Kulturë
Pesë fakte befasuese për bletët në Ditën Botërore të Bletës
Published
3 years agoon
By
Betim GashiKa shumë gjëra që do t’ju bëjnë t’i doni edhe më shumë bletët. Ato janë thelbësore për rritjen e shumë ushqimeve të preferuara dhe më të shëndetshme, ndërsa lëvizin polenin nga bima në bimë, duke polenuar më shumë se njëqind fruta dhe perime duke përfshirë luleshtrydhet, patatet dhe mollët.
Fatkeqësisht, shumë lloje bletësh janë nën kërcënim si rezultat i ndryshimeve në përdorimin e tokës, pesticideve, bujqësisë intensive dhe ndryshimit të klimës – por ka hapa që mund të ndërmerrni për t’i ndihmuar ato.
Për nder të Ditës Botërore të Bletës më 20 maj, këtu janë pesë gjëra të habitshme që mund të mos i dini për pjalmuesit që punojnë shumë.
1. Bletët komunikojnë dhe marrin vendime duke vallëzuar
Kur një bletë zbulon dhe inspekton një fole të re, ajo përdor një vallëzim për të reklamuar dhe debatuar mbi meritat e saj. Nëse një bletë tjetër përplaset në një bletë që kërcen, ajo do të shkojë për të inspektuar vendin dhe nëse i pëlqen, edhe ajo do të tundet.
Përfundimisht, dinamika e vallëzimit të tundjes bën që rreth 20 deri në 30 bletë të bien dakord për vendin më të mirë të folesë dhe ata i komunikojnë vendimin e tyre pjesës tjetër të tufës duke lëshuar tinguj të lartë dhe duke gumëzhitur krahët midis bletëve të tjera.
2. Bletët mund të përdorin mjete
Bletët në Vietnam dhe pjesë të tjera të Azisë kërcënohen nga speciet grabitqare që sulmojnë kolonitë e bletëve, duke vrarë të rriturit që mbrojnë folenë dhe duke prerë bletët e reja. Në veçanti, speciet e pangopura Vespa janë të afta të zhdukin një zgjua bletësh brenda disa orësh.
Për të shmangur sulme të tilla, bletët janë vërejtur duke mbledhur jashtëqitje të freskëta të kafshëve dhe duke e vendosur atë rreth hyrjes në zgjua të tyre. Studiuesit, e quajnë atë “njollë fekale”. Ekipi i studimit beson se ajo largon brirët grabitqare nga foleja duke zvogëluar kohën që harqet kalojnë duke u përpjekur të shkelin folenë.
“Njollosja shënon raportin e parë të bletëve të mjaltit të çdo specie që kërkojnë ushqime për materiale që nuk rrjedhin nga bimë ose lëngje me bazë uji. Ishte gjithashtu shembulli i parë i qartë i bletëve të mjaltit që përdorin një mjet në natyrë”, tha studimi.
3. Jashtëqitja e bletëve gati se shkaktoi një konfrontim gjatë Luftës së Ftohtë
Në vitet 1980, “shiu i verdhë” – njolla të vogla të verdha të gjetura në gjethet e xhunglës në Laos dhe Kamboxhia – mendohej se ishin mbetja e armëve kimike. Refugjatët thanë se shiu i verdhë shkaktoi sëmundje dhe vdekje. Dyshimet i shtynë Shtetet e Bashkuara të akuzojnë ish-Bashkimin Sovjetik dhe aleatët e tij për luftë kimike.
Ekspertët e bletëve më vonë zbuluan se pikat e verdha ishin jashtëqitje nga tufat masive të bletëve të egra.
4. Grerëzat bëhen të vrazhda në mungesë të polenit
Bimët prodhojnë lule verbuese të ngarkuara me nektar për të tërhequr pjalmuesit, por çfarë duhet të bëjë një grerëz e paduruar dhe e uritur kur ato lule nuk kanë çelur ende?
Kur ka mungesë poleni, bletët dëmtojnë gjethet e domates dhe mustardës në një mënyrë unike që rezultoi në lulëzimin e bimës deri në 30 ditë më herë, zbuluan shkencëtarët në Zvicër dhe Francë. Për bletët, poleni është një burim proteine që u duhet për të rritur të vegjlit e tyre.
Sidoqoftë, temperaturat më të ngrohta si rezultat i krizës së klimës do të thotë që bletët po zgjohen më herët pas letargjisë për dimrin për të gjetur lulet që u duhen për ushqim nuk kanë çelur ende. Koha e lulëzimit, e cila mbështetet në ekspozimin ndaj dritës, ndikohet më pak nga ndryshimi i klimës. Kjo krijon një mospërputhje që mund të lë bletët me pak ushqim në fillim të pranverës.
5. Njerëzit kanë shfrytëzuar mjaltin e bletëve për mijëra vjet
Një pikturë shpelle në Spanjë, që mendohet të jetë 8 mijë vjet e vjetër, përshkruan një njeri që mbledh mjaltë nga një shkallë. Gjurmët e dyllit të bletës në qeramikë sugjerojnë gjithashtu që fermerët e hershëm i mbanin bletët 9 mijë vjet më parë. Mjalti është gjetur gjithashtu në varret e lashta egjiptiane.
Mjalti ka të ngjarë të ishte një trajtim i rrallë në një dietë prehistorike që kishte pak ushqime të ëmbla dhe mund të kishte pasur përdorime medicinale. Dylli i bletës mund të ishte përdorur për t’i bërë enët të papërshkueshme nga uji ose si ngjitës. Sot, mjalti mund të ofrojë shpresë të re në luftën kundër rezistencës ndaj antibiotikëve.
Ai përmban antibiotikë natyralë për të ndihmuar trupin të luftojë me infeksionin. Shkencëtarët janë duke punuar në mënyra për ta bërë substancën ngjitëse më të lehtë për t’u aplikuar në plagë dhe ajo mund të përdoret në kirurgji, zona lufte dhe shtëpitë tona./UBTNews
(Arjeta Ibishi, studente në Media dhe Komunikim në UBT)
Kulturë
Urtësia e pajtimtarit: Një kapitull i shkruar nga Anton Çetta!
Published
12 hours agoon
November 4, 2024By
UBT NEWSAnton Çetta, njëri nga veprimtarët më të shquar shqiptar në fushën e pajtimit të gjaqeve, ka lënë një trashëgimi të vyer në historinë e kulturës dhe shoqërisë shqiptare. Sot, më 4 nëntor, shënohet 29-vjetori i vdekjes së tij, një rast për të reflektuar mbi ndikimin e tij të thellë dhe përkushtimin e jashtëzakonshëm që ka treguar gjatë jetës së tij.
Anton Çetta njihej për urtësinë e tij të pazakontë dhe për punën e palodhur në mbledhjen e folklorit shqiptar, duke kontribuar në ruajtjen dhe promovimin e traditave kulturore. Megjithatë, kontributi më i rëndësishëm i tij mbetet angazhimi në Lëvizjen e pajtimit të gjaqeve, e cila mori hov në fillim të viteve ’90, në një kohë kur shoqëria shqiptare përballeshin me pasojat e një historie të gjatë të konflikteve dhe hasmërisë.
Kjo lëvizje, e cila kishte për qëllim të pajtonte armiqësitë mes shqiptarëve, u udhëhoq nga ai si një figurë e respektuar dhe e njohur, e cila mundi të bashkonte studentët dhe intelektualët e kohës në një përpjekje të përbashkët për paqe dhe harmonizim. Pjesëmarrësit në këtë lëvizje e shihnin Çettën si një udhëheqës të natyrshëm, i cili me mençuri dhe ndjeshmëri promovonte dialogun dhe mirëkuptimin.
Përmes punës së tij, ai krijoi një platformë që ndihmoi në uljen e tensioneve dhe rikthimin e besimit mes komuniteteve, duke e bërë të mundur që shumë familje të pajtoheshin pas viteve të ndarjeve dhe konfliktit. Veprimtaria e Anton Çettës përfaqëson një mesazh të fuqishëm për domosdoshmërinë e dialogut dhe pajtimit në shoqëri, një mësim që vazhdon të jetë aktual edhe sot.
Me kalimin e viteve, kujtimi i tij është ruajtur dhe është bërë simbol i përpjekjeve për paqe dhe bashkëjetesë, duke u shndërruar në një figurë të rëndësishme në historinë e shqiptarëve. Në këtë përvjetor, është e rëndësishme të nderojmë kontributin e tij dhe të vazhdojmë të ndjekim rrugën e paqes dhe harmoni./UBTNews/
Kulturë
Tryezë shkencore ndërkombëtare “Shqipja midis gjuhëve indoeuropiane, origjina dhe lashtësia e saj”
Published
12 hours agoon
November 4, 2024By
UBT NEWSAkademia e Shkencave e Shqipërisë, në bashkëpunim me Institutin e Gjuhësisë Krahasuese dhe Indoeuropiane, si dhe Institutin e Albanologjisë pranë Universitetit “Ludwig Maximilian” të Mynihut, organizoi tryezën shkencore ndërkombëtare me temë “Shqipja midis gjuhëve indoeuropiane, origjina dhe lashtësia e saj”. Ky eveniment do të zhvillohet gjatë dy ditëve, më 4 dhe 5 nëntor, dhe do të përfshijë referime nga mbi 25 studiues nga Shqipëria dhe vendet e tjera të botës.
Veprimtaria u çel nga Kryetari i Akademisë së Shkencave, akademik Skënder Gjinushi, i cili shprehu mirënjohjen për pjesëmarrësit dhe theksoi rëndësinë e këtij takimi në kontekstin e avancimit të studimeve gjuhësore.
Tryeza shkencore ka si objektiv shqyrtimin e arritjeve më të fundit në fushën e gjuhësisë indoeuropiane, të mbështetura në metoda të kombinuara ndërdisiplinore. Në qendër të diskutimeve do të jetë artikulli i botuar në revistën prestigjioze “Science” nga profesor Paul Heggarty dhe 33 bashkautorë, i cili, duke u mbështetur në të dhënat e gjuhësisë historike-krahasuese, arrin në përfundimin se origjina e gjuhës së përbashkët indoeuropiane daton rreth 8100 vjet më parë, me një degëzim që nisi rreth 1000 vjet më vonë.
Studimi përfshin gjithashtu gjuhën shqipe dhe variantet e saj: variantin standard, gegërishten dhe arbërishten. Analizat krahasuese dhe statistikore tregojnë se shqipja ka patur një shkëputje të hershme rreth 6000 vjet më parë, çka do të diskutohet gjerësisht në konferencë. Pritet që referuesi kryesor të theksojë ndarjen e hershme të shqipes dhe kalimin e paraardhësve të shqiptarëve në lëvizjen lindje-perëndim drejt Gadishullit ballkanik, në vend që në degëzimin verior përmes stepës.
Akad. Gjinushi, në fjalën e tij, theksoi se kjo tryezë është një hap përpara në vazhdën e arritjeve të Kuvendit të Dytë të Studimeve Albanologjike, i organizuar në Tiranë tri vjet më parë. Ai përmendi se studimi i Heggarty-t dhe bashkautorëve ka ngjallur një interes të madh, jo vetëm në mesin e dijetarëve albanologë, por në të gjithë komunitetin akademik, duke sjellë në vëmendje rëndësinë e identifikimit të origjinës së gjuhës shqipe.
“Popujt janë të ndjeshëm ndaj origjinës dhe identitetit të tyre. Çfarë po konfirmohet nga studimet e reja jo vetëm që nuk bie ndesh me arritjet e indoeuropeistikës, por e forcon, e saktëson dhe e pasuron atë,” tha akademiku Gjinushi.
Ky takim shkencor pritet të prodhojë diskutime të frytshme dhe konkluzione që do të ndihmojnë në avancimin e njohurive mbi gjuhën shqipe dhe vendin e saj midis gjuhëve indoeuropiane./ATSH/
Kulturë
Quincy Jones, titani i muzikës vdes në moshën 91-vjeçare!
Published
15 hours agoon
November 4, 2024By
UBT NEWSQuincy Jones, titani i muzikës dhe një prej figurave më të shquara të industrisë muzikore, ndërron jetë në moshën 91-vjeçare, duke lënë pas një trashëgimi të paimagjinueshme. Vdekja e tij, e konfirmuar nga agjencia e lajmeve AP, ndodhi në mbrëmjen e 3 nëntorit, në shtëpinë e tij në Bel Air, Los Angeles, ku ishte rrethuar nga familja e tij.
Një kompozitor dhe producent i jashtëzakonshëm, Jones kishte një ndikim të thellë në muzikën amerikane, duke bashkëpunuar me legjenda si Michael Jackson, Frank Sinatra dhe Ray Charles. Ai ishte një nga të parët që sfidoi barrierat racore në Hollivud, duke krijuar një katalog muzikor që përfshin disa nga momentet më të ndritshme të muzikës dhe artit.
Në kulmin e karrierës së tij, Jones prodhoi albumin historik “Thriller”, i cili shiti më shumë se 20 milion kopje vetëm në vitin 1983 dhe u shpall si albumi më i shitur i të gjitha kohërave. Ai, me shkathtësinë dhe imagjinatën e tij, ndihmoi në shfaqjen e talentit të Michael Jackson, transformuar atë nga një yll fëmije në “Mbretin e Pop-it”. Këngë si “Billie Jean” dhe “Don’t Stop ‘Til You Get Enough” tregojnë gamën e tij të gjerë muzikore, duke përfshirë disko, funk, rock, pop, R&B dhe ndikime xhazore.
Jones gjithashtu ishte një maestro në kompozimin e kolonave zanore për filma të njohur, si “Roots” dhe “In the Heat of the Night”. Ai organizoi festën e parë inaugurale për ish-presidentin Bill Clinton dhe mbikëqyri regjistrimin e yjeve të “We Are the World”, një këngë bamirësie e vitit 1985 për lehtësimin e urisë në Afrikë.
Përveç arritjeve të tij artistike, Jones ishte një njeri i njohur dhe i respektuar, duke mbajtur miqësi me presidentë, liderë të huaj, yje të filmit dhe muzikantë. Karriera e tij filloi kur disqet luheshin ende, dhe për dekada me radhë, emri i tij ishte një sinonim i cilësisë dhe inovacionit në muzikë.
Vdekja e Quincy Jones do të lë një boshllëk të thellë në botën e muzikës, por trashëgimia e tij do të vazhdojë të jetojë përmes veprave dhe ndikimit të tij në artistët e rinj që do të ndjekin rrugën e tij./UBTNews/
Lifestyle
Provoni këtë dietë dhe luftoni rrudhat e plakjes
Published
16 hours agoon
November 4, 2024Cdo herë e më shumë jemi në kërkim të diçkaje më të bukur sesa që e kemi, me pak fjalë të kalojmë në perfeksion sepse ajo na jep një ndjenjë sigurie dhe madje na bën të qëndrojmë të freskët, të shtrënguar, pa rrudha dhe ndoshta me fytyrë të relaksuar e trup të tonifikuar.
Me kalimin e viteve, trupi fiziologjikisht çohet drejt moshës e humbet tonin dhe elasticitetin, lëkura rrudhet e prodhimi i kolagjenit bjen pas moshës 30 vjeçare.
Artikulli i mëposhtëm zbulon dietën kundër plakjes me një menu tipike javore.
Si fillim po ju tregojmë se janë disa faktorë që ndikojnë në organizëm, krahas moshës, duhet pasur parasysh dhe variabla tjerë, si stresi, pirja e duhanit, abuzimi me alkoolin apo përdorimi i drogës. Të flesh pak dhe të ushehesh keq është dhe një nga faktorët.
Për të luftuar plakjen duhet të ndjekim një dietë të pasur me vitamina, antioksidantë e kripëra minerale, është e rëndësishme të pini sasinë e duhur të ujit të mjaftueshëm, të paktën 1 litër e gjysmë ose dy në ditë. Nëse dëshironi, mund të merrni edhe çajra bimorë.
Ndër frutat preferojmë ato ë pasura me antioksidantë dhe vitamina, nuk duhen anashkaluar ato të pasura me vitaminë C si kivi dhe agrumet.
Avokado gjithashtu bëri mirë dhe më pas bananet, frutat e thata dhe ushqimet e pasura me beta-karoten si karotat, kajsitë, pjeshkët.
DIETA:
Për mëngjes një çaj jeshil dhe një kos me pak yndyrë, një frut sezonal dhe 10 gramë fara liri.
Në gjatë paradites një grusht boronica ose fruta, një grusht arra ose 10 kokrra bajame dhe një çaj bimor pa sheqer.
Për drekë , një pjatë me makarona integrale të mbushura me perime, të alternuara me bishtajore ose drithëra si oriz dhe perime.
Si meze të lehtë , një kos, një frut si kivi ose një agrume dhe një çaj.
Për darkë , perime të stinës dhe një peshk në furrë ose mish i bardhë i pjekur në skarë. /UBT News/
Kryeministri britanik: Do të shkatërrojmë bandat e kontrabandës së njerëzve
Lavrov: Të hapur për dialog me Perëndimin
Google Messages po përparon, ja tre ndryshimet e radhës!
Ish-kryeinspektori i AKI-së, Burim Ramadani, zhvilloi në UBT një ligjëratë tematike me studentët për Sigurinë Nacionale
Gërvalla për zgjedhjet në SHBA: Nuk shoh sinjal për ndryshim të mbështetjes për Kosovën
Çfarë tregon ngjyra e syve për personalitetin tuaj?
Urtësia e pajtimtarit: Një kapitull i shkruar nga Anton Çetta!
Gjermania i bën thirrje Izraelit të rrisë aksesin e ndihmave në Gazën veriore
Tryezë shkencore ndërkombëtare “Shqipja midis gjuhëve indoeuropiane, origjina dhe lashtësia e saj”
Të kërkuara
-
Lajmet3 months ago
Mbyllet olimpiada e Parisit 2024- Kurora e sportit i përket Amerikës
-
Lajmet3 months ago
Zgjedh Menaxhment, Biznes dhe Ekonomi në UBT – Ferizaj dhe bëhuni liderët e së ardhmes
-
Lajmet2 months ago
Kurti: Përdhunimi është mjeti që përdori Serbia në Kosovë në mënyrë që të lë pasoja të përhershme në familje
-
Kulturë1 month ago
Marigona Ferati, profesoresha e UBT-së, zëri i artit në jurinë ndërkombëtare në festivalin e teatrove në Oman