Uji është në gjendje të bëjë shkatërrime katastrofale. Kjo nuk vihet në diskutim. Por si krijohet nga uji, ky element kaq paqësor, një forcë e tillë e paparë që vë përpara çdo gjë që i pret rrugën?
Duket sikur shtëpitë të jenë ngritur me kartona dhe makinat që ndodhen nën masat ngjyrë kafe të ujit të ishin lodra kalamajsh. Kontanjerë ngrihen përpjetë nga uji, bodrume kthehen brenda pak minutash në gracka të rrezikshme për jetën. Me elementët e saj të dhunshëm, natyra është duke na treguar gjithnjë se kush e ka pultin komandues. Njerëzit jo që jo.
Por si krijohet nga uji një forcë e tillë shkatërruese? Kësaj pyetjeje i jep përgjigje Dr. Michael Dietze, nga seksioni i gjeomorfologjisë në Qendrën Helmholc të Pocdamit. Ajo që duhet ditur është se një metër kubik ujë peshon një ton. Kjo nuk është pak! Që do të thotë se: „Uji është në gjendje të krijojë forcë shumë të madhe kur has me pengesa. Dhe kur kjo forcë vihet në lëvizje atëherë krijohet një fuqi e madhe që është në gjendje të ngrejë përpjetë kontanjerët dhe makinat, nëse ato nuk janë të fiksuara diku,” thotë Dietze.
“Kësaj i shtohet edhe fenohemi i erozionit, i cili shkatërron sipërfaqet e qëndrueshme: Pjesa e sipërme e tokës merret me vete nga uji që rrjedh.”
Në qendrën GFZ Pocdam, bëhen studime për të parë se si vihet në lëvizje uji, si i krijon valët e dallgëve dhe me çfarë fuqie ia hap rrugën vetes kur rrjedh nëpër natyrë.
Reshjet e mëdha për shembull janë një nga rreziqet që nënvleftësohen shpesh, paralajmëron Shërbimi Sinoptik Gjerman (Deutsche Wetterdienst). Është e vështirë të bësh parashikime për përmbytjet, dhe ato rrallë ndodhin vetëm një vend të vetëm. Meteorologët mund të bëjnë parashikime për rajone të caktuaara, por nuk janë në gjendje të thonë me saktësi kur dhe si do të bjerë shiu në një vend të caktuar, thuhet në faqen e internetit rë DWD-së.
Prandaj mund të ndodhë që të ketë dëme të mëdha në vende për të cilat fillimisht nuk është menduar se do të kishte reshje, ose në vende që nuk ndodhen afër lumenjve të mëdhenj apo luginave të ngushta.
Gjeomorfologu Dietze shpjegon se “reshjet e mëdha sjellin sasi të mëdha uji në tokën e ngopur ku ka pasur reshje më parë, dhe kur toka nuk është më në gjendje të pijë ujë.”
Lloje të ndryshme toke
Në rastet e përmbytjeve rol luan jo vetëm sasisa e ujit, por edhe përbërja e tokës ose më shumë aftësia e tokës për të lënë ujin të depërtojë. Pyetja është sa është në gjendje toka të pijë ujin, ta rezervojë apo ta lejë të depërtojë?
Rol këtu luajnë faktorë siç janë madhësia e poreve të pjesëzave të tokës ose e ashtuquajura koloide e tokës. Koloidet krijohen kur madhësia e grimcës së tokës e ka diametrin mesatar më të vogël se 2 mikrometra (0,002 mm). Këto pjesëza janë aq të vogla, saqë nuk mund të shihen me sy. Por meqenëse janë kaq të vogla, kanë sipërfaqe të madhe dhe bashkohen kështu me molekulat e ujit. Kjo bën që toka të tilla të bëhen të padepërtueshme nga uji.
Argjila përmban shumë koloide, pas saj vjen balta, që përbëhet nga argjila dhe rëra. Balta përshembull pi shumë pak ujë.
Tokat ranore nga ana tjetër, për shkak të madhësisë së grimcave kanë shumë pore të mbushura me ajër, por përmbajnë pak koloide. Prandaj nuk e mbajnë ujin. Uji kullon menjëherë.
Toka baltë përmban argjilë, por ka më pak pore. Toka argjilore kur është ngopur një herë me ujë, është në gjendje ta rezervojë ujin më shumë se toka ranore.
Nëse kihen parasysh këto lloje të ndryshme toke, atëherë mund të dallohet si rritet aftësia e ujit për tu rezervuar duke filluar nga toka ranore deri tek tokat kënetore.
Uji e hap vetë rrugën
Por pavarësish nga lloji i tokës, kur toka ngopet ujit nuk i mbetet që tjetër për të bërë përveçse të rrjedhë në sipërfaqe. Kështu, uji ia hap rrugën vetes deri sa mbërrin në përronj dhe lumenj. “Nëse në këtë rrugë krijohen ngushtica, atëherë shpetësia rritet shumë,” thotë Dietze. Në stacionin ekologjik të Universitetit të Këlnit për shembull uji rrjedh në kushte normale me një shpejtësi prej 1 deri 2 metra në sekondë.
„Sa më e madhe të jetë shpejtësia, aq më e madhe është forca e goditjes, sidomos në argjinatura dhe tek këndet e ndërtesave, dhe sa më i thellë të jetë lumi aq më shumë forcë krijon uji në thellësi: Atje ku është i rrjedhshëm, ka fuqi për të një ngritur një peshë disakiloshe. Kaq mjafton për të marrë me vete rërë, gurë dhe zhavorr,” thotë Dietze më tej.
Përzierje e rrezikshme: Jo vetëm ujë
Vetëm uji nuk mjafton për të shkatërruar shtëpira dhe rrugë. Por puna nuk është vetëm tek uji, por edhe tek gjërat që uji merr me vete. Ato përplasen me tokën, rrugët dhe muret e shtëpive duke sjellë me vete fuqi të madhe erozioni.
“Nëse ato fillojnë të shkatërrohen, atëherë materiali që ndodhet nën vete lëviz lehtë,” shpjegon Dietze. Kështu krijohen të çara, zgavra, sepse rrugët dhe shtëpitë ndërtohen shpeh në tokë të pangjeshur mirë. Materialet e tjera prishen lehtë. „Ky efekt i përbashkët i materialit që merr uji me vete dhe i forcës për të marrë me vete material të tjera, i jep ujit që rrjedh me shpejtësi një forcë të tillë që është në gjendje të shkaktojë dëme të mëdha në një kohë të shkurtër.”
Michael Dietze thekson se përmbytje të tilla krijohen kudo në vendet ku bien reshje të mëdha. Me rreziqe të mëdha janë të lidhura reshje të tilla në zonat e larta, ku si pasojë shkatërrohen digat e liqeneve ose në majat e malit prej nga zbresin akujt e shkrirë, duke shkaktuar përmbytjen e luginave.
Bodrumet- zona rreziku
Por rreziqet nga përmbytjet nuk vijnë vetëm prej erozioneve. Sasitë e mëdha të ujit janë të rrezikshme si në natyrë ashtu edhe në ndërtesa. Sidomos bodrumet kthehen shpejt në zona vdekjeprurëse. Prandaj zjarrfikësit paralajmërojnë, që në raste përmbytjesh të mos shkohet nëpër bodrume. Nëse uji ka depërtuar një herë në bodrum, nuk duhet të shkohet më atje edhe kur aty ndodhen gjëra me vlerë.
Sepse uji ushtron nga jashtë presion shumë të madh tek dritaret dhe dyert. “Kur niveli i ujit është madje më i vogël se 50 centrimetra, sasia e ujit në bodrume mund të sjellë probleme për hapjen e dyerve,” paralajmëron Christoph Schöneborn, zëdhënës i shoqatës së zjarrfikseve në Landin e Renanisë Veriore- Vestfalisë. Në varësi nga shpejtësia e ujit, bodrumi mund të kthehet në një kohë të shkurtër në rrezik, sepse bëhet e pamundur të dilet nga dyert dhe dritaret.
Por rreziqet nuk vijnë vetëm prej ujit. Në bodrumet e mbushura plot rreziqet vijnë edhe nga telat elektrikë, nga kimikatet e mbledhura ose nga papastërti të tjera si fekale, mikrobe apo baltë. Më shumë informacione për kujdesin në raste katastrofe dhe veprimet e duhura në situata emergjence jep Këshilluesi i Entit Federal për Mbrojtjen e Popullsisë dhe ndihmës në raste katastrofash.
Para mbërritjes së ujit
Përderisa jepen këshilla për kujdesin në raste emergjencash, a ka mundësira për të bërë paralajmërimin për situata të rrezikshme të motit?
“Nga parashikimet e motit mund të bëhen paralajmërimet,” thotë Dietze. “Përshembull parashikimet e motit mund të mblidhen në modele hidrologjike për të bërë parashikimin për propabilitetet e përmbytjeve.”
Por, problematike janë proceset erozive. „Është e vështirë që të bëhen parashikime për to, sepse këto procese zhvillohen shumë shpejt dhe është e pamundur të bëhet vlerësimi i intensitetit të tyre,” thotë gjeomorfologu.
Me ndihmën e fotografimeve satelitore dhe sidomos me ndihmën e sizmometrave studiuesit po mundohen prej vitesh që të ndjekin live valët e përmbytjeve dhe të përllogarisin intensitetin e tyre. Këto lloj studimesh janë ende në fillesat e tyre, thotë Dietze, megjithatë ato kanë potencial të madh për të bërë sa më shpejt paralajmërimin e popullsisë për përmbytje të tilla.
Grupi “Asnjë cent më shumë” ka njoftuar se do të organizojë një protestë të re më 19 prill, kundër rritjes së çmimit të energjisë elektrike. Protesta do të mbahet në sheshin “Skënderbeu” në orën 12:00, dhe organizatorët kanë ftuar qytetarët të marrin pjesë në masë.
Besnik Shabiu, organizatori i protestës, ka deklaruar se protesta është një reagim ndaj vendimit të ZRRE-së për rritjen e çmimit të energjisë elektrike, duke theksuar se, nëse autoritetet nuk reagojnë, grupi nuk përjashton mundësinë e përshkallëzimit të aksioneve. Ai paralajmëroi se mund të ndodhin bllokime të rrugëve dhe institucioneve, për të siguruar që zëri i qytetarëve të dëgjohet.
Shabiu ka shtuar se protesta e nesërme vjen në një moment të rëndësishëm, pasi të njëjtën orë mbahet edhe vazhdimi i seancës konstituive të Kuvendit të Kosovës. Ai bëri thirrje për deputetët e zgjedhur që, sapo Kuvendi të konstituohet, të thirret komisioni për energji dhe ZRRE-ja për të raportuar mbi çështjen e rritjes së çmimit të energjisë.
“Zëri i qytetarëve duhet të dëgjohet pa ndërprerë. Ne do të vazhdojmë të jemi të zëshëm, dhe nëse pas kësaj proteste nuk ka reagim, do të jemi të detyruar të përshkallëzojmë aksionet”, tha Shabiu.
Ai gjithashtu njoftoi se po shqyrtohen mundësitë e pezullimit të pagesave për energjinë elektrike për qytetarët si një masë për të mbrojtur interesat e tyre. “Ky është një kërkesë legjitime e qytetarëve. Kur institucionet nuk punojnë për qytetarët, pse duhet të funksionojnë?”, shtoi ai.
Në anën tjetër, Ardian Bajraktari, një nga përfaqësuesit e grupit, ka bërë të ditur se ekipi i tij po punon për hartimin e padisë për anulimin e vendimit të aktit administrativ nga ZRRE. Sipas tij, ky vendim është marrë në shpërputhje me autorizimet e këtij institucioni dhe ka dëme të mëdha për qytetarët. Ai ka njoftuar se janë duke përgatitur gjithashtu një propozim për një masë të përkohshme, për të shtyrë ekzekutimin e vendimit derisa të shqyrtohet nga gjykatat.
Ky zhvillim vjen pas njoftimit të ZRRE-së për një rritje të çmimit të energjisë elektrike për 16%, që do të hyjë në fuqi nga muaji maj. Ky vendim ka shkaktuar reagime të shumta nga qytetarët, bizneset dhe subjektet politike, që po kundërshtojnë një rritje të tillë. Protesta të ngjashme janë mbajtur tashmë dhe grupet e aktivistëve po kërkojnë anulimin e këtij vendimi.
Për më shumë, grupi “Asnjë cent më shumë” ka paralajmëruar se do të vazhdojnë aksionet deri në arritjen e kërkesave të tyre dhe kanë ftuar qytetarët të bashkohen në protestën e nesërme për të shprehur pakënaqësinë e tyre ndaj shtrenjtimit të rrymës.
Presidentja e Republikës së Kosovës, Vjosa Osmani, ka dekoruar me medaljen “Nderi i Republikës së Kosovës” tre të mbijetuar të dhunës seksuale gjatë luftës së fundit në Kosovë. Në një ceremoni të organizuar në Presidencë, medalja iu dorëzua Vasfije Krasniqi-Goodman, Shyrete Tahiri-Sylejmani dhe Ramadan Nishori, të cilët kanë folur publikisht për përvojat e tyre të dhunës nga forcat serbe gjatë luftës.
Në fjalimin e saj, Presidentja Osmani ka vlerësuar guximin e të mbijetuarve për të ndarë me publikun përvojat e tyre dhe ka theksuar rëndësinë e dëshmive të tyre për drejtësinë dhe të vërtetën historike të Kosovës. Ajo ka shtuar se këta individë janë dëshmi e gjallë e luftës për drejtësi dhe kanë kontribuar në ndriçimin e rrugës së drejtë të historisë së vendit.
“Ka momente ku fjalët nuk mjaftojnë për të shprehur mirënjohjen, siç ka edhe njerëz që me guximin e tyre të lënë pa fjalë. Sot jemi këtu për t’iu përulur me respektin më të thellë përballë tre individëve që janë më shumë se thjesht individë, sepse me dhimbjen e tyre kanë ndriçuar rrugën e drejtë së vërtetës, drejtësisë dhe shpresës. Ju jeni zëri që keni zgjedhur dinjitetin, jeni zëri i të mbijetuarve që kanë zgjedhur heshtjen. Ky është një premtim i gjallë se historia nuk do t’i harrojë,” tha Osmani.
Pas dekoratës, Ramadan Nishori shprehu mirënjohjen për përkrahjen nga populli, duke theksuar se ndihej mirë që kishte marrë mbështetje në këtë rrugëtim të vështirë. “E përshëndes gjithë popullin tonë që më ka përkrahur këto ditë,” tha ai shkurt.
Vasfije Krasniqi, një tjetër e dekoruar, bëri thirrje që viktimat e dhunës seksuale të flasin hapur dhe të kërkojnë drejtësi. “Dua të falënderoj për qasjen, angazhimin. Të dashura viktima, ju lutem, ku do që jeni, ka ardhur koha të kërkojmë drejtësi. Lirojeni shpirtin që të mos ia falim Serbisë krimin që ka kryer,” tha Krasniqi.
Shyrete Tahiri-Sylejmani, gjithashtu e dekoruar, theksoi rëndësinë e drejtësisë për arritjen e paqes. “Kur të kemi drejtësi, kemi paqe. Faleminderit për kurajën që na jepni,” përfundoi ajo.
Prokuroria në Hagë ka kërkuar vazhdimin e paraburgimit për Rexhep Selimin dhe Jakup Krasniqin edhe për dy muaj të tjerë.
Në kërkesën për Krasniqin e ngjashëm edhe për Selimin, Prokuroria thotë se përfundimi i paraqitjes së provave nga ana e tyre rrit rrezikun e pengimit të drejtësisë dhe kryerjes së krimeve të tjera.
Veç kësaj, ZPS ka thënë se kjo justifikon edhe rishqyrtimin e rrezikut të arratisjes në vendimet për vazhdimin e paraburgimit. E njëjta gjë është theksuat edhe tek vendimi për Rexhep Selimin.
Sipas tyre vazhdon të ekzistojnë dyshime të bazuara se Jakup Krasniqi ka kryer një ose më shumë prej krimeve që bien në jurisdiksiomin e DHSK-së. Madje, Prokuroria thotë se ky dyshim është përforcuar edhe nga provat e ZPS-së që tashme janë përfshirë në dosjen e gjykimit.
Ata thonë se, fakti që Krasniqi dhe Selimi tani kanë njohuri të veçantë mbi rastin dhe provat kundër tij e rrit rrezikun që ai mund të kryejë krime të tjera, përfshirë kundër dëshmitarëve që kanë dhënë ose mund të japin dëshmi në çështje dhe/ose që mund të paraqiten para këtij Paneli në faza të ardhshme të procedurave.
“Për më tepër, Selimi tashmë është në dijeni të identitetit të të gjithë dëshmitarëve të ZPS-së dhe të provave të tyre. Përfundimi i çështjes së ZPS-së nuk e zvogëlon rrezikun e pengimit, por e rrit atë, pasi i akuzuari tashmë ka njohuri të plotë për përmbajtjen e çështjes ndaj tij. Siç është theksuar nga Trupi Gjykues, ekziston rreziku që ndërhyrjet me qëllim për të siguruar tërheqje të dëshmive dhe/ose për të dekurajuar dëshmitarët e ardhshëm nga dhënia e dëshmive mund të pengojnë përparimin e procedurës. Më tej, ekziston mundësia që dëshmitarët të thirren sërish, duke i bërë ata të cenueshëm ndaj përpjekjeve për ndërhyrje”, thuhet në kërkesën e Prokurorisë për Selimin.
Përveç rrezikut të arratisjes dhe pengimit të procedurave, Prokuroria ka thënë se masat e vendosura ne objektet e paraburgimit kanë ofruar garanci kundër vizitave dhe komunikimeve të pa-monitoruara si masa për të minimizuar rreziqet përkatëse.
Ata thonë se paraburgimi mbetet proporcional dhe i arsyeshëm veçanërisht që procedurat tashmë kanë përparuar.
Ndryshe, Prokuroria më 15 prill 2025 ka njoftuar se ka përfunduar paraqitjen e provave në këtë rast.
Zyra e Prokurorit të Specializuar, më 30 shtator 2022 ka dorëzuar aktakuzën e konfirmuar të ndryshuar ndaj Hashim Thaçit, Kadri Veselit, Jakup Krasniqit dhe Rexhep Selimit, e cila përbëhet nga dhjetë pika me akuza, ku këta të fundit ngarkohen për krime lufte e krime kundër njerëzimit.
Më 29 prill 2022, Zyra e Prokurorit të Specializuar kishte dorëzuar një aktakuzë të ndryshuar ndaj Hashim Thaçit, Kadri Veselit, Rexhep Selimit e Jakup Krasniqit, ku pretendohet se katër të akuzuarit kanë kryer krime lufte edhe në Gjilan, Budakovë e Semetishtë.
Më 9 nëntor të vitit 2020, në paraqitjet e tyre të para, Jakup Krasniqi e Hashim Thaçi janë deklaruar të pafajshëm për akuzat që u vihen në barrë. Njëjtë është deklaruar edhe Veseli në paraqitjen e tij më 10 nëntor, sikurse edhe Rexhep Selimi më 11 nëntor.
Aktakuza ndaj Hashim Thaçit, Kadri Veselit, Rexhep Selimit dhe Jakup Krasniqit është konfirmuar më 26 tetor 2020. /Betimi për Drejtësi/
Kryetari i Prishtinës, Përparim Rama, ka deklaruar se vendimi për ndalimin e punimeve në sheshin “Xhorxh Bush” është i paligjshëm dhe i pambështetur në argumente juridike. Ai tha se institucionet që morën këtë vendim po ndikohen nga qëllime politike, edhe pse duhet të veprojnë në mënyrë të pavarur.
“Për herë të dytë janë ndërprerë punimet në një projekt të planifikuar për transformimin e hapësirës publike. Arsyetimet për këtë ndërhyrje nuk qëndrojnë në bazë ligjore dhe nuk janë ngritur nga palët përkatëse,” tha Rama në një konferencë për media.
Ai theksoi se projekti ka për qëllim përmirësimin e hapësirës publike dhe integrimin e trashëgimisë kulturore në zhvillimin urban të qytetit.
“Ka munguar përgjigjja nga Ministri për një debat publik për këtë çështje, edhe pse kemi qenë të hapur për diskutim,” shtoi ai.
Rama njoftoi se Komuna e Prishtinës do të ndjekë rrugë ligjore ndaj veprimeve që, sipas tij, bien ndesh me ligjin.
“Kryeqyteti do të vazhdojë procedurat ligjore ndaj të gjithë atyre që shkelin ligjin,” përfundoi ai.