Toka po shkon drejt një shkëmbi dhe shumë studiues që po studiojnë planetin thonë se kjo është për shkak se ne nuk po mund të ndalojmë së ngatërruari gjërat.

Ne mbushim oqeanet me plastikë, djegim fosile për të mbajtur shtëpitë tona të ngrohta dhe makinat tona duke lëvizur dhe për të ndryshuar peizazhin e kontinenteve të tëra, të gjitha ndërsa pretendojmë se veprimet tona do të jenë pa pasoja.

Ndërsa shumë studime kanë zbuluar se sa në mënyrë dramatike e kemi ngatërruar planetin me gjëra të tilla si karburantet fosile dhe ndotja, hulumtimet e reja sugjerojnë se zakonet tona më të fundit janë vetëm një pjesë e problemit. Njerëzit, me sa duket, e kanë “stresuar” rëndë Tokën për deri në 4600 vjet, dhe ndoshta edhe më gjatë.

Punimi, i cili u botua së fundi në revistën Science, lidh ndryshimet dramatike në bimësinë e Tokës me të njëjtën periudhë kohore kur shpërtheu bujqësia njerëzore.

Studiuesit përdorën qindra të dhëna fosile të polenit për të hartuar një kalendar kohor të llojeve, që shtrihet mbi 18.000 vjet. Pas kompletimit të të gjitha të dhënave u bë e qartë se kishte një ndryshim serioz në ritmin me të cilin vegjetacioni tokësor ndryshoi.

Rritja e ndryshimeve të bimësisë duke filluar në Holocenin e Vonë ishte edhe më dramatike sesa ndryshimet në bimësinë globale të sjella nga fundi i epokës më të fundit të akullit.

Holoceni i Vonë gjithashtu ndodh që të jetë periudha kur njerëzit filluan të mbështeteshin shumë te bujqësia për të mbajtur të ushqyer mirë dhe gjallë popullatat në rritje.

“Duke përdorur një përmbledhje të 1181 sekuencave të polenit fosil dhe metodave të reja statistikore të zhvilluara, ne zbulojmë një përshpejtim në të gjithë botën në ritmet e ndryshimit përbërës të bimësisë duke filluar midis 4.6 dhe 2.9 mijë vjet më parë që është globalisht i pashembullt gjatë 18.000 vjetëve të fundit si në madhësi ashtu edhe në përmasa,” shkruajnë studiuesit.

“Normat e Holocenit të Vonë të ndryshimit janë të barabarta ose tejkalojnë shkallët deglaciale për të gjitha kontinentet, gjë që sugjeron që shkalla e efekteve njerëzore në ekosistemet tokësore tejkalon edhe transformimet e drejtuara nga klima e fundit.”

Gjetjet janë interesante dhe shqetësuese. Narrativat që rrethojnë njerëzit dhe ndryshimet klimatike janë përqendruar prej kohësh në përdorimin e karburanteve fosile dhe ndotjen.

Nëse thjeshtë provojmë t’i marrim ato gjëra nën kontroll, sipas studiuesve ka mundësi të parandalojmë që Toka të rrëzohet mbi “pikën e kthesës” që çon në shkatërrimin e planetit tonë.

Studimi shton se, ne ende duhet të zvogëlojmë mbështetjen tonë në lëndët djegëse fosile, të përqafojmë energjinë e gjelbër dhe të ndalojmë hedhjen e plehrave tona kudo, por gjithashtu ka të ngjarë që gjërat që ne nuk mund t’i mendojmë si të afta të ndryshojnë në mënyrë dramatike planetin, si bujqësia, janë më me ndikim se sa kemi supozuar./UBTNews

Nga prof.dr Ferid Selimi – Informimi nga mediat elektronike, e sidomos nga ato pamore është i një rëndësie të veçantë, meqë është informim që pos fjalëve jep zë dhe pamje. Kur bashkohen fjalët, zëri dhe pamja, informimi është më i kapshëm për audiencën. Por, për të parë se sa përcillen programet informative të televizioneve në Kosovë nga të rinjtë e moshës nga 19-28 vjet, është bërë një anketë me 208 respondentë të këtyre moshave të të dy gjinive të përkatësisë shqiptare nga gjashtë rajonet në Kosovë. Televizioni që pretendohej të jetë një nga mediumet prej nga merren informacione më të freskëta dhe prej nga publiku kosovar informohet më shpejt e më drejt, duket ta ketë humbur primatin që kishte. Mediat e tjera online kanë nis ngadalë të zënë vendin e tij. Kjo shihet në këtë punim, që ka dalë si rezultat i një ankete të zhvilluar me 208 respondentë nga gjashtë qendrat e Republikës së Kosovës: Prishtinë, Gjilan, Prizren, Ferizaj, Pejë, e Mitrovicë. Këta respondentë për kah profesioni janë heterogjen. Ka prej tyre që janë studentë dhe ka prej tyre që nuk janë studentë. Prandaj edhe interesimi dhe pikëpamjet e tyre për programet informative të televizioneve që transmetojnë program në Kosovë dallojnë nga njëri-tjetri. Në këtë punim është trajtuar përcjellja e programeve informative nga të rinjtë e moshës 19-28 për një arsye të thjeshtë: Për të parë se sa prej tyre informohen dhe sa prej tyre përcjellin këto programe televizive. Gjithnjë duke pasur parasysh që teknologjia ka përparuar, dhe kur thuaja secili i ri ka një celular të mençur në xhep dhe ka mundësinë e informimit nëpërmjet rrjeteve sociale e të shënimeve të tjera që i nxjerrin nga interneti, duke shfrytëzuar celularin. Nga ky studim dalin të dhëna të reja e të larmishme, sepse nëpërmjet anketave me respondentë të këtyre moshave, në pyetjet se a kanë televizorë, sa televizorë kanë në shtëpi a banesë a janë televizorët e lidhur nëpërmjet kabllorit, IPTV-së, me antenë satelitore apo me mundësi të përcjelljes nëpërmjet tokësorit, a janë analogë apo digjitalë, sa kohë kalojnë duke shikuar televizor, etj.. janë dhënë përgjigje interesante dhe të larmishme. Në pyetësor, respondentët kanë pasur mundësi të përgjigjen në 25 pyetje, përfshirë edhe pyetjet që kishin të bënin me moshën, gjininë, rajonin ku jetojnë, posedim të numrit të televizorëve, kohën e kaluar në përcjellje të emisioneve televizive dhe mënyrës së qasjes ose të marrjes së transmetimeve. Pjesa tjetër e anketës ka të bëjë me përzgjedhjen dhe përcjelljen e programeve informative nga ta. Nga 208 respondentë, 64% të tyre ishin meshkuj; 36% femra; 19% ishin të moshës 19 vjeçare; 14.9% 20 vjet; 11% 22 vjeçare, 10% 21 vjeçare; 8.4% 23; dhe 7% 24 vjet; përqindja tjetër i takon moshës nga 25-28. Kjo nënkupton jo vetëm një diversitet të gjinisë, por edhe të moshës, që më pas përgjigjet dalin edhe më të ndryshme. Kjo është pritur, sepse si gjinia, ashtu edhe mosha dhe vendi prej nga vijnë të rinjtë tregojnë një ndryshueshmëri të mendimeve dhe të gjykimeve rreth programit informativ të televizionit. Kur merret parasysh origjina e të rinjve, e që sipas anketës 46% ishin nga rajoni i Prishtinës; 13.7% nga Gjilani, po aq nga Ferizaj, dhe 26% nga rajonet e tjera, përgjigjet janë shumë interesante. Vlen për t’u përmendur që 61.5% e respondentëve kanë nga një televizor në shtëpi, ndërsa 29.8% dy televizorë; e 8.7% kishin më tepër televizorë. Kjo lë të kuptohet, që një pjesë e tyre prej rreth 37% kanë mundësinë e përzgjedhjes së kanalit televiziv, kundrejt 61% që janë të detyruar të shikojnë çfarë shikojnë edhe anëtarët e tjerë të familjes. Pjesa dërrmuese e tyre (85.3%) kanë mundësinë e përcjelljes së programeve televizive nëpërmjet rrjetit digjital. 75.1% ishin të lidhur me TV kabllor Ndërsa me televizorë analog ishin 11.3%; digjital, kundrejt 15.6% të lidhur nëpërmjet IPTV satelitor e 9.3% me lidhje të rrjetit tokësor.

Të rinjtë dhe shikueshmëria e programit informativ

Bazuar në anketën (Kosumi.B. 2016:303) e bërë për shikueshmërinë e programit informativ të televizioneve në Kosovë dhe mbi bazën e të dhënave të gjetura për përcjelljen e këtij programi, të rinjtë e moshës nga 19-28 vjeçare, nga përgjigjet e dhëna del se të rinjtë e kësaj moshe nuk janë edhe aq të interesuar për përcjelljen e programeve informative të televizioneve. Nga 208 respondentë nga gjashtë qendrat kryesore të Republikës së Kosovës, pjesa dërrmuese e tyre kalojnë më pak se një orë kohë para ekraneve televizive. Kjo tregon interesimin e tyre jo aq të madh për ndjekjen e programit informativ në televizione. Të rinjtë e moshës 19-28, sipas të dhënave të kësaj ankete shumë pak kalojnë kohë para ekraneve televizive. Madje, edhe pse 99.5% kanë deklaruar që kanë aparate televizive në shtëpi, jo të gjithë të rinjtë e të gjitha këtyre qendrave kalojnë kohë të njëjtë në shikueshmëri të programeve televizive, dhe jo të gjithë i shikojnë të gjitha programet informative. Edhe pse pjesa dërrmuese e respondentëve ishin studentë, që në përqindje janë 73.4%, të dhënat nga anketa dëshmojnë që, ata as kanë shijen e njëjtë të programeve, as ngjasojnë në kohën e kaluar para televizionit, as në përzgjedhjen e programit që e shikojnë, e as në besueshmërinë e lajmeve që dëgjojnë nga televizioni. Kjo nënkupton që në Kosovë, edhe në këtë aspekt ka diversitet shijesh dhe gjykimesh. Të dhënat, sipas kësaj ankete pasqyrojnë kohën e kaluar para ekraneve televizive të të rinjve kosovarë. Nga 208 respondentë sa iu kanë përgjigjur kësaj ankete, 31.6% shikojnë më pak se një orë televizion; 18.9% e respondentëve kalojnë një orë para ekranit televiziv, pjesa tjetër e respondentëve kalojnë dy deri në tri orë. Gjysma e tyre para ekranit qëndrojnë vetëm kur kanë kohë të lirë, që nënkupton kur nuk kanë me çka të merren. Ndërsa 43% e respondentëve TV shikojnë në orët e mbrëmjes. Kjo e dhënë e fundit pasqyron gjendjen e dhe interesimin e tyre. Në të vërtetë, kjo e dhënë bën të qartë se televizorit i drejtohen kur nuk kanë ndonjë obligim tjetër ose kur ulen a shtrihen të pushojnë në mbrëmje. Kur e kemi parasysh që “informacioni është ajo pjesë e komunikimit që na mban në dijeni të ngjarjeve, çështjeve dhe personazheve që ndryshojnë në botën e jashtme” arsyeja e mos përcjelljes së programeve televizive nuk qëndron te fakti që nuk televizionet nuk ofrojnë program interesant ose që nuk ka përzgjedhje të kanaleve televizive, porse angazhimi ditor nuk i lejon që ata të ulen e të shikojnë më tepër televizion.

Përzgjedhja e kanaleve televizive

Për të plotësuar këtë konstatim na ndihmon e dhëna që në Kosovë program televiziv prodhojnë, përkatësisht transmetojnë një numër i madh televizionesh kombëtare, private e komerciale. Prej tyre tri janë televizione kombëtare, edhe atë: Radiotelevizioni i Kosovës, Kohavizion dhe Radiotelevizioni 21, dhe një numër i madh televizionesh të tjerë që janë private a komercial, dhe televizione që me seli janë në qendra të ndryshme të Shqipërisë a të vendeve të rajonit e Evropës, por që publiku kosovar ka mundësinë e përcjellës së programeve të këtyre televizioneve nëpërmjet IPTV-së, e kabllorit. Në këtë larushi televizionesh, TV Klan të Shqipërisë e shikojnë 31% e respondentëve të moshës së re; Klan Kosovën 25%, RTV21 15%; KTV-në 13%, e RTK-në e shikojnë vetëm 8% e respondentëve. (Russ-Mohl. 2010:90) Që nënkupton: publiku i moshës së re janë më të interesuar për programet e televizioneve private e komerciale se sa të atyre kombëtare. Mirëpo kur bëhet fjalë për përcjelljen e lajmeve në televizionet kombëtare, pas KTV-së, e cila është e para me 59.6%, RTK del e dyta me 44.3% (këtu respondentët kanë pasur mundësinë e përzgjedhjes së më tepër se një kanali televiziv). Duke pasur për bazë këtë përqindje të respondentëve, paraqitet një jo përputhshmëri e përqindjes së përcjellësve të RTK-së, sepse përderisa RTK-në e shikojnë vetëm 8.3%, lajmet e këtij televizioni i përcjellin 44.3% e tyre. E fundit për nga përcjellja e lajmeve mbetet RTV21 me një përqindje prej 24.6%. nga këto të dhëna mund të konstatohet që pavarësisht që dy televizionet e tjera kombëtare (KTV e RTV21) përpiqen që shikuesit t’i informojnë sa më saktë, sa më drejt, e sa më objektiv, RTK është burimi kryesor prej nga shikuesit e moshës së re duan të sigurojnë informacionet ditore.

Përcjellja e emisioneve informative

Në programin informativ të televizioneve kombëtare dhe atyre private e komerciale që shikohen në Republikën e Kosovës bëjnë pjesë: Lajmet, Debatet, Intervistat, Dokumentarët, Kronikat, Reportazhet, Emisionet zbavitëse, Filmat, dhe Sporti. (Selimi. 2016) Secili prej këtyre emisioneve kanë kohën e caktuar dhe shikuesit e tyre. Në përgjithësi, ndër më të shikuarat nga këto emisione janë filmat me filmat 52.4%, të pasuara nga lajmet me 37%, që pasohen nga debatet me 35%. Ndërsa, emisionet zbavitëse përcillen nga 29.6% e repondentëve. Intervistat përcillen nga 21.8%; e respondentëve. Dokumentarët nuk janë shumë keq me shikueshmëri kur krahasohen me intervistat, ato kanë fare pak dallim në mes veti, sepse këto emisione përcillen nga 21.4% respondentë. Sportin përcillet nga 17%; Reportazhet me 7.3%; e Kronikat me 6.8%; në opsionin sa përcillen  emisionet tjera, del që 14.6% e respondentëve të jenë përcaktuar për emisione të tjera. Debatet politike përcillen nga më shumë respondentë se sa ato ekonomike e kulturore. Intervistat me politikanë përcillen më tepër se intervistat me artistë, këngëtarë, e sportistë.  Reportazhet rregullisht i përcjellin vetëm 13.7%, ndërsa 19.1% prej tyre nuk i përcjellin fare. 52% e repondentëve përcjellin reportazhe nga vendi e rajoni e Bota, ndërsa vetëm vendore janë përcaktuar 28.9%. Kjo nënkupton që pjesa dërrmuese e respondentëve (sipas shifrave 52%) përcjellin të gjitha llojet e reportazheve ngado që vijnë ato. Sa i përket programit sportiv, sipas të dhënave të grumbulluara nga anketa del që KTV të jetë televizioni kombëtar që i lë hapësirë më të madhe sportit, edhe atë, sipas 193 respondentëve ose 49.7% e tyre thonë që KTV prin për nga hapësira e dhënë sportit. E dyta radhitet RTK me 35.2%, ndërsa RTV21 22.3%. a është e mjaftueshme kjo hapësirë që i jepet programit sportiv, 52.8% e respondentëve mendojnë që kjo hapësirë është e mjaftueshme, kundrejt 47.2% që mendojnë se kjo hapësirë nuk mjafton.

Cilësia e objektiviteti i lajmeve

Publiku kërkon cilësi para shumësisë së lajmeve. Sipas kësaj, konstatohet që kriteri mbi të cilin mbështeten respondentët për përzgjedhjen e përcjelljes së lajmeve në një televizion të caktuar është kriteri i cilësisë. Të dhënat e mësipërme qartësuan që RTK printe nga televizionet e tjera prej nga të rinjtë e moshës së re duan të merrnin informacionet ditore. Prandaj, cilësia e lajmeve është ajo që prin me 46.8% si arsye e ndjekjes së atyre lajmeve në atë televizion. Më pas ndiqet nga kurioziteti i të dëgjuarit të lajmeve të reja, e që arrin shifrën prej 40.9%. Sipas kësaj të dhëne kuptohet që një numër jo i vogël i ndjekësve të lajmeve për objektiv të vetin nuk e kanë cilësinë as objektivitetin e lajmeve, por kuriozitetin. Ata janë kurioz të shohin dhe të dëgjojnë se çfarë në të vërtetë televizioni i caktuar paraqet në edicionin e lajmeve. Objektiviteti është i treti me 21%, edhe pse për nga rëndësia do të ishte ngjitas me cilësinë, dhe e fundit shumësia e lajmeve me 15.1%. nga këto të dhëna paraqitet një jo përputhshmëri e shijeve në mes të cilësisë, objektiviteti dhe kuriozitetit. Përderisa cilësia radhitet si e para, objektiviteti radhitet i treti. Që nënkupton se edhe pse cilësia e lajmeve sipas tyre është në nivel, megjithatë para objektivitetit të lajmeve, shikuesit parapëlqejnë kuriozitetin. Kur lajmet janë cilësore, atëherë ka objektivitet, sepse cilësia e lajmeve nuk vlerësohet vetëm nga qartësia e pamjeve televizive dhe nga të lexuarit e rrjedhshëm të informatave nga moderatori, por nga objektiviteti i tyre. (Bergstrom. 2008) Porse, nuk duhet anashkaluar edhe kurioziteti si diçka që shikuesi e ndien të nevojshme për ta përcjellë. Megjithatë, këto janë përgjigjet e këtyre respondentëve dhe mbi bazën e këtyre përgjigjeve kanë dalë edhe rezultatet. Përgjigjet e respondentëve tregojnë po ashtu që lajmet e mbrëmjes janë lajmet më të ndjekura dhe prijnë me 72.7%, të pasuara nga Lajmet qendrore me 32.1%. Ndërsa lajmet e mëngjesit mbeten me 7%; të pasuara nga Lajmet e mesditës si më së paku të përcjella me 5.9%. nga kjo e dhënë kuptohet që në mbrëmje publiku është më i relaksuar dhe ka kohë më tepër për të përcjellë televizion. Prandaj zgjedhin këtë kohë për të dëgjuar përmbledhjen e informacioneve të ditës.

Besueshmëria e lajmeve

Pavarësisht që publiku i moshës së re përcjellin lajmet në televizionet kombëtare, prej nga rezulton që më së shumti i përcjellin lajmet në RTK, besueshmëria variron. 51,7% e respondentëve vetëm pjesërisht u besojnë lajmeve që dëgjojnë në TV, kundrejt 37.3% e të tjerëve që u besojnë plotësisht lajmeve. Pjesa e përqindjes që mbetet u besojnë pak ose aspak. Kur bëhet fjalë për objektivitetin e lajmeve, 65.1% e respondentëve thonë që lajmet e mbrëmjes janë më objektive, se të gjitha edicionet e tjera ditore. Ndërsa për 35.4% lajmet qendrore janë më të besueshme. Respondentët pretendojnë që gjatë përcjelljes së lajmeve marrin informacione që nuk i kanë pasur, marrin njohuri të reja, dhe ka nga ta që përcjellja e lajmeve është një kohë e humbur. Kështu,  60.7% thonë që përfitojnë informacione që s’i kanë pasur. 25.4 përfitojnë njohuri të reja, dhe 13.9% e shohin si kohë të humbur përcjelljen e lajmeve.

Duke pasur për bazë që Informimi i publikut zë vend të veçantë në shoqëri, përcjellja e programeve informative të televizioneve në Kosovë nga të rinjtë e moshës nga 19-28 vjet, ka rëndësi të madhe, sepse të rinjtë e kësaj moshe arrijnë të informohen me kohë dhe në kohë për ngjarjet që ndodhin rreth tyre.  Nga të dhënat e kësaj ankete me të rinjtë e kësaj moshe bazuar në përgjigjet e tyre mund të konkludohet që: 1. Pjesa dërrmuese e tyre nuk qëndrojnë gjatë para ekraneve televizive. 2. Interesimi dhe pikëpamjet e tyre për programet informative të televizioneve që transmetojnë program në Kosovë dallojnë nga njëri-tjetri. 3. Ka një ndryshueshmëri të mendimeve dhe të gjykimeve rreth programit informativ të televizionit. 4. Pjesa dërrmuese e tyre nuk e kanë luksin e përzgjedhjes së kanalit televiziv, sepse kanë vetëm një aparat televiziv në shtëpi. 5. Në përgjithësi, ndër më të shikuarat nga emisionet informative janë filmat. 6. Lajmet e mbrëmjes është edicioni i lajmeve më i ndjekur kundrejt edicioneve të tjera të lajmeve ditore. 7. Asnjëri nga televizionet kombëtare  nuk i jep hapësirë të mjaftueshme sportit.

Nga Zana Prelvukaj, prof.dr Lulzim Beqiri – Shtëpitë nëntoksore, si ndërtim i ri, plotësojnë dy kushtet kryesore, sigurimin e strehimit dhe mbrojtjen e ambientit përrreth saj. Teknikat e shtëpive nëntokësore janë veçanërisht të rëndësishme në zonat urbane sepse u mundësojnë komuniteteve të ndërtojnë hapësirë banimi dhe të ruajnë hapësirën e gjelbëruar. Hapësirat nën sipërfaqen e tokës janë burim i madh për t’u përdorur dhe eksploruar. Këto hapësira tani sigurojnë edhe sistemet e transportit, sistemin e ujësjellësit, sistemin e ngrohjes, ruajtjen e gazit, rrjete për ruajtjen e mineraleve të ndryshme, etj. Në aspektin ekologjik dhe estetik, në botë ekziston nevoja për peizazhe të ndryshme, të përbëra nga pyje, kullota, këneta, liqenj, pellgje dhe shumë zona të tjera natyrore, të cilat mundësojnë sigurimin e ushqimit.

Ndërtesat nëntoksore nuk mund të jenë shumë ndryshe nga hapësirat e strehimit të paraardhësve tanë të hershëm. Ky lloj ndërtimi mbështet arritjen e ndikimit të reduktuar mjedisor, të ilustruar nga ripërtërirja e tokës dhe ujit, rritja e bimëve, kthimi i shumë llojeve të kafshëve dhe rritja e stabilitetit të ekosistemit.

Qëllimi përfundimtar për shtëpitë është të arrijnë atraktivitetin, efiçiencën e energjisë (ngrohje dhe ftohje), mirëmbajtje më të ulët, si dhe një strukturë e cila funksionon mirë me mjedisin.

Shfrytëzimin e nëntokës e shpjegojnë edhe disa nga llojet e kafshëve, shpendëve, insekteve, etj. Dhelpra e cila është një ndër kafshët gjitare, urithi, miu, buburreci, merimanga, gjarpëri, e shumë gjallesa të tjera, e shfrytëzojnë mjaftë mirë tokën, duke ndërtuar nën tokë strehimore, për shkak të performancave të cilat i ofron natyra. Natyrisht që kushtet pozitive apo negative varen gjithmonë nga lloji i tokës, në aspektin se sa përmban lagështi, gjerësi, lartësi, ngjyra e sipërfaqes, këndi i pjerrtësisë, mbulesa vegjetative dhe kushtet klimatike të përgjthshme.

Shfrytëzushmërinë e tokës mjaftë mirë e sqaron edhe fotografia e bashkëngjitur më poshtë:

• 

Shfrytëzimi i tokës si strehimore nga gjallesa të ndryshme (https://www.pinterest.com/pin/534661786983951312/, 2018)

Mirëpo, çfarë mund të ofrojë vendi ynë në adaptimin dhe ndërtimin e shtëpive nëntoksore, sa është parashikuar aspekti legjislativ për ndërtim, çfarë lloj banimi aplikon vendi ynë?.

Njohja e këtij lloj ndërtimi të ri do të zgjidhte probleme të mjaftueshme në ruajtjen e zonave të gjelbërta në hapësira urbane, ruajtjen e pyjeve, tokave bujqësore, do të mundësonte reduktimin e ndotjes së ujit dhe ajrit, zvogëlimin e dioksid karbonit, ruajtjen e resurseve natyrore, e shumë të tjera.

Kosova deri më tani ende nuk ka realizuar ndërtim të shtëpisë nëntoksore.

Ndërtimi i shtëpive nëntoksore mund të konstatohet që i përket periudhave të herëshme të banimit. Një sinonim i këtyre shtëpive shpjegon mirë jetesën në shpella, si strehimoret e para në jetën e njeriut. Si rezultat final, mund të themi se ndërtimi i shtëpive nëntoksore nuk është i ri dhe as i zbuluar për strehimin e njeriut.

Ruajtja e ushqimit nën nivelin e tokës, toka e gërmuar apo bodrumet e shtëpive, tregojnë aftësinë e efiçiencës gjatë ndryshimeve të temperaturave.

Pronarët e shtëpive nëntokësore të ndërtuara, pretendojnë zvogëlimin e faturave të energjisë deri në 90 për qind. Po ashtu, arrihet një ndikim i reduktuar mjedisor, I ilustruar nga ripërtëritja e tokës dhe ujit, rritja e bimëve vendase përreth shtëpive, kthimi i shumë llojeve të kafshëve të egra dhe rritja e stabilitetit të ekosistemit. Për më tepër, ato janë të ndërtuara prej betonit, tullave dhe materialeve lokale, të cilat shpesh janë më të disponueshme, më të lehta për t’u përdorur, më të qëndrueshme, dhe ndoshta, më pak shkatërruese për mjedisin. Kati i mbuluar me tokën mbështetë bimët dhe objekti i banimit përzihet me peizazhin natyror. Ndërsa, në ndërtesat konvencionale, kulmet dhe sipërfaqet e forta nuk mbështesin mbulesën e bimëve dhe parashikimet e drurit dhe qelqit nuk përzihen në peizazhin natyror. Shtëpitë nëntoksore mund të jenë të paçmueshme nga njerëzit për shkak ndërtimit me materiale në dispozicion në nivel lokal, ato nuk lejojnë hapje me sipërfaqe të lartë por arrijnë të përmirësojnë bimësinë dhe habitatin e kafshëve të egra. Megjithatë, këto veçori duhet paraprakisht të planifikohen në dizajnin e shtëpive nëntokësore. Shtëpitë nëntokësore bëhen anëtarë të përhershëm të komunitetit natyror, duke përdorur energji në mënyrë efikase dhe efektive. Pemët janë në ekuilibër me mjedisin dhe janë pajisje të përhershme që marrin pjesë në rrjedhën e energjisë dhe materialeve. Për shkak se shtëpia nëntoksore është një strukturë e përhershme me mirëmbajtje të ulët, ndërsa shtëpia konvencionale ka një efekt negativ të vazhdueshëm që përsëritet çdo herë që ndërtohet. Zgjedhja e një shtëpie të përshtatshme për të ruajtur energji nuk është e lehtë për t’u bërë. Ka edhe arsye të estetikës, përdorimit të tokës dhe mjedisit, zvogëlimit të zhurmës, mirëmbajtjes dhe mbrojtjes. Kushtet e banimit dhe klima mund të favorizojnë disa veçori të dizajnit. Prandaj, mund të jetë e nevojshme të përzgjedhim një kombinim të strategjive diellore konvencionale, aktive dhe pasive, si dhe kontaktet me tokën. Disa kryejnë më mirë në ftohje (kontakt tokësor), ndërsa të tjerët vlerësojnë jashtëzakonisht mirë në mbajtjen e nxehtësisë (lloje të izoluara) – në disa raste disa dizajne bëhen mirë në disa rajone, dhe jo në të tjerat.

Më poshtë janë prezantuar dy raste të ndërtimit të shtëpive nëntokësore në terren të pjerrët dhe në terren të rrafshët.

• 

Përparësitë dhe mangësitë e shtëpive nëntokësore

Përparësitë:

Shtëpitë nëntokësore ofrojnë një strehë të sigurt nga moti ekstrem, si tornado, uragane, erëra të forta dhe stuhi breshëri.

Toka që rrethon shtëpitë siguron izolim natyral, duke krijuar një hapësirë ​​të qetë jetese me privatësi.

Shtëpitë nëntokësore përzihen mirë në mjedis, d.m.th: arkitektura modeste është e mundshme, ndryshe nga shtëpitë mbi tokë, në të cilën është e vështirë të përputhet me shtëpinë me peizazhin përreth.

Toka duke qenë një izolues natyror, i mbanë shtëpitë e tilla të ngrohta në dimër dhe të ftohta në verë. Kjo redukton kërkesat e energjisë në shtëpi, veçanërisht në zonat me erë.

Për shkak të temperaturës konstante të shtëpive nëntokësore, shpenzimet për energji janë zvogëluar ndjeshëm. Në fakt, këto shtëpi kushtojnë 80 – 95% më pak se shtëpitë tradicionale për të ngrohur dhe ftohur.

Me planifikim dhe ndërtim të duhur, këto shtëpi mund të kenë kushte të mira drite.

 Këto janë miqësore me mjedisin, për shkak të faktit se ndërtimi dëmton fare pak ekologjinë përreth. Efiçenca e lartë e energjisë ndihmon në ruajtjen e mjedisit. Gjithashtu, ato mund të ndërtohen nga materiale të ricikluara

Një shtëpi nëntokësore nxjerr një ndjenjë të afërsisë me natyrën, për shkak të faktit se është e rrethuar nga toka.

Meqenëse më shumë se 90% e shtëpisë është e përbërë prej betoni, ka më pak pjesë të tij që mund të përfshihen nga zjarri.

Shtëpitë nëntokësore janë të mbrojtura mirë nga tërmetet. Në fakt, edhe një tërmet i madh mbi tokën do të jetë vetëm një e pesta si destruktive nën të.

Për shkak të rreziqeve më të vogla, është e lehtë të sigurohet sigurimi, dhe po ashtu, me kosto më të lirë.

Këto shtëpi kërkojnë pak ose aspak mirëmbajtje të jashtme, si ri-pikturë, duke zvogëluar kështu kostot e mirëmbajtjes.

Këto shtëpi, ndërtohen nga materiale të forta si blloqe betoni dhe zhir, andaj janë të forta dhe të qëndrueshme.

Shtëpitë nëntokësore mund të ndërtohen në sipërfaqe me terrene të pjerrëta.

Këto shtëpi sigurojnë përdorimin e duhur të tokës, meqë struktura e shtëpisë është nën tokë. Në fakt, ndërtimi i një shtëpie nëntokësore është një mënyrë e mirë për të rritur vlerën e një ngastre toke.

Këto shtëpi ofrojnë më pak mundësi për insektet dhe dëmtuesit e tjerë, për shkak të numrit më të vogël të hapjeve. Kjo është tërësisht në kundërshtim me shtëpitë mbi tokë.

Këto shtëpi janë pothuajse të sigurta nga grabitësit dhe hajdutët, kur krahasohen me shtëpitë tradicionale, pasi që vetëm një anë e shtëpisë duhet të mbrohet.

Ato janë të sigurta nga pasojat radioaktive të shpërthimeve bërthamore dhe situatave të tjera shpërthyese, në rast të një konflikti global. Shtëpia mund të bëhet e ajrosur në rast të një sulmi biologjik.

Mangësitë e shtëpive nëntokësore:

Mund të ketë një rregullim psikologjik që nevojitet për një person që zhvendoset nga një shtëpi tradicionale mbi tokë në një shtëpi nëntokësore.

Këto shtëpi janë të pazakonta dhe kërkojnë planifikim të kujdesshëm.

Një nga problemet kryesore me shtëpitë nëntokësore është se ato nuk mund të ndërtohen në një zonë të prirur nga përmbytja.

Këto shtëpi kërkojnë kujdes të konsiderueshëm për të mbajtur lagështinë, si gjatë ndërtimit, ashtu edhe në jetën e shtëpisë.

Procesi i aplikimit të lejës së ndërtimit dhe hipotekës, gjithashtu mund të jetë sfidues për këto shtëpi.

Është sfiduese që të përshtaten pajisjet katrore ose kornizat të cilat janë projektuar për mure të drejta në shtëpitë nëntokësore për shkak të lakimit të murit.

 Ndërtimi i shtëpive të tilla kërkon procedura komplekse të ventilimit

Llojet e shtëpive nëntokësore

Varësisht nga vendi i ndërtimit dhe analizave të terrenit, shtëpitë nëntokësore ndahen në kategoritë e mëposhtme:

Shtëpia nëntokësore;

Shtëpia nëntokësore me atrium;

Shtëpia nëntokësore me një fasadë të lirë;

Shtëpia me dy fasada të lira;

Shtëpia e kombinuar;

Të gjitha llojet e shtëpive nëntokësore gjejnë aplikimin e tyre në bazë të përzgjedhjes të terrenit, terrene të pjerrëta, terrene me sipërfaqe të rrafshët, në shkëmbinj, etj.

Për projektim dhe dizajnim për sigurimin e ndriçimit natyral të mjaftueshëm, që konsiderohet si element i domosdoshëm për të kryer funksionin si shtëpi banimi, është orientimi i hapësirave të brendshme. Orientimi në pjesën jugore, jug-lindje dhe jug-perëndim, do të ofronte mundësi të mira për sigurimin e hapjeve që mundësojnë ndriçim dhe ventilim natyral. Duke u bazuar se shtëpitë nëntokësore ndahen në kategori të ndryshme, forma e sigurimit të dritës ndahet në bazë të tipologjive dhe llojit të terrenit, në të cilin shtëpia projektohet.

Shpërndarja e dritës përgjatë thellësisë të hapësirave, gjithashtu është e rëndësishme për krijimin e një mjedisi komod të banimit.

Zhvillimi i teknologjisë dhe prodhimit të fundit të elementeve ndriçuese ndihmon mjaftueshëm në zgjidhjen e problematikave, në aspektin e ndriçimit tek shtëpitë nëntokësore.

Ana Luura Mohrit, e cila realizoi një studim rreth sigurimit të ndriçimit tek shtëpitë nëntokësore, në librin “Natural Lighting and Psychogical Bariers in Underground Houses”, ka arritur të sqarojë disa nga format e aplikimit të materialeve dhe formave, të cilat mund të përdoren tek shtëpitë nëntokësore, që ofrojnë një rezultat të mirë për sigurimin e dritës. Pasqyrat konsiderohen elemente të cilat ndihmojnë në thyerjen e dritës, dhe përdorimi i pasqyrave në ambientet e brendshme rezulton me shpërndarjen e dritës në zonat e brendëshme të pandriçuara tek shtëpitë nëntokësore. Xhami është material transparent që ndihmon në izolimin e hapësirave nga ndryshimet atmosferike, siguron edhe depërtimin e dritës në hapësirat e brendshme. Rëndësi të madhe, e cila duhet të merret si analizë në projektim, kanë edhe llojet e hapjeve të cilat mund të aplikohen tek shtëpitë nëntokësore, forma, madhësia dhe orientimi ndikojnë në sigurimin e ndricimit të hapësirave të pandriçuara.

SHTËPIA NËNTOKËSORE NË KOSOVË

Kosova nuk ka ndonjë përvojë ndërtimi të këtyre llojeve të shtëpive, pavarësisht nga potenciali që ka Kosova për ndërtimin e këtyre llojeve të shtëpive. Megjithatë, Kosova, për implementimin e kësaj shtëpie, ka disa pengesa që janë:

Legjislative;

Psikologjike;

Sociale-mentaliteti.

Në aspektin legjilativ, Kosova nuk ofron normativë për ndërtimin e kësaj shtëpie, si edhe shumë shtete në rajon e më gjerë. Normativat e qarta për Kosovën do të duhej të analizohen për një kohë më të gjatë dhe me një qasje shumë profesionale, me qëllim të krijimit të standardeve adekuate për implementimin e këtyre shtëpive. Këto standarde mund adaptohen edhe nga legjislacioni i shteteve me konfiguracion dhe përbërje gjeologjike dhe seizmike të njëjtë apo të përafërt me Kosovën.

Në aspektin psikologjik dhe social, ky lloj ndërtimi është jo edhe aq i rekomanduar për njerëzimin, për faktin që nën nivelin zero njeriu zakonisht është në fazën e përfundimit të jetës se tij (varrosja), prandaj ky lloj objekti nuk është që mund lehtë të pranohet nga banorët. Ky edhe është një motivim që ky lloj objekti të ndërtohet në fillim për qëllime turizmi, me qëllim të thyerjes së barrierave psikologjike, në mënyrë që shtëpia me lehtë të pranohet si banim i përhershëm dhe me përmasa pak më të gjera.

Ndryshimet klimatike, në veçanti rritja e temperatures, e “detyron” objektin e banimit të “mbrohet” nga kushtet klimatike dhe kjo mbrojtje e këtij objekti mund të realizohet përmes “uljes” së objektit të banimit në thellësi të ambientit ku ndërtohet. Mbrojtja e objektit duke e ndërruar nivelin nga ai pozitiv, në atë negativ, nga niveli zero rezulton në përfitime të ndërsjella. Objekti mbrohet nga ndikimet klimatike dhe energjinë që shkëmben me ambientin ku ndërtohet, u ofron banorëve një komoditet energjetik, duke ndihmuar në mbrojtjen e ambientit dhe në eleminimin e pengesave vizuele në terrenet ku ndërtohet shtëpia.

Ngrohja globale po çon në një numër në rritje të stuhive dhe rrufeve – ato shfaqen aty ku nuk kanë qenë kurrë më parë.

Ky është një lajm i keq për natyrën, pasi goditjet e rrufeve janë shkaku i gjysmës së zjarreve të pyjeve.

Në gusht të vitit të kaluar, zona e Polit të Veriut u godit nga një stuhi e madhe, gjatë së cilës rrufeja goditi madje 48 herë.

Shërbimi Kombëtar Meteorologjik i Amerikës lëshoi një deklaratë se një ngjarje e tillë është shumë e pazakontë.

Këto fenomene atmosferike janë karakteristike për rajone të ngrohta, ku dielli ngroh sipërfaqen e tokës. Fërkimi i grimcave në ajër krijon energji elektrike. Në veriun e largët të globit, si rregull, është e pamundur të krijohen grimca, dhe mekanizmi i formimit të bubullimave ishte i ndryshëm këtu.

Ekspertët pohojnë se kjo është pasojë e ngrohjes globale. Moti jashtëzakonisht i ngrohtë, i cili ishte në Arktik në vitin 2019, dhe avulli, i cili u përhap në të gjithë planetin për shkak të një numri të madh të zjarreve, çoi në krijimin e stuhive dhe stuhitë në Polin e Veriut.

Shkencëtarët nga Universiteti i Kalifornisë në Berkeley hetuan trashësinë e reve në vitin 2014 dhe arritën në përfundimin se numri i shkarkimeve elektronike u rrit ndjeshëm.

Në disa pjesë të planetit, për shembull sipër pjesës kontinentale të Amerikës, ekziston madje një numër prej 50 për qind më i lartë i shkarkimeve. Rritja e temperaturës së ajrit me një gradë Celsius rrit numrin e rrufeve me 12 për qind.

Sa më e ngrohtë atmosfera, aq më shumë ka lagështi. Sa më i lagësht ajri, aq më shumë ka të ngjarë të ndodhin stuhi, thonë shkencëtarët.

Sipas shkencëtarëve nga Universiteti i Hjustonit, fatkeqësitë e motit, stuhitë e mëdha dhe uraganet ndodhin si rezultat i ngrohjes që prek ciklin Lorentz – procesi i shndërrimit të energjisë potenciale të nxehtësisë atmosferike në energjinë kinetike të masave të ajrit.

Bazuar në të dhënat e marra me ndihmën e satelitëve të klimës së NASA-s dhe Departamentit të Mbrojtjes së SHBA, në periudhën 1979-2013, ata arritën në përfundimin se sasia e nxehtësisë dhe shndërrimi i një lloji të energjisë në një tjetër është më e shpejtë, dhe se stuhitë, uraganet, ciklonet dhe anticiklonet ndodhin më shpejt.

Meteorologët nga Universiteti i Teknologjisë në Massachusetts në Amerikë po merren me të njëjtën temë, duke parashikuar numrin e mundshëm të stuhive të mëdha dhe ditëve pa erë.

Shkencëtarët kanë arritur në përfundimin se niveli mesatar i energjisë potenciale, e cila ndodhet në atmosferën e gjerësisë mesatare, është më i ulët për 1.5 për qind çdo 10 vjet. Kjo mund të çojë në zvogëlimin e transferimit të nxehtësisë nga jugu në veri, rritjen e reshjeve dhe stuhitë.