Ka shumë gjëra që do t’ju bëjnë t’i doni edhe më shumë bletët. Ato janë thelbësore për rritjen e shumë ushqimeve të preferuara dhe më të shëndetshme, ndërsa lëvizin polenin nga bima në bimë, duke polenuar më shumë se njëqind fruta dhe perime duke përfshirë luleshtrydhet, patatet dhe mollët.
Fatkeqësisht, shumë lloje bletësh janë nën kërcënim si rezultat i ndryshimeve në përdorimin e tokës, pesticideve, bujqësisë intensive dhe ndryshimit të klimës – por ka hapa që mund të ndërmerrni për t’i ndihmuar ato.
Për nder të Ditës Botërore të Bletës më 20 maj, këtu janë pesë gjëra të habitshme që mund të mos i dini për pjalmuesit që punojnë shumë.
1. Bletët komunikojnë dhe marrin vendime duke vallëzuar
Kur një bletë zbulon dhe inspekton një fole të re, ajo përdor një vallëzim për të reklamuar dhe debatuar mbi meritat e saj. Nëse një bletë tjetër përplaset në një bletë që kërcen, ajo do të shkojë për të inspektuar vendin dhe nëse i pëlqen, edhe ajo do të tundet.
Përfundimisht, dinamika e vallëzimit të tundjes bën që rreth 20 deri në 30 bletë të bien dakord për vendin më të mirë të folesë dhe ata i komunikojnë vendimin e tyre pjesës tjetër të tufës duke lëshuar tinguj të lartë dhe duke gumëzhitur krahët midis bletëve të tjera.
2. Bletët mund të përdorin mjete
Bletët në Vietnam dhe pjesë të tjera të Azisë kërcënohen nga speciet grabitqare që sulmojnë kolonitë e bletëve, duke vrarë të rriturit që mbrojnë folenë dhe duke prerë bletët e reja. Në veçanti, speciet e pangopura Vespa janë të afta të zhdukin një zgjua bletësh brenda disa orësh.
Për të shmangur sulme të tilla, bletët janë vërejtur duke mbledhur jashtëqitje të freskëta të kafshëve dhe duke e vendosur atë rreth hyrjes në zgjua të tyre. Studiuesit, e quajnë atë “njollë fekale”. Ekipi i studimit beson se ajo largon brirët grabitqare nga foleja duke zvogëluar kohën që harqet kalojnë duke u përpjekur të shkelin folenë.
“Njollosja shënon raportin e parë të bletëve të mjaltit të çdo specie që kërkojnë ushqime për materiale që nuk rrjedhin nga bimë ose lëngje me bazë uji. Ishte gjithashtu shembulli i parë i qartë i bletëve të mjaltit që përdorin një mjet në natyrë”, tha studimi.
3. Jashtëqitja e bletëve gati se shkaktoi një konfrontim gjatë Luftës së Ftohtë
Në vitet 1980, “shiu i verdhë” – njolla të vogla të verdha të gjetura në gjethet e xhunglës në Laos dhe Kamboxhia – mendohej se ishin mbetja e armëve kimike. Refugjatët thanë se shiu i verdhë shkaktoi sëmundje dhe vdekje. Dyshimet i shtynë Shtetet e Bashkuara të akuzojnë ish-Bashkimin Sovjetik dhe aleatët e tij për luftë kimike.
Ekspertët e bletëve më vonë zbuluan se pikat e verdha ishin jashtëqitje nga tufat masive të bletëve të egra.
4. Grerëzat bëhen të vrazhda në mungesë të polenit
Bimët prodhojnë lule verbuese të ngarkuara me nektar për të tërhequr pjalmuesit, por çfarë duhet të bëjë një grerëz e paduruar dhe e uritur kur ato lule nuk kanë çelur ende?
Kur ka mungesë poleni, bletët dëmtojnë gjethet e domates dhe mustardës në një mënyrë unike që rezultoi në lulëzimin e bimës deri në 30 ditë më herë, zbuluan shkencëtarët në Zvicër dhe Francë. Për bletët, poleni është një burim proteine që u duhet për të rritur të vegjlit e tyre.
Sidoqoftë, temperaturat më të ngrohta si rezultat i krizës së klimës do të thotë që bletët po zgjohen më herët pas letargjisë për dimrin për të gjetur lulet që u duhen për ushqim nuk kanë çelur ende. Koha e lulëzimit, e cila mbështetet në ekspozimin ndaj dritës, ndikohet më pak nga ndryshimi i klimës. Kjo krijon një mospërputhje që mund të lë bletët me pak ushqim në fillim të pranverës.
5. Njerëzit kanë shfrytëzuar mjaltin e bletëve për mijëra vjet
Një pikturë shpelle në Spanjë, që mendohet të jetë 8 mijë vjet e vjetër, përshkruan një njeri që mbledh mjaltë nga një shkallë. Gjurmët e dyllit të bletës në qeramikë sugjerojnë gjithashtu që fermerët e hershëm i mbanin bletët 9 mijë vjet më parë. Mjalti është gjetur gjithashtu në varret e lashta egjiptiane.
Mjalti ka të ngjarë të ishte një trajtim i rrallë në një dietë prehistorike që kishte pak ushqime të ëmbla dhe mund të kishte pasur përdorime medicinale. Dylli i bletës mund të ishte përdorur për t’i bërë enët të papërshkueshme nga uji ose si ngjitës. Sot, mjalti mund të ofrojë shpresë të re në luftën kundër rezistencës ndaj antibiotikëve.
Ai përmban antibiotikë natyralë për të ndihmuar trupin të luftojë me infeksionin. Shkencëtarët janë duke punuar në mënyra për ta bërë substancën ngjitëse më të lehtë për t’u aplikuar në plagë dhe ajo mund të përdoret në kirurgji, zona lufte dhe shtëpitë tona./UBTNews
(Arjeta Ibishi, studente në Media dhe Komunikim në UBT)
Jennifer Lopez dhe fëmija i saj jo-binar (i papërcaktuar në gjini), Emme Maribel Muñiz, u fotografuan së bashku gjatë një dalje të veçantë në Broadway, ku morën pjesë në premierën e shfaqjes “Good Night, and Good Luck” (“Natën e mirë dhe fat të mirë”).
Të dy u shfaqën të veshur me elegancë në ngjyra të zeza. Jennifer kishte zgjedhur një fustan të gjatë të zi me dekolte të theksuar, ndërsa Emme veshi kostum të zi, një këmishë të bardhë e kravatë klasike, kombinim që reflektonte stilin personal dhe identitetin e tyre jo-binar.
Kjo nuk është hera e parë që nënë e fëmijë shfaqen në publik. Kohët e fundit, morën pjesë edhe në premierën e “Otello”, ku rolet kryesore i kishin Denzel Washington dhe Jake Gyllenhaal.
Pas kësaj mbrëmjeje, Lopez e përshkroi daljen me Emme në Instagram si “takimi më i mirë ndonjëherë”.
Sipas burimeve të Page Six, gjatë një daljeje të ngjashme, një fotograf iu afrua Emme-s, çka e shtyu Jennifer-in të reagojë në mënyrë mbrojtëse, tregues i lidhjes së fortë që ka me fëmijët. Ajo kishte deklaruar: “Është një dashuri e pakushtëzuar. E di që të gjithë ndihen kështu për fëmijët e tyre, por unë ndjej se ata janë vërtet të veçantë. Mezi pres të shoh çfarë do të arrijnë në jetë”.
Emme, e cila është një nga binjakët që Lopez ka me këngëtarin Marc Anthony, bëri të ditur para disa vitesh se identifikohet si jo-binar dhe përdor përemrat “they/them” – një vendim që Jennifer e ka mbështetur publikisht.
Fëmija i saj u bë i njohur më gjerësisht në vitin 2020, kur performoi me Lopez gjatë spektaklit të Super Bowl-it, duke interpretuar këngën “Let’s Get Loud”. e në qershor të 2022, gjatë një koncerti bamirësie në Los Angeles, Lopez e prezantoi Emme duke përdorur përemrat neutralë, duke përforcuar kështu mbështetjen publike për identitetin gjinor të Emme-s.
Kjo lidhje e fortë nënë-fëmijë vazhdon të jetë frymëzim për shumë njerëz që e ndjekin yllin botëror të muzikës dhe filmit – duke dëshmuar përkrahjen, pranimin dhe dashurinë e sinqertë pa kushte.
Elizabeth Hanks, vajza e Tom Hanks dhe gruas së parë, Samantha Lewis, ka folur për fëmijërinë e trazuar dhe marrëdhënien e ndërlikuar me nënën e saj në librin e saj të ri, The 10: A Memoir of Family And The Open Road.
Në një fragment të marrë nga People, autorja, e cila përdor emrin EA, shkruan se si prishja e martesës së prindërve të saj në 1985 i dha formë fëmijërisë së saj dhe viteve të hershme të vëllait të saj, Colin Hanks.
“Unë jam një fëmijë nga martesa e parë (jo e famshme). Kujtimet e mia të vetme që prindërit ishin në të njëjtin vend në të njëjtën kohë janë diplomimi i Kolinit dhe diplomimi im i shkollës së mesme,” fillon ajo.
Autorja 42-vjeçare shkruan se ka lindur në Burbank, por ka pak kujtime nga vitet e saj të hershme në Los Angeles, se nëna e saj u zhvendos me të, pa paralajmërim, gjashtë orë larg në Sacramento, menjëherë pas divorcit të saj nga ylli i “Forrest Gump”.
“U ra dakord për alimentacionin dhe unë do vizitoja babanë e njerkën time, së shpejti vëllezërit e mi më të vegjël, në fundjavë dhe në verë, por nga mosha 5 deri në 14 vjeç, vitet e mia ishin plot konfuzion, dhunë, privim dhe pa dashuri. Unë isha një vajzë Sacramento,” thotë ajo.
Megjithatë, gjërat ndryshuan “me kalimin e viteve” dhe shëndeti mendor i nënës së saj u përkeqësua.
“Oborri ishte aq plot me jashtëqitje qeni sa nuk mund të ecje rreth tij, shtëpia kumbonte tymin. Frigoriferi ishte bosh ose plot me ushqime të skaduara dhe nëna ime kalonte gjithnjë e më shumë kohë në shtratin e madh duke lexuar Biblën,” përshkruan ajo.
Elizabeth i’u referua një incidenti të dhunshëm që përjetoi. “Një natë, abuzimi emocional u shndërrua në abuzim fizik, dhe pas kësaj, u transferova në Los Angeles, pikërisht në mes të klasës së shtatë,” shpjegoi ajo.
Lewis, vdiq nga kanceri në mushkëri më 2002 në moshën 49-vjeçare dhe Elizabeth Hanks ishte vetëm 19 vjeç në atë kohë.
Lewis u takua me Hanks më 1970, të dy studionin teatër në Sacramento. Çifti kishte fëmijën e parë, Colin, në 1977 , u martuan një vit më vonë. Ata u bënë prindër për herë të dytë në vitin 1982, kur lindi Elizabeth.
Megjithatë, lumturia e tyre ishte jetëshkurtër dhe çifti u nda në vitin 1985. Divorci u finalizua dy vjet më vonë.
Departamenti i Drejtësisë i ka dhënë Mel Gibson të drejtën për të zotëruar sërish një armë pas një dënimi për dhunë në familje që ndodhi në vitin 2011.
Sipas mediave, prokurori i shtetit Pam Bondi miratoi rikthimin e të drejtës për të mbajtur armë aktorit së bashku me nëntë persona tjerë.
Gibson, i cili në janar u emërua “ambasador special” në Hollywood nga presidenti amerikan Donald Trump së bashku me Jon Voight dhe Sylvester Stallone, do të lejohet të zotërojë armë zjarri përsëri në varësi të ligjeve të shtetit.
Nga rruga, aktori jeton në Nevada, e cila i ndalon kriminelët të kenë armë, por meqenëse dënimi i tij ishte një kundërvajtje, e drejta për të pasur armë është rikthyer.
Debati mbi të drejtat e Gibson-it për armët ka tërhequr vëmendjen nga Departamenti i Drejtësisë dhe administrata Trump shkarkoi avokaten e faljes Elizabeth G. Oyer pasi ajo ngriti shqetësime për lejimin e aktorit të zotëronte armë zjarri.
“Kthimi i armëve te abuzuesit është një çështje serioze që, për mendimin tim, nuk është diçka që mund ta rekomandoj lehtë sepse ka pasoja reale që vijnë nga mbajtja e armëve të zjarrit për njerëzit që kanë një histori të dhunës në familje”, tha ajo në atë kohë.
Një zyrtar i lartë i Departamentit të Drejtësisë mohoi që shkarkimi i saj të kishte lidhje me debatin mbi të drejtat e Gibson-it për armë.
Departamenti i Drejtësisë njoftoi kohët e fundit rregullore të reja që rivendosin të drejtat e armëve për disa njerëz me dënime penale për sa kohë që ata kanë “fituar mundësinë” për të zotëruar përsëri një armë. Gibson nuk e kundërshtoi akuzën për kundërvajtje për rrahjen e ish të dashurës Oksana Grigorieva. Më pas, u dënua me 36 muaj shërbim prove dhe shërbim në komunitet dhe këshillim.
Më 4 prill të vitit 1922, lindi në Shkodër një nga figurat më të shquara të artit shqiptar, aktori Ndrek Shkjezi, i cili u bë i njohur dhe i vlerësuar nga publiku për galerinë e pasur dhe të gjerë të karaktereve që ai ka ndërtuar në skenë dhe ekran. Shkjezi do të mbahet mend si një nga ata artistë që i dhuroi artit shqiptar një interpretim të thellë dhe të paharrueshëm, duke lënë një shenjë të thellë në zemrat e atyre që e ndoqën.
Një nga momentet kulmore të karrierës së tij ishte bashkëthemelimi i Teatrit të Shtetit në vitin 1947, një ngjarje që shënoi fillimin e një periudhe të re për teatrin shqiptar. Ndrek Shkjezi ishte një nga shtyllat e këtij institucioni të rëndësishëm dhe vazhdoi të kontribuonte në këtë skenë me pasion dhe përkushtim deri në vitet ’80, duke krijuar një lidhje të pazgjidhshme mes tij dhe teatrit shqiptar. Ai ishte një ndër aktorët e parë që vuri gurët e themelit të kësaj skene, duke ndihmuar në ngritjen dhe konsolidimin e artit dramatik në vend.
Ndrek Shkjezi ishte i njohur edhe për rolet e tij në kinematografi, ku debutoi me rolin e tij të parë në filmin “Skënderbeu” të vitit 1953. Ky film, i cili është një nga klasikët e kinemasë shqiptare, shënoi një fillim të suksesshëm për Shkjezin në industrinë e filmit. Ai do të shfaqej më vonë në shumë nga filmat më të dashur të publikut shqiptar, ku interpretimi i tij i hollë i karaktereve u bë një markë e padiskutueshme e aftësive të tij. Mes filmave që ai luajti mund të përmendim: “Cuca e maleve”, “Prefekti”, “Një djalë dhe një vajzë”, “Radiostacioni”, “Shoku ynë Tili” dhe shumë të tjerë, të cilët kanë mbetur pjesë e trashëgimisë kulturore të Shqipërisë.
Vepra e Ndrek Shkjezit nuk ka ndalur kurrë, dhe ai ka vazhduar të interpretojë për shumë vite në teatër dhe film, duke luajtur role të pasura dhe të ndërlikuara, që e bënin të mundur që ai të shpaloste me mjeshtëri çdo dimension të shpirtit njerëzor. Ai luajti në një gamë të gjerë personazhesh, nga të fuqishmit e shoqërisë deri te karakteret e thjeshta e të ndjeshme, dhe çdoherë ka sjellë në jetë një interpretim të ri dhe të papërsëritshëm.
Një ndër arritjet më të rëndësishme për Ndrek Shkjezin ishte shpallja e tij “Artist i Merituar” në vitin 1989, si dhe marrja e Urdhrit “Naim Frashëri” për meritat e tij artistike. Ky titull ishte një mirënjohje për kontributin e tij të jashtëzakonshëm në artin skenik dhe kinematografik shqiptar.
Ndër rolet e tij më të njohura, mund të përmendim pjesëmarrjen e tij në filma dhe drama të tilla si: “Skënderbeu” (1953), “I çuditshmi” (1957), “Gratë gazmore të Uindsorit” (1959), “Trimi i mirë me shokë shumë” (1961), “Zonja e Bujtinës” (1962), “Plagë të vjetra” (1968), “Mëngjese lufte” (1971), “Përmbytja e madhe” (1977), “Shoku ynë Tili” (1981), “Fejesa e Blertës” (1984), “Vendimi” (1985), “Dhe vjen një ditë” (1986), “Telefoni i një mëngjesi” (1987), dhe shumë të tjerë.
Aktori Ndrek Shkjezi u nda nga jeta në vitin 2000, duke lënë pas një trashëgimi të pasur dhe të paharrueshme, si një nga figura më të rëndësishme të artit shqiptar. Interpretime të tij do të mbeten gjithmonë pjesë e artit dhe kulturës shqiptare, duke frymëzuar breza të tërë të aktorëve dhe dashamirësve të teatrit dhe filmit.
Me kalimin e kohës, emri i Ndrek Shkjezit do të mbetet gjithmonë i lidhur ngushtë me emrin e Teatrit të Shtetit dhe me gjithë historinë e zhvillimit të artit të skenës dhe kinemasë në Shqipëri. Ai ka ndihmuar që tradita e artit të jetë e pasur dhe e larmishme, dhe pa dyshim, është një ndër emrat më të mëdhenj të kulturës shqiptare./UBTNews/