Histori
Kush ishin Inkasët dhe cili është ndikimi i tyre sot?
Published
3 years agoon
By
Betim GashiQytetërimi Inka (rreth viteve 1400-1533) është prej atyre më të rëndsësishëm të Amerikës së Jugut për sa i përket ndikimit të tij kulturor dhe trashëgimisë.
Inka filloi si një fis i vogël që rritej vazhdimisht në fuqi për të pushtuar popuj të tjerë në të gjithë bregdetin nga Kolumbia në Argjentinë. Ata mbahen mend për kontributin e tyre në fe, arkitekturë dhe rrjetin e tyre të famshëm të rrugëve nëpër rajon.
Pse Inkasët janë të rëndësishëm për historinë?
Ata janë të rëndësishëm në të njëjtën mënyrë si çdo perandori / civilizim antik është i rëndësishëm: sepse e kaluara informon të tashmen dhe të ardhmen. Të dish se si kanë jetuar njerëzit në të kaluarën mund t’i ndihmojë ata që janë në të tashmen të jetojnë më mirë, të bëjnë zgjedhje më të mira.
Në rastin e Inkasëve, perandoria e tyre shtrihej në brigjet e Amerikës së Jugut nga Kolumbia e sotme përmes Ekuadorit, Perusë dhe Argjentinës dhe ata ndikuan në jetën e njerëzve si brenda asaj perandorie ashtu edhe jashtë saj. Ishte perandoria më e madhe para-kolumbiane në Amerikë, me një popullsi të vlerësuar në mes 6-14 milion njerëz.
Koncepti Inkas i njësisë familjare është ende modeli në rajon edhe sot
Perandoria Inka tashmë po shkatërrohej për shkak të rebelimeve të brendshme dhe sëmundjeve (të sjella nga eksploruesit evropianë) kur ra në duart e Spanjollëve nën Francisco Pizarro (rreth 1471-1541) në shekullin e 16-të të erës sonë, por ndikimi i tyre vazhdon të ndihet.
Koncepti i njësisë familjare së inkasëve, për shembull – një që përfshin tezet, xhaxhallarët, kushërinjtë, kushërinjtë e largët aq të thurur fort sa familja bërthamore – është ende modeli në rajon sot ashtu siç është koncepti që i gjithë komuniteti është familja e një njerëzit duhet të trajtojnë fqinjët e tyre siç do të bënin me të afërmit e gjakut.
Religjioni i Inkasëve
Religjioni i Inkasëve ndikoi edhe tek të tjerët në rajon, kështu që, edhe në ditët moderne, vendet e krishtera janë të vendosura sipas koncepteve të Inkasëve për “vendet e shenjta” si kodrat, majat e maleve, pranë ujit – vende që dikur korrespondonin me perënditë e Inkasëve.
Rregulli i artë Inkas ishte:
“Mos vidhni, mos gënjeni, mos jini përtacë”.
Shumë pak është e re për gjendjen njerëzore. Ne gjithmonë kemi qenë ato që jemi tani. Kjo është arsyeja pse është e rëndësishme të dimë kush kemi qenë.
Por cila ishte feja e tyre dhe si ndikoi ajo në jetën e përditshme të njerëzve?
Feja e Inkave ishte politeiste; perënditë mendohej se kontrollonin botën natyrore dhe ndikonin ndjeshëm në jetën e njerëzve. Shembulli më i mirë i kësaj është perëndia Pachacamac, një hyjni krijuese që bëri njerëzit, bimësinë dhe mbikëqyri bujqësinë dhe korrjet e mira.
Kur Pachacamac u kënaq, të gjitha shkuan mirë; kur ishte i zemëruar, ai mund të shkaktonte tërmete. Pra, me Pachacamac – si çdo prej perëndive të tjera – ishte në interesin më të mirë të njerëzve për ta mbajtur atë të lumtur përmes ofertave dhe sakrificave që përfshinin sakrifica njerëzore (burra, gra dhe fëmijë).
Perënditë e tyre u konsideruan si reale për ta ashtu si çdo perëndi e çdo feje të ditëve moderne është për besimtarët. Tempujt dhe ndërtesat e tjera u ngritën për nder të tyre dhe sistemi i famshëm rrugor Inka, i cili lidhte komunitetet ngushtë.
Inka kishte një koncept të ‘parajsës’ dhe ‘ferrit’ edhe para se krishterimi të futej në rajon.
Rregulli qendror i fesë së Inkasëve (që korrespondon me Rregullin e Artë ose Dhjetë Urdhërimet) ishte Ama sua, Ama lulla, Ama chella (Mos vidhni, Mos gënjeni, Mos u tregoni dembel).
Nëse dikush jetonte sipas këtij rregulli atëherë, kur vdiste, dikush shkonte në Tokën e Diellit ku ishte gjithnjë e ngrohtë dhe e këndshme dhe perënditë ishin afër. Nëse dikush e injoron këtë rregull, atëherë pas vdekjes dikush shkon në botën e nëndheshme ku ishte gjithnjë e ftohtë dhe shpirti ishte i vetmuar në errësirën e përjetshme.
Ata u bënin shumë nderime të vdekurve, sa që në kohë të festave, të vdekurit nxirreshin nga varret dhe ‘festonin’ bashkë me të gjallët.
Përveç këtyre dy destinacioneve të përtejme (parajsës dhe ferrit), siaps tyre dikush mund të kthehej dhe të ketë një tjetër përpjekje për të bërë jetën e duhur. Këto ka shumë të ngjarë të ishin shpirtrat e njerëzve që nuk ishin veçanërisht të mirë ose veçanërisht të këqij – kështu që shumica e njerëzve.
Inka gjithashtu praktikoi mumifikimin dhe vendosjen e mallrave të varrit me të ndjerin. Të vdekurit e mumifikuar të vendosur në varret e tyre ulur në këmbë, ndryshe nga kulturat e tjera ku ata ishin të prirur; arsyeja për këtë është e paqartë pasi Inca nuk kishte gjuhë të shkruar.
(Përktheu dhe përshtati UBTNews)
You may like
Nga Enrico Franceschini
Nuk ka pasur gjithmonë luftë mes izraelitëve dhe palestinezëve. Ishte një periudhë në gjysmën e dytë të viteve nëntëdhjetë, kur unë isha korrespondent në Jerusalem, në të cilën procesi i paqes i nisur nga Rabini dhe Arafat jepte shpresë të madhe dhe atmosfera midis dy popujve të thirrur nga historia për të ndarë të njëjtën tokë, ishte paqësore.
Bashkëpunëtorim im palestinez largohej rregullisht nga Ramallahu, kryeqyteti i Territoreve Autonome të qeverisura nga Arafati në Bregun Perëndimor, për të ardhur me makinë me të dashurën e tij dhe notuar në plazhin e Tel Avivit, e më pas ndaleshin për darkë në breg të detit.
Shumë izraelitë shkonin për të bërë pazar në Bregun Perëndimor sepse produktet ishin më të lira. Më shumë se njëqind mijë palestinezë në ditë largoheshin nga Gaza për të punuar në vende të ndryshme izraelite. Dhe pelegrinët e krishterë, pasi vizitonin Varrin e Shenjtë brenda mureve të Qytetit të Vjetër, merrnin një autobus ose taksi për të parë Kishën e Lindjes së Krishtit në Betlehem.
Turizmi po lulëzonte, e ardhmja dukej premtuese, krijimi i një shteti palestinez të gatshëm për të jetuar në paqe dhe siguri reciproke përkrah Izraelit dukej i afërt.
Nuk ka rëndësi se kush ishte më përgjegjës për dështimin e këtij projekti dhe kthimin (për fat të keq, mjaft shpejt: ndërsa jetoja ende në Jerusalem) tek terrorizmi dhe lufta.
Por kujtimet e mia tregojnë se një zgjidhje e konfliktit është e mundur, pavarësisht se ekstremistët e shtyjnë atë. Megjithatë, si një udhëheqës izraelit ashtu edhe një udhëheqës palestinez duhet të dëshirojnë të arrijnë në zgjidhje. Duhen dy për të kërcyer tangon, siç thotë një shaka e vjetër, dhe gjithashtu për të bërë paqe mes armiqve./bota.al
Histori
George Washington u këshillua ta shpallte veten sundimtar të SHBA-së, por refuzoi
Published
11 months agoon
December 4, 2023By
UBT newsOficerët ishin të emocionuar ngaqë gjenerali Washington nuk ishte vetëm komandanti, por edhe heroi i tyre.
Historianët thonë se disa nga oficerët e këshilluan që ta shpallte veten sundimtar të Shteteve të Bashkuara. Ata e siguruan se do të kishte edhe mbështetjen e ushtarëve.
Washington hodhi poshtë idenë si të gabuar, duke thënë se nuk dëshironte asgjë tjetër veçse të kthehej në plantacionet e tij në Mount Vernon në Virgjinia.
Megjithatë, katër vjet më vonë ai doli përsëri në skenë, jo si sundimtar fuqiplotë, por si presidenti i parë i zgjedhur i Shteteve të Bashkuara të Amerikës.
Histori
Sot ditëlindja e Enver Hoxhës, çfarë dihet për fëmijërinë e tij
Ai ishte djalë i një familjeje modeste gjirokastrite.
Published
1 year agoon
October 16, 2023By
UBT newsEnver Hoxha ishte djalë i një familjeje modeste gjirokastrite. Ai besohet se ka lindur më 16 tetor 1908 në lagjen Palorto, në familjen e Halil dhe Gjyle Hoxhës. Pavarësisht se 16 tetori ishte festa e ditëlindjes së tij, kërkimet dokumentare për të janë të rrëmujshme.
Në Arkivin Qendror të Shtetit në Tiranë, për Enver Hoxhën, janë shënuar 5 ditëlindje të ndryshme. Regjistri i bashkisë Gjirokastrës, nr. 6, fleta 75 shënimet për lagjen “Teqe-Meçite-Hazmurat”, shënon se Enver Hoxha, ka lindur më 12 maj 1908.
Shënimi sqaron se prindërit e tij janë Halil (babai) dhe Gjylo (nëna)”. Në Liceun e Korçës, Hoxhës i janë shënuar dy ditëlindje: 17 qershor dhe 3 tetor (vitet 1929 e 1930).
Në Francë, figuron me ditëlindje 3 tetor ndërsa gazeta “Bashkimi” 1946 vendoste si ditëlindje 3 shtatorin. 16 Tetori, ditëlindja që ai festonte vetë u bë publike në gazetën Bashkimi më 16 tetor 1947. Por këto të dhëna s’kanë luajtur ndonjë rol në biografinë e tij. Janë me gjasë produkt i kaosit që shoqëronte Shqipërinë në atë kohë.
Ai kishte një vëlla më të madh të quajtur Beqir, i cili vdiq në moshë të re nga tuberkulozi, dhe tre motra Fahrien, Haxhon dhe Sanijen.
Enver Hoxha e kaloi fëmijërinë dhe adoleshencën e tij në dy qytete të Shqipërisë, në Gjirokastër dhe në Korçë.
Gjirokastra luajti rol pothuajse modest në formimin e tij, ndërsa Korça është qyteti ku ai u formua vërtet. Transferimi i Hoxhës në Korçë ndodhi në mbarim të vitit të dytë liceal.
Në tetor 1930, Enver Hoxhës iu dha një bursë nga qeveria e Zogut për të studiuar biologji në Fakultetin e Shkencave të Natyrës të Universitetit të Montpeljesë, Francë.
Në korrik të vitit 1936, Enver Hoxha kthehet përfundimisht në Shqipëri. Për disa ai drejtoi Shqipërinë me nder për 40 vite, kurse për pjesën tjetër, Hoxha sundoi Shqipërinë gjatë kësaj periudhe. Ai ishte kryetar i Frontit Demokratik të Shqipërisë dhe komandant i përgjithshëm i forcave të armatosura nga viti 1944 deri në vdekjen e tij.
Ai shërbeu si kryeministër i Shqipërisë, 1944-1954 dhe në kohë të ndryshme ka shërbyer si ministër i jashtëm dhe si ministër i mbrojtjes.
Vitet e fundit të jetës ishin rënduar për Hoxhën për shkak të diabetit që i ishte diagnostikuar shumë vite më parë. Fillimi i prillit do të shënojë edhe fundin e jetës së tij. Pasi i janë paralizuar këmbët edhe goja, pëson një ishemi më 9 prill 1985 vdes më 11 prill 1985.
Histori
Historia e rebelimit të madh në burgjet amerikane
Nëntë pengje dhe më shumë se 30 të burgosur u vranë nga plumbat e policisë gjatë sulmit.
Published
1 year agoon
September 13, 2023By
UBT newsMë 13 shtator 1971, afro 1 mijë e 500 policë dhe roje burgu sulmuan burgun shtetëror të Atikës në shtetin New York për të shtypur një nga rebelimet më të mëdha të burgjeve në historinë amerikane.
Nëntë pengje dhe më shumë se 30 të burgosur u vranë nga plumbat e policisë gjatë sulmit. Rebelimi kishte shpërthyer më 9 shtator, kur një grup të burgosurish nuk pranoi të ndahej në grupe më të vegjël për të kryer punët e zakonshme të mëngjesit.
Revolta u përhap, ndërkohë që të burgosurit filluan të thyenin dritaret dhe të digjnin orenditë e burgut. Brenda disa orësh, 1 mijë e 500 të burgosur iu bashkuan revoltës dhe morën peng dhjetëra punonjës të burgut.
Vendimi për dërgimin e policisë u mor katër ditë pas dështimit të bisedimeve të vështira për lirimin e pengjeve.
Të burgosurit u kishin paraqitur zyrtarëve një listë kërkesash, përfshirë përkujdesje më të mirë mjekësore, heqjen e censurës mbi materialet për lexim, lirinë fetare dhe një program për ”rehabilitim real” për t’i përgatitur të burgosurit për jetën jashtë mureve të burgut. Zyrtarët plotësuan disa prej kërkesave.
Mirëpo, zyrtarët kundërshtuan kërkesat e të burgosurve që ata të mos gjykoheshin për vdekjen e rojeve të burgut dhe për pjesëmarrjen në rebelim./KosovaPress/
UBT zyrtarizon projektin Erasmus + Jean Monnet – Një hap i rëndësishëm drejt integrimit evropian të Kosovës
Komiteti i Medias së UEFA-s mblidhet në Tiranë, Presidenti Duka: Ndihemi të nderuar
Gjermania do t’i mbyllë 3 konsullata iraniane, pas ekzekutimit të shtetasit gjermano-iranian
Në zgjedhjet presidenciale të SHBA-së të vitit 2024, ndryshimet klimatike duket se kanë humbur vëmendjen që patën katër vite më parë
Rritja e turizmit bullgar, mbahet konferenca për lidhjen ndërkombëtare
“Miqtë e Amerikës” kërkojnë nga Osmani e Sveçla dekorimin e Edward Anderson
Kur nxehen, lirojnë helme! Me këta artikuj bëni kujdes
Të bllokuar në makina: Pse përmbytjet e Valencias rezultuan kaq vdekjeprurëse
Feronikeli 74 ankohet për dëmtim nga gjyqtarët në 6 ndeshje të Superligës
Të kërkuara
-
Lajmet3 months ago
Mbyllet olimpiada e Parisit 2024- Kurora e sportit i përket Amerikës
-
Lajmet2 months ago
Zgjedh Menaxhment, Biznes dhe Ekonomi në UBT – Ferizaj dhe bëhuni liderët e së ardhmes
-
Lajmet2 months ago
Kurti: Përdhunimi është mjeti që përdori Serbia në Kosovë në mënyrë që të lë pasoja të përhershme në familje
-
Kulturë1 month ago
Marigona Ferati, profesoresha e UBT-së, zëri i artit në jurinë ndërkombëtare në festivalin e teatrove në Oman