

Kuriozitete
Kush e shpiku kartën e identitetit?
Shembulli i parë i një karte identiteti daton rreth fundit të mijëvjeçarit të dytë Para Krishtit.
Published
4 years agoon
By
UBT newsDuke përjashtuar përdorimin e objekteve të zbukuruara apo tatuazheve, të përdorura që nga fillimet e njerëzimit për të identifikuar fise apo individë të caktuar, shembulli i parë i një karte identiteti daton rreth fundit të mijëvjeçarit të dytë Para Krishtit.
Konkretisht, ato ishin pllaka prej terrakote, ku gdhendej me shkronja kuneiforme emri dhe të dhëna të tjera personale të personit në fjalë. Ajo u përdor nga Asirianët, perandoria e të cilëve ishte e banuar nga grupe dhe popullata të shumta etnike. Një evolucion i kësaj forme dokumentacioni u shfaq vetëm shekuj më vonë, në Perandorinë Romake.
Unë jam një qytetar romak
Në atë kohë kishte 2 mënyra për të vërtetuar që dikush ishte një qytetar romak. E para përbëhej nga një vetë-certifikim gojor, bazuar në deklaratën “Civis Romanus Sum (Unë jam një qytetar romak), megjithëse ishte e preferueshme që kushdo që e thoshte atë, të fliste mirë latinishten dhe të vishej sipas modës romake.
E dyta përfshinte përdorimin e dokumenteve specifike “zyrtare”.Por ato që i paraprinë lindjessë kartës së identitetit ishin diplomat, pra kartat prej bronzi të përdorura në ushtrinë romake, tek të cilat vërtetohej shtetësia e ushtarëve të huaj të integruar në ushtrinë romake. Emrat e këtyre të fundit regjistroheshin në pllaka më të mëdha, si prej bronxi ashtu edhe prej druri.
Si ishin praktikat në Mesjetë
Gjatë Mesjetës, risitë kryesore në fushën e certifikatave të identitetit, kishin të bënin me evoluimin e dokumenteve të ngjashme me pasaportat tona, paraardhësi kryesor i të cilëve ishte guidaticum (një dokument në formën e një letre, që mbante emrin e bartësit). Ishte një lloj licence garancie e lëshuar nga autoritetet në favor të atyre që donin të arrinin në qytete të caktuara dhe vende të huaja, kryesisht për arsye tregtare.
Këto dokumente, të cilat qarkulluan duke nisur nga shekulli XIII enë vazhdim, përmbanin emrin e bartësit dhe ndonjëherë edhe ndonjë përshkrim fizik. Por në dallim nga pasaportat e sotme, ato kishin një vlefshmëri të përkohshme, shumë të kufizuar në kohë dhe hapësirë.
Çfarë ndodhi nga shekulli XIX e në vazhdim
Pas shekujve të Mesjetës, për një pjesë të madhe të epokës moderne, shumëllojshmëria dhe shpërndarja e dokumenteve të identitetit mbeti e kufizuar. Qytetarëve të secilit vend iu kërkua të regjistronin emrat e tyre në regjistra të veçantë. Por kjo gjë pa një fletë të veçantë, apo një lëshim dokumenti vetjak.
Gjërat ndryshuan gjatë shekullit XIX, duke nisur nga Franca Napoleonike, ku u hartuan dokumente specifike në lidhje me klasat e ndryshme të punëtorëve, dhe filluan të prodhohen lloje të ndryshme dokumentesh të identifikimit.
Shembulli që na vjen nga Turqia, dhe që u ndoq më pas nga të tjerët
Por formacioni i parë i madh shtetëror që prezantoi një kartë identiteti, e cila ishte e njëjtë për të gjithë qytetarët ishte Perandoria Osmane në vitin 1844, me urdhër të Sulltan Mahmudit II. U desh shumë kohë që shembulli turk të ndiqet nga vendet e tjera. Në vitin 1876 fotografi Uilliam Notman, që me rastin e Ekspozitës Universale të Filadelfias në SHBA, prezantoi për herë të parë një sistem identifikimi për ekspozuesit dhe punonjësit, që përfshinte përveç të dhënave personale, edhe një fotografi.
Me fillimin e shekullit XX, ky model do të miratohej nga qeveritë kombëtare në të gjithë botën për të krijuar lloje të ndryshme dokumentesh të identitetit që njohim sot. Ndër të parët ishin britanikët, të cilët prezantuan pasaportën e parë të detyrueshme me fotografi që në vitin 1915. Edhe Italia prodhoi kartën e parë të identitetit në vitin 1931, për arsye të sigurisë publike. / Focus – Bota.al
You may like
Kuriozitete
A e dini pse peshqirët kanë vija në skaje?
Published
24 hours agoon
October 1, 2025By
UBT News
Nëse e keni vënë re, pothuajse çdo peshqir ka disa vija karakteristike në fund, të njohura si bordura. Edhe pse duken si detaj dekorativ, ato kanë funksion shumë më të rëndësishëm se thjesht pamja.
Shpesh është menduar se këto shirita tregojnë anën e sipërme e të poshtme të peshqirit apo ndihmojnë në tharjen më të shpejtë. Por, sipas ekspertëve të industrisë së tekstilit, bordura shërben për të forcuar strukturën e peshqirit, duke e bërë më rezistent ndaj grisjes dhe konsumimit gjatë larjeve të shpeshta. Ajo ndihmon që fijet të mos shpërbëhen, ruan formën dhe zgjat jetëgjatësinë e materialit.
Pra, bordura nuk është vetëm mbrojtëse, por ndikon edhe në fuqinë thithëse të peshqirit, duke shpërndarë më mirë lagështinë.
Funksion dhe estetikë
Përveç rolit praktik, bordurat shtojnë edhe prekje elegance. Kjo është arsyeja pse i gjejmë shpesh në peshqirët luksozë të hoteleve, ku kërkohet kombinimi i cilësisë, thithjes dhe pamjes së rafinuar.
Pse janë të rëndësishme?
rrisin fuqinë thithëse,
ruajnë stabilitetin dhe formën,
parandalojnë shpërbërjen e pëlhurës,
japin një ndjesi luksi gjatë përdorimit.
Ema Sejmur nga Good Housekeeping Institute shpjegon se bordura i jep peshqirit më shumë strukturë sesa materiali frotir dhe ndihmon që ai të mos shpërbëhet shpejt.
Prandaj, herën tjetër që të merrni një peshqir në dorë, kujtoni: ato vija të vogla në fund nuk janë thjesht dekor, por një detaj i menduar mirë që bën diferencën në jetëgjatësi, funksionalitet dhe estetikë. /A.Z/UBT News/
Kuriozitete
Studim i ri: Mikroplastikat lidhen me dobësimin e kockave
Published
2 days agoon
September 30, 2025By
UBT News
Mikroplastikat janë bërë tashmë kaq të pranishme në jetën tonë sa që i pimë, i hamë dhe i thithim çdo ditë. Si rezultat, ato janë gjetur në jashtëqitje, në placenta, në organet riprodhuese dhe madje edhe në tru.
Sipas Science Alert, këto grimca mikroskopike, të cilat vijnë nga përpunimi i lëndëve djegëse fosile, tashmë janë zbuluar edhe në eshtrat e njeriut. Një rishikim i 62 studimeve ka treguar se mikroplastikat dhe nanoplastikat ndikojnë në shëndetin e kockave në disa forma.
“Një pjesë e madhe e provave sugjeron se këto grimca depërtojnë deri në indet më të thella të kockave, përfshirë palcën, dhe potencialisht prishin metabolizmin”, shpjegon Rodrigo Bueno de Oliveira, shkencëtar mjekësor në Universitetin Shtetëror të Kampinas, Brazil.
Studimet te njerëzit kanë treguar se grimcat plastike arrijnë në kocka përmes gjakut pasi gëlltiten, eksperimentet te kafshët sugjerojnë se ato ngadalësojnë rritjen e kockave. Dëmtimi i osteoklasteve, qelizave që ndihmojnë në rritjen dhe riparimin e kockave – dobëson strukturën e tyre dhe i bën më të ndjeshme ndaj frakturave dhe deformimeve.
Analizat e thelluara kanë treguar se mikroplastikat ulin qëndrueshmërinë qelizore, përshpejtojnë procesin e plakjes e nxisin inflamacionin.
Edhe pse efektet te njerëzit nuk janë të konfirmuara, ekspertët paralajmërojnë se rritja globale e rasteve të osteoporozës mund të ketë lidhje edhe me praninë e mikroplastikave, përveç faktorëve të njohur si mosha apo përdorimi i alkoolit.
Rreziku është në rritje çdo vit prodhohen mbi 400 milionë tonë plastikë, duke gjeneruar 1.8 miliardë tonë gazra serrë, shkencëtarët kërkojnë më shumë mbështetje për të studiuar ndikimet e mikroplastikave në trupin e njeriut.
Ndërkohë, ekspertët sugjerojnë disa hapa praktikë për të ulur ekspozimin: filtrimi i ujit të pijshëm dhe kufizimi i përdorimit të produkteve plastike, si shishet plastike apo veshjet sintetike. Studimi është publikuar në revistën Osteoporosis International. /A.Z/UBT News/
Kuriozitete
Çfarë ndodhi me vëllezërit nga Gaza që prekën botën? Historia e Jadoua dhe Khaled
Published
3 days agoon
September 29, 2025By
UBT News
Në tragjedinë e përditshme që përjeton Palestina, mes rrënojave dhe dhimbjes së pashuar, historia e dy fëmijëve të kapur nga objektivi i fotoreporterit Ahmed Younis është bërë një simbol shprese.
Pak ditë më parë, një fotografi e tij preku botën dhe u bë virale në rrjetet sociale. Ajo tregon një djalë të vogël me lot në sy, që mbante mbi supe vëllain më të vogël, duke u larguar nga shtëpia e tyre e shkatërruar në Gaza.
Ky moment rrëqethës ilustron peshën e padurueshme të luftës mbi supet e pafajshme të fëmijëve.
Ahmed Younis shkroi për atë skenë: “Një fëmijë mban vëllain e tij më të vogël në rrugën e gjatë të zhvendosjes nga Gaza Veriore në Jug, një pamje që tregon koston e tmerrshme humanitare të luftës mbi civilët.”
Disa ditë më vonë, Younis publikoi një tjetër fotografi, ku të njëjtit fëmijë shihen duke qeshur dhe duke luajtur së bashku. Ky kontrast i fortë me imazhin e parë dëshmon fuqinë e jetës dhe aftësinë për të gjetur momente lumturie edhe në mes vuajtjes.
“Jadoua dhe Khaled nga zhvendosja, tek një moment i këndshëm,” shkroi Younis.
Në foton e parë, Jadoua mbante vëllain mbi supe, përmes rrugëve të ashpra të zhvendosjes, një pamje që preku zemrat e njerëzve në të gjithë botën dhe u bë simbol i fëmijërisë që mban barrën e luftës.
Në imazhin e dytë, ata buzëqeshin si çdo fëmijë tjetër, duke na kujtuar se çdo fëmijë meriton të jetojë fëmijërinë e tij pa frikë.
Midis dy imazheve shtrihet historia e një brezi që mbijeton përmes dashurisë dhe solidaritetit, një mësim i fuqishëm për humanitetin. /A.Z/UBT News/
Kuriozitete
Si u krijua reklama më e shtrenjtë në historinë e televizionit?
Published
3 days agoon
September 29, 2025By
UBT News
Gati dy dekada më parë, bota e modës dhe ajo e filmit u takuan në një mënyrë që la gjurmë të përjetshme.
Në vitin 2004, Chanel publikoi “No. 5 The Film”, një reklamë ikonike për parfumin legjendar Chanel No. 5, me protagoniste aktoren fituese të çmimit Oscar, Nicole Kidman, nën regjinë e të jashtëzakonshmit Baz Luhrmann.
Sa kushtoi dhe si u realizua?
E njohur si reklama televizive më e shtrenjtë e të gjitha kohërave, prodhimi kushtoi 33 milionë dollarë, shifër që sot korrespondon me rreth 52 milionë dollarë.
Spoti zgjat vetëm 3 minuta, që do të thotë se çdo sekondë kushtoi mesatarisht midis 275,000 dhe 288,000 dollarë. Megjithatë, çdo qindarkë rezultoi e justifikuar.
Estetika e reklamës ishte kombinim i luksit karakteristik të Chanel e stilit romantik e teatror të “Moulin Rouge!”, një vizion i Luhrmann.
Nicole Kidman luan rolin e një ylli të famshëm të filmit, i cili përpiqet të largohet nga bota e dritave për të përjetuar një histori dashurie të ndaluar me një të panjohur, rol që interpretohet nga aktori brazilian Rodrigo Santoro.
Kidman u pagua midis 3 dhe 3.7 milionë dollarë për pjesëmarrjen, duke veshur një krijim magjepsës të modës së lartë, stiluar nga Karl Lagerfeld, atëherë drejtor artistik i Chanel dhe përgjegjës për drejtimin artistik të gjithë fushatës.
Kolona zanore e reklamës përdori një pjesë nga Claude Debussy, duke shtuar hijeshi dhe elegancë këtij produksioni kinematografik të jashtëzakonshëm. /A.Z/UBT News/

Festivali ndërkombëtar i muzikës kamertale nis më 4 tetor në Prishtinë

De Bruyne: Nuk kam problem me trajnerin Conte

Samsung teston veçori të reja, inovacion dhe pikëpyetje

Policia konfiskon armë, granatë dore, dhe drogë në shtëpitë e tre personave në Kamenicë

KEDS-i njofton se sot do të ketë ndërprerje të energjisë elektrike në Prishtinë, Pejë, Prizren dhe Gjilan

Arrestohen 39 persona me urdhëresa tё gjykatave në Pejë

Reshjet e shiut, Policia bën thirrje për kujdes në trafik

Nina Dobrev dhe Zac Efron ndezin dyshime për një lidhje

UEFA shtyn vendimin për përjashtimin e Izraelit
Të kërkuara
-
Aktualitet1 month ago
Profesori i UBT-së, Bahri Gashi, pjesë e rrjetit prestigjioz ndërkombëtar të recensimit shkencor në Taylor & Francis
-
Aktualitet2 months ago
BSc në Shëndet Publik dhe Shkenca Mjekësore në UBT – Investim për të ardhmen e shëndetit të popullatës
-
Kërkime3 months ago
Profesori i UBT-së, Musa Sabedini, publikon punim shkencor në revistën ndërkombëtare JGPSCD në SHBA
-
Aktualitet4 weeks ago
Votoni për UBT-në dhe Rektorin Hajrizi në Triple E Awards: Dy nominime të reja ndërkombëtare për institucionin dhe Kosovën