Kuriozitete

Qentë e Çernobilit po përjetojnë evolucion të shpejtë, sugjeron studimi

Hulumtimi u publikua në revistvn Science Advances.

Published

on

Më 26 prill 1986, reaktori bërthamor i Çernobilit në Ukrainën veriore – në atë kohë pjesë e Bashkimit Sovjetik – shpërtheu, duke dërguar një shtëllungë tymi masive rrezatimi në qiell. Gati katër dekada më vonë, termocentrali i Çernobilit dhe shumë pjesë të zonës përreth mbeten të pabanuara—të paktën nga njerëzit.

Kafshët e të gjitha llojeve kanë lulëzuar në mungesë të njerëzimit. Ata jetojnë mes faunës rezistente ndaj rrezatimit, janë mijëra qen të egër, shumë prej të cilëve janë pasardhës të kafshëve shtëpiake të mbetura pas evakuimit të shpejtë të zonës vite më parë.

Ndërsa fatkeqësia më e madhe bërthamore në botë po i afrohet 40 vjetorit të saj, biologët tani po hedhin një vështrim më të afërt të kafshëve të vendosura brenda Zonës së Përjashtimit të Çernobilit (CEZ), dhe po hetojnë sesi ekspozimi ndaj rrezatimit me dekada mund të ketë ndryshuar gjenomin e kafshëve – dhe madje, ndoshta, të përshpejtojë evolucionin.

Shkencëtarët nga Universiteti i Karolinës së Jugut dhe Instituti Kombëtar i Kërkimeve të Gjenomit Njerëzor kanë filluar të ekzaminojnë ADN-në e 302 qenve të egër të gjetur në ose përreth CEZ për të kuptuar më mirë se si rrezatimi mund të ketë ndryshuar gjenomin e tyre. Rezultatet e tyre u publikuan në revistën Science Advances në fillim të këtij muaji.

“A kanë ata mutacione që kanë fituar që i lejojnë ata të jetojnë dhe të rriten me sukses në këtë rajon?” Bashkautorja Elaine Ostrander, u shpreh për New York Times. “Me çfarë sfidash përballen dhe si e kanë përballuar gjenetikisht?”

Ideja e rrezatimit që përshpejton evolucionin natyror nuk është një ide e re. Praktika e rrezatimit të qëllimshëm të farave në hapësirën e jashtme për të nxitur mutacione të dobishme, për shembull, tani është një metodë e përdorur mirë për zhvillimin e të korrave të përshtatshme për një botë që po shkon drejt ngrohjes.

Shkencëtarët kanë analizuar disa kafshë që jetojnë brenda CEZ prej vitesh, përfshirë bakteret, brejtësit dhe madje edhe zogjtë. Një studim në vitin 2016 zbuloi se bretkosat e pemëve lindore (Hyla orientalis), të cilat zakonisht kanë një ngjyrë jeshile, ishin më të zeza brenda CEZ. Biologët teorizojnë se bretkosat përjetuan një mutacion të dobishëm në melaninë – pigmente përgjegjëse për ngjyrën e lëkurës – që ndihmoi në jonizimin e rrezatimit përreth.

Kjo i bëri shkencëtarët të mendojnë: a mund të ndodhë diçka e ngjashme me qentë e egër të Çernobilit?

Ky studim i ri zbuloi se qentë e egër që jetonin pranë termocentralit të Çernobilit patën dallime të veçanta gjenetike nga qentë që jetonin vetëm rreth 10 milje larg në qytetin e afërt të Çernobilit. Ndërsa kjo mund të duket se nënkupton shumë se këta qen kanë pësuar një lloj mutacioni ose evolucioni të shpejtë për shkak të ekspozimit ndaj rrezatimit, ky studim është vetëm një hap i parë në vërtetimin e kësaj hipoteze.

Megjithatë, ky studim ofron një shabllon për hetime të mëtejshme mbi efektet e rrezatimit te gjitarët më të mëdhenj, pasi ADN-ja e qenve që bredhin në termocentralin e Çernobilit dhe qytetin aty pranë mund të krahasohet me qentë që jetojnë në zona jo të rrezatuara. Pavarësisht mungesës aktuale të konkluzioneve të qëndrueshme, studimi ka treguar edhe një herë se një zonë që – me të gjitha të drejtat – duhet të jetë një djerrinë është bërë një mundësi e pashembullt shkencore për të kuptuar rrezatimin dhe ndikimin e tij në evolucionin natyror./UBTNews/

Kuriozitete

Jeta e egër përballë flakëve – Si mbijetojnë kafshët pas zjarreve në pyje?

Published

on

Gjatë zjarreve shkatërrimtare që përfshinë Kaliforninë në janar të vitit 2025, mediat u mbushën me pamje dramatike të ndërtesave të rrënuara, komuniteteve të shkatërruara dhe kafshëve të egra të plagosur që përpiqeshin të mbijetonin në mes të shkatërrimit.

Por, ndryshe nga njerëzit, për të cilët rreziku më i madh është gjatë vetë zjarrit, për jetën e egër sfida më e madhe vjen pas flakëve.

Ekspertët vërejnë se megjithëse shumë kafshë arrijnë të shpëtojnë nga zjarri, ditët dhe javët që pasojnë janë kritike.

Ushqimi, uji dhe strehimi bëhen burime të rralla, dhe për shumë specie, mbijetesa bëhet pothuajse e pamundur.

Disa kafshë janë të përshtatura për të jetuar në mjedise që ndjekin një zjarr pyjor, por rritja në intensitetin e shpeshtësinë e zjarreve po e kalon kapacitetin adaptues të tyre.

Habitatet e shkatërruara nënkuptojnë mungesë të resurseve thelbësore e zhvendosje të detyruar në zona urbane, ku rreziku për kafshët është edhe më i madh.

Shkencëtarët theksojnë një cikël shqetësues siç është humbja e biodiversitetit, e cila vjen si pasojë e zjarreve, mund të përkeqësojë vetë kushtet që çojnë në zjarre të tjera. Apeli i komunitetit shkencor është i qartë thotë se nevojitet ndërhyrje e menjëhershme për restaurimin e habitateve, ruajtjen e biodiversitetit dhe parandalimin e fatkeqësive të ardhshme, jo vetëm për jetën e egër, por edhe për sigurinë e njerëzve.

Continue Reading

Kuriozitete

Tsutomu Yamaguchi – i mbijetuar dy herë nga bombat atomike

Published

on

Tsutomu Yamaguchi, i lindur më 16 mars 1916 në Nagasaki, mban titullin unik si personi i vetëm që është njohur zyrtarisht nga qeveria japoneze si i mbijetuar nga të dy bombardimet atomike në Hiroshima dhe Nagasaki.

Më 6 gusht 1945, Yamaguchi ndodhej në Hiroshima për një udhëtim pune për kompaninë Mitsubishi Heavy Industries.

Rreth 3 km larg qendrës së shpërthimit, ai u godit nga valët tronditëse, humbi dëgjimin në njërin vesh, u verbua përkohësisht dhe u dogj rëndë në anën e majtë të trupit. Pavarësisht plagëve, gjeti strehim gjatë natës dhe u kthye në Nagasaki ditën tjetër.

Më 9 gusht, pasi u paraqit në punë, ku rrëfeu përvojën në Hiroshima, përjetoi edhe bombardimin e dytë. Edhe këtë herë ndodhej rreth 3 km larg nga qendra e shpërthimit dhe mbijetoi me më pak lëndime fizike, por pati ethe dhe të vjella nga ekspozimi ndaj rrezatimit.

Në vitin 1957, Yamaguchi u njoh zyrtarisht si ‘hibakusha’ (i mbijetuar) nga bombardimi në Nagasaki. Vetëm në mars të vitit 2009 qeveria japoneze pranoi zyrtarisht që ai kishte mbijetuar nga të dyja bombardimet, status që u konfirmua më 24 mars 2009.

Yamaguchi e kaloi pjesën e mbetur të jetës së tij duke avokuar për çarmatimin bërthamor, duke shkruar kujtime dhe poezi, si dhe duke marrë pjesë në një dokumentar të shfaqur në OKB më 2006 që përfshinte 165 të mbijetuar të dyfishtë (‘nijū hibakusha’).

Ai ndërroi jetë më 4 janar 2010 në Nagasaki, në moshën 93-vjeçare, nga kanceri në stomak. Historia e tij, nga mbijetesa e dy bombardimeve atomike të ndara, deri te angazhimi ndërkombëtar kundër armëve bërthamore, është dëshmi e forcës njerëzore e kujtesë e dhimbshme e tmerrit që sjell lufta bërthamore.

Continue Reading

Kuriozitete

Ia ndaloi rregullatori i reklamave, Zara largon imazhet e modeleve “shumë të dobëta”

Published

on

Rregullatori i reklamave në Mbretërinë e Bashkuar, Autoriteti i Standardeve të Reklamimit (ASA), ka ndaluar dy reklama të Zara-s, pasi sipas tyre përshkruajnë modele të konsideruara “jashtëzakonisht të dobëta”.

Reklamat e Zara-s të publikuara në maj, paraqisnin një modele të veshur me një këmishë të bardhë të madhe me “klavikulën e saj të spikatur” të theksuar nga dizajni i këmishës dhe një modele tjetër me një fustan të shkurtër të bardhë, pamja “e dobët” e të cilit theksohej nga dizajni.

ASA vendosi që këto imazhe janë të papërshtatshme dhe urdhëroi Zara-n të mos i përdorte më ato.

Sipas mbikëqyrësit, një efekt hijeje u përdor për ta bërë njërën nga këmbët e modeles të dukej “dukshëm e hollë”.

Ata shtuan se pozicioni i krahëve të sipërm dhe i nyjeve të bërrylave të modeles e bënte trupin e saj të dukej “jashtë proporcionit”.

Zara konfirmoi se kishte ndryshuar listat e produkteve pas marrjes së ankesës dhe kishte hequr imazhet.

 

Continue Reading

Kuriozitete

Nga strategjia te kreativiteti – përfitimet surprizuese të shahut në jetën tuaj

Published

on

Shahu nuk është vetëm një garë mendore mes dy lojtarësh, por ushtrim i thellë intelektual që ndihmon në formësimin e trurit dhe karakterit. Kjo lojë ka kaluar kohën e kufijtë gjeografikë, duke u bërë pjesë e përditshme e jetës në dhoma pritjeje, biblioteka publike, shkolla e sheshe në të gjithë botën.

Shahu është më shumë se sport intelektual, është mënyrë për të ndërtuar mendje të mprehtë, të qëndrueshme e më të aftë për të përballuar sfidat e jetës.

Pavarësisht moshës apo përvojës, një tabelë shahu është gjithmonë një ftesë për të ushtruar trurin.

Por përse shahu konsiderohet kaq i dobishëm për zhvillimin e trurit?

1. Zhvillon aftësinë për të menduar me empati

Për të qenë një lojtar i suksesshëm, nuk mjafton të mendosh vetëm për lëvizjen tënde – duhet të hysh në mendjen e kundërshtarit. Kjo aftësi për të kuptuar mendimet dhe qëllimet lidhet ngushtë me konceptin psikologjik të “teorisë së mendjes”, që është thelbësor për marrëdhënie sociale të suksesshme.

2. Forcon kujtesën afatshkurtër dhe atë vizuale

Lojtarët e shahut janë të ekspozuar ndaj kombinimeve të mundshme gjatë lojes, i detyron të mbajnë mend pozicione, skema, strategji, sfidë që stërvit kujtesën vizuale dhe atë logjike në të njëjtën kohë. Ata që luajnë hah kanë performancë më të mirë në teste që kërkojnë rikujtim e njohje të shpejtë të modeleve.

3. Nxit mendimin strategjik dhe planifikimin në afatgjatë

Çdo lëvizje në shah është një hap drejt një qëllimi të madh. Loja nxit lojtarin të planifikojë disa hapa para, duke marrë parasysh të gjitha mundësitë dhe kundërveprimet. Kjo formë mendimi është e dobishme jo vetëm në lojë, por edhe në jetë, nga menaxhimi i kohës deri tek marrja e vendimeve të rëndësishme.

4. Rrit fleksibilitetin mendor dhe zgjidhjen e problemeve të reja

Lojtarët përballen me situata të reja që kërkojnë zgjidhje. Kjo përfshin zhvillimin e asaj që quhet inteligjencë fluide, aftësia për të analizuar probleme të panjohura dhe reaguar në mënyrë efikase. Loja përmirëson shpejtësinë e përpunimit të informacionit, duke i bërë lojtarët më të shpejtë në vendimmarrje.

5. Zhvillon kreativitetin dhe mendimin divergent

Në kontrast me idenë se shahu është ogjikë e ftohtë, loja kërkon mendim krijues. Kur situatat në lojë nuk janë të zakonshme, lojtarët gjejnë zgjidhje kreative e dalin jashtë rregullave standarde. Një eksperiment në Indi tregoi se fëmijët që luanin shah kishin rezultate më të mira në teste të kreativitetit krahasuar me ata që nuk luanin.

6. Përmirëson përqendrimin dhe vetëkontrollin

Një ndeshje shahu mund të zgjasë orë të tëra, çdo gabim kushton humbjen e lojës. Kjo kërkon nivel të lartë përqendrimi dhe vetëdisiplinimi. Aftësia për të qëndruar i fokusuar për një kohë të gjatë është e rëndësishme jo vetëm në shah, por edhe në arsim, punë dhe situata të jetës së përditshme.

7. Ndihmon në rregullimin e emocioneve dhe menaxhimin e stresit

Shahu i mëson lojtarët të menaxhojnë presionin emocional e të përballen me humbjen në mënyrë konstruktive. Përmes lojës, individi mëson të ruajë qetësinë, të mendojë para se të veprojë dhe të mësojë nga gabimet pa u zhgënjyer. Këto aftësi janë të rëndësishme për mirëqenien psikologjike.

8. Mbron trurin nga plakja e hershme

Ka shumë dëshmi se aktivitetet mendore komplekse, si shahu, ndihmojnë në ruajtjen e funksioneve njohëse te të moshuarit. Studime kanë sugjeruar se njerëzit që merren rregullisht me lojëra si shahu, kanë rrezik më të ulët për zhvillimin e sëmundjeve neurodegjenerative si Alzheimeri.

Continue Reading

Të kërkuara