

Published
4 years agoon
By
Betim GashiNëse nuk botohen në gjuhën angleze studimet shkencore mbeten shpesh pa u vënë re pavarësisht sa të rëndësishme janë. Dhe kur gjuhët e vogla zhduken, bashkë me të humbasin edhe dije të vlefshme shkencore.
Tradicionalisht rezultatet e kërkimeve shkencore publikohen në gjuhën angleze në revista shkencore.
Kjo është mënyra e vetme për tu perceptuar nga publiku, sepse sot gjuha angleze është gjuha e komunikimit të gjithë botës. Kush kërkon që të bëjë diçka me dije ose të informojë në nivel ndërkombëtar, e bën këtë gjë me gjuhën angleze.
Megjithatë jo të gjitha rezultatet e kërkimeve shkencore publikohen në gjuhën angleze, kështu që këto zbulime ose analiza nganjëherë shumë të rëndësishme nuk vihen re, gjë që është tragjike! Njohuritë dhe ekspertizat rajonale nuk transmetohen tek të tjerët dhe mund të humbasin përgjithnjë.
Njohuri të pa vëna re mbi biodiversitetin
Sa pasuruese mund të jetë përfshirja edhe e këtyre rezultateve kërkimore, e tregon një ekip ndërkombëtar me 60 studiues që drejtohen nga Universiteti i Queenslandit. Ky ekip pa analizuar 466 gazeta shkencore në gjuhën joangleze nga fusha e ekologjisë dhe mbrojtjes së natyrës, të botuara në 16 gjuhë që vijnë nga 38 rajone të botës. Rezultati i studimit të tyre, që natyrisht është publikuar në gjuhën angleze, thotë shumë qartë se punimet shkenore që botohen në gjuhë të tjera dhe për këtë arsye edhe janë injoruar deri tani, mund të ndihmojnë pa dyshim për të mbrojtur më mirë shumëllojshmërinë biologjike të tokës.
Fitimi i njohurive është i matshëm
Puna nuk është vetëm tek perceptimi dhe vlerësimi i njohurive ekzistuese, që mund të përmbajë shumëllojshmërinë, por edhe me kuantitetin e pastër të fushave kërkimore: Rezultati i studimit thotë se nëse në studimet për mbrojtjen e natyrës përfshihen edhe gjuhët e tjera, atëherë sipërfaqja gjeografike e studiuar rritet me 25 përqind.
Edhe numri i llojeve të kafshëve që studiohen rritet në mënyrë të konsiderueshme: tek amfibët me pesë përqind, tek gjitorët me nëntë përqind dhe tek zogjtë me 32 përqind.
Edhe studimet e botuara në gjuhën gjermane mbeten
Studimet e botuara në gjuhën gjermane i ka vlerësuar dr. Kerstin Jantke nga CEN, Qendra për studimet e tokës dhe qëndrueshmërisë në Universitetin e Hamburgut. Ajo ka parë 2756 artikuj shkencor të botuar në tre revista ekologjie nga viti 1965 deri në vitin 2019. Vetëm në këto publikime në gjuhën gjermane janë studiuar 65 masa efektive për mbrojtjen e natyrës për ruajtjen e nëntë llojeve të reja amfibesh, 64 lloje gjitarësh dhe 217 lloje zogjsh. “Por këto njohuri kanë qenë të paarritshme për shkencën ndërkombëtare,” thotë Jantke. “Për t’i bërë rezultatet të arritshme në gjithë botën, ato janë futur në një bank të dhënash me akses të hapur. Kjo bankë të dhënash përmban përmbledhje të të gjitha studimeve të kontrolluara në 16 gjuhë të botës, një projek gjigand!”
Gjuha transporton njohuri shërimi
Rezultate të rëndësishme studimi, që janë botuar në gjuhë të mëdha, por jo në gjuhën angleze, mbeten shpesh pa u vënë re. Më dramatike situata është kur kemi të bëjmë me njohuri që jepen vetëm në gjuhët që fliten krahasimisht nga pak njerëz. Sidomos kur një pjesë e madhe e studimeve në gjuhë të tjera vijnë nga rajonet e Amerikës Latine, ku biodiversiteti është shumë i rrezikuar. “Edhe njohuritë që dalin nga dijet indigjene, Indigenous Knowledge, shpesh nuk publikohen në gjuhen angleze. Por nëse ne i injorojmë ato, atëherë humbasim shumë nga mbrojtja e suksesshme e klimës dhe natyrës,” thotë Kerstin Jantke. “Ne duhet t’i përdorim këto dije dhe jo t’i harrojmë.”
Një studim i Universitetit të Zyrihut ka treguar kohët e fundit, sa ngushtë janë të lidhura njohuritë ekzistuese për botën bimore në Amerikën Latine me gjuhët indigjene në rrezik.
Sipas studimit, 75 përqind e përdorimit të bimëve medicinale njihet vetëm në një gjuhë.
Për studimin e botuar sigurisht në gjuhën angleze, analizohen 645 lloje bimësh të zonave veriperëndimore të Amazonës dhe përdorimet e tyre mjekësore, sipas transmetimit gojor të bërë në 37 gjuhë. Në këtë territor njohuritë për bimët shëruese ishin madje 91 përqind në vetëm një gjuhë të vetme.
Me humbjen e gjuhës humbasin edhe dijet
Meqenëse tek popujt autokton dijet transmetohen vetëm me gojë, me zhdukjen e gjuhës humbasin pa kthim edhe njohuritë mjekësore e fituara me breza të tërë.
“Sa herë që zhduket një gjuhë, zhduket edhe një zë që flet, një mundësi për t’i dhënë kuptim realitetit, zhduket një mundësi për të bashkëvepruar me natyrën, zhduket një mundësi për të përshkruar dhe emëruar kafshët dhe bimët,” thotë Jordi Bascompte, studiues në sektorin e biologjisë evoluese dhe ambientit në Universitetin e Zyrihut.
Në gjithë botën aktualisht 42 përqind e rreth 7 mijë gjuhëve ekzistuese janë në rrezik zhdukjeje. Sipas Organizatës për studimin e gjuhëve, SIL International, vetëm në Brazil, ekzistojnë sot vetëm 160 gjuhë nga 1000 gjuhët indigjene që fliteshin para ardhjes së portugezëve në vitin 1500.
Duhen ruajtur shancet për medikamentet e reja
Kështu zvogëlohen edhe shancet për zbulimin e medikamenteve të ardhshme, vëren në studim Bascompte nga Universiteti i Zyrihut. Sepse edhe sot shumë medikamente fitohen nga bimët medicinale. Si për shembull acidi acetilsalicik që futet në medikamentet për dhimbjen e kokës, përbërësi aktiv i të cilave gjendet tek shelgjet e bardha (Salix alba L.), ose morfina që prodhohet nga lulekuqet, (papaver somniferum).
Në mënyrë që ky potencial të mos humbasë duhet që të mbrohen si llojet e bimëve ashtu edhe dijet për forcën shëruese të bimëve. Shumëllojshmëria biologjike dhe ajo kulturore janë të pandashme nga njëra tjetra.
“Ne nuk mund ta injorojmë këtë ndërthurje dhe të mendojmë vetëm për bimët ose vetëm për kulturën,” thotë Bascompte duke pasur parasysh humbjen e diversitetit të llojeve. “Ne njerëzit jemi shumë të zotë të homogjenizojmë kulturën dhe natyrën, dhe të bëjmë që natyra të duket pak a shumë njëlloj kudo.”
Rol qendror në shkollat indigjene
Meqenëse që prej periudhës së kolonalizmit gjuha sunduese në Brazil është gjuha portugeze, shumë prindër indigjen kanë hequr dorë nga gjuha e nënës për t’i përgatitur fëmijët që të kenë sukses në shoqëri. “Nga pikëpamja shkencore një gjuhë është në rrezik nëse njerëzit ndalojnë së foluri në gjuhën e nënës me fëmijët e tyre,” thotë Luciana Sanchez Mendes, një linguiste e specializuar në gjuhët indigjene.
Një rol të rëndësishëm në ruajtjen e shumëllojshmërisë biologjike dhe kulturore në Brazil luajnë shkollat indigjene nëpër fshatra, ku fëmijët mësojnë si në gjuhën portugeze ashtu edhe në gjuhën fillestare të komunitetit.
UNESCO bën thirrje për dekadën e aksioneve
“Ekziston një botë tjetër përveç asaj angleze,” thotë Bascompte. “Aty fliten gjuhë të cilat ne na pëlqen t’i harrojmë, gjuhë që fliten nga njerëz të varfër apo të panjohur, që nuk luajnë ndonjë rol në nivel kombëtar, që nuk ulen në tavolinën e organeve të caktuara, tek Kombet e Bashkuara, apo vende të ngjashme.
Për të ruajtuar gjuhët e vlefshme indigjiene dhe për t’i ringjallur ato, UNESCO e ka shpallur dhjetëvjeçarin nga 2022 deri më 2032, dekadën e gjuhëve indigjene.
Ne duhet të përpiqemi ta përdorim këtë thirrje të Kombeve të Bashkuara për të rritur vetëdijën për shumëllojshmërinë kulturore dhe për t’u bërë të ndërgjegjshëm sa të lumtur duhet të jemi që jemi pjesë e kësaj shumëllojshmërie të mrekullueshme.”/DW
Magazinë
Hailey Bieber flet hapur për problemin e saj shëndetësor
Published
2 hours agoon
April 22, 2025
Modelja Hailey Bieber ka folur për problemin shëndetësor me të cilin po përballet.
Në një foto të publikuar në Instastory ajo ka bërë të ditur se po vuan nga cistet në vezore.
Themeluesja e brendit “Rhode” në fotografi shihet me barkun zbuluar. Ajo ka shkruar se kushdo që është duke u përballur me një gjendje të ngjashme, e ka mbështetjen e saj, ka shkruar PageSix.
“Nëse edhe ju përballeni me ciste në vezore, jemi bashkë në këtë!”, ka thënë ajo.
Magazinë
“Pallati” prej 11 milionë eurosh i Mbappes, askush nuk afrohet pa ftesë
Published
5 hours agoon
April 22, 2025
Kalimi i Kylian Mbappe nga Parisi te Real Madridi verën e kaluar, si lojtar i lirë, ishte një nga transferimet më të përfolura në futbollin evropian.
Skuadra madrilene kishte disa vite që “flirtonin” me të, arritën ta bënin të tyren dhe që në momentin që Mbappe veshi fanellën e Merengues ishte e logjikshme dhe e natyrshme që të bëhej lojtari më i paguar në kampionatet europiane.
Francezi paguhet 31.2 milionë euro në vit ose nëse preferoni shumën mujore arrin në 2 670 000 milionë euro dhe jeta e tij magjepsëse në Madrid, ishte logjike dhe e pritshme që do të kombinohej me një shtëpi luksoze përkatësisht.
Mbappe mund të kishte zgjedhur çdo zonë të Madridit për të jetuar, por ai zgjodhi lagjen ku jeton edhe Jude Bellingham. E famshmja La Finca, e cila në thelb është një zonë private në lagjen Pozuelo de Alarcón, që quhet Beverly Hills e kryeqytetit spanjoll…
Në fakt, kjo zgjedhje konsiderohet e mençur, pasi sulmuesi 25-vjeçar, pas eliminimit nga Arsenali në Champions League dhe përjashtimit të tij së fundmi, po shahet vazhdimisht nga momentet e pakta të tifozëve që ai priste për personin e tij. Të paktën në La Finca ai ka qetësinë dhe qetësinë e tij…
Kjo zonë ka qenë streha e banorëve të pasur të Madridit që në mesjetë për shkak të afërsisë me vendgjuetitë mbretërore. Më 1989, La Finca u ble nga zhvilluesi spanjoll Luis Garcia Sereda i cili e shndërroi në rezidenca luksoze e blerësit e parë ishin aristokratë, aktorë e këngëtarë, të ndjekur nga futbollistët.
Dhe zgjedhja e tyre nuk ishte e rastësishme pasi La Finca ofron sigurinë më të lartë të mundshme pasi hyrja është e ndaluar për këdo pa ftesë nga një banor, ndërkohë që ka roje sigurie 24 orë në ditë dhe sigurisht është e pajisur me teknologjinë më të fundit për sa i përket sistemeve të monitorimit.
Magazinë
Van Damme thotë se ka simpati për Putinin: Dua të shkoj në Rusi dhe të bëhem ambasador i paqes atje
Published
4 days agoon
April 18, 2025
Në një video të publikuar në Telegram nga gazetarja pro-ruse me origjinë nga Ukraina, Diana Panchenko, aktori dhe ish-bodybuilderi Jean-Claude Van Damme i është drejtuar presidentit rus Vladimir Putin me një mesazh të pazakontë, duke shprehur dëshirën për të vizituar Rusinë si një “ambasador i paqes”.
Panchenko, e cila më 2023 u akuzua për tradhti nga Shërbimi i Sigurisë së Ukrainës, ndau videon ku Van Damme shprehet se është i gatshëm të shkojë në Rusi për të përçuar mesazhe paqeje.
“Ne duam të vijmë në Rusi. Do të përpiqemi ta bëjmë këtë ashtu siç dëshironi ju, si një ambasador i paqes. Do ta doja shumë këtë… Do të ishte nder për mua të mbaja një titull të tillë”, – tha aktori belg.
Më tej, ylli i filmave aksion rrëfen një histori disi të çuditshme për një takim të mëparshëm me Putinin në një ngjarje të arteve marciale në Sochi, ku, sipas tij, “këpucët e tyre u prekën”. Van Damme ka vizituar më parë Rusinë në vitet 2007 dhe 2010, duke marrë pjesë në aktivitete të ndryshme kulturore dhe sportive.
Në fund të videos, i njohur si “Muskujt nga Brukseli”, ai përmbyll mesazhin me fjalët: “Le ta bëjmë këtë. Ambasador i paqes. Nuk do të flasim për politikë – vetëm për paqe, sport dhe lumturi. Ju duam shumë”.
Van Damme mbyll mesazhin duke dërguar një puthje drejt Rusisë dhe një tjetër “të madhe për Putinin dhe familjen e tij”.
Përtej deklaratave të shprehura me adhurim, Jean-Claude Van Damme është përfshirë në një skandal që ka tërhequr vëmendjen e mediave. Fillim këtij muaji, aktori u përfol se kishte pasur një takim me disa persona të dyshuar për trafikim seksual që i ofruan “dhuratë” pesë modele rumune për marrëdhënie seksuale. Ish-kryeministri italian Silvio Berlusconi, Jean Claude Van Damme dhe Vladimir Putin në Shën Petersburg, Rusi – 14 prill 2007 (Foto: AP)
Drejtoria për Hetimin e Krimit të Organizuar dhe Terrorizmit në Rumani thuhet se ka dorëzuar një kallëzim penal ndaj Van Damme, duke pretenduar se ngjarja ka ndodhur në Kanë, ndonëse pa specifikuar një datë të saktë. Sipas avokatit Adrian Cuculis, i cili përfaqëson një prej viktimave të supozuara:
“Në një ngjarje të organizuar nga Jean-Claude Van Damme në Kanë, disa shtetas rumunë – aktualisht nën hetim për krijimin e një grupi kriminal dhe shfrytëzim prostitucioni – dyshohet se i kanë ofruar Van Damme pesë gra rumune, modele të njohura në vendin e tyre, për marrëdhënie seksuale”.
Ai shtoi se “personi që i ka marrë këto ‘shërbime’ ka qenë në dijeni të gjendjes së tyre”.
Van Damme ka mohuar çdo përfshirje të qëllimshme në këtë çështje, duke deklaruar përmes agjentit të tij, Patrick Goavec, se akuzat janë “të pabazuara”.
“Jemi informuar për disa artikuj që flasin për një lidhje të supozuar në Kanë që përfshin zotin Jean-Claude Van Damme”, thuhet në deklaratë. “Faktet e raportuara janë qesharake dhe të pavërteta. Z. Van Damme nuk dëshiron të komentojë apo të ushqejë këtë thashethem, i cili është po aq absurd sa edhe i pabazë”.
Magazinë
Jennifer Lopez pas divorcit bleu rezidencë 18 milionë dollarë?
Published
4 days agoon
April 18, 2025
Pasi finalizoi divorcin e saj me aktorin Ben Affleck, Jennifer Lopez bleu një shtëpi të re prej 18 milionë dollarësh, shkruan Page Six.
Burimet raportuan se 55-vjeçarja ka blerë një vilë në ndërtesat e reja pranë Los Anxhelosit.
Këngëtarja e “Let’s Get Loud” ka qenë duke kërkuar një shtëpi që pranverën e kaluar, pikërisht në momentin kur martesa e saj me Ben u shkatërrua.
Lopez dhe fituesi i Oscar, 52 vjeç, e finalizuan divorcin e tyre në janar, më pak se pesë muaj pasi ajo paraqiti kërkesën për t’i dhënë fund martesës së tyre dyvjeçare.

Në UBT shënohet Dita e Tokës: Prof. Dr. Balaj flet për rëndësinë e kësaj dite

Pse nuk është e sigurt të vozisni me goma dimri gjatë verës

Rubio: Administrata Trump po riorganizon DASH-in

Zëvendëspresidenti i SHBA-ve: Trump synon ribalancimin e tregtisë globale

Kosova U16 fiton ndaj Andorrës

Hailey Bieber flet hapur për problemin e saj shëndetësor

Si të ngrini produktet e qumështit pa humbur shijen?

OKB: Gaza në prag të kolapsit pas 50 ditësh bllokadë të Izraelit

Kurti dhe Rizvanolli vizituan banesat sociale në Hajvali në të cilat po investohet për efiçiencë të energjisë
Të kërkuara
-
Bota3 months ago
Marrëveshja për pranimin e pakufizuar të emigrantëve, Shtëpia e Bardhë tërhiqet nga tarifat ndaj Kolumbisë
-
Bota3 months ago
Fluturimet e dëbimit kanë filluar, thotë Shtëpia e Bardhë
-
Bota3 months ago
Shtëpia e Bardhë: Armëpushimi në Liban do të zgjatet deri më 18 shkurt
-
Lajmet nga UBT2 months ago
Përgatituni për të udhëhequr politikën e të ardhmes me Fakultetin e Shkencave Politike në UBT