Lajmet

Marcus Aurelius: Filozofia e një perandori

Published

2 years ago

on

Në mesin e fushatave brutale kundër popujve gjermanikë të Danubit, perandori Marcus Aurelius shkroi një sërë reflektimesh, që e vendosën atë në mesin e mendimtarëve më me ndikim të lashtësisë.

Në shekullin e dytë pas Krishtit, bota e perandorit Marcus Aurelius ishte në rrënim. Një murtajë e madhe shkatërroi Evropën perëndimore, ndërsa ai filloi një luftë të gjatë dhe të përgjakshme kundër fiseve gjermane përgjatë kufirit të Danubit. Përballë këtyre fatkeqësive, bashkë me pleqërinë dhe mendimet për vdekjen, perandori kërkoi ngushëllim tek filozofia.

Gjatë gjithë jetës së tij, veçanërisht në momente të çuditshme gjatë fushatës ushtarake, ai hodhi në letër betejat e tij personale, bindjet filozofike dhe njohuritë për të qenë një sundimtar dhe një person më i mirë. Nga kjo shprehje e sinqertë e introspeksionit dolën 12 libra që merren me jetën dhe gjendjen njerëzore. Në total ky koleksion quhet Meditimet.

Filozofi Perandor

I lindur në vitin 121 në një familje aristokrate në Romë, Marcus Aurelius mori një arsimim të shkëlqyer në retorikë dhe filozofi. Ai studioi greqisht dhe sidomos Homerin dhe Euripidin. Ndoshta kjo është arsyeja pse ai i shkroi Meditimet në greqisht dhe jo në latinisht, gjuha zyrtare e Perandorisë Romake.

Në moshë të re, ai u interesua gjithashtu për filozofinë, veçanërisht stoicizmin, një shkollë mendimi që lulëzoi në antikitet. Një nga parimet kryesore të tij thekson zhvillimin e forcës së brendshme dhe pranimin e atyre gjërave që janë jashtë kontrollit tënjeriut. E themeluar në Athinë nga Zeno i Citiumit, rreth vitit 300 p.e.s., stoicizmi u rrit për t’u bërë një nga filozofitë kryesore të botës së lashtë.

Ai lulëzoi në Romën e lashtë, me Ciceronin ndër studiuesit e tij kryesorë (dhe një burim i mirë informacioni mbi stoicizmin në Romë). Epikteti, një grek i skllavëruar më parë, u bë filozof stoik me shumë ndikim i studiuar nga Marcus Aureliusi. Në fakt, Meditimet kanë disa ngjashmëri me koleksionin e parimeve morale të Epiktetit, të quajtura Enchiridioni (Manual).

Por vepra e Marcus Aurelius-it i shton zërin e tij origjinal traditës filozofike të stoicizmit. Ai i shtoi peshë kësaj shkolle të mendimit dhe arriti të besojë se perceptimi është baza e njohurive të vërteta. Lumturia mund të gjendet nëpërmjet praktikës së virtytit dhe të udhëhequrit në çdo kohë nga arsyeja, përballë peripecive të jetës.

Besohet se Marcus Aureliusi i shkroi Meditimet si një formë introspeksioni dhe jo për konsum më të madh publik. Ato variojnë nga maksimat e hapura deri te disertacionet bindëse dhe nuk ka një organizim definitiv të veprës – megjithëse disa modele janë identifikuar, me tema të organizuara rreth filozofisë stoike.

Me mirënjohje

Vepra nis si një lloj rrëfimi, në të cilin Marcus Aureliusi falënderon të gjithë ata që ndikuan pozitivisht gjatë gjithë jetës së tij. Për shembull, ai vlerëson mësuesit e tij që e mbajtën larg nga besëtytnitë dhe veset dhe e kthyen drejt një jete më të mirë e të virtytshme. Më i rëndësishmi nga këta mësues, kujton ai, ishte Quintus Junius Rusticus, i cili korrigjoi karakterin e tij të vrullshëm dhe e prezantoi me filozofët stoikë.

Marcus Aurelius kujton gjithashtu jetën e tij në oborrin e Romës, ku mbërriti në moshën 17-vjeçare. Babai i tij birësues, perandori Antoninus Pius, kishte një mënyrë jetese modeste, dhe kështu i riu Marcus Aurelius nuk hyri në një botë veshjesh dhe jetese luksoze; ai nuk kishte as roje personale. Perandori i ardhshëm admiroi përkushtimin me të cilin babai i tij birësues drejtoi perandorinë dhe personalitetin e tij të qetë, por të vendosur.

Marcus Aurelius u ngjit në fron në vitin 161, duke bashkëqeverisur me vëllanë e tij birësues Lucius Verus deri sa vdiq Luciusi, në vitin 169. Ndërsa Marcus Aurelius nuk reflekton drejtpërdrejt për jetën e tij si perandor, ai prek tema të rëndësishme të lidhura me të, duke përfshirë peshën e përgjegjësive dhe nevojën për të respektuar drejtësinë. Ai pranon se duhet të marrë vendime në interesin më të mirë të njerëzve që qeveris. Ai shkruan: “Filloni çdo ditë duke i thënë vetes: Sot do të ndeshem me ndërhyrje, mosmirënjohje, pafytyrësi, pabesi, keqdashje dhe egoizëm… Asnjë nga këto gjëra nuk mund të më lëndojë, sepse askush nuk mund të më implikojë në atë që është poshtëruese”.

Ai pranon se pushteti mund të jetë një barrë dhe një tundim, duke theksuar rëndësinë e shmangies së arrogancës dhe ruajtjes së përunjësisë përballë autoritetit. Ai gjithashtu ofron njohuri se si të përballeni me situata të vështira, të ruani qetësinë e brendshme dhe të qëndroni të fokusuar në qëllimin tuaj, përballë pengesave.

Ndër vëzhgimet e tij më personale janë gjërat që duket se e shqetësojnë. Ai e pranon se e urren atë që shumica e qenieve njerëzore duket se e duan. Lojërat e gladiatorëve, për shembull, e neverisin; seksi reduktohet në “një kënaqësi të shkurtër”. Dhe ai nuk e kupton pse njerëzve u bëjnë përshtypje rrobat e purpurta të veshura nga senatorët dhe perandorët, kur këto janë thjesht “lesh delesh i lyer me gjak butaku”.

Ai përpiqet të qëndrojë i qetë në çdo moment dhe të mos shqetësohet me atë që fqinji i tij do të thotë, ose do të mendojë për të. Siç i kujton vetes: “Gjithmonë habitem: Ne të gjithë e duam veten më shumë se njerëzit e tjerë, por na bëhet vonë më shumë për mendimin e tyre, sesa për tonin.”

Familja luan një rol të vogël në shkrimet e tij, megjithëse ai është jashtëzakonisht mirënjohës për gruan, Faustinën e Vogël, vajzën e Antonius Pius. Ai e përshkruan atë si “aq të bindur, kaq të dashur dhe kaq të thjeshtë”. Burimet e tjera bashkëkohore nuk ishin aq të sjellshme me Faustinën. Historianë si Cassius Dio e kanë akuzuar për tradhti bashkëshortore me ushtarë dhe gladiatorë të pashëm. Megjithatë, në shkrimet e tij, Marcus Aurelius ka vetëm fjalë të mira për të. Të dy kishin 13 fëmijë së bashku, por vetëm gjashtë jetuan pas fëmijërisë. Kur Faustina vdiq, në vitin 175, perandori u pikëllua për humbjen e saj. Ai varrosi gruan e tij në Mauzoleumin e Hadrianit në Romë.

Lufta dhe Vdekja

Duke shkruar natë pas nate nga kampi i tij ushtarak përgjatë Danubit, Marcus Aurelius kthehet në tema më të errëta, duke përfshirë natyrën e luftës. Në pika të ndryshme, ai vë në dukje realitetin e tmerrshëm të luftimit: “A keni parë ndonjëherë një dorë ose këmbë të prerë, ose një kokë të prerë, të shtrirë diku larg trupit të cilit dikur i përkiste …?”

Por kur dita mbaron, ato përsiatje zbehen dhe mbizotëron realiteti. Filozofi i natës, duhet të jetë një udhëheqës ushtarak ditën. Ai e pranon se nuk është gjithmonë e lehtë. “Në agim, kur e ke të vështirë të ngrihesh nga shtrati, thuaji vetes: ‘Duhet të shkoj në punë—si qenie njerëzore’, edhe pse preferon që «të mblidhesh nën batanije».

Përgjatë Meditimeve, Marcus Aurelius përsërit, pothuajse deri në obsesion, idenë se të gjithë ndajnë përfundimisht të njëjtin fat në këtë jetë të shkurtër: vdekjen. “Jetët e njerëzve janë të shkurtra dhe të parëndësishme,” shkruan ai.

Ka reflektime mbi gjeneralët e mëdhenj të së kaluarës, si Aleksandri i Madh, Çezari dhe Pompei, dhe se si, pavarësisht nga triumfet e tyre, “edhe ata u larguan nga kjo jetë”. Gjithashtu përmenden edhe banorët anonimë të Pompeit dhe Herkulaneumit, që u mbytën nën hirin e malit Vezuv.

Mbi të gjitha, kërkimi më i madh i perandorit është të gjejë paqen e mendjes, ndërsa mediton se sa shpejt kalon jeta: “Ekzistenca na kalon si një lumë: “çfarë” është në rrjedhë të vazhdueshme, “pse” ka një mijë variacione.” Ai thotë se rruga më e mirë është të “bëni gjithçka sikur të ishte gjëja e fundit që po bënit në jetën tuaj”.

E megjithatë, vdekja i ofron Marcus Aureliusit një lloj çlirimi, një shans për t’u shkëputur nga një botë ku shumë injorojnë të vetmet vlera që ai njeh – ato të virtytit racional dhe të së mirës morale. Drama e vërtetë e filozofit-perandor është se ai përpiqet t’i dojë njerëzit e tjerë: “Gjërat e paracaktuara për ju – mësoni veten të jeni njësh me to. Dhe njerëzit që i ndajnë ato me ju – trajtojini me dashuri. Me dashuri të vërtetë.”

Të gjitha këto Marcus Aurelius ia thotë vetes pa ankth apo dëshpërim. Edhe vdekja duhet pranuar me mirënjohje: “Mos e shikoni vdekjen me përçmim, por mirëpriteni atë”. Vdekja është pjesë e skemës natyrore të gjërave, mendon ai, duke e krahasuar atë me “një ulli që piqet dhe bie. Duke lavdëruar nënën, duke falënderuar pemën ku u rrit.” Ai thotë të pranosh vdekjen “me gëzim dhe vërtetësi, mirënjohës ndaj perëndive nga thellësia e zemrës”.

Kur Marcus Aureliusi vdiq më 17 mars 180, në moshën 58-vjeçare, viktimë e murtajës, ai la pas një gjurmë të pashlyeshme. Shkrimet e tij kanë intriguar krerët e shteteve që nga Frederiku i Madh i Prusisë e deri te presidenti i SHBA Bill Clinton. Kur Wen Jiabao, kryeministri i Kinës midis 2003 dhe 2013, pretendoi se kishte lexuar Meditimet më shumë se njëqind herë, vepra u bë një nga klasikët grekë më të botuar në vend. / bota.al

Related Topics:
Continue Reading

Lajmet

Kurti flet për paradoksin e zgjerimit të BE-së

Published

2 days ago

on

November 21, 2025

By

Kryeministri në detyrë i Republikës së Kosovës, Albin Kurti, mori pjesë në Samitin e Planit të Rritjes së Bashkimit Evropian, i mbajtur në kryeqytetin e Shqipërisë, Tiranë.

Në këtë samit ishin të pranishëm përfaqësues nga vendet e Ballkanit Perëndimor, Komisionerja për Zgjerimin e BE-së, Marta Kos, dhe Drejtori i Përgjithshëm për Fqinjët dhe Negociatat për Zgjerimin e BE-së, Gert.

Në fjalën e tij, Kurti përgëzoi Shqipërinë për avancimin drejt BE-së dhe theksoi rëndësinë historike të hapjes së të 33 kapitujve të negociatave. Ai përmendi progresin e Kosovës në sundimin e ligjit, duke theksuar renditjen e vendit tonë në vendin e tretë në Evropën Lindore dhe Azinë Qendrore sipas Indeksit të Botës për Sundimin e Ligjit, si dhe faktin se Kosova është konsideruar si vendi më i sigurt në rajon me kriminalitetin më të ulët dhe progres të dukshëm në luftën kundër korrupsionit.

Kurit vuri në pah rritjen ekonomike të Kosovës dhe heqjen nga listat e vendeve të brishta nga Banka Botërore dhe FMN-ja. Megjithatë, ai kritikoi masat kufizuese të BE-së ndaj Kosovës, duke kërkuar heqjen e tyre dhe dhënien e statusit të kandidatit, që sipas tij, Kosova e meriton dhe është e përgatitur për të.

“Të flasësh për urgjencë në zgjerim, ndërkohë që aplikimi i Kosovës mbetet i bllokuar për tre vjet, është një paradoks”, tha Kurti. Ai theksoi rëndësinë e reformave dhe përparimin e nevojshëm për zbatimin e Axhendës së Reformave të Planit të Rritjes.

Kurti gjithashtu theksoi rëndësinë e bashkëpunimit rajonal për integrimin në tregun e vetëm të BE-së dhe përparimin në lëvizshmërinë dhe tregtinë rajonale. Ai përmendi sektorët kyç të identifikuar në Samitin e Shkupit si pjesë e Autostradës së Tregut të Vetëm, duke përfshirë Teknologjinë e Informacionit dhe Komunikimit, mbrojtjen dhe bujqësinë.

Ai theksoi gjithashtu potencialin e Kosovës në transformimin ekonomik digjital dhe çmimin më të ulët të energjisë elektrike në rajon, duke e cilësuar vendin si një qendër të fortë potenciale për fabrikat e Inteligjencës Artificiale të BE-së.

Në përfundim, Kurti njoftoi planet për mobilizimin e të paktën një miliard euro investime kapitale në vit për projekte strategjike dhe theksoi rëndësinë e përmirësimit të infrastrukturës rrugore dhe korridoreve rajonale për avancimin e integrimit ekonomik./KP

Continue Reading

Lajmet

KQZ fillon përgatitjet për zgjedhjet e 28 dhjetorit, këto janë afatet kryesore

Published

2 days ago

on

November 21, 2025

By

Komisioni Qendror i Zgjedhjeve ka filluar me përgatitjet për organizimin e zgedhjeve të parakohshme për Kuvendin e Kosovës, të cilat do të mbahen më 28 dhjetor 2025.

Në mbledhjen e mbajtur, KQZ mori vendim për caktimin e afateve të aktiviteteve për organizimin e këtyre zgjedhjeve.

Sipas vendimit të KQZ-së, afatet e aktiviteteve zgjedhore përfshijnë: fushata zgjedhore, aplikimi i subjekteve politike dhe dorëzimi i listës së kandidatëve për deputetë, regjistrimi i votuesve jashtë Kosovës, akreditimi i vëzhguesve. Si në vijim:

KQZ pranon ekstraktin e parë të regjistrit qendror civil nga Ministria e Punëve të Brendshme/ Agjencia e Regjistrimit Civil më së voni me datën 22.11.2025;

KQZ merr vendim për caktimin e kufizimit të shpenzimeve të fushatës së zgjedhjeve për Zgjedhjet e parakohshme për Kuvendin e Kosovës 2025 më së voni me datën 24.11.2025;

Partitë politike të regjistruara deklarojnë mos pjesëmarrjen në zgjedhje në periudhën kohore 24.11.2025 deri më 30.11.2025;

Partitë politike të regjistruara deklarohen për pjesëmarrje në zgjedhje përmes koalicioneve, në periudhën kohore 24.27.2025 deri më 30.11.2025;

Periudha e aplikimit për certifikim të subjekteve politike realizohet nga data 24.11.2025 deri më 30.11.2025;

Periudha e dorëzimit të listës së kandidatëve të subjekteve politike të certifikuara realizohet nga data 24.11.2025 deri më 07.12.2025;

Tërheqja e shortit për renditjen e subjekteve pulitke në fletëvotim realizohet në datën 08.12.2025;

KQZ merr vendim për emërimin e anëtarëve të Komisioneve  Komunale Zgjedhore me datën 26.11.2025;

KQZ publikon listën e Qendrave të Votimit me datën 25.11.2025;

KQZ miraton dhe publikon listën e Qendrave Komunale të Numërimit me datën 25.11.2025;

Periudha e shërbimit të votuesve për ndërrimin e qendrave të votimit fillon me datën 26.11.2025 dhe përfundon me datën 06.12.2025;

Periudha e kundërshtimit dhe konfirmimit e listës së votuesve fillon me datën 26.11.2025 dhe përfundon me datën 07.12.2025;

Periudha e aplikimit për regjistrimin e votuesve jashtë Kosovës fillon me datën 26.11.2025 dhe përfundon me datën 06.12.2025;

Lista e votuesve që përfshinë votuesit brenda dhe jashtë Kosovës certifikohet nga KQZ, me datën 10.12.2025;

Periudha e votimit përmes postës fillon me datën 12.12.2025 dhe përfundon me datën 27.12.2025;

Fushata zgjedhore e subjekteve politike të certifikuara fillon me datën 17.12.2025 dhe përfundon me datën 28.12.2025;

Periudha e regjistrimit të personave me nevoja të veçanta fillon me datën 11.12.2025 dhe përfundon me datën 21.12.2025;

KQZ emëron këshillat e vendvotimeve, më së voni me datën 16.12.2025;

KQZ emëron këshillat e vendvotimeve në përfaqësi diplomatike më së voni me datën 16.12.2025;

KQZ emëron ekipet e numërimit për Qendrat Komunale të Numërimit më së voni me datën 16.12.2025;

Periudha e aplikimit për akreditimin e vëzhguesve fillon me datën 05.12.2025 dhe përfundon me datën 20.12.2025./EO

Continue Reading

Lajmet

FSK në ushtrimin “Golden Sabre 25”, të organizuar nga misioni i NATO-s në Kosovë

Published

2 days ago

on

November 21, 2025

By

Forca e Sigurisë së Kosovës mori pjesë në ushtrimin “Golden Sabre 25”, të organizuar nga misioni i NATO-s në Kosovë.

“FSK dëshmon kapacitetet specialistike të Gardës Kombëtare në ushtrimin “Golden Sabre 25” për herë të dytë këtë vit. Pjesëmarrja e njësive specialistike të FSK-së në një ushtrim të këtij konteksti, përfaqëson një hap të rëndësishëm në avancimin e bashkëpunimit ndërinstitucional në mes të KFOR, FSK, PK dhe EULEX”, thuhet në njoftimin e FSK-së.

Më tej, thuhet se “Angazhimi i FSK-së në këtë kontekst shumëkombësh, me kapacitetet specialistike të Gardës Kombëtare, përbën një dëshmi të qartë të avancimit të aftësive në realizimin e detyrave kyçe për ofrimin e Mbështetjes Ushtarake për Autoritetet Civile( MUAC) në përputhje me standardet e NATO-s. Ky aktivitet mblodhi pjesëmarrës nga vende të ndryshme partnere dhe aleate, me qellim të rritjes së ndërveprueshmërisë dhe testimit të gatishmërisë dhe përgjigjes së koordinuar ndaj krizave, në një mjedis kompleks operacional”.

FSK vazhdon të thellojë angazhimin e saj në iniciativa të përbashkëta vendore dhe ndërkombëtare, duke u mbështetur në partneritet të qëndrueshëm dhe në vizionin e një vendi të sigurt, të integruar dhe të gatshëm për të kontribuar në paqen dhe stabilitetin global./EO

Continue Reading

Lajmet

BE kërkon sinkronizim të reformave, Kos u dërgon porosi të qartë vendeve të Ballkanit Perëndimor

Published

2 days ago

on

November 21, 2025

By

Komisionerja për zgjerimin e Bashkimit Evropian, Marta Kos, ka kërkuar nga gjashtë vendet e Ballkanit Perëndimor të ecin në sinkron sa i përket realizimit të reformave në kuadër të Planit të Rritjes së BE-së.

Sipas saj, është e rëndësishme të mos krijohen hendeqe mes gjashtë vendeve të rajonit, derisa tha se muaji qershor i vitit 2026 është një afat i rëndësishëm në zbatimin e Planit të Rritjes, pasi skadon periudha njëvjeçare e pritjes për reformat e papërmbushura.

Plani i Rritjes është një kornizë e re e BE-së për përshpejtimin e reformave për integrim evropian të tërë rajonit, që kombinon reformat me kontribut të drejtpërdrejtë financiar nga fondet e BE-së në buxhetet e vendeve përfituese dhe projekte investuese.

Kos, në konferencë për media pas përfundimit të samitit rajonal për Planin e Rritjes që u mbajt të premten në Tiranë, tha se të gjitha vendet e Ballkanit Perëndimor duhet të jenë pjesë e BE-së, si shpërblim i merituar për përafrimin me legjislacionin e BE-së dhe vlerat e unionit.

“Objektivi ynë është që të gjitha vendet e Ballkanit Perëndimor të ecin përpara në sinkron dhe nuk duam që të krijohen hendeqe të reja mes jush gjashtë vendeve të rajonit. Në fund të fundit, të gjitha vendet e Ballkanit Perëndimor i përkasin Bashkimit Evropian dhe duhet të jenë pjesë e tij. Të gjitha vendet e Ballkanit Perëndimor duhet të bëhen shtete anëtare me të drejta të plota të BE-së si shpërblim i merituar për përafrimin me legjislacionin e BE-së dhe vlerat. Le të përqendrohemi sot në mënyrën sesi të përshpejtojmë punën… Në qershor do të kemi skadimin e periudhës tranzitore njëvjeçare për reformat e papërmbushura nga raundi i dytë i raportimit. Për këtë arsye i bëj thirrje të gjithë udhëheqësve të rajonit që të punojnë më fort për reformat”, theksoi ajo.

Në anën tjetër, kryeministri i Shqipërisë, Edi Rama, tha se samiti i sotëm ishte i frytshëm, duke konfirmuar se Plani i Rritjes është një urë e sigurt drejt tregut të përbashkët evropian.

“Sot mund të them se kemi mbyllur një takim edhe një herë tjetër të frytshëm me hapa konkretë të mëtejshëm që e afrojnë më tej rajonin me Bashkimin Evropian. Duke konfirmuar përsëri se Plani i Rritjes është një urë e shpejtë dhe e sigurt drejt tregut të përbashkët evropian”, deklaroi Rama.

Pjesë e samitit ishte edhe kryeministri në detyrë, Albin Kurti. Kosova ende nuk ka përfituar nga Plani i Rritjes, pasi disbursimi i mjeteve të para-financimit për Kosovën është i ndërlidhur me miratimin e dy marrëveshjeve ndërkombëtare në Kuvend, por të cilat, për shkak të krizës politike në Kosovë, nuk u miratuan në legjislativ.

Me zbatimin e këtyre reformave, Kosova do të përfitojë deri në 882,6 milionë euro fonde të BE-së. Nga kjo shumë totale, 253,3 milionë euro janë grante, ndërsa pjesa tjetër prej 629,3 milionë eurosh janë hua afatgjata./KP

Continue Reading

Të kërkuara