Vera, deti dhe rrezet e diellit janë një nga kënaqësitë më të mëdha të stinës së nxehtë, por për shumë njerëz, ato sjellin edhe bezdi të pakëndshme për lëkurën.

Shumëkush ka përjetuar kruarje të papritur, skuqje, puçrra ose ndjesi djegieje pas qëndrimit në plazh, pishinë apo edhe gjatë një shëtitjeje në diell.

Për disa, kjo është pasojë e djegies së zakonshme nga dielli, por për të tjerë mund të jetë shenjë e reaksionit alergjik, dehidratimi, ndjeshmërie të lartë të lëkurës ose edhe efekt anësor nga ndonjë ilaç apo produkt kozmetik.

Kruarja dhe skuqja mund të jenë të lehta por sinjalizojnë probleme që kërkojnë më shumë kujdes: si fotodermatiti urtikaria diellore a reaksionet fototoksike.

Këto shqetësime lidhen shpesh edhe me sistemin imunitar e mund të ndikojnë vlerat e IgE-së, tregues i rëndësishëm i gjendjeve alergjike.

Ja arsyet kryesore pse ndodh kjo, çfarë tregojnë këto simptoma dhe si mund ta mbroni lëkurën për të shijuar diellin pa shqetësime.

Djegia nga dielli

Më e zakonshmja është djegia, inflamacion akut i lëkurës për shkak të dëmtimit nga rrezet ultraviolet B. Kur lëkura digjet, qelizat dëmtohen e çlirojnë substanca kimike që shkaktojnë inflamacion, prandaj ndjehet skuqje, nxehtësi, kruarje dhe më vonë mund të ndodhë zhvishem i lëkurës.

Alergjia nga dielli (Fotodermatiti)

Tek disa persona, veçanërisht me lëkurë të ndjeshme, dielli shkakton fotodermatit, reagim alergjik ku lëkura kruhet, skuqet e shfaqen puçrra. Formë e zakonshme është eruptioni polimorf ndaj dritës, që prek gratë e reja. Kjo shfaqet disa orë pas qëndrimit në diell, sqaron Asthma & Immunology (ACAAI).

Fotoreaktiviteti, kombinimi me kimikatet

Disa kremra, parfumet, a ilaçe (si antibiotikë, barna kundër akneve) mund ta bëjnë lëkurën më të ndjeshme ndaj rrezeve. Ky fenomen quhet reaksion fototoksik ose fotoalergjik, që mund të japë skuqje, kruarje dhe flluska të vogla, që duken si djegie.

Dehidratimi dhe tharja e lëkurës

Qëndrimi gjatë në diell bën që lëkura të humbasë lagështinë. Lëkura e dehidratuar kruhet më lehtë, dhe djersa ose kripa irritojnë zonat e ndjeshme.

Po IgE-ja totale, a ndikohet?

Këto gjendje, sidomos fotodermatiti e urtikaria nga dielli, lidhen me rritje të IgE-së totale, pasi ky antitrup rritet në reaksione alergjike.

Nëse shkaku është reagim alergjik, IgE mund të jetë më i lartë, nëse kruarja vjen vetëm nga djegia klasike apo nga tharja, IgE nuk ndikohet.

Fotoreaktiviteti nga ilaçet nuk ka lidhje me IgE, por me reaksionet direkte në qelizat e lëkurës.

Nëse kruarja e skuqja nga dielli janë të shpeshta dhe shoqërohen me simptoma tjera alergjike, mjeku mund të rekomandojë matjen e IgE-së totale ose testime të tjera për të përcaktuar shkakun.

Vapingu, që prej kohësh është promovuar si alternativë më e “shëndetshme” ndaj duhanpirjes, në fakt mund të jetë më toksik se cigaret tradicionale.

Studiues nga Universiteti i Kalifornisë, Davis, testuan shtatë cigare elektronike me shije nga tre prej markave më të njohura dhe zbuluan se ato lëshojnë më shumë metale toksike që shkaktojnë kancer sesa cigaret tradicionale.

Një nga cigaret elektronike të përdorshme të studiuara lëshoi më shumë plumb gjatë një dite përdorimi sesa gati 20 pako cigaresh të zakonshme.

Autori i studimit, Mark Salazar, një kandidat për doktoraturë, tha se nivelet ishin aq të larta sa “menduam se pajisja jonë ishte prishur”.

Shkencëtarët analizuan përmbajtjen metalike të shtatë llojeve të pajisjeve të përdorshme nga ELF Bar, Flum Pebble dhe Esco. Duke përdorur një pajisje për të aktivizuar cigaret elektronike e për të ngrohur lëngun e tyre të brendshëm, ata krijuan nga 500 deri 1,500 thithje për çdo pajisje.

Pas përdorimit të pajisjeve për të simuluar përdorimin gjatë një jave, u zbulua se përmbanin metale të rënda si nikel, plumb dhe antimoni. Këto metale përdoren për të prodhuar spiralet ngrohëse të pajisjeve, që kthejnë lëngun në avull që thithet. Këto metale rrjedhin nga pajisjet në lëngun e cigareve.

Avulli nga tre prej pajisjeve të testuara përmbante nivele të plumbit dhe nikelit mbi kufijtë e sigurisë për kancer, dy prej tyre kishin nivele të larta të antimonit – një element që përdoret në bateri dhe si retardues i flakës. Esco Bars u zbuluan se lëshonin katër deri në trembëdhjetë herë më shumë plumb në 200 thithjet e para sesa një pako me 20 cigare. Kjo përbën një ekspozim ndaj plumbit sa pirja e 19 cigareve brenda një dite.

Katër pajisje përmbanin nivele të plumbit dhe nikelit që lidhen me sëmundje respiratore si astma dhe mbresat në mushkëri. Studiuesit theksuan se ndonëse testuan vetëm 3 nga 100 markat të vape-ve, rezultatet nënvizojnë rreziqet serioze për shëndetin, veçanërisht për adoleshentët e të rinjtë që i përdorin shpesh.

Të trija metalet e rënda të testuara konsiderohen si kancerogjene. Të gjitha janë lidhur me kancerin e mushkërive, ndërsa plumbi është i lidhur gjithashtu me kancerin e veshkave dhe trurit. Nikel gjithashtu është i lidhur me kancerin e hundës dhe sinuseve.

Megjithëse cigaret elektronike përmbajnë më shumë metale të rënda se cigaret tradicionale, dekada kërkimesh tregojnë se cigaret janë ende më të rrezikshme, se përmbajnë rreth 7,000 substanca kancerogjene, krahasuar me 2,000 që gjenden në vape.

Cigaret janë vërtetuar prej kohësh se shkaktojnë kancer në mushkëri, ndërsa nuk ka ende prova për një lidhje direkte mes vapingut dhe sëmundjes.

Brett Poulin, autor i lartë i studimit dhe profesor në Departamentin e Toksiologjisë Mjedisore në UC Davis, deklaroi:

“Studimi ynë nxjerr në pah rrezikun e fshehur të këtyre cigareve elektronike të reja dhe të përhapura – me nivele të rrezikshme të plumbit neurotoksik dhe nikelit e antimonit kancerogjen – çka tregon nevojën për ndërhyrje urgjente dhe rregullim ligjor.”

“Këto rreziqe nuk janë vetëm më të mëdha se te cigaret elektronike të tjera, por në disa raste janë edhe më të mëdha se te cigaret tradicionale.”

Studimi, i publikuar në ACS Central Science, analizoi metale dhe metaloide elementë që kanë karakteristika ndërmjet metaleve dhe jometaleve.

Duke përdorur pajisje për të ngrohur cigaret elektronike, prodhuan nga 500 deri në 1,500 thithje për secilën pajisje. Një përdorues mesatar bën 100 deri 200 thithje në ditë. Ekipi zbuloi se avujt nga tre pajisje. ELF Bar Flavored, ELF Bar Clear dhe Esco Bar Flavored e kaluan kufirin e rrezikut për kancer nga nikeli.

Flum Pebble Flavored dhe Esco Bar Flavored tejkaluan nivelet e sigurisë për antimonin. Gjithashtu, Esco Bar Flavored dhe Esco Bar Clear lëshuan plumb në nivele që kalojnë pragun e rrezikut për sëmundje jo-kancerogjene, siç janë astma dhe fibrozat e mushkërive.

Mark Salazar, autori i parë i studimit dhe kandidat për doktoraturë në laboratorin e Poulin, tha:

“Zbuluam se këto pajisje të përdorshme kanë toksina të pranishme që nga fillimi në lëngun elektronik, ose që rrjedhin në mënyrë të konsiderueshme nga përbërësit e tyre në lëng dhe përfundojnë në avullin që thithet.”

ELF ishte marka më e përdorur nga adoleshentët e të rinjtë në vitet 2023-24. Esco Bars ka shitur rreth 82 milionë dollarë produkte në SHBA më 2022. Asnjë cigare elektronike me shije nuk është e ligjshme për shitje dhe pse FDA ka autorizuar disa të pashije. Të dy llojet janë ende të pranishme nëpër dyqane.

Sipas të dhënave nga Reuters, në SHBA janë shitur 2.4 miliardë dollarë vape ilegale vitin e kaluar, një situatë që ekspertët e konsiderojnë veçanërisht shqetësuese, pasi këto produkte nuk kontrollohen nga asnjë agjenci. Rreth 6% e të rriturve amerikanë përdorin vape, sipas të dhënave më të fundit nga CDC. Rreth 6% e nxënësve të shkollës së mesme dhe 8% e nxënësve të shkollës së lartë raportuan se kanë përdorur vape të paktën një herë në 30 ditët e fundit.

Megjithëse cigaret elektronike janë konsideruar si një alternativë më e sigurt dhe si ndihmë për lënien e duhanit, studimet tregojnë se ato rrisin rrezikun për dëmtime në zemër dhe mushkëri. Në një rast të publikuar këtë muaj, një burrë nga New Jersey vdiq nga ajo që besohet të jetë rasti i parë i dokumentuar i kancerit të mushkërive të shkaktuar nga cigaret elektronike.

Edhe pse për shumëkënd janë simbol i verës, shalqiri e pjepri fshehin rreziqe serioze për shëndetin, nëse nuk ndiqni një hap të thjeshtë para se t’i prisni.

Ekspertët tërheqin vëmendjen se larja e frutit, edhe pse duket e panevojshme, pasi nuk e konsumojmë lëkurën, është thelbësore për të shmangur helmimin.

Frutat rriten në tokë, ekspozohen ndaj dheut, pluhurit, ujit të ndotur e plehrave, gjatë korrjes ruajtjes dhe transportit grumbullojnë edhe më shumë mikrobe. Nga ara deri në tezgë, e në kuzhinën tuaj, kalojnë nëpër duart e shumë personave dhe askush nuk mund të dijë se sa herë janë prekur me duar të palara.

“Kur e prisni një shalqi ose pjepër pa e larë më parë, të gjitha bakteret nga lëkura transferohen përmes thikës direkt te pjesa e brendshme që e hani të gjallë”, shpjegon Dr. Darin Detwiler, profesor i sigurisë ushqimore në Universitetin Northeastern.

Dallimi i vetëm mes tyre është se lëkura e pjeprit, për shkak të strukturës së ashpër, mban edhe më shumë papastërti dhe mikrobe sesa ajo e shalqirit, prandaj kërkon larje edhe më të kujdesshme, transmeton Telegrafi.

Ndryshe nga shumë produkte tjera ushqimore, këto fruta nuk gatuhen kështu që bakteret si salmonela, listeria apo E. coli mund të mbijetojnë dhe të përfundojnë direkt në organizëm. Pasojat janë të njohura: nauze, të vjella, diarre, që shfaqen disa orë deri disa ditë pas konsumit.

Para se t’i ndani në feta, lani mirë, fërkoni me një furçë kuzhine nëse është e nevojshme e thani me letër kuzhine. Pasi t’i keni prerë, frutat duhen konsumuar menjëherë ose duhet të ruhen në frigorifer brenda dy orësh, në temperaturë më të ulët se 4 °C dhe të konsumohen brenda 3-4 ditësh.

Kur blini gjysma ose çerek fruti të gatshëm nga shitësit ambulantë, rreziku është më i madh, pasi ruhen në kushte të papërshtatshme.

Vetëm një hap i thjeshtë si larja, mund t’ju mbrojë nga helmimi i panevojshëm dhe kështu, shalqiri e pjepri vazhdojnë të mbeten sinonim i freskisë dhe verës, jo i shtratit dhe të përzierave!

Thuhet se një mollë në ditë e mban mjekun larg, por a e ka me të vërtetë kjo frutë një ndikim kaq të madh në shëndetin tonë?

Njerëzit i adhurojnë mollët. Çdo vit, prodhohen pothuajse 100 milionë ton mollë në mbarë botën. Këto fruta, që vijnë në një shumëllojshmëri ngjyrash dhe shijesh, njihen prej kohësh si ushqim që ndikon në ruajtjen e shëndetit.

Por a janë mollët veçanërisht të shëndetshme në krahasim me frutat e tjera?

Molla është e pasur me shumë lëndë ushqyese. Ato janë një burim i pasur i fitokimikateve, përfshirë flavanolet. Këta përbërës janë lidhur me përfitime të shumta shëndetësore, si ruajtja e një peshe të shëndetshme dhe ulja e rrezikut për sëmundje të zemrës, shkruan BBC.

Pse janë mollët kaq të shëndetshme?

Përmbajnë polifenole të ndryshme, përfshirë antocianinet, që ndikojnë  që lëkura e disa mollëve të marrë ngjyrë të kuqe dhe janë të lidhura me përmirësimin e shëndetit të zemrës. Një tjetër polifenol që gjendet te mollët është floridzina. Është zbuluar se kjo substancë ndihmon në kontrollin e nivelit të sheqerit në gjak.

Mollët janë gjithashtu të pasura me fibra, kryesisht me pektinë, e cila ndihmon në uljen e lipoproteinave me dendësi të ulët (LDL) – forma e dëmshme e kolesterolit – në gjakun e njeriut. Pektina gjithashtu ul sasinë e sheqerit dhe yndyrës që trupi përthith nga ushqimi, duke ndihmuar në stabilizimin e niveleve të sheqerit në gjak.

Këto lëndë ushqyese që gjenden te mollët duket se ofrojnë përfitime për shëndetin. Një rishikim i pesë studimeve i publikuar në vitin 2017 gjeti se konsumimi i mollëve shoqërohet me ulje prej 18% të rrezikut për zhvillimin e diabetit të tipit 2. Një tjetër rishikim nga viti 2022, që analizoi 18 studime të mëhershme, gjeti se konsumimi i mollëve apo produkteve të përftuara prej tyre, si lëngu i mollës, për më shumë se një javë, mund të ulë nivelin e kolesterolit.

Aplikimi i një diete të shëndetshme në përgjithësi mund të ulë rrezikun për zhvillimin e kancerit deri në 40%, kryesisht falë përbërjeve bioaktive – fitokimikateve – që janë të zakonshme te mollët. Disa studime madje e kanë lidhur konsumimin e mollëve me një rrezik më të ulët për zhvillimin e disa llojeve të caktuara të kancerit.

Konsumimi i rregullt i mollëve duket se shoqërohet me përfitime të ndryshme për shëndetin – dhe ne e dimë që ato janë të pasura me përbërës të shëndetshëm. Por a janë mollët, në veçanti, më efektive se ushqimet e tjera me bazë bimore për ta mbajtur mjekun larg?

“Mollët nuk përmbajnë shumë vitaminë C, dhe nuk kanë hekur apo kalcium, por kanë shumë përbërës të tjerë që ndihmojnë shëndetin dhe bëjnë gjëra të mrekullueshme për trupin” thotë Janet Colson, profesoreshë në Universitetin Shtetëror të Tenesitit në SHBA.

“Mollët përmbajnë përbërës që janë të zakonshëm në shumë fruta dhe perime, përfshirë polifenolet e dobishme”, thotë Flavia Guzzo, profesoreshë e biologjisë në Universitetin e Veronës në Itali.

Polifenolët janë molekula të fuqishme antioksiduese. Ato ndihmojnë në balancimin e raportit midis antioksidantëve dhe radikaleve të lira në trupin tonë – radikalet e lira janë molekula oksigjeni shumë reaktive që mund t’i dëmtojnë qelizat. Duke mbajtur radikalet e lira nën kontroll, ne ulim rrezikun për zhvillimin e sëmundjeve, përfshirë kancerin dhe sëmundjet e zemrës.

Disa studiues thonë se mollët kanë “nivelin e dytë më të lartë të fuqisë antioksiduese ndër të gjitha frutat”.

Mollët përmbajnë gjithashtu polifenolin floridzin, i cili është shumë më pak i zakonshëm në frutat e tjera. Ashtu si pektina, floridzina ndihmon në zvogëlimin e sasisë së sheqerit që përthithet në gjak nga ushqimi.

Mollët janë gjithashtu një burim i mirë i përbërjeve fenolike, të cilat janë një tjetër formë e fitokimikateve. Një studim ka zbuluar se njerëzit që jetojnë në SHBA marrin rreth një të pestën e sasisë totale të përbërjeve fenolike nga mollët. Kërkimet sugjerojnë se përbërjet fenolike të mollës lidhen me rrezik më të ulët për sëmundje të zemrës, kancer, astmë, diabet dhe obezitet.

Por nuk janë vetëm polifenolet e fuqishme dhe përmbajtja e lartë antioksiduese që i kanë shtyrë disa shkencëtarë të rekomandojnë mollët përpara frutave të tjera. Në disa artikuj shkencorë, studiuesit rekomandojnë konsumimin e rregullt të mollëve, thjesht sepse ato janë kaq lehtësisht të disponueshme. Kjo do të thotë se konsumimi i tyre i shpeshtë është diçka që është relativisht e arritshme për shumë njerëz.

Mollët kanë potencial për të përmirësuar shëndetin tonë. Por a është pretendim i madh të thuhet se ngrënia e një molle çdo ditë do të na shpëtojë nga nevoja për të shkuar te mjeku i familjes.

Një studim i vitit 2015 e trajtoi pikërisht këtë pyetje. Studiuesit analizuan një anketë me gati 9,000 persona, të cilët raportuan çfarë kishin ngrënë gjatë një periudhe 24-orëshe, që ata vetë e përshkruanin si përfaqësuese të dietës së tyre të zakonshme ditore.

Ata zbuluan se ata që hanin mollë kishin më shumë gjasa se ata që nuk hanin, të shmangnin vizitat te mjeku, megjithatë ky rezultat nuk ishte domethënës kur u morën parasysh faktorë të tjerë – si fakti që konsumuesit e mollëve kishin më shumë gjasa të ishin më të arsimuar dhe më pak të prirur për të pirë duhan.

“Gjetja kryesore, që nuk ka ndonjë lidhje të fortë mes njerëzve që konsumojnë rregullisht nga një mollë në ditë dhe gjasave për të vizituar një mjek, vjen për shkak se kjo çështje është komplekse”, thotë udhëheqësi i studimit, Mattheë Davis, profesor i epidemiologjisë në Shkollën e Mjekësisë Geisel të Dartmouth, në SHBA.

“Njerëzit që konsumojnë mollë, sipas analizave tona, janë në përgjithësi më të shëndetshëm”, shton ai.
Megjithatë, Davis ka vërejtje për shprehjen “një mollë në ditë mban mjekun larg” dhe thotë se mund të ketë një arsye tjetër pse ai dhe kolegët nuk gjetën ndonjë lidhje të fortë mes konsumimit të përditshëm të mollës dhe vizitave te mjeku.

“Supozimi është se vizitoni mjekun vetëm kur jeni të sëmurë, por njerëzit shkojnë te mjeku edhe për kontrolle vjetore dhe shërbime parandaluese”, thotë ai.

Por në fund të fundit, ai thotë se vetëm mollët nuk mjaftojnë për të shmangur vizitat te mjeku i familjes, dhe se gjëja më me ndikim është të kesh një dietë të shëndetshme në përgjithësi.

Colson është dakord që shprehja “një mollë në ditë” nënkupton konsumimin e rregullt të ushqimeve me bazë bimore. Mollët janë një shembull i mirë sepse janë lehtësisht të disponueshme, të përballueshme dhe qëndrojnë më gjatë.

“Para se të kishim frigoriferë, mund t’i vendosje mollët në bodrum dhe ato do të qëndronin për një kohë të gjatë”, thotë ajo.

Studime të tjera kanë gjetur përfitime shëndetësore lidhur me konsumimin e mollëve çdo ditë – por vetëm kur njerëzit konsumojnë më shumë se një mollë në ditë. Në një studim të publikuar në vitin 2020, studiuesit ndanë 40 pjesëmarrës (të gjithë me nivele pak të larta të kolesterolit) në dy grupe. Njëri grup hante dy mollë në ditë, ndërsa tjetri konsumonte një pije molle me kalori të ngjashme.

Eksperimenti zgjati tetë javë dhe, përveç produkteve të mollës, pjesëmarrësit nuk bënë ndryshime të tjera në dietat e tyre. Studiuesit gjetën se ata që hanin mollë në fund të studimit kishin një nivel kolesteroli më të ulët. Megjithatë, një dobësi e këtij studimi ishte grupi i vogël që mori pjesë në studim; 40 pjesëmarrës janë një mostër relativisht e vogël për të nxjerrë përfundime të mëdha.

Sa i përket mënyrës më të mirë për të ngrënë mollët për të marrë përfitimin maksimal prej tyre, Guzzo këshillon të mos hiqni lëkurën e mollës para se ta hani.

“Duhet të hamë lëkurën e mollëve, pasi aty gjendet shumica e polifenoleve të mollës”, thotë ajo.
Dhe varietetet e hershme të mollës preferohen më shumë se ato të rejat”, thotë Guzzo.

Në vitin 2021, ajo dhe kolegët e saj publikuan një studim që shqyrtonte vlerën ushqyese të mollës Pom Prussian, një mollë e lashtë nga veriu i Italisë, e cila rezultoi të ishte më e pasur me polifenole se varietetet më të vonshme të mollës.

“Kur mbjellësit zgjedhin varietete të reja, ata shikojnë tipare të tjera, përfshirë madhësinë, shijen dhe qëndrueshmërinë e pemëve”, thotë ajo.

“Dhe kur ata zgjedhin këto tipare, në vend të përmbajtjes së polifenoleve, varieteti bëhet më i varfër nga këndvështrimi i shëndetit”, shton ajo

Ajo thotë se disa polifenole mund të prodhojnë një shije të hidhur dhe se varietetet më të ëmbla ndoshta përmbajnë një përqindje më të ulët të këtyre përbërësve.

Sa i përket ngjyrës, Guzzo thotë se kjo nuk ka shumë rëndësi. Të dy polifenolët që ndikojnë në ngjyrën e kuqe apo të gjelbër të lëkurës së mollës janë të mirë për ne.

Ndonëse ngrënia e një molle në ditë mund të ndikojë që ta vizitosh më rrallë mjekun, ajo mund të ndikojë në shëndetin tënd të përgjithshëm.

“Ngrënia e një molle në ditë është e shkëlqyer, por vetëm nëse kjo është pjesë e një diete të pasur me ushqime të ndryshme me bazë bimore, sepse kjo është një nga faktorët kyç të shëndetit të mirë”, përfundon Guzzo.