Përmasat e jetës, përkushtimi ndaj traditave dhe përhapja e historisë së trashëgimisë kulturore janë në thelb të identitetit. Në vitin 1983, një iniciativë e ndritur u zuri për dore nga Këshilli Ndërkombëtar për Monumentet dhe Lokalitetet (ICOMOS), një ditë në vit, bota bën një pauzë për të festuar përtej kufijve të një kulture të vetme. Dita Ndërkombëtare e Monumenteve dhe Lokaliteteve, është një shënjestër e përpjekjeve të ICOMOS, Këshillit Ndërkombëtar për Monumentet dhe Lokalitetet.

Për çdo vit, një temë e re vjen në fokus për të përqendruar vëmendjen tonë kolektive. Dhe për vitin 2024, ky fokus është thelbi i Kartës së Venecias – një biletë e artë për konservimin dhe ruajtjen e trashëgimisë. Tema për këtë vit është “Fatkeqësitë dhe Konfliktet Përmes Lenteve të Kartës së Venecias”. Ajo na fton të hedhim një vështrim të thellë në sfidat dhe kërcënimet që vendet dhe monumentet e trashëgimisë ballafaqohen, nga tronditjet natyrore deri te shkatërrimet e shkaktuara nga njerëzit, shkruhet në Konventën e Trashëgimisë Botërore të UNESCO-s.

Këtë vit, festa ka një ndërthurje të veçantë: shënon 60-vjetorin e Kartës së Venecias dhe reflekton mbi rrugën tonë përpara në shekullin e 21-të, duke iu përpjekur të zbulojë se si fatkeqësitë dhe konfliktet bien nën ndriçimin e saj. Kartës së Venecias i është dhënë një theks i veçantë për të zhvilluar një diskutim për zgjidhjet dhe sfidat e trashëgimisë kulturore në botën moderne. Kjo kartë, e cila është një mjet themelor për menaxhimin e trashëgimisë së botës, nxjerr në pah rolin e monumenteve dhe vendeve në rritjen e ndërgjegjësimit për trashëgiminë kulturore dhe mbrojtjen e saj. Qëllimi i saj ishte të siguronte që strukturat historike të ruheshin dhe të rindërtoheshin në mënyrë të respektueshme dhe të mirëkuptueshme. Karta e Venecias ka disa rregulla që duhet të ndiqen, dhe disa nga këto janë vërtet të jashtëzakonshme. Për shembull, një nga pikat më të rëndësishme thotë që monumentet duhet të përdoren për qëllime shoqërore, por pa u prekur integriteti historik i tyre. Nëse është e nevojshme të bëhen ndryshime, ato duhet të bëhen në mënyrë që të ruhet karakteri origjinal i ndërtesës, shkruhet në vebfaqen e Chasing World Heritage.

Në kohën tonë, Karta e Venecias është nën debat. Disa ekspertë janë kundër saj, duke pretenduar se ajo është e vjetër dhe e pasaktë për situatat e sotme. Megjithatë, organizata e UNESCO-s e ka akceptuar që rindërtimi të lejohet në rrethana të veçanta, për shembull, kur ajo është e nevojshme për të ruajtur një aspekt të rëndësishëm të trashëgimisë kulturore, mësohet nga faqja kryesore e International Council on Monuments and Sites.

60 vjetori i miratimit të Kartës së Venecias është një moment për të reflektuar mbi trashëgiminë tonë të përbashkët dhe për të diskutuar se si mund t’i kemi kujdesur më mirë ato sot. Tema e vitit 2024 thekson rëndësinë e ruajtjes së trashëgimisë në një botë që po ndryshon me shpejtësi. Në këtë ditë të veçantë, një varg aktivitetesh dhe ngjarjesh po zhvillohen në të gjithë botën për të çuar përpara këtë diskutim të rëndësishëm. Nga konferencat me ekspertizën më të fundit, deri te vizitat në monumente dhe vende të trashëgimisë, Ditës Botërore të Trashëgimisë i jepet një rëndësi të veçantë për të reflektuar, të festuar dhe të mbrojmë pasuritë e ndryshme kulturore që na rrethojnë.

Kosova, Maqedonia dhe Shqipëria në kujdesin e trashëgimisë

Ka një valë ndërgjegjësimi dhe aktiviteti në Ditën Botërore të Monumenteve dhe Lokaliteteve edhe Maqedonia, por edhe Shqipëria po kontribuojnë në këtë festë të trashëgimisë kulturore në mënyra të ndryshme dhe frymëzuese. Megjithëse nuk ka ende informacion për aktivitetet që zhvillohen në Kosovë nga Ministria e Kulturës nuk domethënë që Kosova, nuk ka një vend me një trashëgimi të pasur historike dhe kulturore, por angazhimi në aktivitete në këtë rast dhe deri në këtë moment shihet se është i munguar! Në shënim të Ditës Ndërkombëtare të Monumenteve dhe Lokaliteteve, në vitin 2022 përmes një videoje, Ministri i Kulturës, Rinisë dhe Sportit, Hajrulla Çeku dhe Kryetarja e Këshillit të Kosovës për Trashëgimi Kulturore, Zanita Halimi patën realizuar një video që tregon angazhimin e tyre në objektet e pasura kulturore që ka Kosova duke thënë se objektetet e trashëgimisë tonë kulturore po ‘i mbrojnë dhe rifunksionalizojnë’.

Sibel Halimi që udhëheq me Drejtorinë e Kulturës në Komunën e Prishtinës, ka deklaruar në rrjetin social në Facebook, se monumentet janë më shumë se vetëm objekte dhe se ato janë dëshmitarë të historisë dhe identitetit tonë.

“Duke reflektuar për këtë ditë, ne përkujtojmë detyrimin tonë për t’i mbrojtur ato nga rreziqet dhe dëmtimet. Kujdesi dhe edukimi janë thelbi për të siguruar që kjo trashëgimi të jetë e qëndrueshme për brezat e ardhshëm”, shkruan Halimi.

Maqedoni- Në Ditën Botërore të Monumenteve dhe Lokaliteteve, një fushatë po mbahet edhe në Maqedoni, mësohet përmes Telegrafit. Sot, muzetë dhe zonat arkeologjike janë të hapura për të gjithë, falas dhe me krenari të shpërblimit të ditës së rëndësishme. Ministrja e Kulturës, Bisera Kostadinovska-Stojçevska, njofton se institucionet shtetërore në fushën e mbrojtjes së trashëgimisë kulturore janë plotësisht të gatshme për të pritur vizitorët gjatë gjithë ditës. Nëpër qytetet e Maqedonisë, muzetë dhe zonat arkeologjike janë gati për të tërhequr vëmendjen dhe admirimin e vizitorëve. Nga Manastiri në Gjevgjeli, nga Stobi në Herakleia, një rrugë e pasur me histori dhe kulturë po hapet për të gjithë ata që janë të gatshëm të zbulojnë thellësitë e trashëgimisë. Nga muzeu arkeologjik në muzeumin e artit bashkëkohor, nga shtëpia përkujtimore e Toshe Proeskit deri te galeria e arteve në Tetovë, kudo në vend, një udhëtim kulturor po ofrohet falas për të gjithë. Poashtu mësohet se do të jenë hapur edhe dyert e institucioneve kombëtare, si institutet dhe muzetë në Manastir, Shtip, Ohër, Prilep dhe Strumicë; Stobi dhe Herakleia; Shtëpia përkujtimore e Toshe Proeskit; Muzeu Arkeologjik; Galeria Kombëtare e Maqedonisë me të gjitha objektet e saj; Muzeu i Artit Bashkëkohor; Muzeu i luftës maqedonase; Muzeu Historik në Krushevë; Muzeu i alfabetit shqip; Galeria e Arteve në Tetovë; “Dr Nikolla Nezlobinski” në Strugë; Muzeu i Maqedonisë Perëndimore në NOV – Kërçovë; Muzeu i rajonit të Tetovës; Muzeumi i historisë së natyrës; Muzeu i Maqedonisë së Veriut; muzetë në  Kumanovë dhe Gjevgjeli.

Shqipëri- Në kuadër të Ditës Ndërkombëtare të Monumenteve dhe Lokaliteteve, Drejtoritë Rajonale të Trashëgimisë Kulturore në Shqipëri kanë nisur të organizojnë aktivitete për të rritur ndërgjegjësimin e individëve në vlerësimin dhe angazhimin e tyre ndaj trashëgimisë kulturore dhe monumenteve historike që janë me rëndësi të madhe për ndërgjegjen kolektive, shkruan Agjencia Telegrafike Shqiptare. Në këtë kuadër, Drejtoria Rajonale e Trashëgimisë Kulturore në Shkodër përzgjodhi të publikonte një foto nga Manastiri i Shën Sergjit dhe Bakut, i njohur si Kisha e Shirqit. Ndërsa DRTK në Berat e çeli javën e aktiviteteve për trashëgiminë, me ekspozitën lëvizëse “Monumente në vite”, me nxënësit e shkollës 9-vjeçare “Zoi Vangjeli”, Velabisht. Ekspozita është një retrospektivë me foto bardhezi dhe me ngjyra, të cilat nxitën vëmendjen e të rinjve mbi monumentet dhe trashëgiminë duke i njohur dhe ndërgjegjësuar për vlerat e tyre kulturore dhe turistike. Drejtoria Rajonale e Trashëgimisë Kulturore Shkodër njoftoi se në Ditën Ndërkombëtare të Monumenteve, hyrja në parqet arkeologjike Shkodër-Lezhë do të jetë falas.

Në këtë vit, tema sjell në vëmendje një shkallë të gjerë të ndërtimeve të krijuara me qëllim të ruajtjes së memorjeve. Ato janë pamje që shtjellojnë një pjesë të përvojës njerëzore, duke na sjellë pranë emocioneve dhe ideve të kaluara. Trashëgimia e Përkujtimit shfaqet në forma të ndryshme, nga mbishkrime të gdhendura dhe monumente arkitektonike të mahnitshme deri te elemente më modestë që reflektojnë traditat popullore dhe historinë lokale./UBTNews/

© Dionesa Ebibi

Bashkia e Durrësit vendosi të shënojë një moment të veçantë, duke nderuar një nga ikonat më të shquara të artit shqiptar: Mirush Kabashi. Në një ceremoni solemne, aktori i madh u nderua me titullin e “Qytetarit Nderi”. Familjarë, miqtë, dhe fansat e tij të shumtë grumbulluan për të ndarë këtë moment të veçantë. Por, ndërsa çdo zë u bëri të heshtur, kujtimet për të rrinë gjallë dhe frymëzim për të shtrirë, shkruan Top Channel.

Mirush Kabashi, lindur më 17 prill të 1948-s, në Shkodër, por me zemër të Durrësit, sepse aty u rrit dhe u ngjit në shkallët e famës artistike, kurse kishte prejardhje nga Gjakova. Me një shkëlqim të pakrahasueshëm ai e rriti emrin e tij si një nga interpretuesit më të mëdhenj të poezisë së skenës shqiptare. Me një karrierë që shtrihej për një gjysmë shekulli, Kabashi mbledhte në përqafim të tij një mori role që do të mbeten në kujtesën tonë përjetësisht. Nga rolet e skenës në rolet e kinemasë, ai shpërfaqej si një virtuoz i artit performues. Në mbarë shqiptarinë, emri i tij u bë një sinonim i pasionit dhe përkushtimit ndaj artit.

Në 1989, nën dritën e Festivalit Kombëtar të Teatrove Profesionale, ai u shpall “Aktori më i Mirë”, duke lënë gjurmë të padiskutueshme në historinë e teatrit shqiptar. Dhe udhëtimi i tij në lavdërimin e artit nuk mbaroi këtu; festa të tjera e nderuan si një nga aktorët më të shquar, duke e lartësuar rolin e tij në pamjen e artit shqiptar.

Nëpërmjet performancave të tij të mrekullueshme, ai arriti të rriste standardet e artit dhe të shihte në këtë rrugë pafundësi admiruesish dhe ndjekësish. Çmimet dhe nderimet që ai merr nuk janë thjesht një shenjë e njohjes, por janë kronikat e një udhëtimi të madh artistik.

Mirush Kabashi, një “Nder i Kombit”, një “Artist i Merituar”, një “Mjeshtër i Madh i Punës”, por mbi të gjitha një frymëzues i artit për brezat e ardhshëm. Sot, kur Durrësi e nderon atë me titullin e “Qytetarit Nderi”, ne po nderojmë një prej figurave më frymëzuese dhe domethënëse të artit shqiptar./UBTNews/

Në hënën e parë të prillit, një shkëlqim kulturor u përhap në Prishtinë si një flluskë e ngjarjeve dhe aktivitetesh të larmishme, duke filluar nga shfaqjet teatrale që hapin sipërfaqen e tyre të pabesueshme për fëmijët e mrekullueshëm deri te koncertet që përshkruajnë melodi të çuditshme për zemrën dhe shpirtin. Komuna e Prishtinës, me një mjeshtëri të rrallë, përmbysi një kulturë të gjithëpërfshirëse në kalendarin e saj kulturor, duke e shpërndarë këtë thesar të artit në profilin e tyre zyrtar në Facebook.

Çdo ditë të këtij muaji, kalendarin e tyre e përshkuan me ngjarje, duke e nisur prej Teatrit Dodona që bëri fëmijët të gëzohen me aventurat e tyre magjike deri te mbrëmjet e mbushura me ritme të Defy Them, ku muzika i shndërroi të gjithë në një det të ngjyrave të ndryshme dhe tingujve të shkëlqyeshëm.

Kështu, kalendari u mbush me aktivitete të ngjarjeve të ndryshme, duke sjellë një përzgjedhje të pastër të artit dhe kulturës, duke rritur jo vetëm shpirtin, por edhe imagjinatën e qytetarëve të Prishtinës. Nga shfaqjet teatrale në Teatrin Dodona deri te koncertet e mrekullueshme nëpër kafene të ndryshme, muaji i prillit u bë një udhëtim i pandashëm në botën e artit dhe kulturës për banorët e kryeqytetit.

Në datën 12 prill, Teatri Dodona do të mbajë dy repriza të shfaqjes për fëmijë “Pula Këlloçkë e Abës Loçkë” në orën 12:00 dhe 13:00. Në të njëjtën ditë në “Defy Them”, një lokal me ambiente të krijuara për koncerte, do të organizohet një mbrëmje me muzikë funky pop, duke përfshirë performancat e Dhjetori Band dhe Auron Deva Bend, fillimi në orën 20:00. Nga data 15 deri më 18 prill, në Kino Armata në orën 19:00 do të mbahet një koncert në bashkëpunim me Prifest, një festival i njohur në Prishtinë. Më 16 prill, në Rezidenca 17 në orën 18:00, do të zhvillohet një prezantim i projekteve foto-dokumentare në një ekspozitë. Në datën 17 prill në “Defy Them”, në orën 20:00 do të mbahet një masterclass për gitarë me Genc Blakqorin, një muzikant të njohur lokal. Në 18 prill në Teatrin Dodona në orën 19:30, do të zhvillohet shfaqja “Departamenti i Ëndrrave – Skena e mbrëmjes”, një prej shfaqjeve teatrale më të pritur në kalendarin kulturor të qytetit. Në 20 prill në Teatrin Dodona, në orën 12:00 dhe 13:00 do të ketë premierën e shfaqjes për fëmijë “Keci dhe Ujku”. Në të njëjtën ditë në “Defy Them” në orën 20:00 do të mbahet një mbrëmje post-punk me performancën e bandës Cosse.

Më 23 prill në Project Space 17 në orën 18:00 do të zhvillohet një diskutim me artisten Dhurata Hoti, duke u fokusuar në punën dhe projektet e saj artistike. Në të njëjtën ditë, në Bibliotekën “Hivzi Sulejmani” në Dardani në orën 13:00 do të organizohet një aktivitet në këmbim të Ditës Ndërkombëtare të Librit dhe të të Drejtave të Autorit. Në datën 24 prill në Kino Armata në orën 19:00 do të shfaqet një film dokumentar për familjen Deliu, duke ofruar një shans për publikun për të njohur më mirë historinë e tyre. Në 25 prill në Teatrin Dodona në orën 19:30 do të ketë premierën e shfaqjes “Shtëpia e Nënës Elena – Skena e mbrëmjes”, një prej ngjarjeve më të pritura nga dashamirët e teatrit në qytetin e Prishtinës. Më 30 prill, në festimin e Ditës Ndërkombëtare të Jazzit, “Prishtina Jazz Catz” do të performojnë në një ngjarje të veçantë të organizuar për këtë rast, duke filluar nga ora e pasdites.

Po ashtu, në Kino Armata, fillon një tjetër aktivitet në bashkëpunim me KFOS (Kosova Foundation for Open Society). Film dokumentar “20 days in Mariupol” do të shfaqet në orën 19:00. Kjo është një përvojë kinematografike që sjell historinë e qytetit të Mariupol në Ukrainë për një periudhë prej 20 ditësh.

Konsiderohet se kalendarët kulturorë përfaqësojnë një mënyrë për të promovuar artin, kulturën dhe ekspresionin njerëzor në mënyra të ndryshme, duke krijuar një mjedis të përbashkët për të eksploruar, mësuar dhe ndarë eksperiencat. Në kontekstin e Prishtinës, kalendari kulturorë është tërësisht i rëndësishëm për kulturën dhe shoqërinë në përgjithësi, dhe ndikimi i tyre është i padiskutueshëm. Po ashtu, kalendarët kulturorë ofrojnë një platformë për përhapjen e artit dhe kulturës në një gamë të gjerë disiplinash, duke përfshirë teatrin, muzikën, kinemanë, letërsinë, artin vizual, etj. Në këtë rast, aktivitetet nga shfaqjet teatrale për fëmijë deri te koncertet dhe ekspozitat foto-dokumentare kontribuojnë në diversifikimin dhe përmirësimin e kulturës së qytetit./UBTNews/

© Dionesa Ebibi

Në një qytet të shkëlqyer që rrëfen historinë në çdo rrugë, mes kanaleve të shkëlqyera dhe pallateve shumëvjeçare, një ngjarje e jashtëzakonshme ecën rrugëve të Venecias çdo dy vjet. Është ‘Biennale di Venezia’, një festë e artit modern që ka ngjallur zemrat e vizitorëve për më shumë se një shekull.

Për herë të parë, një poet dhe artist venecian, Riccardo Selvatico, u frymëzua për të organizuar këtë spektakël të jashtëzakonshëm në vitin 1895, për të festuar qindvjetorin e lindjes së një tjetër poeti të madh, Dante Alighieri. Ndërkohë që pasqyronte dritën e diellit në kanale, ky festim i artit u bë një tregim për të gjithë të interesuarit e artit modern në Itali. Me kalimin e kohës, ngjarja filloi të përforcohej dhe të zgjeronte horizontet e saj. Çdo dy vjet, Venecia u mbulua me një valë ngjyrash, ide dhe inovacione artistike. Arkitektura u bashkua me pikturën, muzika u ndesh me kinemanë, duke krijuar një përzierje të artit modern që nuk kishte barriera. Në vitin 1980, Biennale di Venezia u shpërnda në disa pjesë, duke sjellë në jetë bienale të veçanta për arkitekturën dhe kinemanë. Pallatet e mrekullueshme u bënë ambient për krijimtarinë e re dhe kreativitetin, duke lënë një gjurmë të pakëputur në historinë e artit modern. Për një moment, në këtë qytet magjik, artistët dhe publiku bashkohen për të shkruar një kapitull të ri në historinë e artit modern.

Ekspozita e 60-të Ndërkombëtare nën udhëheqjen e Adriano Pedrosa

Në një ngjarje që shënon një moment historik për botën e artit, nën drejtimin e kuratorit të njohur Adriano Pedrosa, Ekspozita e 60-të Ndërkombëtare e Artit do të zbulojë thesarin e kreativitetit ndërkombëtar në një spektakël që do të mbajë frymën e vizitorëve nga 20 prilli deri në 24 nëntor 2024. Para këtij spektakli të madh, parahapja e ngjarjes do të fillojë më 17, 18 dhe 19 prill, duke hapur rrugën për një udhëtim të mrekullueshëm në botën e artit.

Në këtë rrugëtim magjik, Adriano Pedrosa, personaliteti frymëzues nga Brazili, do të udhëheqë si kurator, duke sjellë me vete një bagazh të pasur me përvojë dhe njohuri artistike. Pedrosa, drejtori artistik i Museu de Arte de São Paulo Assis Chateaubriand – MASP, njihet për vizionin e tij të jashtëzakonshëm në organizimin e ekspozitave të artit. Me një listë të mbushur me sukses, duke filluar nga ekspozitat e famshme “Historitë e vallëzimit” deri te “Historitë braziliane”, ai ka demonstruar aftësitë e tij unike në prezantimin e artit në një mënyrë që përshkruan historinë dhe kulturën. Në vitin 2023, Pedrosa u nderua me çmimin prestigjioz Audrey Irmas për ekselencën kuratoriale, një pasqyrë e njohjes së talentit dhe përkushtimit të tij për artin. Me këtë emërim si kurator i Ekspozitës Ndërkombëtare të Artit, Pedrosa shënon një moment të veçantë, duke u bërë i pari latino-amerikan në këtë rol dhe duke e vendosur qendrën e artit në hemisferën jugore në qendër të vëmendjes së botës artistike. Nën udhëheqjen e Adriano Pedrosa, kjo ekspozitë do të jetë një ngjarje që nuk do të harrohet lehtësisht, duke lënë shenjën e saj të ndjeshme në historinë e artit ndërkombëtar.

Kosova me “The Echoing Silences of Metal and Skin” të Doruntina Kastratit

Në zemër të Bienales së Venecias, një pavion i veçantë ngritet nën qiellin e bukur italian, duke sjellë me vete një histori të thellë dhe një thirrje për ndryshim. Pavijoni i Republikës së Kosovës niset në një udhëtim emocionues me një instalacion skulptural të rrallë, një shfaqje e quajtur “The Echoing Silences of Metal and Skin”, e krijuar nga artistja Doruntina Kastrati.

Ky instalacion nuk është thjesht një ansambël i skulpturave metalike; është një shprehje e fuqishme e fuqisë së artit për të përcjellë mesazhe thelbësore. Ajo hedh dritë mbi një realitet të padiskutueshëm – pabarazinë dhe shfrytëzimin e fshehur në industri. Duke u bazuar në rrëfimet e punonjëseve femra të një fabrike të ëmbëlsirave në Prizren, Kosovë, Doruntina Kastrati shfaq fuqinë e artit për të zbuluar histori të fshehura nën shtypjen e punës së përsëritur dhe të pagueshme me vështirësi. Skulpturat e metalit përshkruajnë në mënyrë të thellë rrëfimet e grave në industri, duke shfaqur një botë të fshehur ku zëri i tyre shpesh është e shuar. Përmes ngjyrave dhe formave të ndryshme, këto skulptura shfaqin një histori të trishtueshme, por të fuqishme, të punës së grave në Kosovë.

Pavijoni i Kosovës në Bienalen e Venecias nuk është vetëm një ekspozitë artistike; është një thirrje për reflektim dhe ndryshim. Me rrëfimet e ish-punonjëseve dhe dokumentacionin fotografik, ky pavion prezanton një histori të fuqishme dhe të thellë të punës së femrave në Kosovë. Është një bisedë e hapur për praktikat shfrytëzuese të punës dhe një thirrje për një shoqëri më drejtë dhe barabartë.

Nëse jeni të gatshëm për një udhëtim emocionues të reflektimit dhe shkëmbimit të ideve Pavijoni i Kosovës në Bienalen e Venecias është destinacioni i ardhshëm. Katalogu i ekspozitës, eksploron thellësitë e këtij projekti artistik. Ai nuk është thjesht një libër me foto dhe tekste, por një udhërrëfyes i përsosur që ju shoqëron në një udhëtim thellësish, duke ju lejuar të eksploroni këtë projekt të shkëlqyeshëm artistik dhe të zbuloni një tjetër dimension të realitetit shoqëror.

“The Echoing Silences of Metal and Skin” është një eksperiencë që shkon përtej skulpturave dhe materialeve; është një udhëtim në thellësitë e shpirtit njerëzor. Ky instalacion nuk është vetëm një thirrje për ndryshim, por një kujtesë për fuqinë e artit për të ndryshuar botën./UBTNews/

© Dionesa Ebibi