Kulturë

Pse disa njerëz shohin fantazma, sipas shkencës

A janë fantazmat e vërteta?

Published

4 years ago

on

A janë fantazmat e vërteta? Varet. Shkenca aktuale nuk mund të provojë se ka shpirtra që ecin nëpër mure ose që pëshpërisin poshtë dyshemesë. Këta faktorë mendorë dhe fizikë mund të jenë përgjegjës për pothuajse çdo dukuri rrëqethëse, sipas shkencës.

Njerëzit duan të besojnë

Falë rrëfenjave, librave, filmave etj., detajet drithëruese për fantazmat mund të depërtojnë në nënndergjegjen tonë edhe pa asnjë takim të mbinatyrshëm në jetën reale. Kjo gjë e nxit mendjen tonë të mendojë për fantazmat sa herë që dëgjojmë një dërrasë dyshemeje të kërcasë ose ndiejmë një të dridhur të papritur.

Ne kemi evoluar për të marrë sinjale nga bota e jashtme për t’u shpëtuar kërcënimeve, kështu që shumë situata mund të na bëjnë të shohim gjëra që nuk janë aty.

Në vitet 1990, psikologët në Universitetin e Illinois në Springfield zhvilluan një tur me dy grupe njerëzish, duke i thënë vetëm një grupi se po hetonin fantazmat. Sigurisht, ata që ishin të informuar për specifikat e turit kishin shumë më tepër gjasa të raportonin emocione të forta dhe dukuri të çuditshme.

Më mirë të mos rrezikoni

Është e lehtë të shpërfillësh nocionin e aktivitetit paranormal në mes të ditës, por gjithçka ndryshon kur shkon në një bodrum të errët. Mjediset e panjohura dhe kërcënuese i rrisin instinktet tona të mbijetesës në një shkallë të lartë. Evolucioni ka treguar se njerëzit që mendonin “më mirë të sigurt se të përfundoj,ë keq” kishin më shumë gjasa të mbijetonin. Por kjo prirje mund të na bëjë të ndiejmë praninë e dikujt edhe kur jemi vetëm. Vetë pasiguria nxit faktorin e frikës.

Ju duhet pak shoqëri

Hulumtimet sugjerojnë se truri mund të thërrasë shpirtrat si një mjet për të përballuar traumat, veçanërisht dhimbjen e humbjes së një personi të dashur. Ekspertët mendojnë se përvoja të tilla na ndihmojnë të përballemi me ngjarje të dhimbshme ose konfuze.

Vdekja nuk është shkaktari i vetëm për një “takim miqësor” me fantazmat. Studimet sugjerojnë se fëmijët që janë bullizuar ose janë ekspozuar ndaj situatave të rrezikshme kanë më shumë gjasa të kenë fantazi paranormale, një prirje që psikologët e kanë vënë re edhe te të rriturit me një histori të traumave të fëmijërisë.

Truri nuk është mirë

Për disa, dëgjimi i zërave ose përjetimi i një vizioni mund të jetë një tregues i hershëm i çrregullimeve mendore. Disa prova madje sugjerojnë se njerëzit me çrregullime themelore të trurit priren të kenë konfrontime paranormale që janë më intensive dhe negative.

Edhe tek ata pa sëmundje mendore, ndryshimet e përkohshme në aktivitetin e trurit mund të çojnë në përvoja paranormale (për shembull marrja e drogat psikoaktive). Për më tepër, psikiatrit kanë konsideruar që shumë përvoja kanë ndodhur si rezultat i paralizës së gjumit (një gjendje ku mendohet se truri gjendet midis fazës së vetëdijes dhe pavetëdijes gjatë cikleve të gjumit).

Rreth 50% e individëve me sëmundjen e Parkinsonit raportojnë se halucinacionet janë një nga simptomat që ata përjetojnë dhe këto halucinacione ndonjëherë shfaqen në formën e fantazmave ose qenieve të tjera të mbinatyrshme.

Jeni në vendin e gabuar në kohën e gabuar

Situata të ndryshme mund të manipulojnë lehtësisht shqisat tona për të parë atë që nuk është aty.

Mendja po ju bën rreng

Vitet e fundit, neurologët kanë identifikuar bazat e mundshme për ndjenjën që dikush ose diçka po na ndjek. Hulumtimet sugjerojnë se konvulsionet në lobin temporal – zona që përpunon kujtesën vizuale dhe gjuhën e folur – mund të nxisin shikimin e fantazmave. Çrregullimet elektrike në këtë zonë të trurit mund të na bëjnë të ndihemi të lidhur me sferat e “botës tjetër”.

Pacientët që kanë një histori të problemeve të tilla kanë më shumë gjasa të raportojnë besime paranormale. Për më tepër, përvojat e mbinatyrshme priren të ndodhin midis orës 2 të mëngjesit dhe 4 të mëngjesit, gjë që disa studime sugjerojnë se është kur këto kriza ndodhin më shpesh.

Besohet se halucinacionet e raportuara shpesh nga alpinistët në lartësi të mëdha, eksploruesit polarë dhe marinarët e vetmuar mund të lidhen nga ndryshimet në kiminë e trurit të shkaktuar nga faktorë të tillë si hipotermia, nivelet e ulëta të oksigjenit dhe izolimi social.

Shtojcë

Shumica e studiuesve pajtohen se skeptikët nuk duhet të jenë shumë kritikë ndaj njerëzve që kanë këto besime. Në fund të fundit, një studim ka zbuluar se bestytnitë e ndryshme mund të rrisin performancën në një sërë aftësish. Është e lehtë të mendosh për veten si ai personi racional, por ka shumë faktorë që ndikojnë dhe njerëzit janë të ndryshëm.

Burimet:

· “Why Certain People See Ghosts While Others Don’t” – Frank McAndrew / Psycholody Today

· “Psychology: The truth about the paranormal” – David Robson / BBC Future

· “Why do we see ghosts” / Popular Science

Anabel.al

Related Topics:
Continue Reading

Kulturë

Fatlume Bunjaku ndër aktorët më premtues evropianë të European Shooting Stars 2026

Published

3 days ago

on

December 15, 2025

By

Aktorja shqiptare Fatlume Bunjaku do të përfaqësojë Shqipërinë në programin prestigjioz European Shooting Stars 2026, një iniciativë e European Film Promotion (EFP) e organizuar si pjesë e Festivalit Ndërkombëtar të Filmit në Berlin (Berlinale). Lajmin e bëri të ditur vetë EFP.

Çdo vit, European Film Promotion zgjedh 10 aktorë e aktore nga 37 vende evropiane, që konsiderohen talentë me potencial ndërkombëtar.

Programi ka për qëllim promovimin e aktorëve të rinj dhe ndihmën për të ndërtuar një karrierë në film dhe televizion jashtë vendit.

Fatlume Bunjaku është nominuar nga Qendra Kombëtare e Kinematografisë së Shqipërisë për rolin e saj në Hana, të regjisorit Ujkan Hysaj.

Ajo do të ketë mundësinë të marrë pjesë në katër ditë intensive me intervista, prezantime, workshop-e dhe takime me emra të mëdhenj të industrisë së filmit ndërkombëtar. Programi do të kulmojë me një paradë në tapetin e kuq të Berlinale Palast dhe ndarjen e çmimeve.

European Shooting Stars ka shërbyer si një trampolinë për karrierën ndërkombëtare për aktorë të njohur si Daniel Craig, Maisie Williams, Carey Mulligan, Riz Ahmed, Alicia Vikander dhe George MacKay.

Për Shqipërinë, Bunjaku është aktorja e tretë që merr pjesë në këtë program, pas Nik Xhelilaj më 2011 dhe Arta Dobroshi në vitin 2013. /A.Z/UBT News/

Continue Reading

Kulturë

Muzetë e Kosovës bëhen më të qasshme përmes teknologjisë 3D

Published

3 days ago

on

December 15, 2025

By

Vizitat virtuale po shndërrohen në një mjet të rëndësishëm për promovimin e trashëgimisë kulturore, duke u ofruar qasje muzeve edhe vizitorëve që ndodhen larg, por njëkohësisht duke nxitur edhe vizitat fizike.

Organizata “EC Ma Ndryshe” ka lansuar versionin virtual të Muzeut të Kalasë së Prizrenit, me synimin që çdo muze në vend të ketë një portë digjitale drejt vizitës reale.

Kjo nismë vjen si vazhdim i digjitalizimit të Muzeut të Lidhjes Shqiptare të Prizrenit dhe Muzeut Arkeologjik të Prizrenit, në kuadër të programit “Trashëgimia kulturore për të gjithë”, që synon qasje të hapur, inovative dhe gjithëpërfshirëse ndaj trashëgimisë kulturore.

Vizita virtuale në 3D e Muzeut të Kalasë së Prizrenit u mundëson vizitorëve të eksplorojnë çdo hapësirë dhe detaj, nga ilustrimet historike e deri te artefaktet që datojnë nga Epoka e Hekurit, Mesjeta dhe periudha osmane.

Përvoja digjitale ofron pamje të qarta, materiale shpjeguese të digjitalizuara dhe një ndjesi të ngjashme me vizitën fizike.

Drejtori ekzekutiv i “EC Ma Ndryshe”, Valon Xhabali, ka theksuar se vizitat virtuale në 3D janë hap i rëndësishëm drejt modernizimit të muzeve, duke i bërë më të qasshme dhe duke eliminuar barrierat gjeografike dhe fizike, përfshirë edhe për personat me aftësi të kufizuara.

Sipas tij, realizimi i një vizite virtuale është proces kompleks që zgjat nga tre deri në katër muaj, varësisht nga madhësia dhe kompleksiteti i muzeut, dhe kërkon bashkëpunim të ngushtë me institucione kulturore dhe profesionistë për të ruajtur autenticitetin historik.

Xhabali ka shtuar se vizitat virtuale, të cilat u bënë trend gjatë pandemisë, tashmë janë shndërruar në një praktikë të qëndrueshme dhe shërbejnë si “portë hyrëse drejt vizitave reale”, duke rritur interesimin e publikut për trashëgiminë kulturore.

Qëllimi afatgjatë i organizatës “EC Ma Ndryshe” është që digjitalizimi në 3D të shtrihet në të gjitha muzetë e Kosovës, duke e bërë trashëgiminë kulturore më të qasshme, më edukative dhe më tërheqëse për publikun e gjerë. /A.Z/UBT News/

Continue Reading

Kulturë

150 vjet nga lindja e Kristo Luarasit, mjeshtri i shtypshkronjës dhe i çështjes shqiptare

Published

3 days ago

on

December 15, 2025

By

Kristo Luarasi (15 dhjetor 1875 – 8 korrik 1934) ishte një nga patriotët e shquar të Rilindjes Kombëtare dhe pas shpalljes së Pavarësisë së Shqipërisë, i cili i kushtoi gjithë jetën çështjes kombëtare.

Pas shërbimit si mësues i gjuhës shqipe në Kolonjë, ai emigroi fillimisht në Bukuresht dhe më pas në Sofje, ku hapi shtypshkronjën “Mbrothësia”, duke botuar libra, gazeta dhe revista shqipe që shpërndaheshin falas tek shqiptarët kudo.

Në vitin 1897, Luarasi nisi botimin e Kalendarit Kombiar, të cilin e botoi për 17 vjet, si dhe publikoi gazetat “Drita” dhe “Liria e Shqipërisë” dhe mbi 150 tituj librash të autorëve të njohur shqiptarë, përfshirë Naim, Sami dhe Mit’hat Frashëri, Faik Konicën e të tjerë.

Ai punoi si tipograf, botues dhe drejtues gazete, duke qëndruar gjithmonë aktiv në publicistikë dhe mbrojtjen e çështjes shqiptare.

Pas periudhës në Sofje dhe Selanik, përshëndeti Shpalljen e Pavarësisë së Shqipërisë më 1912 dhe riktheu botimin e gazetës “Liri e Shqipërisë” (1915-1920). Më 1920, u vendos në Tiranë, ku themeloi Shtypshkronjën “Luarasi”, që u bë edhe Shtëpia Botuese Luarasi, duke botuar dhjetra libra, revista dhe tekste shkollore deri në vitin 1947.

Për veprimtarinë patriotike, Kristo Luarasi u vlerësua edhe nga regjimi komunist me Urdhërin e Flamurit të Klasit të Dytë (1962) dhe pas viteve ’90 me medaljen “Pishtar i Demokracisë”. Fan Noli e konsideroi Luarasin si një nga 28 pionerët e krijimit të shtetit shqiptar.

Luarasi ndërroi jetë më 8 korrik 1934 në Tiranë, duke lënë pas një trashëgimi të pasur kulturore dhe patriotike për Shqipërinë. /A.Z/UBT News/

Continue Reading

Kulturë

Talenti i ri shkëlqen! “Amadeus” feston një vit të suksesshëm me koncert artistik

Published

3 days ago

on

December 15, 2025

By

Shkolla e Muzikës “Amadeus” ka mbajtur koncert të jashtëzakonshëm artistik me rastin e përfundimit të gjysmëvjetorit shkollor, përmbylljes së projektit “Nxitja e talentëve të rinj dhe diversitetit kulturor”, si dhe festave të fundvitit.

Koncerti me titull “Da Capo al Fine”, i organizuar nga Ambasada Gjermane dhe Ambasada Franceze, solli në skenë performanca të mrekullueshme nga nxënësit e shkollës, të cilët falë përkushtimit të vazhdueshëm kanë shënuar suksese edhe jashtë Kosovës.

Në këtë mbrëmje u prezantuan Ansambli i Kitaristëve, Orkestra Harkore, Orkestra Frymore, Orkestra Kamertale dhe Kori i shkollës, të cilët dhuruan emocione të veçanta për publikun.  “Profesionalistët e vegjël” të skenës dëshmuan talentin duke interpretuar me sukses vepra nga repertori vendor dhe ai botëror.

Ansambli i Kitaristëve krijoi peizazh të ngrohtë tingujsh që rridhnin natyrshëm me ritmin e veprave, Orkestra Harkore solli ndjeshmëri të veçantë emocionale, e ndërtuar tingull pas tingulli. Orkestra u dallua për elegancën dhe lirshmërinë e tingujve që mbushnin sallën, ndërsa Orkestra ofroi interpretim të rafinuar, të karakterizuar nga precizion i lartë ritmik.

Kulmi i koncertit ishte performanca mbresëlënëse e Korit të shkollës, nën dirigjimin e Vehbi Shoshollit. Qershia mbi tortë ishte interpretimi i solistes Anna Krasniqi, e cila me zërin e saj të ngrohtë dhe njëkohësisht të fuqishëm i dha jetë veprave me kërkesa të larta vokale.

Gjatë koncertit u interpretuan veprat: “Ding! Dong! Merrily on High” (Traditional French Carol), “You Raise Me Up” – Rolf Løvland, “Die Loreley” – Friedrich Silcher, “Sous le ciel de Paris” – Hubert Giraud dhe “Feliz Navidad” – José Feliciano.

Pjesë e këtij koncerti ishin dirigjenti Gentian Aliu dhe korepetitorja Elsa Gashi. Drejtoresha e shkollës, Hana Petrovci-Fetahu, theksoi se përmbyllja e suksesshme e projektit përbën një arritje të madhe për mbi 100 fëmijë, të cilët kanë performuar në instrumente sfiduese.

“Përveç përfundimit të gjysmëvjetorit, ky koncert shënon mbylljen e një projekti që ka filluar në janar e po përfundon në dhjetor. Projekti kishte për qëllim nxitjen e talenteve të reja nga mosha 7 deri në 17 vjeç dhe u mbështet nga Ambasada Franceze, Ambasada Gjermane, Instituti Francez dhe Goethe-Institut. Ky bashkëpunim i mrekullueshëm na dha besimin për ta realizuar projektin, ku u përfshinë mbi 100 nxënës në mësimet e korit dhe instrumenteve”, u shpreh ajo.

Petrovci-Fetahu vlerësoi sukseset e nxënësve, duke theksuar se shumë prej tyre ishin fillestarë, por arritën të performojnë në skenë brenda një periudhe të shkurtër kohore, shtoi se sukseset në koncerte ndërkombëtare, si në Vjenë e Itali, janë motivim i fuqishëm për vazhdimësi.

Ndërkohë, dirigjenti Vehbi Shosholli e cilësoi këtë vit shkollor si dinamik dhe tejet të suksesshëm. Sipas tij, puna intensive me formacione të ndryshme muzikore dhe koncertet e shumta kanë sjellë një përvojë të jashtëzakonshme artistike.

Edhe solistja Anna Krasniqi e përshkroi koncertin dhe vitin mësimor si një përvojë të paharrueshme, duke theksuar suksesin e saj në një festival ndërkombëtar në Itali, ku arriti të triumfojë dhe të përfaqësojë Kosovën me dinjitet.

Drejtoresha paralajmëroi plane të reja për 2026, duke bërë të ditur se Orkestra e Fëmijëve dhe të Rinjve të Prishtinës është pranuar të marrë pjesë në dy festivale ndërkombëtare garuese – një në Spanjë në muajin mars dhe një tjetër në Pragë të Çekisë në muajin korrik të vitit 2026.

“Synimi është që këta talentë t’i prezantojmë më gjerë e ta përfaqësojmë Kosovën në arenën ndërkombëtare”, tha ajo. /A.Z/UBT News/

Continue Reading

Të kërkuara