Kuriozitete

Si do të formohet superkontinenti i ardhshëm?

Në skenarin e gjeologëve, superkontinenti që formohet do të quhet Novopangaea.

Published

on

Nga Richard Fisher

Gati 500 vjet më parë, hartografi flamand Geradus Merkator krijoi një nga hartat më të rëndësishme të botës. Sigurisht, ajo nuk ishte përpjekja e parë për një atlas botëror, dhe as nuk ishte dhe aq e saktë. Aty mungonte Australia, dhe 2 Amerikat ishin paraqitur me përafërsi.

Që atëherë, hartografët kanë prodhuar versione gjithnjë e më të sakta, duke i korrigjuar gabimet e Merkator. Por harta e këtij të fundit, së bashku me të tjerat e prodhuara nga bashkëkohësit e tij të shekullit XVI-të, zbuluan një pamje vërtet globale të masave tokësore të Tokës.

Por ajo që nuk dinte Mercator, është se kontinentet nuk kanë qenë të vendosura gjithmonë në këtë mënyrë. Ai jetoi rreth 400 vjet përpara se të konfirmohej Teoria e Tektonikës së Pllakave. Kur sheh pozicionet e 7 kontinenteve në një hartë, është e lehtë të supozohet se ato janë fikse.

Për shekuj me radhë, qeniet njerëzore kanë luftuar dhe kanë bërë paqe mbi pjesën e tyre të këtyre territoreve, me supozimin se toka e tyre, por edhe ajo e fqinjëve të tyre, ka qenë gjithmonë, dhe do të jetë gjithmonë atje. Megjithatë nga këndvështrimi i Tokës, kontinentet janë si gjethet që lëvizin nëpër një pellg.

Dhe të gjitha shqetësimet njerëzore, janë si një pikë shiu mbi sipërfaqen e gjethes. Të shtatë kontinentet ishin dikur të mbledhura në një masë të vetme, një superkontinent i quajtur Pangaea. Dhe para kësaj, ka prova për të tjera që shtrihen në një periudhë kohore prej mbi 3 miliardë vjet:Panotia, Rodinia, Kolumbia/Nuna, Kenorland dhe Ur.

Gjeologët e dinë se superkontinentet shpërndahen dhe mblidhen sërish bashkë sipas disa cikleve. Aktualisht  jemi në gjysmë të rrugës. Atëherë si mund të jetë superkontinenti në të ardhmen? Ekzistojnë të paktën 4 skenarë të ndryshme, që tregojnë se një ditë qeniet e gjalla të Tokës, do të banojnë në një planet shumë të ndryshëm, që do të duket më shumë si një botë aliene.

Gjeologu Zhoao Duarte i Universitetit të Lisbonës në Portugali, thotë se rruga për të eksploruar superkontinentet e ardhshme të Tokës, nisi me një ngjarje të pazakontë në të kaluarën. Një tërmet që e goditi Portugalinë mëngjesin e një të shtune në nëntorin e vitit 1755.

Ai ishte ndër tërmetet më të fuqishme të 250 viteve të fundit, që vrau mbi 60.000 njerëz dhe që shkaktoi një cunami që goditi deri përtej Oqeanit Atlantik. Ajo që e bëri veçanërisht të çuditshëm atë tërmet ishte vendndodhja e tij. “Në Atlantik nuk duhet të ketë tërmete të mëdha. Ai tërmet ishte vërtet i çuditshëm”-thotë Duarte.

Tërmetet e kësaj shkalle, ndodhin zakonisht në zonat kryesore të zhytjes, aty ku pllakat oqeanike zhyten nën kontinente, shkrihen dhe konsumohen në mantelin e nxehtë. Ky proces shkakton lëkundje të forta dhe shkatërrime të mëdha.

Por tërmeti i vitit 1755, ndodhi përgjatë një kufiri “pasiv”, ku pllaka oqeanike që qëndron nënthemelet e Atlantikut, kalon pa probleme në kontinentet e Evropës dhe Afrikës. Në vitin 2016, Duarte dhe kolegët e tij propozuan një teori për atë që mund të ndodhë.

“Qepjet” midis këtyre pllakave mund të zbërthehen, dhe mund të jetë e afërt një këputje e madhe. Nëse do të ndodhë vërtet, atëherë mund të krijohet një e çarë nga Mesdheu përgjatë Afrikës Perëndimore dhe ndoshta deri në Irlandë dhe Britaninë e Madhe, duke shkaktuar vullkane, ndërtime malesh dhe tërmete të forta në këto rajone.

Duarte thotë se kjo mund të çojë në mbylljen e Atlantikut. Dhe nëse do të vazhdonte të mbyllej edhe Paqësori – gjë që tashmë po ndodh përgjatë “Unazës së Zjarrit” që e rrethon atë, do të formohej një superkontinent i ri. Ai e quajti atë Aurika, për shkak se në qendër të saj do të ndodheshin ish-masat tokësore të Australisë dhe Amerikës.

Më vonë Duarte hipotetizoi edhe skenarë të tjerë të ardhshëm. Bashkë me oqeanografin Matias Grin në Universitetin Bangor në Uells, e kuptuan se kishin nevojë për dikë që të krijonte disa modele dixhitale. Dhe ajo ishte kolegia e tij, Hana Dejvies, një tjetër gjeologe në Universitetin e Lisbonës.

Puna e tyre çoi në 4 skenarë. Përveç modelimit të një tabloje më të detajuar të Aurika-s, ata eksploruan edhe 3 skenarë të tjerë, secila i projektuar të ndodhë afro 200-250 milionë vjet nga tani. Skenari i parë ka të bëjë me atë që mund të ndodhë nëse vazhdon statuskuoja: Atlantiku qëndron i hapur dhe Paqësori mbyllet.

Në këtë skenar, superkontinenti që formohet do të quhet Novopangaea. Por mund të ketë edhe ngjarje gjeologjike në të ardhmen që të çojnë në rregullime të ndryshme. Një shembull është një proces i quajtur “ortoversion”, ku Oqeani Arktik mbyllet dhe Atlantiku dhe Paqësori mbeten të hapura.

Në mesin e oqeanit Atlantik, ka një kreshtë gjigante që përgjysmon dy pllakat kontinentale. Ajo kalon nga Islanda deri në jug të Atlantikut. Këtu po formohet litosfera e re, cila në fund mund të formojë një superkontinent të quajtur Pangea Ultima.

Modelet e superkontinenteve të ardhshme të Tokës, mund të shërbejnë edhe si një tregues për të kuptuar klimën e ekzoplaneteve. Për këtë të fundit 3 ekspertët bashkëpunuan me Majkëll Uej, fizikant në Institutin Godard të NASA-s për Studimet Hapësinore.

Modelimi i klimës së superkontinentit të ardhshëm nga Uej – që zgjati për disa muaj duke përdorur një superkompjuter – zbuloi disa ndryshime të habitshme midis 4 skenarëve. Për shembull Amasia, do të çonte në një planet shumë më të ftohtë sesa në skenarët e tjerë.

Me masën tokësore të përqendruar rreth Polit të Veriut dhe oqeaneve, që kanë më pak gjasa të bartin rryma të ngrohta në gjerësi gjeografike më të ftohta, do të krijoheshin shtresa akulli. Ndërkohë Aurika do të kishte një klimë më të butë dhe më të thatë, me brigje të ngjashme me ato të Brazilit të sotëm.

Marrë me shkurtime nga BBC – Bota.al

Continue Reading

Kuriozitete

Koleksioni 100 milionë dollarësh i monedhave del në ankand

Published

on

Një grumbull monedhash, shumica e të cilave ishin groposur nëntokë për më shumë se 50 vjet, pritet të arrijnë shumën prej 100 milionë dollarësh në ankand, sipas ekspertëve.

Koleksioni “The Traveller”, që mendohet se është koleksioni më i shtrenjtë i monedhave ndonjëherë, do të shitet përgjatë tri vjetëve të ardhshme – me shitjen e parë që bëhet më 20 maj.

Cilido qoftë rezultati, është historia e origjinës së monedhave që vlerësohet e mahnitshme.

Janë monedha nga mbi 100 territore përreth globit, duke nisur nga kohët e lashta te epoka moderne. Por, gjëja më e jashtëzakonshme është se shumica e monedhave ishin  të groposura për gjysmë shekulli, shkroi CNN.

Koleksionuesi ka filluar t’i blejë monedhat që në vitin 1929. Ai kishte interes për monedhat, historinë prapa tyre dhe sa të rralla ishin. Përgjatë kohës ai kishte në pronësi të veten rreth 15,000 monedha.

Ai udhëtoi nga Amerika në Evropë dhe monedhat i mori me vete kudo. Gjatë regjimit nazist të Hitlerit në Gjermani, koleksionisti duket se e ndjeu kërcënimin dhe monedhat e paketuara me kujdes i groposi në tokë – ku mbetën për pesë dekada.

Kur më në fund ato u morën nga pasardhësit e tij, monedhat u prezantuan te një shtëpi ankandesh.

Continue Reading

Kuriozitete

Pse duhet të vendosni sodë buke në frigorifer?

Published

on

Frigoriferi, ashtu si shumë pajisje tjera shtëpiake, luan rol të rëndësishëm në ruajtjen e ushqimeve dhe organizimin e hapësirës në kuzhinë.

Megjithatë, ndonjëherë përballemi me një problem të zakonshëm, por të bezdisshëm: aromat e pakëndshme.

Një eksperte ka ndarë një truk, të cilin mund të mos e dini, që ju ndihmon të largoni çdo aromë të padëshiruar në frigorifer.

Për të luftuar aromat e padëshiruara, influencerja e njohur si Georgia ndau një truk të thjeshtë që përdor vetëm një përbërës natyral.

Ajo pohon se soda e bukës është zgjidhja juaj më e mirë. Thjesht shtoni një sasi të madhe sode buke në një tas dhe vendoseni në frigorifer.

Soda e bukës është konsiderohet si një nga mjetet më të mira natyrore për pastrimin e sendeve të ndryshme në shtëpinë tuaj, por gjithashtu funksionon si deodorant i fuqishëm.

Si një substancë alkaline, soda e bukës ndihmon në eliminimin e çdo ere të keqe ose të padëshiruara duke neutralizuar aromat acidike.

Kjo bëhet përmes një reaksioni kimik, duke ndryshuar nivelin e pH të erës dhe duke lëshuar komponime më me pak aromë.

Me fjalë të tjera, soda e bukës funksionon njësoj si shumë freskues të ajrit.

Continue Reading

Kuriozitete

Fenomen i pazakontë në brigjet e Floridas, pse uji i detit kthehet në ngjyrë të kuqe?!

Published

on

Një studim i ri ka hedhur dritë mbi shkakun e baticave të kuqe që për vite kanë prekur bregdetin e Floridës, duke shkaktuar dëme mjedisore dhe kosto të mëdha për autoritetet lokale.

Për herë të parë, shkencëtarët kanë identifikuar me dhjetëra viruse të lidhur me këto fenomene e kanë zbuluar se shkaktohen nga rritja masive e algave.

Ngjyra e kuqe e ujit vjen si rezultat i kombinimit të rrymave të detit, lëndëve ushqyese dhe temperaturave të larta, të cilat stimulojnë shumimin e algave.

Baticat e kuqe janë shqetësim i madh për Floridën, pasi shkaktojnë probleme shëndetësore tek peshqit, shpendët dhe njerëzit. Për pasojë, shumë plazhe janë detyruar të mbyllen në vitet e fundit.

Jean Lim, studiuese në Kolegjin e Shkencave Detare në Universitetin e Floridës Jugore, e cilësoi këtë zbulim si një përparim të madh, që mund të ndihmojë shkencëtarët të parashikojnë kur do të ndodhin këto fenomene.

“Ne e dimë se viruset luajnë një rol kyç në dinamikën e lulëzimit të algave të dëmshme, por nuk kishim informacion mbi viruset e lidhura me Karenia brevis,” tha ajo për The Independent. “Tani që kemi identifikuar disa viruse në baticat e kuqe, mund të studiojmë ndikimin e tyre në këto fenomene.”

Florida përjeton baticat e kuqe pothuajse çdo vit, në fund të verës dhe në fillim të vjeshtës. Sipas Komisionit të Peshkimit dhe Kafshëve të Egra në Florida, këto fenomene zgjasin nga tre deri në pesë muaj dhe mund të shtrihen në qindra kilometra katrorë.

Studimi, përdori teknikën e metagjenomikës virale për të analizuar ADN-në e mostrave të mbledhura nga baticat e kaluara.

Shkencëtarët shpresojnë që ky zbulim të ndihmojë në parashikimin dhe kontrollin e këtij fenomeni në të ardhmen.

Continue Reading

Kuriozitete

Sot është dita e parë e pranverës: A e dini pse ka vite që vjen më herët?

Published

on

Sot është ekuinoksi pranveror, kur sipas astronomisë shënohet dita e parë e pranverës.

Në kohën e ekuinoksit, dy hemisferat e Tokës marrin rrezet e diellit në mënyrë të barabartë. Shpesh thuhet se nata dhe dita janë të barabarta në gjatësi. Në fakt, fjala ekuinoks vjen nga latinishtja aequus (e barabartë) dhe nox (natë).

Edhe pse shumë njerëz mësuan në shkollë se pranvera fillon më 21 mars, në dy dekadat e fundit pranvera na vjen më 20 mars.

Ekspertët kanë zbuluar se pranvera ka ardhur një ditë më herët për njëzet vjet, për shkak të dy metodave të ndryshme për përcaktimin e fillimit dhe fundit të stinëve: meteorologjike dhe astronomike.

Meteorologët vëzhgojnë uljen dhe ngritjen e temperaturës dhe gjendjen e atmosferës dhe stina meteorologjike është e koordinuar sipas kalendarit dhe çdo stinë zgjat tre muaj. Me këtë metodë pranvera zgjat nga 1 marsi deri më 31 maj.

Metoda e dytë bazohet në stinët astronomike dhe i referohet pozicionit të orbitës së Tokës në raport me Diellin.

Kalendari astronomik përcakton stinët sipas asaj se kur boshti i rrotullimit të Tokës është në 23,5 gradë në raport me orbitën rreth Diellit, kështu që vitet e fundit pranvera erdhi më 20 mars, e simbolizon rilindjen e Hemisferës Veriore të Tokës kur gjithçka në natyrë po zgjohet.

Shumë kultura kanë festivale pranverore, por Japonia, India dhe Nepali dallohen. Ardhja e pranverës festohet me valle e këngë dhe pjesëmarrësit e festivalit i hedhin ngjyra të ndryshme njëri-tjetrit. Festat shënojnë gjithashtu fitoren e së mirës mbi të keqen.

Continue Reading

Të kërkuara