Ai që dikur ishte një qytet i mbushur me shtëpi, biznese dhe një shkollë “ka mbledhur vetëm pluhur” që nga viti 1983.

Më shumë se 4 mijë njerëz jetuan në Eagle Mountain në kulmin e tij shumë dekada më parë, derisa ngadalë u bë thjesht një vend i zbrazët, shkruajnë mediat e huaja.

Ai qëndron sot në shkretëtirën e Kalifornisë në SHBA, duke u dukur pothuajse njësoj si kur u braktis 40 vjet më parë.

Por tani, qyteti i frikshëm fantazmë pranë “Joshua Tree National Park” së shpejti mund të rikthehet sërish në jetë pasi një blerës misterioz e bleu atë për 22.5 milionë dollarë.

Një kompani e quajtur “Ecology Mountain Holdings” e ka blerë qytetin nga një biznes tjetër, i quajtur “Eagle Mountain Acquisition LLC”.

Dihet shumë pak për blerësit, përveç adresës së biznesit, e cila quhet si Cerritos, Kaliforni – dhe fakti që thuhet se është i lidhur me “Ecology Transportation Services”.

Por, si ndodhi që në radhë të parë të ishte plotësisht i shkretë?

Epo, “Eagle Mountain” ishte më parë një qytet kompanie për “Kaiser Steel” dhe shumica e njerëzve në komunitet ishin të punësuar nga miniera.

Punëtorët që jetonin në zonë bënin shpime në kërkim të mineralit të hekurit dhe madje thyen rekorde për nivelet e prodhimit ditor dikur, raporton SFGATE.

Por kur një nivel i lartë i rezultateve ra, miniera u mbyll dhe një pjesë e madhe e popullsisë u largua.

Ajo kishte arritur të lulëzonte nga fundi i viteve 1940 e tutje përpara se të fillonte përfundimisht të shpërthejë në vitet 1970.

Nga nëntori i vitit 1981, “Kaiser Steel” filloi “heqjen” graduale të minierës dhe pak më vonë mbeti plotësisht i shkretë.

Që atëherë është “ruajtur” kryesisht nga rëra dhe disa punonjës të cilët kanë mbajtur vëzhgim mbi qindra struktura të braktisura në atë që dikur ishte një mjedis idilik.

Atje strehoheshin gjithashtu 438 të burgosur në një burg të sigurisë së ulët që nga viti 1988 e tutje, derisa u detyrua të mbyllej pasi dy burra u vranë në një trazirë në vitin 2003.

Nga Charlotte Meyer

Në vitin 2700 Para Krishtit, arkitekti i parë i njohur i historisë, Imhotep, ndërtoi piramidën e Xhozer, e konsideruar si më e vjetra në botë. Gati në të njëjtën kohë, në Siberi po zhdukeshin mamuthët e fundit në planet. Mijëra vite më vonë, kjo specie vazhdon të shkaktojë kuriozitet dhe magjepsje tek njerëzit.

Tani, projektet e reja synojnë ta nxjerrin kafshën parahistorike nga librat e historisë dhe ta rikthejnë në jetë. Kompania australiane e mishit të kultivuar, Vow, i tregoi publikut një qofte gjigante të prodhuar nga qelizat e kopjuara nga një vigan i tillë i leshtë në një laborator. Sipas tyre, ky top proteinik nga e kaluara mund t’i hapë rrugën për ushqimin tonë të së ardhmes. Në nivelin shkencor, ne kemi tashmë aftësi për të rikrijuar specie që janë zhdukur më pak se 1 milion vjet më parë. Colossal Biosciences, një kompani start-up e themeluar në vitin 2021 nga gjenetisti i Universitetit të Harvardit, Xhorxh Çërç, synon të krijojë elefantë gjigantë leshatorë.

Gjenetikët shpresojnë të integrojnë përfundimisht “mamofantin” e tyre në natyrë, sidomos në Parkun Pleistocen, në rajonin ekstrem verilindor të Siberisë. Në këtë park, Sergei Zimov dhe djali i tij Nikita, janë përpjekur prej 25 vjetësh të rikrijojnë tundrën siç ishte disa qindra mijëra vjet më parë gjatë Epokës Akullnajore, me fusha të gjera me bar të populluara nga barngrënës të mëdhenj.

Renat, bizonët dhe drerët, bredhin tani lirshëm në parkun me një sipërfaqe prej 14.400 hektarë. “Me përparimet teknike të viteve të fundit, mundësia e suksesit në projekte të tilla po bëhet gjithnjë e më e besueshme”- thotë Lionel Kavin, paleontolog dhe kurator në Muzeun e Historisë Natyrore në Gjenevë, dhe bashkë–autor i librit “Ringjallja e specieve?” me biologunevolucionar Nadir Alvarez.

Por sado magjepsëse që mund të jetë, kjo ide nuk i lumturon të gjithë. “Teknikisht, nuk mjafton vetëm që të kesh sukses”– thotë Rezhis Debryjn, paleontolog në Muzeun Kombëtar të Historisë Natyrore në Paris, për të cilin këto krijesa do të mbeten gjithmonë “pseudo-mamuthë”.

Për të, këto përpjekje nuk marrin parasysh periudhën e pas-zhdukjes. “4 mijë vjet më parë, lagështia e klimës shënoi fundin e mjedisit të kësaj specie. Mamuthi u shfaros sepse u zhduk mjedisi në të cilin kishte lulëzuar për gati 1 milion vite. Si mund të mbijetonte në kushte tëtjera?” pyet ai.

Një specie mbart me vete kujtesën e historisë së saj. Që mamuthi të mbijetojë sot, ai duhet të evoluojë në një mjedis stepe. Megjithatë, siç e thekson studiuesi, gjerësitë e larta të Arktikut përbëhen nga tundra moçalore, të cilat janë shumë të lagështa për këtë kafshë.

“Aty ka një bimësi të ulët që nuk mund të ushqejë popullata barngrënësish të mëdhenj, ndaj do të na duhet t’i ushqejmë vazhdimisht dhe t’i zhvendosnim për të shmangur vdekjen e sigurt. Ideja e rikrijimit të stepës duke risjellë në jetë barngrënësit e mëdhenj, mund të tingëllojë e mrekullueshme në letër, por në realitet përbën një përmbysje të shkakut dhe pasojës” thekson eksperti.

Qëndrueshmëria afatgjatë e specieve të ringjallura, nuk është aspak e sigurt. Përveç kësaj vështirësie mjedisore, shkencëtarët përmendim diversitetin gjenetik të nevojshëm për mbijetesën e kafshës. Sipas Debrujn, ky i fundit nuk është i mundur të krijohet artificialisht. Dhe ashtu si njerëzit, edhe këto kafshë mbështeten në transmetimin e brezave për të mësuarin e tyre. Si jetimë dhe pa një strukturë të vërtetë shoqërore, do të pakësoheshin shanset e tyre për të mbijetuar. “Në këtë pikë, ne të pyesim veten se si do të reagonte një vigan i lindur nga një elefant aziatik. Në këtë aspekt mund të kemi surpriza. Dhe pa kafshët që jetonin përkrah mamuthëve dhe që luajtën një rol të rëndësishëm në fiziologjinë e tyre, sjellja e tyre mbetet e paparashikueshme” shprehet Kavin.

Në përgjithësi, rikthimi i specieve të zhdukura mund të jetë një dhuratë e helmatisur. FlorensBurga, filozofe e specializuar në çështjet e kafshëve dhe drejtoreshë kërkimore në Institutin Kombëtar Francez për Kërkime Bujqësore, Ushqim dhe Mjedis, thotë:”Një specie mbart me vete kujtesën e historisë së saj. Imagjinoni sikur të ringjallim një njeri të species Neandertal. Ai do të ishte krejtësisht i çoroditur, sepse nuk ka kujtesën e gjithë këtij moderniteti, zhvillimi shkencor dhe teknik që formëson imagjinatën tonë, referencat tona, kush jemi ne. Një mamut i ringjallur do të ishte edhe më i çorientuar sesa një luan i futur në kafaz”.

Gjithsesi, themeluesit e Colossal kanë një argument bindës në favor të tyre. Ndërsa ndryshimet klimatike po shqetësojnë gjithnjë e më shumë mendjet e njerëzve, ata pretendojnë se kanë jo vetëm zgjidhjen për t’i dhënë fund zhdukjes së specieve, por edhe që kafsha gjigante ka aftësinë të ngadalësojë shkrirjen e permafrostit, duke kufizuar kështu emetimet e gazeve serrë.

“Toka e përhershme e ngrirë, po shkrihet gjithnjë e më shpejt. Sepse paradoksalisht bora që mbulon këtë zonë vepron si një izolim termik. Kjo e pengon tokën të qëndrojë e freskët. Ideja e Colossal, është që t’i dërgojë këta gjitarë të mëdhenj atje që të ngjeshin borën, në mënyrë që të ngadalësohet shkrirja e permafrostit dhe të reduktohen emetimet e gazit metanit” thotë Kavin.

Që të funksionojë projekti, duhet të rifuten në zonë disa qindra mijëra mamuthë. Ndaj Debrujn e sheh atë si asgjë më shumë sesa si një truk publicitar për të tërhequr financime.

Njerëzit janë përgjegjës për një zhdukje të gjashtë masive. Në 130.000 vjet, më shumë se 2.5 milionë specie janë zhdukur nga bota, me 500.000 vetëm 1500 vitet e fundit.

Duke premtuar se do të rikthejë në jetë kafshët, zhdukjen e të cilave ne mund ta kemi shkaktuar ne, kompania prek një nerv të ndjeshëm. Kjo mund të jetë vërtet zgjidhja për zhdukjen e specieve, por është e vështirë të mos shohësh edhe anë negative.

“Duke u përpjekur të na bëjnë të besojmë se do të zgjidhim problemet e biodiversitetit në këtë mënyrë, ata rrezikojnë të inkurajojmë mosveprimin e përditshëm në aspekte të tjera”–thotë Debrujn. Në vitin 2017, një studim i botuar në revistën shkencore “Nature Ecology & Evolution” vlerësoi se kostoja e ri–futjes së zogut me zile në ishullin Chatham, një zog i zhdukur në Zelandën e Re, është 360.000 dollarë vetëm për vitin e parë.

I njëjti dokument thotë se konvertimi i specieve të zhdukura, do të kërkonte 3-8 herë më shumë para sesa për speciet e kërcënuara. Nga ana tjetër, Colossal krenohet se ka mbledhurderi tani mbi 75 milionë dollarë, falë donatorëve të mëdhenj si Paris Hilton dhe Tomas Tull, ish-kreu i kompanisë së prodhimit të vitit 2018 “Jurassic World:Fallen Kingdom”. Këto shifra ngrenë pikëpyetje mbi prioritetet financiare që i janë dhënë botës së gjallë.

Marrë me shkurtime nga “Worldcrunch” – Bota.al

Komuniteti evropian më 26 maj të vitit 1986, miraton flamurin evropian, simbol i Bashkimit Evropian, por edhe i identitetit në kuptim më të gjerë.

Flamuri evropian përbëhet nga 12 yje të arta në një rreth me sfond blu.

Yjet simbolizojnë idealet e bashkimit, solidaritetit dhe harmonisë mes popujve të Evropës. Numri i yjeve nuk lidhet me numrin e shteteve anëtare të BE-së, edhe pse rrethi është simbol uniteti.

Secila prej figurave historike të lirës turke përbëhet nga njerëz të njohur për arritjet e tyre në mbarë botën.

Por, cilët janë 6 personat e stampuar në secilën prej kartëmonedhave të lirës turke dhe gjurmët e tyre historike?

5 Lira – Prof. Dr. Aydın Sayılı

I lindur më 1913, prof. Dr. Aydın Sayılı ka studiuar në universitete të rëndësishme si Harvard, Columbia dhe Cornell. Duke pasur një vend shumë të rëndësishëm me veprat e tij që hedhin dritë mbi historinë e shkencës mesjetare, Sayılı u nderua gjithashtu me Medaljen e Kopernikut nga qeveria polake në vitin 1973, Çmimin e Shërbimit TÜBİTAK në vitin 1977 dhe çmimin e UNESCO-s në vitin 1990.

10 Lira – Prof. Dr. Cahit Arf

Prof. Dr. Cahit Arf, i cili fitoi famë botërore me punën e tij në algjebër, është gjithashtu i njohur për studimet e tij mbi zgjidhshmërinë e problemeve të gjeometrisë sintetike me ndihmën e vizores dhe busullës. Ai ishte ndër shkencëtarët kryesorë të botës së matematikës me veprat e tij si “Arf Invariant”, “Arf Rings” dhe “Arf Closure”.

20 Lira –  Arkitekti Kemaleddin

Arkitekti Kemaleddin, i cili themeloi dhomën e parë profesionale të quajtur Shoqëria e Arkitektëve dhe Inxhinierëve Otomanë në vitin 1908, është gjithashtu një nga pionierët e Lëvizjes së Parë Kombëtare të Arkitekturës. Ai krijoi një stil të ri në fushën e tij duke sintetizuar tiparet dalluese të arkitekturës osmane dhe gjermane të periudhës klasike.

50 Lira – Fatma Aliye

Fatma Aliye, një nga filozofet dhe romancieret e para femra turke, punoi dhe kontribuoi fort për pjesëmarrjen e grave në jetën shoqërore dhe themeloi Shoqatën për Mbrojtjen e Grave. Biografia dhe veprat e Aliye, disa prej të cilave u përkthyen në frëngjisht dhe arabisht, u përfshinë gjithashtu në Ekspozitën dhe Katalogun e Bibliotekës Botërore të Grave në Çikago në vitin 1893.

100 Lira – Buhurizade Mustafa Efendi (Itri)

Buhurizade Mustafa Efendi (Itri) njihet si themelues i Muzikës Klasike Turke. I njohur për njohuritë e larta teorike mbi muzikën dhe pasurinë e melodisë në kompozimet e tij, Itri kompozoi vepra pothuajse në çdo formë të muzikës turke, veçanërisht peşrev, saz semaisi, kompozim dhe himn.

200 Lira – Yunus Emre

Yunus Emre, një nga poetët më të mëdhenj të Turqisë, u arsimua në Medrese, ku mësoi arabisht dhe persisht, u interesua për mitologjinë persiane dhe greke dhe studioi historinë e sufizmit. Ai e transferoi mendimin sufi në veprat e tij në një gjuhë të lehtë dhe të kuptueshme me një stil të thjeshtë rrëfimi./SYRI.net/