi një lojtar si ai në radhët tona.”

Lamine Yamal, vetëm 18 vjeç, ka shpërthyer me paraqitjet e tij për Barçën dhe përfaqësuesen e Spanjës, duke u bërë një ndër emrat më premtues në futbollin botëror. Krahasimi me Messin nga vetë presidenti Laporta vetëm sa e forcon imazhin e tij si trashëgimtar potencial i legjendës argjentinase në “Camp Nou”.

Continue Reading

Lajmet

​Drita prezanton përforcimin e ri

Published

on

Drita ka bërë një goditje të rëndësishme në merkato duke siguruar shërbimet e sulmuesit të njohur Kristal Abazaj. Lojtari me përvojë të madhe dhe cilësi të spikatura do të jetë tashmë pjesë e repartit ofensiv, duke i shtuar më shumë forcë dhe alternativë skuadrës nga Gjilani.

Pas një pune të përkushtuar dhe negociatash të suksesshme, drejtori sportiv Valon Zymberi arriti të finalizojë marrëveshjen me Abazajn, i cili ka firmosur një kontratë dyvjeçare me klubin.

Abazaj pritet të jetë një armë e fuqishme në dispozicion të trajnerit Ramadani, duke sjellë me vete jo vetëm eksperiencë, por edhe potencial për të bërë diferencën në fushë.

 

Continue Reading

Të kërkuara