Buzëqeshja misterioze dhe magjepsëse e kanë bërë “Mona Lizën” një prej femrave më të famshme në historinë botërore. Nuk është për t’u habitur që piktura ose më mirë të themi portreti më i famshëm në botë është punuar nga një autor si Leonardo da Vinçi.

Krahas zotësisë së tij si piktor njihet edhe si arkitekt, shpikës, skulptor, dijetar, matematikan, dhe inxhinier. Duke qenë se kjo është piktura më e famshme e të gjitha kohërave s’do mend që e ka edhe histori të pasur.

Në vijim mund t’i gjeni disa fakte që mbase nuk i keni ditur për këtë portret të famshëm.

Pikë së pari, Mona Liza nuk është emri i gruas në pikturë, në të është paraqitur portreti i Lisa Gherardini del Giocondo, të cilin e kishte porositur bashkëshorti Francesco del Giocondo. Që këtej rrjedh emri i saj më pak i njohur La Gioconda. Emërtimi Mona Liza (siç e quajnë italianët) e ka kuptimin e ‘Zonja Ime Liza’ (My Lady Lisa).

Napoloni ka qenë i dashuruar në Mona Lizën, e më pas një pasardhëse. Piktura e Mona Lizës kohë ka qenë e varur në dhomën e gjumit të perandorit francez, dhe thuher se ai kalonte orë të tëra duke e parë pikturën e duke shijuar bukurinë e Mona Lizës.

Për shkak të magjepsjes së tij, Napoloni u dashurua në bukuroshen italiane Teresa Guadagni, që ishte pasardhëse e Lisa Gherardini.

Piktura e Mona Lizës është e vogël. Ndikimi i Mona Lizës në kulturë është i jashtëzakonshëm, vetë piktura është më e vogël se sa shumica e njerëzve e mendojnë. Dimensionet e kësaj pikture me ngjyra vaji në dru janë 76,8 x 53 centimetra, ndërsa ajo peshon rreth tetë kilogramë.

Vetullat e Mona Lizës janë temë diskutimi, pati pohime që ajo s’ka vetulla, sepse pjesëtaret e shtresës së lartë sipas modës së kohës i fshihnin a hiqnin. Të tjerët ngulin këmbë që mos ekzistimi i vetullave është dëshmi që kemi të bëjmë me kryevepër të papërfunduar. Pas skanimeve të detajuara digjitale, më 2007 u zbulua që da Vinçi e ka pikturuar Lizën me vetulla dhe qerpikë, por me kalimin e kohës janë zbehur e kanë rënë ‘viktimë’ e restaurimeve gjatë shekujve të kaluar.

Kur portreti i Mona Lizës u ekspozua për herë të parë në Muzeun e Luvrit (Louver) më 1815, i hipnotizoi shumë meshkuj, të cilët i çuan lule pikturës, i kushtuan këngë dhe i shkruan letra dashurie. Ata shkonin në Luvër për t’i parë sytë e kthjellët e plot zjarr.

Mona Liza ka adresën elektronike në të cilën ruhen letra të shumta të dashurisë që edhe sot e kësaj dite i pranon. Meshkujt kanë vdekur nga dashuria për të. Më 1852, Luc Maspero u hodh nga kati i katërt i hotelit në Paris. Në porosinë lamtumirës shkroi: “Me vite luftova në mënyrë të pashpresë me buzëqeshjen e saj. Më mirë do të vdes.” Më 1910, adhuruesi qëndroi para pikturës, e vrau veten me armë zjarri.

Mona Liza është e paçmueshme. Më 1960 ajo u dërgua në turne dhe gjatë kësaj kohe vlera e sigurimit të saj ishte njëqind milionë dollarë amerikan. Polica e sigurimit su pajtua kurrë, pasi shpenzimet ishin më të larta se sa shpenzimet e agjencisë më të mirë në botë për mbrojtje.

Pas shpërthimit të Luftës së Dytë Botërore, kujdestarët e Luvrit e fshehën Mona Lizën, nga frika se nazistët do ta përvetësonin atë për muzeun që Herman Goring planifikonte ta hapte në Linz. Piktura u ekspozua sërish në tetor të vitit 1947. Piktura është vendosur në një dhomë të posaçme në Luvër, në të cilën temperatura kontrollohet vazhdimisht, që piktura të qëndrojë në kushtet ideale.

Piktura gjendet edhe pas xhamit të blinduar që shërben për ta mbrojtur atë nga dëmtimet apo vjedhja. Portreti i Mona Lizës është sulmuar disa herë. Nëse e shikoni bërrylin e majtë të saj e vëreni dëmtimin që e ka shkaktuar boliviani Hugo Ungaza më 1956, pasi e gjuajti me gur.

Disa muaj më parë, një tjetër sulmues gjuajti acid në pikturë por, acidi e kapi vetëm pjesën e saj të poshtme. Për shkak të këtyre sulmeve, Liza u vendos pas xhamit të blinduar. Ky veprim u tregua efikas në vitin 2009 kur një turist i zemëruar rus, të cilit i ishte refuzuar shtetësia franceze, e hodhi një filxhan të kafesë në këtë pikturë. Piktori i famshëm Pablo Pikaso ishte i dyshuar për vjedhjen e Mona Lizës.

Mona Liza u vodh nga Luvri në vitin 1911. E tërë Franca e vajtoi këtë incident, kurse me mijëra njerëz shkuan në Luvër për të parë murin bosh ku kishte qenë piktura dhe linin lule dhe porosi si dhe dhurata të tjera lamtumire. Pas vjedhjes, Pablo Pikaso u mor në pyetje, sepse asokohe e kishte një dosje të hapur për shkak të blerjes së veprave të artit të vjedhura nga Luvri. Hajduti i vërtetë u kap më 1913. Ai ishte një ish-punëtor i Luvrit, Vincenzo Peruggio, nacionalist italian, i cili e nxori pikturën duke e fshehur nën kostumin e tij të punës.

Ai besonte që Mona Liza i përkiste Italisë dhe jo Francës. Pasi e kishte mbajtur të fshehur për dy vjet, Peruggio u arrestua gjatë tentimit për t’ia shitur Mona Lizën një tregtari të veprave të artit nga Firence. Kthimi i Mona Lizës në Luvër e frymëzoi një trend të modës.

Femrat filluan të vinin në fytyrë dhe në qafë pudër të verdhë si imitim të tenit të artë të Mona Lizës si dhe i lëviznin muskujt e fytyrës për të imituar buzëqeshjen e saj. Në kabaretë e Parisit, valltaret e veshura si La Joconde (emri francez për Mona Lizën) e vallëzonin vallen provokuese can-can (kan-kan). Mona Liza u largua nga Luvri si vepër arti, por u kthye si ikona e parë masive e artit.

Studimet e reja kanë dëshmuar që s’ndryshon buzëqeshja e Lizës por mendja e njeriut. Pyetja nëse ajo buzëqesh apo jo, për një kohë të gjatë i ka preokupuar historianët. Më 2000 shkencëtarja e neurologjisë, Dr. Margaret Livingstone e shpjegoi arsyen pse na duket se buzëqeshja e Monës ndryshon, varet nga cili këndvështrim shikohet portreti dhe mënyra si truri e përjeton pikturën – portretin e Mona Lizës.

Më 2005, piktura e Mona Lizës u analizua në Universitetin e Amsterdamit përmes një programi kompjuterik për njohjen e emocioneve. Në bazë të krahasimit të vijave të fytyrës (Syve dhe buzëve) është arritur në përfundimin që Mona Liza është 83 për qind e lumtur, 9 për qind e tmerruar, 6 për qind e frikësuar, dhe 2 për qind e zemëruar. /UBT News/

A mund të trashëgohet gjaku i artë dhe çfarë rreziku i kanoset? Para një kohe të gjatë besohej se grupi më i rrallë i gjakut është grupi AB, por kjo nuk është e vërtetë.

Kohë më parë u përcaktua një tjetër grup i veçantë gjaku, që e kanë vetëm 43 persona në botë. U identifikua për herë të parë në vitin 1961 në një grua nga Australia. Gjaku i artë konsiderohet grupi më i rrallë i gjakut në të gjithë botën.

Ajo që e dallon nga grupet e tjera është se ka një faktor Rh-null, i cili nuk është as pozitiv as negativ dhe nuk ka asnjë nga antigjenet 61 Rh, vetëm 43 njerëz kanë gjak të artë. Kjo do të thotë se vetëm një në gjashtë milionë njerëz mburret me këtë!

Gjaku i artë trashëgohet kur merrni mutacion në gjenin RHCE nga të dy prindërit, duhen dy kopje të gjenit të ndryshuar për të marrë faktorin zero Rh.

Megjithatë, të kesh këtë grup të rrallë gjaku shoqërohet me rrezik. Në rast sëmundjeje ose aksidenti, mund të jetë shumë e vështirë për të marrë grupin e duhur të gjakut për transfuzion.

Të kesh një faktor Rh zero ka gjithashtu një anë pozitive. Njerëzit me këtë grup gjaku mund të bëhen dhurues të çdo grupi tjetër gjaku.

Askush nuk habitet nga fakti që ekzistojnë katër grupe gjaku: A, B, AB, 0, dhe, secili prej tyre ka një të ashtuquajtur – Faktori Rh pozitiv ose negativ. Ekzistenca e grupeve të gjakut u zbulua në vitin 1901. Grupi i gjakut përbëhet nga një grup antigjenesh të pranishme në eritrocite, pra qelizat e kuqe të gjakut. Eritrocitet mund të kenë shumë antigjene specifike, që do të thotë se ka shumë sisteme të grupeve të gjakut.

Me siguri se i xhelozoni ata njerëz të cilët e kalojnë sezonin e dimrit pa u sëmurë fare. Ndonëse njerëzit janë me grip gjithandej, ka disa persona që asnjëherë nuk sëmuren.

Por, nuk keni arsye të xhelozoni se mund të bëheni si këta njerëz që kurrë nuk sëmuren thjesht duke i ndryshuar shprehitë e këqija dhe duke i shndërruar në të mira.

Orari i rregullt i gjumit

Nëse flini më pak se shtatë orë, jeni të prirë të sëmureni. Arsyeja është se kur flini, trupi e riparon vetveten. Nëse nuk flini mirë natën, trupi bëhet më i prirë të sëmuret nga çdo infeksion. Koha e natës është periudha kur trupi e rregullon hormonin e stresit. Nëse e keni një orar të rregullt të gjumit, të cilin e ndiqni edhe gjatë vikendeve, trupi e ka më të lehtë të ballafaqohet me stresin dhe t’i luftojë infeksionet.

2. Ushqimi i shëndetshëm

Ushqimet e pashëndetshme kanë shije të mirë dhe krijojnë varësi.Sidoqoftë, ato nuk i bëjnë mirë trupit, ndryshe nga pemët dhe perimet.

Prandaj, është përgjegjësi e juaja të filloni të ushqeheni shëndetshëm, duke i përfshirë këto produkte në dietën tuaj:

• Patatet e ëmbla
• Pemët citrike
• Bajamet
• Rrushin

Edhe konsumimi i verës së kuqe është mënyrë e mirë për të qëndruar të shëndetshëm. Kur ushqeheni mirë, e ndihmoni trupin t’i luftojë mikrobet dhe bakteret që shkaktojnë infeksionet, gripa, ftohje, etj.

3. Pastroni duart

Nuk keni nevojë t’i pastroni duart çdo disa minuta për t’i mbajtur larg mikrobet.Ka disa periudha të caktuara kur pastrimi i duarve është tejet i domosdoshëm, si p.sh.:

– Para dhe pasi ta përgatitni ushqimin

– Para se të hani

– Pasi ta keni përdor tualetin

– Pasi të kolliteni apo teshtini

Pastroni duart me sapun dhe ujë për 20 sekonda në mënyrë që ta zvogëloni rrezikun e zhvillimit të ftohjes dhe gripit deri në 50%.

4. Qëndroni të lumtur

Një prej mënyrave më të mira për të qëndruar të lumtur është duke qenë me njerëz tjerë. Pavarësisht se a janë miq a familjarë, duhet të shoqëroheni me njerëz. Lirojeni stresin duke shpenzuar kohë e duke qeshur me njerëz. Një përqafim nga personi që e doni jua largon rëndimin në gjoks i cili jua dobëson sistemin e imunitetit. Shëndeti është pasuri, aplikoni shprehitë e cekura që të bëni një jetë pa stres.

Më shumë se 150 garues nga 20 shtete të ndryshme morën pjesë në Granada të Spanjës muajin e kaluar në Kampionatin Botëror të lojës së fjalëve “Scrabble” në gjuhën spanjishte.  Lajmet për fituesin e turneut bënë bujë në gjithë Spanjën, pasi Nigel Richards nuk flet fare gjuhën spanjishte, shkruan “The Guardian”. 

“Një poshtërim i  jashtëzakonshëm” ishte mënyra sesi një prezantues i lajmeve e përshkroi ngjarjen këtë javë, ndërsa një raport tjetër e etiketoi si “kulmi i absurditetit”. 

Por, për ata që e kanë ndjekur Richardsin, një zelandez me banim në Malajzi i njohur si Tiger Woodsi i “Scrabble”, arritja duket e përshtatshme.

“Ky është dikush me aftësi shumë të veçanta dhe të pabesueshme. Ai është një person i talentuar”, ka thënë Benjamin Olaizola për “Cadena Ser”. Ai doli i dyti pas Richardsit në turneun në Spanjë.

“Ne po flasim për një zelandez që ka fituar shumë kampione në gjuhën angleze – të paktën pesë prej tyre”, tha Olaizola.

Titulli spanjoll nuk ishte hera e parë që Richards tregoi aftësitë në lojën e fjalëve “Scrabble” në gjuhë të cilat nuk i flet. Ai në vitin 2015 fitoi botërorin në gjuhën frënge ndonëse nuk ishte në gjendje të fliste apo kuptonte frëngjisht.

Ai thuhet se mësoi përmendësh të gjithë fjalorin “Scrabble” të frëngjishtes për nëntë javë.

“Ai nuk flet fare frëngjisht – thjeshtë mësoi fjalët”, tha shoqja e tij Liz Fagerlund për “New Zealand Herald”.

Ai në vitin 2018 fitoi sërish turneun frankofon. Richards shihet si lojtari më i mirë i të gjitha kohërave në këtë lojë, ai luan mbi tre dekada në këtë lojë.