Lajmet

Homo economicus dhe origjina e parasë

Askush nuk e di me saktësi se ku, si dhe pse filluan të përdoren paratë.

Published

on

Askush nuk e di me saktësi se ku, si dhe pse filluan të përdoren paratë, kështu që njerëzit janë të lirë të krijojnë histori. Qëllimi kryesor i rrëfimtarëve ka qenë të sqarojnë, duke iu referuar një të shkuare hipotetike, natyrën e parasë në kohën e tyre. Dy histori të tilla kanë dominuar literaturën e parasë. Rrëfimi i shekullit të tetëmbëdhjetë i Adam Smith-it u përpoq të shpjegonte pse paratë përbëheshin nga ari dhe argjendi. Teoria chartaliste, që daton nga fundi i shekullit të nëntëmbëdhjetë, u përpoq të shpjegonte pse paratë përbëheshin kryesisht nga kreditë. Këto mund t’i quajmë teoria e metalizmit dhe teoria e kreditit.

Historia e Adam Smithit, e cila shkon prapa në kohë deri tek Aristoteli, është ende libri i preferuar i teksteve shkollore. Është padyshim historia më e lehtë për t’u kuptuar, e cila është edhe arsyeja për popullaritetin e saj. Para parave, pretendohet se ka pasur shkëmbime – shkëmbime të drejtpërdrejta të mallrave me mallra. Por shkëmbimi kërkon një ‘përkim të dyfishtë’ të dëshirave. Të dy partnerët duhet të duan atë që tjetri ka, në të njëjtën kohë. Kështu, paratë u shpikën për t’i mundësuar njërës nga palët të paguajë tjetrën në diçka që tjetra mund ta përdorte për të blerë diçka tjetër. Adam Smithi hamendësoi se ajo “diçkaja” që u bë “mjet këmbimi” duhet të ketë qenë “një lloj malli të cilin pak njerëz do të ishin të gatshëm ta refuzonin, në këmbim të asaj që prodhonin vetë”.

“Megjithëse përdoreshin bagëtitë, kripa, guaskat e të ngjashme me to, metalet, dhe veçanërisht metalet e çmuara si ari dhe argjendi, filluan të preferoheshin, për shkak të ndashmërisë së tyre, por edhe më shumë për qëndrueshmërinë dhe faktin që ishin të rrallë. Ishin këto cilësi që iu përshtatën atyre, për të qenë matësi i gjërave që prishen.

Në fillim mjaftuan shufrat e hekurit, bakrit, arit dhe argjendit, për shkak të stabilitetit më të madh relativ të vlerës. Për të shmangur nevojën për të peshuar një copë metali për çdo transaksion, u bë zakon që të vendoset një vulë publike në sasi të caktuara metalesh, duke vërtetuar peshën dhe cilësinë e tyre. Thelbi i kësaj fabule është se megjithëse ishte e përshtatshme të bëheshin kontrata në para, prapa “perdes” së kontratave kishte gjëra reale që tregtoheshin me për njëra-tjetrën kundrejt çmimeve të tyre reale”.

Teoria e shkëmbyesit “të egër” i detyrohet shumë antropologjisë klasike të kohës së Adam Smithit, në qendër të së cilës është figura e Homo Economicus, i cili ndjek interesat e veta personale në izolim nga shoqëria. Që kjo ende qëndron në themel të psikologjisë neoklasike, bëhet e qartë në librin e famshëm të Paul Samuelson, ku shkruhet: ‘Një borxh i madh mirënjohjeje u detyrohet dy majmunëve të parë, të cilët papritmas kuptuan se secili mund të përmirësohej duke hequr dorë nga disa të mira, në këmbim të disa të tjerave. Shumica e ekonomistëve kanë favorizuar rrëfimin e shkëmbimit mes njerëzve të egër, sepse ai lë jashtë shoqërinë dhe qeverinë.

Në të kundërt, historia e kredisë, e cila hodhi rrënjë në fund të viteve 1800, thotë se jeta e parasë ka nisur si një kontratë borxhi – një premtim për të paguar në të ardhmen, për diçka të blerë sot. Besueshmëria e premtimit varet nga besimi tek debitori. Por besimi nuk i jepet një të huaji, prandaj është ekzistenca e një lidhjeje shoqërore ajo që i bën të mundur paratë. Gjuha e parasë është gjuha e premtimeve: ‘fjala ime është lidhja ime’. Siç shkruan Alfred Innes: “Duke blerë ne bëhemi debitorë dhe duke shitur bëhemi kreditorë.’

Teoria e parasë si kredi nuk e prish automatikisht dikotominë klasike, nëse supozohet se kredia është thjesht një paradhënie mbi paranë, e cila në vetvete është një paradhënie për mallrat. Por ajo e dobëson shumë atë duke i vendosur pritshmëritë në qendër të transaksioneve “reale”.

“Kjo mosmarrëveshje në dukje e rikonstruktuar rreth origjinës së parasë pasqyron një divergjencë të thellë mbi qëllimin e saj. A duhej menduar paraja kryesisht si një mjet për të realizuar dy transaksione të ndara në kohë? Apo duhej gjithashtu, dhe në mënyrë të veçantë, të shihej si një lidhje midis së tashmes dhe së ardhmes? E para çoi në pikëpamjen se e vetmja kërkesë e rëndësishme për paranë ishte si një “mjet pagese”; e dyta se roli i saj i rëndësishëm ekonomik ishte si një “mbajtëse e vlerave”. Ishin motivet e mbajtjes së parave pavarësisht nga dëshira për mallra – preferenca pozitive për likuiditet – ato që “i interesonte Keynesit. “Fetishi për likuiditetin”, arsyetonte ai, mund të ketë vetëm një shkak: pasigurinë për të ardhmen.

Sepse nëse të gjithë do ta dinin me siguri se çfarë do të sillte e nesërmja, nuk do të kishte asnjë arsye racionale për grumbullimin e copave të metalit ose të copave të letrës. Në fakt, nuk do të kishte fare nevojë për para. Pra, mosmarrëveshja për origjinën e parasë ishte, në thelb, një mosmarrëveshje epistemologjike: sa të parashikueshme ishin ngjarjet e ardhshme?

Shkëputur nga libri: “Paraja dhe Qeveria: E shkuara dhe e ardhmja e Ekonomisë” – Në shqip nga bota.al

Lajmet

Kosova mund të shkojë në Botëror nëse i grumbullon katër pikë në ndeshjet e nëntorit

Published

on

Kombëtarja e Kosovës e bëri një hap gjigant drejt pozitës së dytë në grup në kualifikimet e Botërorit 2026.

Dardanët e mposhtën Suedinë në udhëtim me rezultat minimal, 1:0, ndërsa paraprakisht muajin e kaluar e kishin mundur të njëjtin kundërshtar me rezultat 2:0 në “Fadil Vokrri”.

Vedat Muriqi me shokë i kanë grumbulluar 7 pikë, 3 më pak se Zvicra, e cila është lidere me 10 pikë.

Deri në fund të kualifikimeve të Botërorit kanë mbetur për t’u luajtur edhe nga dy lojë për secilën Kombëtare në muajin nëntor.

Situata momentale në grup ia lejon Kosovës që ta synojë edhe vendin e parë, që do të thoshte kualifikim direkt në Kupën e Botës, e cila do të mbahet vitin tjetër në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, në Kanada dhe në Meksikë.

Ndonëse do të jetë një mision i vështirë, ai nuk është edhe i pamundur.

Por, për ta arritur këtë, Kosovës nuk do t’i mjaftojnë dy fitore në nëntor, të cilat i ka të obligueshme.

Pra, me fitore të Dardanëve ndaj Sllovenisë dhe Zvicrës dhe me kusht që Helvetikët të mos e fitojnë paraprakisht lojën me Suedinë në muajin tjetër (barazim ose humbje), e natyrisht të humbin edhe nga Kosova, trupa e Franco Fodës me këtë rast do ta shkruante historinë duke shkuar direkt në Botëror.

Në versionin tjetër, Kosova mund të shkojë në Botëror nëse i grumbullon katër pikë në ndeshjet e nëntorit, e me kusht që Granit Xhaka me shokë t’i humbin dy takimet, me Suedinë dhe me Kosovën./S.K/EO/

Continue Reading

Lajmet

​Suedia shkarkon trajnerin pas humbjes me Kosovën

Published

on

Duket se humbja e Suedisë ndaj Kosovës ka qenë pika e fundit për trajnerin Jon Dahl Tomasson, sepse Federata Suedeze e Futbollit ka vendosur ta shkarkojë trajnerin danez nga detyra e përzgjedhësit të kombëtares.

Suedia ka vetëm një pikë pas katër ndeshjeve në kualifikueset e Kupës së Botës dhe ndodhet në vendin e fundit të grupit, që kryesohet nga Zvicra.

“Vendimi i marrë nga Shoqata Suedeze e Futbollit bazohet në faktin se ekipi kombëtar i meshkujve nuk ka dhënë rezultatet që shpresonim. Ende ka një shans për një ndeshje eliminatore në mars dhe përgjegjësia jonë është të sigurohemi që të kemi kushtet më të mira të mundshme për të qenë në gjendje të arrijmë në finalen e Kupës së Botës. Në këtë drejtim, ne besojmë se kërkohet një udhëheqje e re në formën e një trajneri të ri të kombëtares,” deklaroi Simon Åström, kryetar i SvFF.

Tomasson mori drejtimin e ekipit në mars të vitit 2024 dhe gjatë kësaj periudhe ka arritur nëntë fitore gjithsej.

Sipas raportimeve, ish-lojtari Kim Källström ka njoftuar futbollistët e kombëtares për vendimin dhe emrat që përfliten si zëvendësues të mundshëm janë Graham Potter, Olof Mellberg dhe Peter Gerhardsson.

Suedia ka edhe dy ndeshje të mbetura në kualifikueset e nëntorit, ndaj Zvicrës dhe Sllovenisë./S.K/KP/

Continue Reading

Lajmet

Infantino jep premtim të madh në Gaza

Published

on

Presidenti i FIFA-s, Gianni Infantino, ka premtuar mbështetje për rindërtimin e infrastrukturës së futbollit në Gaza, pas shkatërrimeve të shkaktuara nga lufta. Ai e bëri këtë zotim pas samitit të paqes të mbajtur në Sharm El-Sheikh të Egjiptit, ku morën pjesë mbi 20 udhëheqës botërorë.

“Është shumë e rëndësishme që FIFA të ndihmojë në këtë proces paqeje dhe të japë shpresë përmes futbollit,” tha Infantino. Ai shtoi se organizata do të ndihmojë në rindërtimin e stadiumeve, fushave dhe objekteve të tjera sportive në Gaza, si dhe do të krijojë programe për fëmijët dhe të rinjtë.”, tha Infantino.

FIFA planifikon gjithashtu të krijojë një fond për ndërtimin e mini-fushave dhe një arenë të re FIFA Arena në rajon, duke ftuar partnerë ndërkombëtarë të bashkohen në këtë nismë.

Ndërkohë, Federata Palestinaze e Futbollit (PFA) ka kërkuar që FIFA të pezullojë Izraelin, duke akuzuar për diskriminim dhe përfshirje të klubeve në territoret e pushtuara.

Çështja ndodhet ende në shqyrtim nga Këshilli i FIFA-s dhe nuk është marrë ende asnjë vendim përfundimtar./S.K/KP/

Continue Reading

Lajmet

​Barcelona merr një goditje të rëndë para El Clásico

Published

on

Sulmuesi polak Robert Lewandowski është dëmtuar gjatë grumbullimit me Poloninë dhe do të mungojë për rreth katër javë, duke i lënë kështu Barcelonës një goditje të rëndë para “El Clásico” së 26 tetorit.

Testet mjekësore kanë konfirmuar një këputje të kofshës së pasme në këmbën e majtë.

Lewandowski, që shënoi në fitoren 2-0 të Polonisë ndaj Lituanisë, ka zhvilluar këtë sezon 431 minuta me Barcelonën duke realizuar katër gola.

Përveç tij, skuadra katalanase do të jetë pa portierin Joan García, ndërsa Raphinha dhe Dani Olmo mbeten në dyshim për shkak dëmtimeve.

Trajneri Hansi Flick pritet të rikthejë Ferran Torres, Fermín López dhe Lamine Yamal, të cilët janë rikuperuar dhe mund të jenë gati për ndeshjen ndaj Gironas këtë fundjavë./S.K/KP/

Continue Reading

Të kërkuara