

Kuriozitete
Kush e shpiku kartën e identitetit?
Shembulli i parë i një karte identiteti daton rreth fundit të mijëvjeçarit të dytë Para Krishtit.
Published
4 years agoon
By
UBT newsDuke përjashtuar përdorimin e objekteve të zbukuruara apo tatuazheve, të përdorura që nga fillimet e njerëzimit për të identifikuar fise apo individë të caktuar, shembulli i parë i një karte identiteti daton rreth fundit të mijëvjeçarit të dytë Para Krishtit.
Konkretisht, ato ishin pllaka prej terrakote, ku gdhendej me shkronja kuneiforme emri dhe të dhëna të tjera personale të personit në fjalë. Ajo u përdor nga Asirianët, perandoria e të cilëve ishte e banuar nga grupe dhe popullata të shumta etnike. Një evolucion i kësaj forme dokumentacioni u shfaq vetëm shekuj më vonë, në Perandorinë Romake.
Unë jam një qytetar romak
Në atë kohë kishte 2 mënyra për të vërtetuar që dikush ishte një qytetar romak. E para përbëhej nga një vetë-certifikim gojor, bazuar në deklaratën “Civis Romanus Sum (Unë jam një qytetar romak), megjithëse ishte e preferueshme që kushdo që e thoshte atë, të fliste mirë latinishten dhe të vishej sipas modës romake.
E dyta përfshinte përdorimin e dokumenteve specifike “zyrtare”.Por ato që i paraprinë lindjessë kartës së identitetit ishin diplomat, pra kartat prej bronzi të përdorura në ushtrinë romake, tek të cilat vërtetohej shtetësia e ushtarëve të huaj të integruar në ushtrinë romake. Emrat e këtyre të fundit regjistroheshin në pllaka më të mëdha, si prej bronxi ashtu edhe prej druri.
Si ishin praktikat në Mesjetë
Gjatë Mesjetës, risitë kryesore në fushën e certifikatave të identitetit, kishin të bënin me evoluimin e dokumenteve të ngjashme me pasaportat tona, paraardhësi kryesor i të cilëve ishte guidaticum (një dokument në formën e një letre, që mbante emrin e bartësit). Ishte një lloj licence garancie e lëshuar nga autoritetet në favor të atyre që donin të arrinin në qytete të caktuara dhe vende të huaja, kryesisht për arsye tregtare.
Këto dokumente, të cilat qarkulluan duke nisur nga shekulli XIII enë vazhdim, përmbanin emrin e bartësit dhe ndonjëherë edhe ndonjë përshkrim fizik. Por në dallim nga pasaportat e sotme, ato kishin një vlefshmëri të përkohshme, shumë të kufizuar në kohë dhe hapësirë.
Çfarë ndodhi nga shekulli XIX e në vazhdim
Pas shekujve të Mesjetës, për një pjesë të madhe të epokës moderne, shumëllojshmëria dhe shpërndarja e dokumenteve të identitetit mbeti e kufizuar. Qytetarëve të secilit vend iu kërkua të regjistronin emrat e tyre në regjistra të veçantë. Por kjo gjë pa një fletë të veçantë, apo një lëshim dokumenti vetjak.
Gjërat ndryshuan gjatë shekullit XIX, duke nisur nga Franca Napoleonike, ku u hartuan dokumente specifike në lidhje me klasat e ndryshme të punëtorëve, dhe filluan të prodhohen lloje të ndryshme dokumentesh të identifikimit.
Shembulli që na vjen nga Turqia, dhe që u ndoq më pas nga të tjerët
Por formacioni i parë i madh shtetëror që prezantoi një kartë identiteti, e cila ishte e njëjtë për të gjithë qytetarët ishte Perandoria Osmane në vitin 1844, me urdhër të Sulltan Mahmudit II. U desh shumë kohë që shembulli turk të ndiqet nga vendet e tjera. Në vitin 1876 fotografi Uilliam Notman, që me rastin e Ekspozitës Universale të Filadelfias në SHBA, prezantoi për herë të parë një sistem identifikimi për ekspozuesit dhe punonjësit, që përfshinte përveç të dhënave personale, edhe një fotografi.
Me fillimin e shekullit XX, ky model do të miratohej nga qeveritë kombëtare në të gjithë botën për të krijuar lloje të ndryshme dokumentesh të identitetit që njohim sot. Ndër të parët ishin britanikët, të cilët prezantuan pasaportën e parë të detyrueshme me fotografi që në vitin 1915. Edhe Italia prodhoi kartën e parë të identitetit në vitin 1931, për arsye të sigurisë publike. / Focus – Bota.al
You may like
Kuriozitete
Nga numri i telefonit te analizat mjekësore, cilat informacione nuk duhet të ndajmë me ChatGPT
Published
2 days agoon
June 4, 2025
Inteligjenca artificiale mund të jetë mjet i vlefshëm gjatë përditshmërisë, por rekomandohet që duhet të kemi kujdes në përdorimin e saj.
Prania e ChatGPT në jetë po bëhet më e dukshme. Siç mësojnë njerëzit nga chatbot-e, po ashtu edhe këta të fundit mësojnë prej nesh përmes bisedave që bëjmë. Ekspertët në fushën e inteligjencës bëjnë thirrje për kujdes, pasi ka informacione si psh nga numri i telefonit, adresa e shtëpisë apo testet mjekësore nuk duhet të ndahen me chatbot – jo vetëm për arsye privatësie, por edhe për të shmangur keqpërdorimin ose rrjedhjen e mundshme të të dhënave.
Paralajmërime nga vetë krijuesit
Edhe vetë kompanitë që zhvillojnë sistemet e AI i njohin rreziqet. OpenAI thotë: “ Ju lutemi mos ndani informacione të rëndësishme në biseda”, ndërsa Google u bën thirrje përdoruesve të Gemini të jenë të kujdesshëm: “ Mos vendosni informacione konfidenciale ose të dhëna që nuk do donit t’i shihte askush”
Siç vë në dukje WSJ, bisedat me chatbot mund të përdoren për të trajnuar modelet e ardhshme dhe fjalë kyçe që lidhen me çështjet e sigurisë si dhuna mund të shkaktojnë auditime të brendshme nga vetë kompania.
Pesë kategori të dhënash që nuk duhet të ndani
Informacioni personal identifikimi – ID ose numri i pasaportës, data e lindjes, adresa e shtëpisë dhe numri i telefonit janë informacione që duhet të mbahen jashtë bisedave me AI.
Të dhënat mjekësore – Asnjëherë mos kërkoni të bëni interpretim të testeve mjekësore në Chat GPT.
Informacioni financiar – Shmangni futjen e numrave të llogarive bankare ose informacioneve të tjera të ndjeshme financiare.
Detajet e punës suaj – Përdoruesit që përdorin chatbot në rutinën e tyre të përditshme të punës ekspozojnë pa vetëdije të dhënat e klientëve ose informacionet e brendshme të kompanive të tyre. Nëse përdorimi i AI është thelbësor për punën, rekomandohet që të përdoren abonimet profesionale.
Detajet e hyrjes – Chatbot-et nuk janë ndërtuar për të vepruar si vend për fjalëkalime, PIN ose kredenciale të tjera aksesi.
Kuriozitete
Princesha Diana: Letra që zbulon sa e vetmuar ndihej në pallat
Published
4 days agoon
June 2, 2025
Të gjitha objektet që tregojnë historinë e jetës së Princeshës Diana dhe ofrojnë informacion mbi familjen mbretërore britanike tani janë në ankand. Midis tyre është një letër e shkruar me dorë dy ditë pas dasmës së saj me Mbretin e ardhshëm Charles.
Ankandet Julien’s prezantojnë koleksionin e jashtëzakonshëm, “Stili i Princeshës Diana dhe një Koleksion Mbretëror”, me më shumë se 300 pjesë historike në një nga ankandet më të mëdha të artikujve që dikur i përkisnin Princeshës së ndjerë të Uellsit.
Së bashku me shumë artikuj të modës të paraqitur në ankand, i cili fillon më 26 qershor në The Peninsula Beverly Hills, ka edhe një artikull veçanërisht të veçantë. Koleksioni përfshin një letër të shkruar me dorë dhe të nënshkruar nga Princesha Diana drejtuar Mark Simpson, një punonjës i Pallatit Buckingham.
Letra mban datën 31 korrik 1981, vetëm dy ditë pas dasmës së saj me Princin e atëhershëm Charles.
“Kjo është një nga veprat e mia të preferuara”, thotë Martin Nolan, bashkëthemelues dhe drejtor ekzekutiv i Julien’s Auctions, për revistën PEOPLE gjatë një parapamjeje të artikujve të ankandit.
“Është disa ditë pas dasmës së saj.” “Ajo jetonte në Pallatin e Buckinghamit, ishte periudha kur po përshtatej nga jeta normale në jetë pallati”, tha Nolan.
“Kështu që ajo duhej të mësonte nga mbretëresha të përkulej dhe të gjitha këto.” Por, ajo po kalonte mirë me Mark Simpsonin.”Ata ishin pothuajse në të njëjtën moshë, ai ishte pak më i madh se ajo “, shton Nolan. “Në letër ajo flet për sa e vetmuar ishte kur ishte në pallat.”
Letra thotë: “I dashur Mark, doja vetëm të të falënderoja për gjithë mirësinë dhe durimin që më ke treguar që kur u zhvendosa në Pallatin e Buckinghamit. Qëndrimi im u bë shumë më i lehtë nga shoqëria jote, pasi ishte shumë e vetmuar dhe qeshëm aq shumë, saqë nuk mund të të falënderoj mjaftueshëm. Shpresoj se ke mundur ta shijosh të mërkurën dhe se të ka pëlqyer fustani im.”
Nesër do të nisem për në Britani, me të gjithë këta burra përreth. Duhet të kem kujdes nga Evelina! Lajmi i keq është se nuk kam ngrënë asnjë drithëra – më vjen keq. Si do t’ia dal pa tasat me drithëra? [fytyrë që qesh]. Një falënderim i madh që je vetvetja – Me shumë dashuri, Diana.”
Letra tregon se ditët e para të Dianës si princeshë nuk ishin aspak argëtuese.
Kuriozitete
Pse bllokohen veshët në avion? Ja si ta zgjidhni këtë problem
Published
1 week agoon
May 28, 2025
Nuk ka rëndësi se pse po e bëni udhëtimin e radhës! Mund të jenë pushimet, udhëtim pune apo çështje tjetër, me siguri që ka fenomen me të cilin jeni përballuar sa herë që keni bërë udhëtime të tilla: bllokimi i veshëve apo ajo që nga auditologët quhet “veshi i avionit”.
Ndryshe quhet “barotrauma e veshit”, veshi i avionit është zhurma e dhimbshme e veshit që ndodh kur avioni është në ngjitje ose zbritje. Nëse për disa persona kjo është një ndjesi irrituese, për të tjerë është shqetësim që zgjat edhe pas daljes nga avioni.
Për të shmangur fluturimet, auditologia Sarah Lundstrom shpjegon më shumë rreth këtij fenomeni.
Çfarë është “veshi i avionit”?
“Kjo ndodh kur “veshi mbyllet për shkak të ndryshimeve të presionit të ajrit gjatë fluturimit,” shpjegon mjekja Lundstrom. Lajmi i mirë është se ndërkohë që kjo gjendje krijon njëfarë shqetësimi, kjo nuk dëmton daullet e veshit tuaj.
Pse kumbojnë veshët në avion?
Arsyeja pse përjetoni dhimbje veshi gjatë udhëtimeve me avion është për shkak të ndryshimit të presionit të ajrit. “Kur ka një ndryshim në presionin e ajrit të jashtëm, kjo shkakton shtyrjen e daulles së veshit dhe mbylljen e tubit eustachian,” shton mjekja.
Si ta parandaloni si fenomen?
Sipas mjekes Lundstrom, mund të përtypni çamçakëz ose mbani karamele gjatë fluturimit për të ndihmuar në mbajtjen e “veshit të mesëm dhe tubit eustachian në lëvizje dhe të hapur”. Megjithatë, nëse nuk keni çamçakëz ose karamele me vete, mos u frikësoni.
“Gjatë fluturimit, gëlltisni diçka ose mbyllni hundën e të fryni ajrin për të nxitur tubit eustachian të hapet që të lehtësojë presionin,” përfundon Lundstrom.
Kuriozitete
NASA zbulon pasuri të pallogaritshme ari në thellësitë e oqeanit
Published
1 week agoon
May 27, 2025
Oqeanet mbajnë rezervat më të mëdha të arit në botë, por ato janë ende të paarritshme.
Një ekip shkencëtarësh të NASA-s ka zbuluar se oqeanet “mbajnë” rezervën më të madhe të arit, e cila vlerësohet në 20 milionë ton. Nxjerrja e metalit të çmuar që zotërojnë, sjell sfida për shkak të përqendrimit të tij të ulët në ujin e detit.
Sasia e raportuar ka tronditur botën, pasi tejkalon sasinë totale të arit të gjetur nga njeriu gjatë gjithë historisë së tij.
Teknologjia që i është vënë në dispozicion njerëzimit nuk lejon një mekanizëm minerar ekonomikisht të qëndrueshëm, uji i detit përmban metale që e bëjnë të vështirë ndarjen e arit. Ari i tretur nuk është i vetmi burim i vlefshëm që deti “ruan”.
Elemente tjera të rëndësishme që detet dhe oqeanet kanë janë depozitat e sulfurit hidrotermal. Këto janë depozita që janë më të arritshme sesa ari i tretur dhe mund të nxirren përmes minierave nënujore.
Minierat në det paraqesin rreziqe shkatërruese për ekosistemet detare, kjo rrezikon mijëra specie të reja, shkatërron shumë habitate detare dhe ndryshimi i zinxhirëve ushqimorë paraqet rreziqe të konsiderueshme.
Disa territore, si Papua Guinea e Re, filluan ta zbatojnë këtë praktikë. Debati mjedisor përqendrohet në ndikimet tragjike që aktivitetet minerare kanë në ekosistemet detare, duke lënë anash mundësitë ekonomike që j’u ofrojnë vendeve.
Mundësi reale që deti mund të na ofrojë burimet e tij më të vlefshme
Disa shkencëtarë mbajnë gjallë shpresën se zhvillimet teknologjike do të na lejojnë të arrijmë në zgjidhje të qëndrueshme në të ardhmen për shfrytëzimin e burimeve detare. Nuk është e pamundur që një ditë të shfaqen teknologji që do të lejojnë nxjerrjen e arit nga deti pa shkaktuar dëme të konsiderueshme në mjedisin detar.
Derisa të ndodhë kjo, ari vazhdon të fshihet në thellësitë e detit, madje edhe për vende si Spanja, me disa dete dhe oqeane që lagen në plazhet e saj, gjë që mund t’i sjellë vendit iberik miliona ose miliarda euro.
Thesari më i madh i njerëzimit qëndron i fshehur në det, e në të njëjtën kohë, Kina ka surprizuar me zbulimin e 230 miliardë ton ari të bardhë në shtratin e detit.

Metabolizëm i ngadaltë, si t’i dalloni simptomat

Profesorët e UBT-së kontribuojnë në ndërtimin e paqës së qëndrueshme

Zyrtare: Ferizaj përforcohet në qendër të mbrojtjes, prezantojnë Ardit Iljazin

Mbyllet me sukses Java e Dizajnit në UBT – prezantohen koleksione me vlera artistike dhe kulturore

Aktori Christian Bale duket thuajse i panjohur rrugëve të Atlantas, teksa po xhiron filmin e ri

Jackie Chan: Mësova anglisht përmes muzikës ‘country’ pasi u zhvendos në SHBA!

Bill Gates do të dhurojë 99% të pasurisë së tij për Afrikën

FSHF: Vijon procesi i shpërndarjes së biletave përmes shortit elektronik për ndeshjen Shqipëri – Serbi

Ardian Ismajli mund t’i bashkohet Rashicës te Besiktasi?
Të kërkuara
-
Lajmet nga UBT1 month ago
Profesori, Arsim Hajdari, doktoron me temën “New Perspective of Biological Therapy in Treatment of Age-Related Macular Degeneration”
-
Lajmet2 months ago
Studentët e Psikologjisë në UBT zhvilluan një vizitë studimore në qendrën psikologjike “Radix” dhe Asociacionin Kosovar për Psikoterapi Trupore
-
Lajmet nga UBT1 day ago
UBT – Institucioni privat me më së shumti programe të akredituara nga Agjencia e Akreditimit të Kosovës
-
Kulturë2 months ago
Shkëlqeu me rolin e tij në ‘Kontesha Arduini’, intervistë me Mirsad Ferati