Kulturë

Pesë fakte befasuese për bletët në Ditën Botërore të Bletës

Published

on

Ka shumë gjëra që do t’ju bëjnë t’i doni edhe më shumë bletët. Ato janë thelbësore për rritjen e shumë ushqimeve të preferuara dhe më të shëndetshme, ndërsa lëvizin polenin nga bima në bimë, duke polenuar më shumë se njëqind fruta dhe perime duke përfshirë luleshtrydhet, patatet dhe mollët.

Fatkeqësisht, shumë lloje bletësh janë nën kërcënim si rezultat i ndryshimeve në përdorimin e tokës, pesticideve, bujqësisë intensive dhe ndryshimit të klimës – por ka hapa që mund të ndërmerrni për t’i ndihmuar ato.

Për nder të Ditës Botërore të Bletës më 20 maj, këtu janë pesë gjëra të habitshme që mund të mos i dini për pjalmuesit që punojnë shumë.

1. Bletët komunikojnë dhe marrin vendime duke vallëzuar

Kur një bletë zbulon dhe inspekton një fole të re, ajo përdor një vallëzim për të reklamuar dhe debatuar mbi meritat e saj. Nëse një bletë tjetër përplaset në një bletë që kërcen, ajo do të shkojë për të inspektuar vendin dhe nëse i pëlqen, edhe ajo do të tundet.

Përfundimisht, dinamika e vallëzimit të tundjes bën që rreth 20 deri në 30 bletë të bien dakord për vendin më të mirë të folesë dhe ata i komunikojnë vendimin e tyre pjesës tjetër të tufës duke lëshuar tinguj të lartë dhe duke gumëzhitur krahët midis bletëve të tjera.

2. Bletët mund të përdorin mjete

Bletët në Vietnam dhe pjesë të tjera të Azisë kërcënohen nga speciet grabitqare që sulmojnë kolonitë e bletëve, duke vrarë të rriturit që mbrojnë folenë dhe duke prerë bletët e reja. Në veçanti, speciet e pangopura Vespa janë të afta të zhdukin një zgjua bletësh brenda disa orësh.

Për të shmangur sulme të tilla, bletët janë vërejtur duke mbledhur jashtëqitje të freskëta të kafshëve dhe duke e vendosur atë rreth hyrjes në zgjua të tyre. Studiuesit, e quajnë atë “njollë fekale”. Ekipi i studimit beson se ajo largon brirët grabitqare nga foleja duke zvogëluar kohën që harqet kalojnë duke u përpjekur të shkelin folenë.

“Njollosja shënon raportin e parë të bletëve të mjaltit të çdo specie që kërkojnë ushqime për materiale që nuk rrjedhin nga bimë ose lëngje me bazë uji. Ishte gjithashtu shembulli i parë i qartë i bletëve të mjaltit që përdorin një mjet në natyrë”, tha studimi.

3. Jashtëqitja e bletëve gati se shkaktoi një konfrontim gjatë Luftës së Ftohtë

Në vitet 1980, “shiu i verdhë” – njolla të vogla të verdha të gjetura në gjethet e xhunglës në Laos dhe Kamboxhia – mendohej se ishin mbetja e armëve kimike. Refugjatët thanë se shiu i verdhë shkaktoi sëmundje dhe vdekje. Dyshimet i shtynë Shtetet e Bashkuara të akuzojnë ish-Bashkimin Sovjetik dhe aleatët e tij për luftë kimike.

Ekspertët e bletëve më vonë zbuluan se pikat e verdha ishin jashtëqitje nga tufat masive të bletëve të egra.

4. Grerëzat bëhen të vrazhda në mungesë të polenit

Bimët prodhojnë lule verbuese të ngarkuara me nektar për të tërhequr pjalmuesit, por çfarë duhet të bëjë një grerëz e paduruar dhe e uritur kur ato lule nuk kanë çelur ende?

Kur ka mungesë poleni, bletët dëmtojnë gjethet e domates dhe mustardës në një mënyrë unike që rezultoi në lulëzimin e bimës deri në 30 ditë më herë, zbuluan shkencëtarët në Zvicër dhe Francë. Për bletët, poleni është një burim proteine ​​që u duhet për të rritur të vegjlit e tyre.

Sidoqoftë, temperaturat më të ngrohta si rezultat i krizës së klimës do të thotë që bletët po zgjohen më herët pas letargjisë për dimrin për të gjetur lulet që u duhen për ushqim nuk kanë çelur ende. Koha e lulëzimit, e cila mbështetet në ekspozimin ndaj dritës, ndikohet më pak nga ndryshimi i klimës. Kjo krijon një mospërputhje që mund të lë bletët me pak ushqim në fillim të pranverës.

5. Njerëzit kanë shfrytëzuar mjaltin e bletëve për mijëra vjet

Një pikturë shpelle në Spanjë, që mendohet të jetë 8 mijë vjet e vjetër, përshkruan një njeri që mbledh mjaltë nga një shkallë. Gjurmët e dyllit të bletës në qeramikë sugjerojnë gjithashtu që fermerët e hershëm i mbanin bletët 9 mijë vjet më parë. Mjalti është gjetur gjithashtu në varret e lashta egjiptiane.

Mjalti ka të ngjarë të ishte një trajtim i rrallë në një dietë prehistorike që kishte pak ushqime të ëmbla dhe mund të kishte pasur përdorime medicinale. Dylli i bletës mund të ishte përdorur për t’i bërë enët të papërshkueshme nga uji ose si ngjitës. Sot, mjalti mund të ofrojë shpresë të re në luftën kundër rezistencës ndaj antibiotikëve.

Ai përmban antibiotikë natyralë për të ndihmuar trupin të luftojë me infeksionin. Shkencëtarët janë duke punuar në mënyra për ta bërë substancën ngjitëse më të lehtë për t’u aplikuar në plagë dhe ajo mund të përdoret në kirurgji, zona lufte dhe shtëpitë tona./UBTNews

(Arjeta Ibishi, studente në Media dhe Komunikim në UBT)

Kulturë

Armata prezanton filmat më të mirë evropianë të metrazhit të gjatë

Published

on

Armata i është bashkuar edhe këtë vit iniciativës për promovimin e filmave evropianë, në kuadër të partneritetit me @europeanfilmacademy.

Nga nëntori deri në janar, do të shfaqen filma të metrazhit të gjatë evropian, si pjesë e European Award Season dhe Lux Audience Award.

Filmi i radhës që do të prezantohet është “Jeanne Dielman, 23 quai du Commerce, 1080 Bruxelles” i regjisores Chantal Akerman, i vitit 1976. Shfaqja është planifikuar për më 10 dhjetor, duke filluar nga ora 19:00.

Ky film ndjek tre ditë nga jeta e përditshme e Jeanne Dielman, një gruaje të ve, që jeton me djalin e saj adoleshent në Bruksel.

Me një ritëm të ngadaltë dhe rigoroz, filmi dokumenton rutinën e saj të shtëpisë: gatimin, pastrimin, pazarin dhe ritualet e përditshme.

Për të përballuar financat, Jeanne pranon klientë në shtëpi dhe kryen marrëdhënie seksuale kundrejt pagesës.

Me kalimin e ditëve, një çarje e ngadaltë fillon të shfaqet në rutinën e saj perfekte, dhe veprime të vogla jashtë zakonshmërisë tregojnë shpërbërjen e kontrollit të saj emocional. Kulmi i tensionit shpërthen në një akt të papritur që prish qetësinë e saj të jashtme.

Filmi trajton tema të rëndësishme si puna e papaguar e grave, monotoninë urbane, presionin social mbi feminitetin dhe izolimin psikologjik. Në vitin 2022, revista Sight & Sound e renditi këtë film në vendin e parë të listës së 100 filmave më të mirë të të gjitha kohërave.

Chantal Akerman (1950–2015) ishte regjisore, skenariste dhe artiste belge, një nga zërat më të rëndësishëm të kinemasë eksperimentale.

E lindur në Bruksel në një familje hebreje polake, ku nëna e saj ishte mbijetuar e Auschwitz-it, kjo përvojë ndikoi në temat e shumë filmave të saj, duke përfshirë motivet e traumës, shtegtimit dhe identitetit. /A.Z/UBT News/

Continue Reading

Kulturë

Shqiptarja e vogël pushton Italinë, Emma Dakoli fituese e Zecchino d’Oro

Published

on

Ajo është nëntë vjeçe, jeton në Monza me prindërit dhe motrën e saj të vogël Mia, dhe ëndërron të bëhet “piktore, stiliste mode”, por mbi të gjitha, do të donte të bëhej këngëtare, dhe tashmë është në rrugën e duhur për ta arritur këtë.

Shqiptarja Emma Dakoli është fituesja e edicionit 2025 të Zecchino d’Oro, konkursit historik të këngës kushtuar fëmijëve.

E shoqëruar nga Piccolo Coro dell’Antoniano me regji nga Margherita Gamberini, vajza e vogël këndoi “Ci pensa il vento” në skenën e Antonianos në Bolonja (teksti nga Francesco Marruncheddu dhe Lodovico Saccol, muzika nga Lodovico Saccol), kushtuar temave të shpresës dhe paqes, të cilat janë më aktuale se kurrë.

“Edhe pse nuk mund ta shihni, era bën kaq shumë gjëra për ne. Than rrobat e varura dhe lotët në fytyrat tona, kthen faqet e librave, sjell polen dhe këngë”, këndoi artistja e vogël. “Dhe ndonjëherë, nëse ndalesh për të dëgjuar, do të ndjesh paqen që fryn përtej kufijve, ndërsa flamuj me shumë ngjyra valëviten në qiell”.

Një këngë që Emmës i pëlqeu shumë sepse “në fillim bëhet fjalë për një vajzë të vogël që mërzitet sepse nuk është verë dhe nuk mund të notojë më në det”, shpjegon ajo, “Por pastaj vjen gjyshja e saj dhe i shpjegon gjithçka që mund të bëjë era”.

Kënga u vlerësua në fund të finales, u transmetua drejtpërdrejt në Rai Uno dhe u prezantua nga drejtori artistik Carlo Conti.

“Kur u zgjodh si soliste për Zecchino d’Oro të 68-të, vajza ime Emma përmbushi një nga ëndrrat e saj më të mëdha”, shkroi babai i saj Flori disa ditë më parë në grupin e Facebook-ut ‘Monza Info’. “Është një vajzë e vogël nga Monza. Nëse mundeni, ndiqeni dhe bëni tifo për të”.

Bashkëqytetarët e këngëtares nuk u kursyen: fitorja e Emmës u përshëndet me dhjetëra komente entuziaste.

“Çfarë emocionesh. Këtu në shtëpi kemi brohoritur me ju, na dëgjuan edhe fqinjët” shkroi dikush. Një tjetër përdoruese ia kthen: “Urime Emma, ky është vetëm fillimi i një karriere të jashtëzakonshme, vazhdo ta bësh zërin tënd të shkëlqejë”. Ka edhe nga ata që sigurojnë se “e kuptova që do të fitonte që kur e dëgjova. Kënga është shumë e bukur dhe ajo është fantastike. E ka merituar”.

Në videomesazhin e prezantimit, të publikuar në kanalet sociale të Zecchino d’Oro para garës, Emma shpjegoi se “kafsha ime e preferuar është macja sepse është shumë e lezetshme dhe ushqimi im i preferuar janë lazanjat. Kam një motër të vogël pesëvjeçare që quhet Mia dhe në kohën e lirë pas shkollës luaj gjithmonë me të dhe me shoqet e mia”.

Për ta mbështetur atë nga shtëpia ishte edhe i gjithë Piccolo Coro MiMiSol i Monzas, ku vajza ushqen pasionin e saj për këngën: “Dhe jemi në tre. Pas Sara Maria Corrado dhe Diana Giorcelli, Emma Dakoli është fëmija i tretë i korit MiMiSol që fluturon drejt Zecchino d’Oro – shkruhej në postimin e shpërndarë në Facebook para se e vogla të niste aventurën e saj.

Një arritje që dëshmon seriozitetin dhe suksesin e shoqatës sonë, që vazhdon t’i udhëheqë të rinjtë drejt sukseseve të mëdha”.

Për korin e Monzas, ky ka qenë “një vit galaktik në çdo kuptim: jemi futur në koralet e Galassia dell’Antoniano, për herë të parë koristët tanë kanë mundur të dëgjojnë dhe të votojnë këngët duke shprehur mendimin e tyre dhe ndonjëherë kanë qenë të rreptë kanë festuar dje nga MiMiSol – Dhe në fund të puntatës, Zecchino d’Oro u fitua nga kënga e kënduar nga mikja jonë e aventurave muzikore Emma, autore e një interpretimi të mrekullueshëm”.

E intervistuar nga stafi i konkursit muzikor, ylli i vogël kishte bërë pak ditë më parë një apel: “Do të doja shumë një qen ose një mace, por mami nuk ma lejon, ndaj do të më mjaftonte edhe një hardhucë e vogël. Mami, të lutem, a ma dhuron një qen ose një mace?”. Kush e di nëse pas kësaj performance në Antoniano dëshira e saj do të realizohet. Ndërkohë ajo vazhdon të ëndërrojë: “Për ta ndryshuar botën, do të më pëlqente të kisha fuqinë e ujit. Do të duhej për t’u ushqyer dhe pastaj për t’u larë kur të doje, sepse mund të krijoje një det ku të notoje edhe në dimër. Dhe pastaj do të mund t’i ndihmoja zjarrfikësit me ujin”./La Repubblica/

 

Continue Reading

Kulturë

Galeria e Artit prezanton ekspozitën ‘Qoftë e shëndetshme dora që krijon’

Published

on

Në Galerinë e Artit Tiranë është hapur ekspozita “Qoftë e shëndetshme dora që krijon”, një udhëtim vizual që bashkon fijet, dritat dhe trashëgiminë e lashtë të endjes me qasjet bashkëkohore artistike.

Ekspozita filloi më 19 nëntor 2025 dhe do të qëndrojë e hapur për publikun deri më 20 janar 2026.

 Ky projekt prezanton një ndërthurje të harmonishme mes traditës dhe modernitetit, duke treguar sesi teknikat e lashta të punës me dorë mund të rilindin në forma artistike bashkëkohore.

Instalacionet, kompozimet me dritë dhe veprat artizanale krijojnë një hapësirë të pasur simbolikash, ku vizitorët mund të zbulojnë histori që udhëtojnë përtej brezave dhe kulturave.

“Qoftë e shëndetshme dora që krijon” vendos në qendër mjeshtërinë dhe identitetin kulturor, duke kthyer galerinë në një vend reflektimi mbi bukurinë e traditave që vazhdojnë të frymëzojnë artin modern.

Galeria e Artit Tiranë është e hapur çdo ditë, nga ora 09:00 deri në 19:00, duke ofruar mundësinë për të eksploruar lirshëm këtë botë të ndërtuar me delikatesë, kreativitet dhe shpirt artistik. /A.Z/UBT News/

Continue Reading

Kulturë

’Det i thellë blu’ nga Terence Rattigan tërheq artdashësit në Teatrin Kombëtar

Published

on

Drama “Det i thellë blu” e Terence Rattigan, në skenë nga regjisorja Rovena Lule Kuka, u shfaq mbrëmjen e sotme në Teatrin Kombëtar.

Artdashësit kryeqytetas mirëpritën performancën e shkëlqyer të aktorëve, në këtë vepër rrëqethëse që trajton dashurinë e pamundur dhe humbjen personale.

Në dramë luajnë aktorë të njohur të skenës shqiptare, përfshirë: Olta Daku, Alfred Trebicka, Igli Zarka, Neritan Liçaj, Anila Bisha, Donald Shehu, Niada Saliasi dhe Florian Agalliu.

Me një ndjeshmëri të thellë psikologjike, drama portretizon një grua të ndarë mes pasionit të njëanshëm dhe realitetit të hidhur të vetmisë.

Ester, gruaja e një gjyqtari të respektuar, braktis gjithçka për dashurinë e një piloti të ri. Por pasioni shndërrohet në dëshpërim dhe e përplas me realitetin e jetës, dashurisë dhe vetvetes.

Pas suksesit të shfaqjeve më 28, 29 dhe 30 nëntor, “Det i thellë blu” do të vijojë deri më 7 dhjetor.

Kjo vepër mbetet një nga dramat më të fuqishme të Terence Rattigan, duke ofruar një udhëtim emocional në thellësitë e shpirtit njerëzor. /A.Z/UBT News/

Continue Reading

Të kërkuara