

Kuriozitete
Misteret e oqeanit që shkencëtarët ende nuk mund t’i shpjegojnë
70% e sipërfaqes së Tokës është nën oqean, por 95 përqind e saj mbetet e paeksploruar.
Published
3 years agoon
By
UBT newsPërpara se të futeni në ujë këtë verë, mbani mend se ka shumë gjëra që po ndodhin nën det, e për të cilat as shkencëtarët nuk dinë ende.
Fundi i oqeanit
70% e sipërfaqes së Tokës është nën oqean, por 95 përqind e saj mbetet e paeksploruar për syrin e njeriut. Megjithëse statistika e dëgjuar shpesh është se ne dimë më shumë për sipërfaqen e Marsit sesa për shtratin e oqeanit, shkencëtarët kanë qenë në gjendje të hartojnë të gjithë fundin e oqeanit – por rezolucioni është tepër i dobët, kështu që ne mund të vizualizojmë vetëm veçori më të mëdha se tre milje.
Fenomeni “milky sea”
Për qindra vjet, marinarët kanë raportuar se kanë hasur rastësisht në një derdhje të çuditshme “të bardhë” në det aq sa mund ta shohë syri, por shkencëtarët nuk kanë qenë në gjendje ta shpjegojnë atë – apo edhe ta dinë me siguri nëse ishte e vërtetë. Në vitin 2006, studiuesit në fakt ishin në gjendje të kapnin një imazh satelitor të këtij fenomeni, dhe disa vite më vonë, eksperimentet zbuluan se shkëlqimi ishte i mundshëm nga bakteret biolumineshente që tërheqin peshqit në mënyrë që të hahen dhe të mbijetojnë në zorrët e tyre. Por, shkencëtarët ende nuk janë të sigurt se si dhe pse bakteret mblidhen në një numër kaq të madh sa të mund të shihen nga hapësira. Për më tepër, shkëlqimi i tyre është i vazhdueshëm, ndryshe nga organizmat “dinoflagellate” më të njohura që prodhojnë ndezje të shkurtra drite.
Sferat e vjollce
Në vitin 2016, studiuesit nga Ocean Exploration Trust në bordin e anijes eksploruese Nautilus gjetën një njollë të çuditshme ngjyrë vjollce në dyshemenë e oqeanit jashtë Kalifornisë. Të hutuar se çfarë mund të ishte, shkencëtarët bënë shaka duke qenë se ishte një qese veze merimange ose një “oktapod i vogël mama” dhe e quajtën atë Blobus purpilis përpara se të luftonin me një gaforre për të marrë ekzemplarin. Duket si një kandil deti i çuditshëm dhe magjepsës. Hulumtimet janë duke vazhduar se çfarë është kjo krijesë, por hipotezohet se është një specie e re velutinidësh, transmeton UBT News.
Anomalia e Detit Baltik
A mund të ketë një anije kozmike aliene në fund të oqeanit? Në vitin 2011, eksploruesit e oqeanit gjetën një objekt në formë ovale me shenja të çuditshme në fund të Detit Baltik. “Imazhet” që rezultuan – të cilat u krijuan me të vërtetë nga një artist grafik – i zbulimit të botës tjetër bënë shpejt xhiron e internetit. Shkencëtarët mendojnë se anomalia është në fakt një depozitë akullnajore ose ndonjë formacion tjetër natyror, por origjina e saj është e pasigurt në pritje të eksplorimit të mëtejshëm. Kush e di? Sigurisht, nëse jeta inteligjente aliene ekziston fare është një nga misteret më të mëdha të pazgjidhura rreth universit.
Kallamari gjigand
Kjo kafshë e madhe mund të jetë karakter mitik i paraqitur në “Pirates of the Caribbean” dhe “Jules Verne’s 20,000 Leagues Under the Sea” të Zhyl Vernit. Edhe pse nuk ka gjasa që kallamari gjigant të sulmojë anijet, dihet shumë pak për këtë krijesë misterioze të thellësive. Madje nuk u arrit të fotografohej i gjallë deri në vitin 2004 dhe nuk u filmua deri disa vite më vonë, kur u kap në sipërfaqe. Videoja nënujore nuk u realizua deri në vitin 2012. Shkencëtarët nuk kanë mësuar praktikisht asgjë për jetën e këtyre gjigantëve të detit, madje as sa të mëdhenj mund të bëhen.
Gjeologjia nënujore
Ne mund të mos dimë shumë për terrenin e oqeanit, por kemi parë se është po aq mahnitës sa ajo që është në tokë – dhe në fakt, mund të jetë jashtëzakonisht e ngjashme. “Pishinat me shëllirë”, ku përqendrimi i ujit të kripur është më i madh se oqeani përreth, krijojnë sipërfaqe dhe vija bregdetare të ngjashme me liqenet. Ujëvara më e madhe e Tokës është në fakt nën ujë në ngushticën e Danimarkës, ku uji më i ftohtë bie mbi një pikë të madhe në dyshemenë e oqeanit. Shpërthimi i vullkaneve nënujore, megjithëse studiuesit e dinë se të gjitha këto gjëra ekzistojnë, mekanizmat e tyre të saktë janë ende duke u hetuar, duke i bërë ato një nga misteret hutuese të shkencës që askush nuk i ka kuptuar.
Balena blu
Këta gjigantë misterioz të detit janë kafsha më e madhe që ka jetuar ndonjëherë në Tokë. Por pjesërisht për shkak të gjuetisë pothuajse arritën deri në zhdukje, plus riprodhimin e tyre të ngadaltë, tanimë nuk ka shumë prej tyre për t’i studiuar. Si rezultat, dihet pak për këto krijesa të pakapshme, përfshirë sa kohë jetojnë, kur arrijnë pjekurinë seksuale ose specifikat e riprodhimit të tyre. Ndrojtja e kafshëve gjithashtu i bën ato të vështira për t’u vëzhguar.
Tingulli “bloop”
Asgjë si tingulli misterioz “bloop” i regjistruar në Paqësorin Jugor në 1997 nuk ishte dëgjuar ndonjëherë më parë. Ishte shumë i zhurmshëm, me frekuencë të ulët dhe kishte një model unik që i bëri disa të mendonin se ishte një krijesë e sapo zbuluar që fshihej në thellësi. Studiuesit vazhduan të kërkonin origjinën e zhurmës për vite me radhë, deri në vitin 2005 ata njoftuan se kishte qenë një “akull”, zhurmë kjo që ishte lëshuar kur ajsbergët shkëputen nga akullnajat. Megjithëse ky arsyetim është pranuar përgjithësisht, disa teoricienë ende mendojnë se shpjegimi është i mangët, përcjell UBT News.
Kandili “i pa-vdekshëm” i detit
Më e vogël se një gozhdë, kjo krijesë deti ka aftësinë e ngjashme me Benjamin Button për t’u rikthyer në fazën e polipit kur kërcënohet nga uria ose lëndimi, duke i dhënë pseudonimin “kandil deti i pavdekshëm” për mënyrën se si e mposht vdekjen. Edhe pse kjo specie ishte e njohur për njëqind vjet, vetëm në vitet 1990 u zbulua ky fenomen i pabesueshëm. Shkencëtarët ende nuk janë të sigurt se si qelizat e tij janë në gjendje të regresohen dhe të rriten, por kandili i pavdekshëm mund të mbajë premtimin për të luftuar sëmundjet si kanceri tek njerëzit.
Trekëndëshi i Bermudës
Pikat e të ashtuquajturit Trekëndëshi i Bermudës janë Miami, Porto Riko dhe Bermuda. Pavarësisht se zona është e njohur për zhdukjet e pashpjegueshme të anijeve dhe avionëve, në të vërtetë nuk ka asnjë provë që është më e rrezikshme se kudo tjetër në botë ose se ka ndonjë fenomen të mbinatyrshëm. Por, Administrata Kombëtare Oqeanike dhe Atmosferike (NOAA) pranon se mund të ketë arsye shkencore për zhdukjet, të tilla si gjasat e uraganeve, ndryshimet e shpejta të motit për shkak të Rrjedhës së Gjirit dhe ishujt e shumtë në Karaibe që e bëjnë të ndërlikuar navigacion. NOAA gjithashtu pranon se zona ndoshta mund të ngatërrohet me mjetet e lundrimit, duke i bërë ato të tregojnë veriun e vërtetë në krahasim me veriun magnetik.
Monumenti Yonaguni
A janë ato shkallë të krijuara nga njeriu dhe piramida të lashta që u mbytën në një tërmet apo formacione shkëmbore natyrore? Këto struktura të çuditshme në ujërat jashtë brigjeve të Japonisë, të quajtura “Atlantida e Japonisë”, i kanë habitur shkencëtarët që kur u gjetën nga një zhytës në vitin 1986. Çuditërisht, shkencëtarët ende po debatojnë nëse njerëzit apo Nëna Natyrë krijoi Monumentin Yonaguni, si dhe nëse shenjat në gur janë gdhendje fytyrash dhe kafshësh apo thjesht gërvishtje të bëra në mënyrë natyrale. Sot, ky vend është një vend i njohur për zhytje dhe vazhdon t’i shqetësojë njerëzit pasi mbetet një nga misteret e lashta që studiuesit ende nuk mund ta shpjegojnë./UBTNews/
Kuriozitete
Studimet zbulojnë lidhjen mes pagjumësisë kronike dhe shëndetit të trurit
Published
4 days agoon
September 18, 2025By
UBT News
Një studim i ri i publikuar në revistën Neurology sugjeron se personat që vuajnë nga pagjumësia kronike kanë rrezik më të lartë të zhvillojnë probleme me kujtesën dhe aftësitë njohëse.
Shkencëtarët theksojnë se ende nuk dihet nëse gjumi i dobët është shkak i drejtpërdrejtë apo një shenues paralel i këtyre çrregullimeve, raporton The Washington Post.
Si u zhvillua studimi?
Aty morën pjesë 2,700 të rritur, me moshë mesatare 70 vjeç, që nuk kishin probleme mendore. Ata u ndoqën për 6 vjet, duke iu nënshtruar testeve të rregullta për kujtesën, arsyetimin dhe funksionet e tjera të trurit.
Rezultatet treguan se:
14% e personave me pagjumësi kronike zhvilluan demencë ose çrregullime të lehta njohëse.
Krahasimisht, vetëm 10% e atyre pa pagjumësi kishin të njëjtin rezultat.
Shkencëtarët llogaritën se pagjumësia kronike lidhet me plakje më të shpejtë të trurit, duke shtuar afërsisht 3.5 vite.
Çfarë thonë ekspertët?
Diego Z. Carvalho, autori kryesor i studimit, shpjegon: “Gjumi jo i mirë, veçanërisht në moshën e mesme, mund të jetë një paralajmërim i hershëm i neurodegjenerimit. Megjithatë, kjo është vetëm një lidhje, jo provë shkakësie.”
Një tjetër gjetje e rëndësishme ishte se personat me pagjumësi dhe me më pak orë gjumë kishin rezultate më të dobëta në testet e trurit dhe ndryshime më të dukshme strukturore. Sipas Santiago Clocchiatti-Tuozzo, neurolog në Yale New Haven Hospital:
“Nëse këto rezultate konfirmohen, ato mund të ndihmojnë në hartimin e strategjive të reja për mbrojtjen e shëndetit të trurit, duke marrë parasysh jo vetëm cilësinë, por edhe kohëzgjatjen e gjumit.”
Rëndësia e kohëzgjatjes së gjumit
Gjumi i shkurtër (më pak se 6 orë) ose i gjatë (më shumë se 9 orë) lidhet edhe me sëmundje të tjera, përfshirë obezitetin dhe depresionin.
Neurologia Karin G. Johnson thekson: “Truri ka një proces natyral të pastrimit të toksinave që funksionon më mirë gjatë gjumit. Prandaj është thelbësore të sigurojmë kohë të mjaftueshme për pushim.”
Ajo shtoi se ndryshime shoqërore, si p.sh. fillimi më i vonshëm i shkollës për nxënësit, mund të ndihmojnë brezat e rinj të krijojnë zakone më të shëndetshme gjumi dhe kështu të kontribuojnë në një popullatë më të shëndetshme në të ardhmen.
Kuriozitete
Shkenca hedh dritë mbi vlerën e dëgjimit
Published
6 days agoon
September 16, 2025By
UBT News
Shkenca për degjimin është një fushë mjaft e gjerë që përfshin si funksionon veshët, përpunimin e tingujve nga truri, dhe faktorët që ndikojnë në dëgjim.
Truri nuk e regjistron vetëm tingullin, por edhe intenzitetin, frekuencën dhe drejtimin nga vjen zëri.
Degjimi ndihmon në komunikim, orientim në hapësirë, dhe përvojën emocionale të muzikës.
Ajo dobësohet pas të 50-ave dhe shkenca spjegon se veshët nuk pushojnë kurrë – Edhe kur flemë, janë aktivë dhe truri përpunon tingujt, si zhurmën e ambientit ose zërin e dikujt që thërret emrin tonë.
Zëri i majtë shpesh ndikon më shumë në perceptimin e muzikës, ndërsa zëri i djathtë ndihmon në lokalizimin e zërit në hapësirë.
Për shembull, vetëm 15 minuta në një koncert të zhurmshëm mund të shkaktojë lodhje të veshëve.
Disa njerëz e “shohin” tingullin – Fenomeni i quajtur sinestezia lejon disa individë të lidhin tingujt me ngjyra ose forma.
Per fund, studimet lidhin humbjen e dëgjimit me rritjen e stresit, izolimin social dhe rrezikun për demencë tek të moshuarit.
Përgatiti: A.Z. /UBT News/
Kuriozitete
Përplasja e vrimave të zeza konfirmon parashikimet e Ajnshtajnit dhe Hawking
Published
7 days agoon
September 15, 2025By
UBT News
Astronomët kanë zbuluar përplasje midis dy vrimave të zeza me detaje të papara, duke ofruar pamjen më të qartë mbi natyrën e këtyre çudirave kozmike dhe duke konfirmuar parashikimet e mbajtura prej kohësh nga fizikanët Albert Ajnshtajni dhe Stephen Hawking.
Ngjarja, e quajtur GW250114, u bë e njohur në janar kur studiuesit e vunë re përmes Observatorit të Valëve të Gravitetit të Interferometrit Laser, një grup prej dy instrumentesh identikë të vendosur në Livingston, Luiziana, dhe Hanford, Uashington, transmeton CNN.
Instrumentet zbuluan valë të gravitetit, valëzime në hapësirë-kohë të prodhuara nga dy vrima që përplasen. Kërkimi i valëve, fenomene të parashikuara më 1915 si pjesë e teorisë së relativitetit të Ajnshtajnit, është e vetmja mënyrë për të identifikuar përplasjet e vrimave të zeza nga Toka.
Ajnshtajni besonte se valët do të ishin të dobëta për t’u kapur nga teknologjia njerëzore, por në shtator 2015, LIGO i regjistroi për herë të parë, duke fituar më vonë Çmimin Nobel për tre shkencëtarë që dhanë kontribute kyçe në zhvillimin e këtij “teleskopi me vrima të zeza”.
Vrimat e zeza të zbuluara ishin secila rreth 30 deri 35 herë më e madhe se masa e Diellit dhe ato po rrotulloheshin ngadalë, tha Maximiliano Isi, një profesor asistent i astronomisë pranë Universitetin e Kolumbias e një astrofizikan në Qendrën për Astrofizikë Kompjuterike të Institutit Flatiron në Nju Jork.
Isi drejtoi një studim të ri për Bashkëpunimin LIGO-Virgo-KAGRA mbi të dhënat GW250114, të cilat u botuan në revistën Physical Review Letters.
“Vrimat e zeza ishin rreth 1 miliard vite dritë larg dhe ato po orbitonin rreth njëra-tjetrës në pothuajse një rreth të përsosur”, tha Isi. “Vrima e zezë që rezultoi ishte rreth 63 herë më e madhe se masa e diellit dhe po rrotullohej me 100 rrotullime në sekondë.”
Isi tha se vëzhgimi u jep shkencëtarëve një pamje të re në “dinamikën e hapësirës dhe kohës”.
Parashikimi i parë, i hartuar nga matematikani i Zelandës së Re, Roy Kerr, më 1963, ndërtohet mbi teorinë e relativitetit të Ajnshtajnit e pohon se vrimat duhet të jenë objekte paradoksalisht të thjeshta, të përshkruara nga një ekuacion i vetëm.
“Po, vrimat e zeza janë misterioze, komplekse e kanë implikime të rëndësishme për evolucionin e universit,” tha Isi, “por matematikisht ne mendojmë se ato duhet të përshkruhen plotësisht vetëm nga dy numra. Gjithçka që duhet të dimë rreth tyre duhet të vijë nga sa e madhe është vrima e zezë – ose sa është masa e saj – dhe sa shpejt rrotullohet.”
Për të testuar këtë teori, studiuesit përdorën një veçori unike të përplasjeve të vrimave të zeza: një “zile” ose dridhjem si një zile që është goditur – që prodhon vrima e zezë përfundimtare.
“Nëse keni një zile dhe e godisni me çekiç, ajo do të tingëllojë,” vuri në dukje Isi. “Totali dhe kohëzgjatja e tingullit, karakteristikat e tingullit, ju tregojnë diçka rreth asaj se nga çfarë është bërë zilja. Me vrimat e zeza ndodh diçka e ngjashme – ato tingëllojnë në valë të gravitetit.”
Parashikimi i dytë i konfirmuar nga GW250114 është ai i bërë më 1971 nga fizikani Stephen Hawking, pohon se kur dy vrima të zeza bashkohen, sipërfaqja që rezulton duhet të jetë e barabartë ose më e madhe se ajo e vrimave të zeza origjinale.
Kuriozitete
Gërmimet në Turqi zbulojnë kafka elefantësh 7.7 milionë vjeçare
Published
1 week agoon
September 12, 2025By
UBT News
Tre kafka elefanti që datojnë rreth 7.7 milionë vjet më parë janë zbuluar gjatë gërmimeve në Kayseri, në Turqinë Qendrore.
Gërmimet, të cilat nisën më 2018 pas një raportimi nga një bari në vitin 2017 pranë Digës së Yamoula-s, po vazhdojnë nën mbikëqyrjen e Drejtorisë së Muzeut të Kayserit dhe me mbështetjen financiare të bashkisë së qytetit.
Kafkat u zbuluan në rajonin e Kocaşinanit, përgjatë lumit Kızılırmak. Gjatë gërmimeve janë zbuluar edhe një sërë fosilesh të tjera, përfshirë mbetje të gjirafave prehistorike, elefantëve, mamuthëve, rinocerontëve, dhive, antilopave, breshkave dhe derrave.
Arkeologu Ömer Dağ i tha agjencisë turke të lajmeve Anadolu se ekipi i tij po përqendrohet kryesisht në fosilet e elefantëve, duke gërmuar në zonën përreth digës.
“Mund ta quajmë këtë vit ‘vitin e elefantit’,” tha Dağ. “Që nga fillimi i gërmimeve në vitin 2018, kemi zbuluar dy kafka. Por vetëm këtë vit, gjatë një sezoni të vetëm, kemi gjetur tre,” shtoi ai, duke theksuar se edhe pse dhëmbët janë disi të dëmtuar, njëra nga kafkat u gjet me nofullën e poshtme të paprekur.
Analizat radiometrike i datojnë këto gjetje rreth 7.7 milionë vjet më parë. Shumica e fosileve të elefantëve janë zbuluar në zonën Sevril, e cila njihet si “brezi i elefantëve”. Arkeologu theksoi rëndësinë e këtyre gjetjeve për shkak të madhësisë dhe gjendjes së mirë të ruajtjes së fosileve të megafaunës, të cilat kanë tërhequr vëmendje shkencore ndërkombëtare.
“Përqendrimi i elefantëve në vende të caktuara e dendësia na ofrojnë informacione të vlefshme në lidhje me paleogjeografinë e zonës,” shtoi Dağ.

BE uron Ramën dhe ministrat e rinj: Shqipëria mund të mbyllë negociatat brenda 2027

Nga muzika tek pilates, Dua Lipa krijon një revolucion të ri

Musk sjell Grok 4 Fast, modelin që ul koston dhe rrit shpejtësinë

Shpati Zekaj i sjellë medalje elitare Kosovës në xhudo

Karlie Kloss bëhet sërish nënë, ky është emri unik i vajzës

Çka duhet të dini për ulcerën: shkaqet, rreziqet dhe trajtimin

Franca pritet ta njohë sot Palestinën

27 vjet nga rënia e Fehmi dhe Xhevë Lladrovcit

Sot Dita Ndërkombëtare pa Makina
Të kërkuara
-
Aktualitet4 weeks ago
Profesori i UBT-së, Bahri Gashi, pjesë e rrjetit prestigjioz ndërkombëtar të recensimit shkencor në Taylor & Francis
-
Kërkime2 months ago
Profesori i UBT-së, Musa Sabedini, publikon punim shkencor në revistën ndërkombëtare JGPSCD në SHBA
-
Aktualitet2 months ago
BSc në Shëndet Publik dhe Shkenca Mjekësore në UBT – Investim për të ardhmen e shëndetit të popullatës
-
Lajmet nga UBT3 months ago
UBT shpall konkurs për pranimin e studentëve të rinj për vitin akademik 2025/26