Lajmet

Pasojat ekonomike të paqes në Ukrainë

Ende është herët për ta kuptuar se si mund të sigurohet stabiliteti, prosperiteti dhe siguria e Ukrainës së pasluftës

Published

3 years ago

on

Nga Barry Eichengreen

Lufta e Rusisë ndaj Ukrainës nuk tregon asnjë shenjë se është afër fundit. Ndaj është shumë herët të fillojmë të mendojmë se si mund të sigurohet stabiliteti, prosperiteti dhe siguria e Ukrainës së pasluftës. Aktualisht po ndodhin 2 diskutime: njëri për financimin e rindërtimit ekonomik, dhe tjetri për garantimin e sigurisë së jashtme të Ukrainës.

Problemi është se këto diskutime po vazhdojnë të ndara nga njëra-tjetra, edhe pse të dyja këto çështje janë të lidhura ngushtë midis tyre. Kostot e rindërtimit janë ende të paqarta, pasi e tillë është edhe rrjedha e luftës. PBB-ja e Ukrainës para luftës ishte rreth 150 miliardë dollarë.

Duke pasur parasysh raportin kapital-output baras me 3, dhe duke supozuar se 1/3 e stokut të kapitalit do të shkatërrohet, flasim sërish për një shumë prej 150 miliardë dollarësh. Si gjithmonë, supozimet alternative na japin skenarë alternativë. Por shuma prej 150 miliardë dollarësh duket si një pikënisje e arsyeshme.

Dhe ajo nuk është e pamundur të grumbullohet nga donatorët. Pasi është sa 1/6 e programit “NextGenerationEU”, për të cilin shtetet e Bashkimit Evropian ranë dakord në korrikun e vitit 2020. Po ashtu, është 1/12 e madhësisë së Aktit të Planit Amerikan të Shpëtimit të nënshkruar nga Presidenti i ShBA-së, Joe Biden, në marsin e vitit 2021.

Megjithatë, duket si e gabuar t’u kërkosh Shteteve të Bashkuara dhe Evropës që të ndërtojnë atë që ka shkatërruar Rusia. Prandaj, është joshëse të sugjerohet se rindërtimi i Ukrainës duhet të financohet me përdorimin e aseteve ruse. Me 284 miliardë dollarë, rezervat e ngrira të Bankës Qendrore të Rusisë, do t’i përshtateshin këtij procesi.

Dhe në fakt ka një arsyetim moral për reparacionet: Rusia nisi një luftë të paprovokuar, dhe është gati e sigurt se ka kryer krime lufte. Por ekziston edhe një argument i bazuar tek strategjia e parandalimit. Siç e tha presidenti ukrainas Volodimir Zelenski në Forumin e Davosit të këtij viti: “Nëse agresori humb gjithçka, atëherë patjetër që kjo e privon atë nga motivimi për të filluar një luftë tjetër në të ardhmen”.

Garancitë e sigurisë janë po aq jetike për rimëkëmbjen ekonomike, sa edhe siguria për popullsinë e Ukrainës. Ndihma zyrtare nuk mund ta financojë përherë ekonominë ukrainase, ndaj do të kërkohen investime private. Por investimet e huaja nuk do të shkojnë në Ukrainë,  nëse nuk ka siguri.

Në fakt, as vetë ukrainasit nuk do të investojnë në një situatë të tillë. Perëndimi mund ta forcojë aftësinë e Ukrainës për të mbrojtur veten, duke i dërguar armë më të fuqishme. Por, për sa kohë që Rusia është e armatosur me armë bërthamore dhe Ukraina jo, ekuilibri strategjik do të anojë gjithnjë në favor të Moskës.

Një garanci sigurie nga ShBA dhe BE, mund ta zbehë avantazhin e Rusisë, por Perëndimi heziton jo pa arsye që të përballet me rreziqet e mundshme. Zgjidhja e vetme e qëndrueshme është që Rusia të pranojë pavarësinë politike dhe integritetin territorial të Ukrainës.

Dhe dëmshpërblimet janë gjëja e fundit që nevojitet për ta arritur këtë gjë. Pasi ato do të nënkuptonin vështirësi shtesë për një popullsi ruse që po përjeton tashmë shumë vështirësi. Ndërsa ekonomia pritet të bjerë këtë vit me 10-20 për qind, Rusia gjendet në një situatë delikate.

Sigurisht, një qasje shumë e butë ndaj Rusisë në këto momente është e rrezikshme. Dhe Putin nuk duhet që të shpërblehet në asnjë rrethanë për agresionin e tij ndaj Ukrainës. Por ekziston edhe rreziku i kundërt. Rusia duhet ta njohë integritetin politik dhe territorial të Ukrainës. Por ndëshkimi i mëtejshëm gjatë negociatave të paqes, nuk do ta bëjë këtë më të lehtë. Ne duam që qeveritë e ardhshme ruse t’i respektojnë normat ndërkombëtare.

Por evokimi i këtyre normave për të marrë dëmshpërblim nga Rusia, nuk do ta bënte më të mundshme arritjen e kësaj. Ka një analogji të qartë me reparacionet gjermane pas Luftës së Parë Botërore dhe dispozitën e Traktatit të Versajës për fajësinë e luftës.

Me apo pa të drejtë, rusët sot, ashtu si gjermanët atëherë, nuk e shohin veten si përgjegjës të vetëm për luftën. Klauzola e traktatit për fajin e luftës, u dha politikanëve nacionalistë gjermanë arsye për t’u ankuar, duke e shndërruar atë në kauzën kryesore të fushatës së tyre.

Kërkesat financiare të vendeve fituese, u dhanë shkas qeverive gjermane të shpërfillnin dispozitat e traktatit për çarmatimin, dhe ndalimin e krijimit të një bashkimi doganor me Austrinë. Për më tepër, reparacionet e ndërlikuan detyrën e stabilizimit dhe rindërtimit të sistemit ndërkombëtar.

Ekonomisti i famshëm britanik John Maynard Keynes, i parashikoi të gjitha këto, dhe shumë të tjera në librin e tij “Pasojat e parashikueshme ekonomike të paqes”. Por nuk duhet të teprohet me fajësimin e dëmshpërblimeve të pas Luftës së Parë Botërore. Nuk ishin vetëm dëmshpërblimet që shkaktuan Depresionin e Madh.

Dhe nuk ishte vetëm kriza ekonomike në Gjermani, ajo që ngjiti Hitlerin në pushtet më vonë në shpërthimin e Luftës së Dytë Botërore. Analogjia me rrethanat e sotme, si të gjitha analogjitë historike, është e papërsosur. Megjithatë, kjo përvojë është një histori paralajmëruese.

Ndërkohë, ka edhe argumente të tjera kundër reparacioneve. Kështu është e paqartë ligjshmëria e sekuestrimit të aseteve ruse. Qeveritë perëndimore mund të miratojnë edhe legjislacionin përkatës. Kombet e Bashkuara mund të krijojnë një komision me fuqinë për t’i sekuestruar këto pasuri, edhe pse vende si Kina do të kundërshtonin, duke imagjinuar se një ditë mund të jenë vetë në shënjestër.

Sido që të jetë, sekuestrimi i aseteve ruse në vendet e huaja, do të bëjë që qeveritë e tjera të mendohen dy herë përpara se të investojnë jashtë vendit. Por thelbi është se kërkesa për reparacione do ta bënte më të vështirë që Rusia të bjerë në fund dakord me pavarësinë dhe integritetin territorial të Ukrainës.

Me një Rusi armiqësore në pragun e saj, Ukraina do ta ketë më të vështirë të jetë e sigurt, dhe aq më pak të ruajë një rritje ekonomike të shëndoshë dhe të qëndrueshme.

Shënim:Barry Eichengreen, profesor i ekonomisë në Universitetin e Kalifornisë, Berkeley, dhe ish-këshilltar i politikave në Fondin Monetar Ndërkombëtar./“Project Syndicate” – Bota.al

Related Topics:
Continue Reading

Aktualitet

ShBA-ja i dhuron Kosovës 50 automjete të blinduara për forcimin e kapaciteteve mbrojtëse

Published

3 hours ago

on

August 16, 2025

By

Ambasada e Shteteve të Bashkuara të Amerikës në Kosovë ka njoftuar se ShBA-ja ka transferuar 50 Automjete të Blinduar të Sigurisë (ASV) për Qeverinë e Kosovës, në kuadër të Programit të Artikujve të Tepërt të Mbrojtjes (Excess Defense Articles Program).

Këto automjete moderne do të përdoren nga Forca e Sigurisë së Kosovës (FSK), ndërsa, sipas njoftimit zyrtar, Kosova do të shfrytëzojë burimet e saj mbrojtëse për t’i sjellë ato në kapacitet të plotë operacional. Ky hap përbën një zhvillim të rëndësishëm në forcimin e aftësive mbrojtëse të FSK-së dhe në rritjen e gatishmërisë për përballjen me sfida të sigurisë.

Ky donacion i ShBA-së shihet si një tjetër dëshmi e partneritetit të ngushtë mes dy vendeve dhe e përkushtimit të përbashkët për të garantuar sigurinë kombëtare të Kosovës dhe forcimin e stabilitetit rajonal.

“Ky është një hap tjetër në përkushtimin tonë të përbashkët për forcimin e kapaciteteve mbrojtëse të FSK-së dhe për forcimin e sigurisë së të dy vendeve tona”, thuhet në njoftimin e Ambasadës Amerikane.

Continue Reading

Aktualitet

UBT përgatit liderët e ardhshëm të fushës paramjekësore

Published

11 hours ago

on

August 16, 2025

By

UBT ka hapur regjistrimet për programin Master në Shkenca Paramjekësore, i cili synon të përgatisë profesionistë të domosdoshëm për sektorin shëndetësor, të aftë për të kontribuar në diagnostikim, trajtim dhe parandalim të sëmundjeve, duke vepruar në vijën e parë të kujdesit për jetën.

Ky program është ndërtuar mbi një kurrikulë multidisiplinare, të harmonizuar me modelet më të mira evropiane dhe amerikane, që ndërthur mësimin teorik me përgatitjen praktike. Studentët përfitojnë trajnim të avancuar në fushat e kujdesit emergjent, laboratorëve mjekësorë dhe diagnostikës klinike, duke përdorur pajisje bashkëkohore mjekësore dhe laboratorike.

Përgatitje gjithëpërfshirëse dhe praktike

Gjatë studimeve, studentët do të aftësohen në pesë kategori kyçe të fushës së paramedikëve:

  • Parandalimi i vdekjes së njerëzve
  • Rritja e cilësisë së jetës
  • Ndihma në rikuperimin nga sëmundjet apo dëmtimet
  • Menaxhimi i pranimeve dhe ri-pranimeve urgjente
  • Kujdesi për rastet kronike të ndjeshme (astma, diabeti, epilepsia etj.)

Programi përfshin gjithashtu përdorimin e tele-shëndetit dhe kujdesit tele-komunikues, duke u mundësuar studentëve të ofrojnë kujdes efikas dhe inovativ, sidomos për zonat e largëta apo për pacientët me nevoja të veçanta.

Misioni dhe vizioni

Misioni i Masterit në Shkenca Paramjekësore është të kontribuojë në arsimin e lartë përmes:

  • Kurrikulave bashkëkohore, të bazuara në praktikat më të mira ndërkombëtare
  • Hulumtimit shkencor në bashkëpunim me partnerë vendas e ndërkombëtarë

Programi synon të ofrojë një mjedis mësimor mbështetës, ku studentët zhvillojnë aftësitë klinike, kërkimore dhe menaxheriale që kërkohen në tregun e punës.

Përfshirje aktive në kërkim dhe shërbim

Studentët dhe stafi i programit marrin pjesë në:

  • Projekte kërkimore kombëtare dhe ndërkombëtare
  • Simpoziume dhe forume shkencore
  • Konsulencë dhe asistencë teknike për institucione shëndetësore publike e private
  • Hartimin e politikave shëndetësore në bashkëpunim me Ministrinë e Shëndetësisë

Aftësitë e të diplomuarve

Pas përfundimit të programit, të diplomuarit do të jenë të aftë:

  • Të ofrojnë kujdes shëndetësor holistik në komunitetet urbane, rurale dhe industriale
  • Të marrin vendime komplekse në situata emergjente dhe të udhëheqin ekipe paramjekësore
  • Të zbatojnë standarde të larta ligjore, etike dhe profesionale në praktikë
  • Të përdorin metoda kërkimore për të përmirësuar rezultatet shëndetësore
  • Të integrojnë njohuritë ndërdisiplinore në menaxhimin e shërbimeve shëndetësore

Masteri në Shkenca Paramjekësore në UBT është më shumë sesa një diplomë – është një përgatitje për jetë, duke formuar profesionistë që jo vetëm reagojnë ndaj emergjencave, por punojnë për t’i parandaluar ato, duke i dhënë shoqërisë ekspertë të gatshëm për të mbrojtur dhe përmirësuar jetën.

APLIKO TANI ONLINE!

Continue Reading

Aktualitet

A janë sëmundjet e zemrës trashëgimore dhe si ndikon diabeti? Flet kardiologu Edis Demiri

Published

12 hours ago

on

August 16, 2025

By

Historia familjare dhe diabeti janë faktorët më të fortë rreziku për sëmundjet kardiovaskulare. Kështu thekson kardiologu invaziv nga United Hospital, Edis Demiri në episodin e podcastit “Shëndeti në rend të parë” në Telegrafi, ku flet si për shkaqet kryesore ashtu edhe për një rast të pazakontë klinik që i shpëtoi jetën një pacienti.

“Faktori më i rëndësishëm është historia familjare për sëmundjet e zemrës”, thotë Demiri, duke shtuar se nëse prindërit ose vëllezërit/motrat kanë pësuar infarkt apo ndërhyrje kardiake në moshë të re, “edhe ai person është i rrezikuar”.

Sipas tij, “diabeti është pothuajse po aq i rëndësishëm sa historia familjare”, ndërsa më pas vijnë faktorë të tjerë si duhani, hipertensioni dhe yndyrnat e larta në gjak.

Mesazhi i mjekut është i qartë: kontrolloni rregullisht shëndetin e zemrës, veçanërisht nëse keni histori familjare apo diabet; ndaloni duhanin, mbani tensionin dhe lipidet nën kontroll dhe kërkoni ndihmë mjekësore urgjentisht në shenja si dhimbje gjoksi, djersitje të ftohta, marramendje ose vështirësi në frymëmarrje.

Për bisedën e plotë me këshilla praktike dhe sqarime të mëtejshme, ndiqni episodin e ri të podcastit “Shëndeti në rend të parë” në Telegrafi.

Continue Reading

Lajmet

Sa ka ndryshuar pas 25 vitesh lokacioni ku u xhirua seriali ikonik “Teletubbies”?

Published

1 day ago

on

August 15, 2025

By

Seti i njohur i serialit “Teletubbies” duket i panjohur 24 vjet pas përfundimit të shfaqjes, pasi pronari i tokës ka bërë ndryshim të madh.

Seriali popullor për fëmijë u transmetua fillimisht në BBC Two nga viti 1997 deri në 2001. Gjatë kësaj periudhe, xhirimet për serinë u realizuan në Wimpstone, Warwickshire.

Më shumë se dy dekada më vonë, vendi duket shumë ndryshe që nga hera e fundit kur u xhirua “Teletubbies” atje, shkruan The Sun.

Një video e shpërndarë në Instagram tregoi se deri në vitin 2007 – gjashtë vjet pas përfundimit të shfaqjes – pronari i tokës kishte krijuar një pellg gjigant për të parandaluar hyrjen e të huajve.

Deri më 2025, toka mbetet e zbrazët, edhe pse pronarët menaxhojnë një fermë dhe dyqan me produkte ujore pranë saj. Një fans shkroi: “Trishtim. Ishte shumë e rëndësishme në atë kohë. Mund të kishte qenë një destinacion turistik. Shumë fëmijë, tani të rritur, janë rritur me të”.

Një tjetër komentoi: “Fakti që gjithçka u xhirua në atë copë të vogël toke është e pabesueshme”.

Një i tretë shtoi: “Njerëzit nuk e kuptojnë që ata janë fermerë dhe nuk u intereson paratë që mund të fitonin duke shitur bileta për vizitorët nostalgjikë – ata thjesht duan paqe”.

Një i katërt: “Imagjino dikë që e donte “Teletubbies” të kishte blerë atë tokë, të shkarkonte pellgun dhe të ringjallte të gjithë setin, duke e kthyer në muze?”.

Vitin e kaluar, një nga yjet e shfaqjes u shfaq në emisionin “This Morning” me fëmijën e saj.

Jess Smith, tani 30, është e njohur për rolin si bebi në diell në shfaqjen për fëmijë. Ajo me kolegët Nikki Smedley (Laa-Laa) e John Simmit (Dispy), rikujtuan kohën e tyre në “Teletubbies”. Jess u shoqërua nga vajza, Poppy, që atëherë ishte pesë muajshe, u pyet nëse i tregon miqve për famën e saj gjatë fëmijërisë.

Jess tha: “Nuk ua them unë, por të gjithë që janë me mua e dinë, kështu që të tjerët ua tregojnë gjithkujt. Partneri im Ricky ua thotë të gjithëve, po ashtu familja e tij, edhe familja ime. Të gjithë ua tregojnë të gjithëve, kështu që nuk ka rëndësi ku shkoj, të gjithë e dinë”.

Continue Reading

Të kërkuara