

Ekonomi
Homo economicus dhe origjina e parasë
Askush nuk e di me saktësi se ku, si dhe pse filluan të përdoren paratë.
Published
2 years agoon
By
UBT newsAskush nuk e di me saktësi se ku, si dhe pse filluan të përdoren paratë, kështu që njerëzit janë të lirë të krijojnë histori. Qëllimi kryesor i rrëfimtarëve ka qenë të sqarojnë, duke iu referuar një të shkuare hipotetike, natyrën e parasë në kohën e tyre. Dy histori të tilla kanë dominuar literaturën e parasë. Rrëfimi i shekullit të tetëmbëdhjetë i Adam Smith-it u përpoq të shpjegonte pse paratë përbëheshin nga ari dhe argjendi. Teoria chartaliste, që daton nga fundi i shekullit të nëntëmbëdhjetë, u përpoq të shpjegonte pse paratë përbëheshin kryesisht nga kreditë. Këto mund t’i quajmë teoria e metalizmit dhe teoria e kreditit.
Historia e Adam Smithit, e cila shkon prapa në kohë deri tek Aristoteli, është ende libri i preferuar i teksteve shkollore. Është padyshim historia më e lehtë për t’u kuptuar, e cila është edhe arsyeja për popullaritetin e saj. Para parave, pretendohet se ka pasur shkëmbime – shkëmbime të drejtpërdrejta të mallrave me mallra. Por shkëmbimi kërkon një ‘përkim të dyfishtë’ të dëshirave. Të dy partnerët duhet të duan atë që tjetri ka, në të njëjtën kohë. Kështu, paratë u shpikën për t’i mundësuar njërës nga palët të paguajë tjetrën në diçka që tjetra mund ta përdorte për të blerë diçka tjetër. Adam Smithi hamendësoi se ajo “diçkaja” që u bë “mjet këmbimi” duhet të ketë qenë “një lloj malli të cilin pak njerëz do të ishin të gatshëm ta refuzonin, në këmbim të asaj që prodhonin vetë”.
“Megjithëse përdoreshin bagëtitë, kripa, guaskat e të ngjashme me to, metalet, dhe veçanërisht metalet e çmuara si ari dhe argjendi, filluan të preferoheshin, për shkak të ndashmërisë së tyre, por edhe më shumë për qëndrueshmërinë dhe faktin që ishin të rrallë. Ishin këto cilësi që iu përshtatën atyre, për të qenë matësi i gjërave që prishen.
Në fillim mjaftuan shufrat e hekurit, bakrit, arit dhe argjendit, për shkak të stabilitetit më të madh relativ të vlerës. Për të shmangur nevojën për të peshuar një copë metali për çdo transaksion, u bë zakon që të vendoset një vulë publike në sasi të caktuara metalesh, duke vërtetuar peshën dhe cilësinë e tyre. Thelbi i kësaj fabule është se megjithëse ishte e përshtatshme të bëheshin kontrata në para, prapa “perdes” së kontratave kishte gjëra reale që tregtoheshin me për njëra-tjetrën kundrejt çmimeve të tyre reale”.
Teoria e shkëmbyesit “të egër” i detyrohet shumë antropologjisë klasike të kohës së Adam Smithit, në qendër të së cilës është figura e Homo Economicus, i cili ndjek interesat e veta personale në izolim nga shoqëria. Që kjo ende qëndron në themel të psikologjisë neoklasike, bëhet e qartë në librin e famshëm të Paul Samuelson, ku shkruhet: ‘Një borxh i madh mirënjohjeje u detyrohet dy majmunëve të parë, të cilët papritmas kuptuan se secili mund të përmirësohej duke hequr dorë nga disa të mira, në këmbim të disa të tjerave. Shumica e ekonomistëve kanë favorizuar rrëfimin e shkëmbimit mes njerëzve të egër, sepse ai lë jashtë shoqërinë dhe qeverinë.
Në të kundërt, historia e kredisë, e cila hodhi rrënjë në fund të viteve 1800, thotë se jeta e parasë ka nisur si një kontratë borxhi – një premtim për të paguar në të ardhmen, për diçka të blerë sot. Besueshmëria e premtimit varet nga besimi tek debitori. Por besimi nuk i jepet një të huaji, prandaj është ekzistenca e një lidhjeje shoqërore ajo që i bën të mundur paratë. Gjuha e parasë është gjuha e premtimeve: ‘fjala ime është lidhja ime’. Siç shkruan Alfred Innes: “Duke blerë ne bëhemi debitorë dhe duke shitur bëhemi kreditorë.’
Teoria e parasë si kredi nuk e prish automatikisht dikotominë klasike, nëse supozohet se kredia është thjesht një paradhënie mbi paranë, e cila në vetvete është një paradhënie për mallrat. Por ajo e dobëson shumë atë duke i vendosur pritshmëritë në qendër të transaksioneve “reale”.
“Kjo mosmarrëveshje në dukje e rikonstruktuar rreth origjinës së parasë pasqyron një divergjencë të thellë mbi qëllimin e saj. A duhej menduar paraja kryesisht si një mjet për të realizuar dy transaksione të ndara në kohë? Apo duhej gjithashtu, dhe në mënyrë të veçantë, të shihej si një lidhje midis së tashmes dhe së ardhmes? E para çoi në pikëpamjen se e vetmja kërkesë e rëndësishme për paranë ishte si një “mjet pagese”; e dyta se roli i saj i rëndësishëm ekonomik ishte si një “mbajtëse e vlerave”. Ishin motivet e mbajtjes së parave pavarësisht nga dëshira për mallra – preferenca pozitive për likuiditet – ato që “i interesonte Keynesit. “Fetishi për likuiditetin”, arsyetonte ai, mund të ketë vetëm një shkak: pasigurinë për të ardhmen.
Sepse nëse të gjithë do ta dinin me siguri se çfarë do të sillte e nesërmja, nuk do të kishte asnjë arsye racionale për grumbullimin e copave të metalit ose të copave të letrës. Në fakt, nuk do të kishte fare nevojë për para. Pra, mosmarrëveshja për origjinën e parasë ishte, në thelb, një mosmarrëveshje epistemologjike: sa të parashikueshme ishin ngjarjet e ardhshme?
Shkëputur nga libri: “Paraja dhe Qeveria: E shkuara dhe e ardhmja e Ekonomisë” – Në shqip nga bota.al
Aktualitet
Masteri që hap dyert e liderëve të menaxhmentit, biznesit dhe ekonomisë – Studio në UBT
Published
1 week agoon
September 1, 2025By
Driton Iseni
Për të gjithë ata që kërkojnë një program të avancuar studimi, që kombinon menaxhimin, biznesin dhe ekonominë, UBT ofron programin Master në Menaxhment, Biznes dhe Ekonomi (MBE) – një prej programeve më gjithëpërfshirëse dhe inovative në Kosovë dhe rajon.
Ky program është krijuar për të përgatitur gjenerata të reja profesionistësh të aftë të drejtojnë organizata, të ndërmarrin iniciativa të reja biznesi dhe të kontribuojnë në zhvillimin ekonomik vendor dhe ndërkombëtar.
Një program gjithëpërfshirës dhe praktik
MBE ofron njohuri të thelluara në fusha si:
- ekonomia dhe financat,
- menaxhimi strategjik dhe operativ,
- marketingu dhe shitjet,
- prokurimi publik dhe logjistika,
- ndërmarrësia dhe inovacioni,
- promovimi i investimeve dhe zhvillimi ekonomik.
Duke u bazuar në kombinimin e teorisë me praktikën, programi u mundëson studentëve të zhvillojnë aftësi analitike, kritike dhe krijuese për të zgjidhur probleme reale të tregut dhe të organizatave.
Misioni dhe vizioni i programit
Misioni i MBE-së është në harmoni të plotë me vizionin e UBT-së: të ofrojë një edukim cilësor, bashkëkohor dhe gjithëpërfshirës, që vë studentin në qendër. Ky program synon të formojë udhëheqës të rinj, të përgatitur për të marrë përgjegjësi në biznes, industri, sektorin publik dhe akademi.
Studentët do të mësojnë në një ambient modern me laboratorë të pajisur me teknologjinë më të fundit, duke kombinuar ligjëratat teorike me punën praktike, kërkimin shkencor dhe projektet reale të biznesit.
Orientimet e programit
Në semestrin e tretë, studentët kanë mundësinë të zgjedhin orientimin e tyre profesional:
- Financa, Banka dhe Kontabilitet – fokus në raportim financiar, analiza, auditim dhe tregje ndërkombëtare.
- Marketing dhe Shitje – nga marketingu digjital deri te strategjitë e avancuara të shitjes dhe sjellja e konsumatorit.
- Menaxhment, Ndërmarrësi dhe Inovacion – krijimi i bizneseve të reja, menaxhimi i inovacionit dhe zhvillimi ndërkombëtar.
- Logjistika dhe Menaxhimi i Prokurimit – zinxhiri i furnizimit, prokurimi elektronik dhe praktikat moderne të logjistikës.
Këto orientime e bëjnë programin fleksibil dhe të përshtatur për tregun e punës, duke u dhënë studentëve mundësinë të specializohen sipas interesave dhe objektivave të tyre të karrierës.
Përputhje me standardet ndërkombëtare
Programi është hartuar duke respektuar Kornizën Kombëtare dhe Evropiane të Kualifikimeve, gjë që siguron se diplomat e studentëve njihen dhe vlerësohen edhe në nivel ndërkombëtar.
Pas diplomimit, studentët e MBE-së do të jenë të përgatitur jo vetëm për tregun vendor të punës, por edhe për të vazhduar studimet në nivel doktorature ose për të ndjekur karrierë akademike dhe kërkimore.
Objektivat kryesore të programit
Formimi i kompetencave të avancuara në fushën e menaxhimit, biznesit dhe ekonomisë.
Aftësi analitike për mbledhjen dhe interpretimin e të dhënave.
Qasje kritike dhe profesionale për zgjidhjen e problemeve komplekse.
Përdorimi i teknologjisë moderne në menaxhimin organizativ.
Aftësia për të zhvilluar strategji të suksesshme biznesi dhe lidership inovativ.
Ekonomi
Komercialja pezullon daljen në tregun e lirë të energjisë për pesë kompani, OEK ka apel për ZRrE-në
Published
2 months agoon
July 15, 2025By
UBT News
Gjykata Komerciale ka pezulluar vendimin e ZRrE-së për daljen në tregun e lirë të energjisë për pesë kompani, pas padive individuale të tyre.
Si rezultat, Oda Ekonomike e Kosovës kërkon nga ZRrE të tërheqë këtë vendim, për të mbrojtur konkurrencën, bizneset dhe ekonominë e vendit.
”Oda Ekonomike e Kosovës njofton për aktvendimin e radhës të Gjykatës Komerciale, e cila ka pezulluar vendimin e ZRrE-së për daljen në tregun e lirë të energjisë për pesë kompani të tjera që kanë ushtruar padi individuale ndaj këtij vendimi të ZRrE-së. Siç kemi theksuar edhe më herët, legjislacioni aktual nuk parasheh padi në formë grupore ose kolektive, prandaj vetëm paditë individuale po trajtohen dhe po pranohen nga gjykata. Këto pesë kompani kanë fituar të drejtën e tyre ligjore përmes këtij mekanizmi” ,thuhet në njoftim.
Oda Ekonomike e Kosovës i bën thirrje ZRrE-së që të anulojë vendimin për daljen e dhunshme në tregun e lirë të energjisë, në mënyrë që të mos dëmtohet konkurrenca, bizneset, qytetarët dhe ekonomia e vendit”, thuhet në reagimin e OEK-së./Ekonomia Online
Ekonomi
882 milionë euro të bllokuara për shkak të moskonstituimit të Kuvendit thotë IKD
Published
2 months agoon
July 15, 2025By
UBT News
Ismet Kryeziu nga Instituti i Kosovës për Demokraci (IKD) ka ngritur shqetësimin se vendi tash e tre muaj ndodhet pa Kuvend funksional, dhe sipas tij, për shkak të kësaj bllokade institucionale, Kosova nuk po arrin të përfitojë nga fondet e Planit të Rritjes së Bashkimit Evropian.
“882 milionë euro të bllokuara për shkak të një Kuvendi që nuk po bëhet. Dëm i interesave të ngushta partiake”, ka shkruar Kryeziu në një postim në Facebook.
Plani i Rritjes së BE-së për Ballkanin Perëndimor parasheh disbursimin e këtyre fondeve, por ato mund të kalojnë vetëm pasi të ratifikohen marrëveshjet përkatëse në Kuvendin e Kosovës, ndërkaq pa funksionalizimin e tij, procesi mbetet i bllokuar./ Ekonomia Online
Ekonomi
Alarm nga Ruzhdi Kurtishaj: Shqipëria po e vret vetë turizmin me çmime të çmendura
Published
2 months agoon
July 15, 2025By
UBT News
Pronari i Sharr Travel, Ruzhdi Kurtishaj, kompanisë më të madhe turistike në Kosovë, ka ngritur një alarm serioz për atë që po ndodh me turizmin në Shqipëri. Ai paralajmëron se nëse vazhdohet me këtë trend të rritjes ekstreme të çmimeve, Shqipëria rrezikon të humbë përfundimisht shqiptaret e Kosovës, ata që sipas tij deri më tani kanë qenë shtylla kryesore e sezonit veror.
Sipas Kurtishajt, çmimet në hotele dhe resorte shqiptare kanë dalë jashtë çdo logjike, duke shkuar në nivele që nuk arsyetohen as me cilësinë e shërbimit dhe as me kushtet që ofrohen.
“Të paguash 300 euro nata për një dhomë pa shërbim të denjë dhe me produkte të lira në paketën all inclusive, është tallje me shqiptaret e Kosovës”, thotë ai.
Kurtishaj e quan këtë një autogol ekonomik nga ana e Shqipërisë, që po e shndërron një destinacion të dashur për kosovarët në një terren të papërballueshëm dhe të zhgënjyeshëm. Ai paralajmëron se nëse nuk ndërhyhet urgjentisht, Kosova do ta kthejë sytë drejt Greqisë, Turqisë apo Bullgarisë, ku çmimi dhe cilësia ecin paralelisht.
“Shqipëria po e vret vetë turizmin e vet. Me këtë ritëm, sezoni tjetër mund të jetë shumë më i varfër dhe më i zbrazët,” përfundon Kurtishaj, duke i bërë thirrje autoriteteve dhe pronarëve të hoteleve që të reflektojnë para se të jetë tepër vonë.
Më tutje Kurtishaj tregon se gjatë muajit qershor Shqipëria pat një fillim jashtëzakonisht të mirë, duke u bazuar në ofertat e qershorit të cilat ishin jashtëzakonisht të favorshme, të pranueshme, të arsyeshme, në aspektin ekonomik për qytetarët e Kosovës./Ekonomia Online

A është kosi i kulluar më i shëndetshëm se kosi i zakonshëm?

Revolucion në teknologji, telefoni më i hollë i lakuar deri më sot

Dasma e Selena Gomez, zbulohet lista e të ftuarve

Eminem i kërkoi ndjesë publike të ëmës për këngën e dikurshme fyese – nuk e interpreton më

Maqedonci në paradën kroate për 30 vjetorin e operacionit “Stuhia”: Kosova dhe Kroacia kontribojnë për paqe në rajon

Transportonte marihuanë drejt Kosovës, kërkohet paraburgim për shtetasin e Shqipërisë

Arrestohet një person i dënuar për posedim të paautorizuar të armëve dhe narkotikëve

Njoftim për prindërit nga Lugina e Preshevës, Maqedonia e Veriut, Shqipëria dhe vendet tjera të banuara me shqiptarë

Bayrou niset t’ia dorëzojë dorëheqjen Macronit
Të kërkuara
-
Aktualitet2 weeks ago
Profesori i UBT-së, Bahri Gashi, pjesë e rrjetit prestigjioz ndërkombëtar të recensimit shkencor në Taylor & Francis
-
Kërkime2 months ago
Profesori i UBT-së, Musa Sabedini, publikon punim shkencor në revistën ndërkombëtare JGPSCD në SHBA
-
Aktualitet2 months ago
BSc në Shëndet Publik dhe Shkenca Mjekësore në UBT – Investim për të ardhmen e shëndetit të popullatës
-
Lajmet nga UBT2 months ago
UBT shpall konkurs për pranimin e studentëve të rinj për vitin akademik 2025/26