

Kuriozitete
Çfarë pasojash shkakton zhvendosja e rërës së shkretëtirave?
Kjo zhvendosje shkakton një sërë efektesh në ekosistemet e të gjithë planetit.
Published
4 years agoon
By
UBT newsPluhuri që zhvendoset nga shkretëtirat në mbarë botën, shkakton një sërë efektesh në ekosistemet e të gjithë planetit, të cilat arrijnë deri edhe në modifikimin e klimës në Tokë.
Për t’i vlerësuar këto efekte, studiuesit e atmosferës analizojnë rrugëtimin e stuhive të pluhurit, nga pika e tyre e nisjes në zonat më të thata të planetit, deri në mbërritjen e tyre, praktikisht kudo.
”Disa rajone të veçanta të Tokës, si Saheli, por edhe disa zona shkretinore në Tunizi dhe Libi, janë burim i stuhive të mëdha të pluhurit të Saharasë”, thotë biologu dhe studiuesi italian Stefano Guerconi.
“Rëra që largohet nga Sahara, mesatarisht rreth 200 milionë tonë në vit, shkon drejt Atlantikut (170 milionë tonë) dhe mbërrin deri në Karaibe (5 milionë), ose përshkon Mesdheun drejt Evropës (25 milionë ton)”.
Një ”supë” me rërë
Por më shumë sesa udhëtimi, më interesantë janë “udhëtarët” dhe “ndalesat”. Në fakt rëra që ngrihet nga era dhe largohet nga shkretëtira, nuk përbëhet vetëm nga kuarci, si ajo e plazheve. Ajo përmban edhe minerale të tjera, por edhe çdo gjë tjetër që është mjaft e vogël për t’u rritur, si pjalmi ose viruset.
Për më tepër, kur era përfshin edhe sipërfaqen e detit, në ajër ngrihen pikëza uji dhe grimca kripe, të cilat i bashkohen rërës. Grimcat më të mëdha, bien sërish poshtë pas disa kilometrash. Nëse kjo gjë ndodh mbi det, shkakton një seri ngjarjesh interesante.
“Disa zona detare janë shumë të varfra në lëndë ushqyese, sidomos në hekur, dhe kjo gjë e kufizon rritjen e organizmave detarë, siç janë algat mikroskopike. Ndërkohë, hekuri gjendet me bollëk tek rëra” thotë Guerconi.
“Plehërimi” i oqeanit
Për shkak të efektit fertilizues të hekurit, kur pluhuri i ngritur nga stuhia bie sërish mbi det, zhvillohen “lulëzime të algave”, të cilat mbulojnë qindra kilometra katrorë oqean. Kjo dukuri është vënë re si në Detin e Karaibeve (ku algat stimulohen nga rëra e Saharasë) ashtu edhe ne veri të Oqeanit Paqësor, që “fekondohet” nga pluhuri i shkretëtirës së Gobit.
Llojet e atyre që rriten jashtë çdo proporcioni janë zakonisht cianobakteret ose algat mikroskopike si diatomet, që janë afta të bëjnë fotosintezën. Kur popullsia e tyre rritet, ato thithin shumë dioksid karboni. Por dioksidi i karbonit është gjithashtu “fajtor”, për rritjen e temperaturës së planetit, duke shkaktuar një rritje të efektit serë.
Duke thithur CO2, algat e zvogëlojnë ngrohjen globale. “Duke përfituar nga ky fenomen,
ka pasur disa përpjekje për ta “fekonduar” oqeanin me sasi të mëdha hekuri” thotë eksperti italian. Rezultatet, por sidomos pasojat e mundshme, janë të diskutueshme. Por në një eksperiment të vitit 1999, të quajtur SOIREE, thuhet se lulëzimi i madh algave ishte i dukshëm edhe nga hapësira.
Retë e krijuara nga pluhuri
Por nuk është kjo e gjitha. Grimcat e rërës të pasura me hekur, kanë gjithashtu një ndikim të madh tek shirat, sepse të kombinuara me përbërjet e squfurit të pranishëm në atmosferë, ato veprojnë si “bërthama kondensimi”, rreth të cilave mblidhen molekulat e ujit që formojnë retë. Nga ana tjetër, retë e ftohin planetin, duke bllokuar rrezet e diellit. Këtyre mund t’ushtohet edhe një gaz i prodhuar nga algat fitoplanktonike, dms, që e rritin edhe më shumë prodhimin e reve.
Sëmundjet “fluturuese”
Por pluhuri i shkretëtirës lëviz edhe qenie të gjalla. Deri kohët e fundit shkenca mjekësore, pretendonte se asnjë organizëm nuk mund të përballojë një “udhëtim” në atmosferën e sipërme, pasi rrezet ultravjollcë janë të afta të vrasin çdo bakter.
Por analizat mbi pluhurin e ngritur nga era kanë zbuluar se ai përmban baktere, kërpudha dhe viruse patogjene. Ndër ta spikat bakteri që shkakton salmonelën dhe një tjetër që shkakton meningjitin.
Po ashtu ka shumë lloje kërpudhash, që prekin si njerëzit ashtu edhe kafshët ose bimët e tjera. Në mostrat e pluhurit u gjetën kërpudha që shkaktojnë tek njerëzit koksidiomikozë, ndërsa të tjera prekin patatet, thjerrëzat, grurin, kallamin e sheqerit, bimën e kafes dhe bananen.
Për këtë arsye, kur grimcat e imëta afrikane mbërrijnë në Shtetet e Bashkuara, ato mund të shkaktojnë alarm tek autoritetet shëndetësore. Meqenëse shumë grimca janë shumë të vogla, ato ka të ngjarë të shkaktojnë sëmundje të frymëmarrjes.
Por fatmirësisht pluhuri i shkretëtirës ka edhe efekte pozitive. Nëse hekuri fekondon algat e oqeanit, të njëjtin rol luajnë edhe fosfori dhe komponimet e tjera pyjore. Dhe ato ndodhen në pyje shumë të largëta: rërat nga Saharaja apo Saheli arrijnë në xhunglën e Amerikës së Jugut. Edhe rëra e shkretëtirave të Kinës arrin deri në ishujt Hauai, duke fekonduar pyjet e tij tropikalë, që rriten në një tokë shumë të varfër në minerale.
Efektet kontradiktore
Efektet e stuhive të rërës dhe veprimet e njeriut për t’i luftuar ato mund të jenë paradoksale. Siç e thekson Endi Rixhuell i Fakultetit të Shkencave Mjedisore në Universitetin e Anglisë Lindore në Noruiç “nëse do të vazhdojë lufta kundër shkretëtirëzimit (me shndërrimin e shkretëtirës në tokë bujqësore) dhe do të ketë në të ardhmen një sukses i madh, kjo mund të shkaktojë një ulje të emetimit të rërës, dhe për rrjedhojë një rënie të fekondimit të oqeaneve”.
Dhe më pak fekondim, do të thotë që algat thithin më pak dioksid karboni. Prandaj, në mënyrë paradoksale, lufta kundër shkretëtirëzimit, mund të çojë në një rritje të ngrohjes globale të planetit./bota.al
Kuriozitete
Pse nuk bën të parkosh automjetin në bar të thatë?
Published
1 week agoon
July 11, 2025By
UBT News
Vera është koha e të nxehtit të madh dhe thatësirave, dhe e gjitha kjo është një terren i përshtatshëm për zjarre.
Burimet e zjarreve mund të jenë të ndryshme, nga ato natyrore deri te zjarrvënësit që kënaqen me flakët.
Në Spanjë, Agjentët e mbrojtjes së mjedisit lëshuan paralajmërimin interesant, parkimi i veturave mbi thatësi, veçanërisht pas një udhëtimi të gjatë, është i rrezikshëm. Shkaku qëndron te sistemi i shkarkimit të gazrave, pra te katalizatori, komponent i projektuar për të reduktuar ndotjen që lëshojnë automjetet.
Gjatë funksionimit normal, ky element mund të arrijë temperatura të larta, nga 400 deri në 800 gradë Celsius, duke shkaktuar ngrohje të konsiderueshme në zonën poshtë makinës. Pas një udhëtimi prej disa kilometrash, nxehtësia në pjesën e poshtme të automjetit mund të arrijë në 300 gradë Celsius.
Nëse vetura parkohet mbi bar të thatë, nxehtësia mjafton që bimësia të nisë të digjet për disa sekonda.
Masa më e thjeshtë për të shmangur këtë lloj zjarri është të mos parkoni automjetet jashtë zonave të përcaktuara për këtë qëllim, veçanërisht në vende ku ka bimësi të thatë.
Kuriozitete
Barbie bën versionin e kukullës me diabet të tipit 1
Published
1 week agoon
July 9, 2025By
UBT News
Kukulla e re “Barbie” nga kompania e njohur e lodrave “Mattel” ka pompë insuline e monitor të glukozës, e cila është pjesë e serisë së re të kukullave të lansuara nga brendi, ka raportuar The Guardian.
Kjo kukull është projektuar në mënyrë që fëmijët me diabet ta ndiejnë veten të përfshirë në shoqëri..
Në filmin “Barbie”, të regjisores Greta Gerwig, Barbieland është vend i gjithëpërfshirjes e diversitetit. Që nga 2019 “Mattel” ka filluar të prodhojë kukulla me aftësi të kufizuara, ani pse kjo kukull e njohur ekziston që nga viti 1959.
Kompania ka lansuar “Barbien” e parë me sëmundjen e diabetit të tipit 1, edicioni i fundit i rangut, për të cilin ka deklaruar se është projektuar “të ua mundësojë fëmijëve ta gjejnë veten te kjo kukull e ta inkurajojnë sa më shume lojën me kukulla përtej eksperiencave jetësore”.
Diabeti i tipit 1 është sëmundje autoimune ku vet trupi i sulmon dhe i shkatërron qelizat e pankreasit që e krijojnë insulinën. Sëmundja diagnostikohet në fëmijëri dhe pacientët monitorojnë nivelin e sheqerit në gjak e të marrin insulinë.
“Barbie” e re është dizajnuar në bashkëpunim me organizatën jo-fitimprurëse Breakthrough T1D.
Kukulla ka një pajisje për monitorimin e glukozës, që e ka të vendosur në krah, një telefon mobil me aplikacionin CGM, i cili iu ndihmon që ta përcjellë nivelin e sheqerit në gjak. Ajo ka pompë insuline një çantë që ia zë të gjitha pajisjet mjekësore që i duhen si dhe ushqimet.
Krista Berger, zëvendës shefe e kukullave “Barbie” në “Mattel”, ndërkohë që po promovonte kukullën e re ka thënë se ky është një hap i rëndësishëm drejt përkushtimit që ka kompania për gjithëpërfshirje dhe përfaqësim.
“‘Barbie’ ndihmon fëmijët të fitojnë përceptimet e para për botën, duke reflektuar edhe sëmundjen e diabetit tipi 1, sigurohemi që më shumë fëmijë të mund ta shohin veten në historitë që i imagjinojnë përmes lojës me kukullat që i duan”, ka thënë Berger.
“Barbie” e parë afroamerikane u lansua gjatë viteve ’60, kurse ato hispanike u lansuan gjatë viteve ’80, ndërkohë që shumë kukulla në profesione të ndryshme që ushtrojnë gratë u prezantuan në vitet ’90 e 2000.
Në ditët e sotme ka më shumë se 175 lloje të ndryshme të kukullave në fjalë, me shumë ngjyra lëkure, syve, flokëve, tipe të ndryshme trupash si dhe aftësive të kufizuara trupore. Kompania ka përshirë edhe “Barbien” e verbër, “Barbien” afromarikane më sindromë Down, kukulla me aparat dëgjimi, me proteza të ndryshme për gjymtyrë, kukulla me karrocë si dhe “Barbien” më sëmundjen e lëkurës, që quhet vitiligo.
“Barbie” nuk është e vetmja kukull që fokusohet te diversiteti. Kompanie e lodrave “Lottie” ka kukulla me sindromën Down si dhe me autizëm, ndërkohë që kompania “Lego” shet shumë lloje të figurave që kanë aftësi të kufizuara fizike.
“Përfaqësimi ka rëndësi, sidomos në fëmijëri. Të shohësh ‘Barbie’ me diabet të tipit 1 ndihmon në normalizimin e kësaj sëmundje e në uljen e stigmatizimit dhe u tregon fëmijëve që nuk qëndrojnë vetëm në këtë botë. Ky është hap pozitiv drejt ndërtimit të vetëbesimit, përfshirjes dhe kuptimit se si është të jetosh me diabet”, ka thënë Arjun Penasar, shef ekzekutiv i “diabetes.co.uk”.
Kuriozitete
Çfarë janë kukullat Labubu dhe pse njerëzit po lënë kokat pas tyre?
Published
2 weeks agoon
July 7, 2025By
UBT News
Labubu, një krijesë e vogël me veshë lepurushi, dhëmbë të theksuar dhe veshje të çuditshme, është kthyer në aksesorin më të paparashikuar të verës 2025.
I varur në çanta Hermès, Louis Vuitton apo Bottega, kjo lodër e çuditshme ka rrëmbyer jo vetëm influencueset dhe VIP-at si Rihanna, Dua Lipa dhe Lisa nga Blackpink, por edhe gjithë gjeneratën Z.
Si u krijua Labubu?
Kukulla Labubu u krijua më 2015 nga Kasing Lung. E frymëzuar nga mitologjia nordike, Labubu është pjesë e universit “The Monsters” dhe përfaqëson një personazh të mirë që shpesh gabon pa dashje. Kukullat vijnë në forma të ndryshme dhe të mbështjella me kostume në varësi të një tematike dhe shiten si “blind boxes”, pra ti nuk e di kurrë cilën do të marrësh derisa ta hapësh.
Pse janë bërë kaq të famshme?
Nostalgjia – Shumë nga blerësit e sotëm janë rritur me anime, lodra dhe personazhe të viteve ’90 dhe 2000. Tani, me më shumë të ardhura, ata rikthehen tek ato ndjesi të thjeshta dhe të lumtura përmes kukullave si Labubu.
Kultura e “kidult” – Brezat e rinj nuk kanë më frikë të përqafojnë fëmijërinë edhe si të rritur. Tregu i lodrave për të rritur është në bum.
Elementi i misterit – Kukullat vijnë të fshehura në kuti “surprizë”, duke krijuar ndjesinë e lojës me fat. Ndjenja e emocionit nga unboxing-u është si një dozë dopaminë.
A do të rritet vlera e tyre?
Shumë mund të shihen si investim, njësoj si kartat Pokémon apo Beanie Babies dikur. Një Labubu i rrallë është shitur për 1,000 paund. Marka po zgjeron “universin” me produkte të reja si kapëse flokësh, mbështjellës për AirPods apo aksesorë telefoni. Herën tjetër kur të shohësh një kukull të vogël me dhëmbë të çuditshëm që rri varur në një çantë luksoze, ndoshta duhet të pyesësh veten “çfarë është më me vlerë – çanta, apo Labubu?”.
Kuriozitete
Autizmi tashmë mund të zbulohet nga testi në një fije floku
Published
2 weeks agoon
July 5, 2025By
UBT News
Shkencëtarët kanë shpikur një test universal për autizmin tek foshnjat që përdor një fije floku.
Ai analizon mostrën për nivelet e metaleve si plumbi dhe alumini, të cilat janë më të larta te fëmijët autikë. Testi përfshin dërgimin e një mostre flokësh në laborator për analizë dhe u tregua se parashikonte autizmin me saktësi 81 për qind të kohës në një studim të rishikuar nga kolegët.
Shkencëtarët tjerë e shpallën testin si zhvillim ‘novator’ për gjendjen famëkeqe të vështirë për t’u diagnostikuar që prek 5.4 milionë amerikanë dhe 700,000 britanikë. Për shkak se nuk ka asnjë test standard për gjendjen, mjekët duhet të mbështeten në historinë e zhvillimit dhe sjelljen e fëmijës.
Për testin, shkencëtarët përdorin një lazer për të hequr shtresën sipërfaqësore të flokëve. Një lazer i dytë, më i fuqishëm, lëshohet më pas përgjatë flokëve, i cili merr matje në 650 pikë për çdo centimetër. Kjo gjithashtu e kthen fillesën në plazmë.
Kontrollon për substanca të lidhura me autizmin duke përfshirë metale; plumbi, kadmiumi, arseniku, zinku e bakri ndër të tjera. Hulumtimet e mëparshme kanë gjetur nivele të larta të të tre metaleve elementare në flokët e fëmijëve autikë. Rezultatet futen në program i cili kërkon modele që tregojnë autizëm.
Ata testuan metodën në fijet e flokëve të mbledhura nga 220 fëmijë japonezë kur ata ishin rreth një muajsh. Rezultatet u krahasuan me diagnozën klinike të autizmit, e përfunduar kur të rinjtë ishin rreth katër vjeç. Shkencëtarët zbuluan se testi i tyre identifikoi saktë autizmin në 394 raste (81 për qind e totalit).
Ai identifikoi autizmin në 96.4 për qind të fëmijëve dhe ia dha plotësisht të qartë 75.4 për qind që nuk kishin autizëm. Autizmi është diçka me të cilën njerëzit lindin, gjë që çon në funksionimin e trurit të tyre ndryshe nga ai i njerëzve të tjerë. Ata me këtë gjendje mund të luftojnë për të komunikuar, e kanë të vështirë të kuptojnë se si mendojnë ose ndihen të tjerët, ose shqetësohen dhe mërziten në situata të panjohura dhe ngjarje shoqërore.
Shkencëtarët nuk janë të qartë se çfarë e shkakton këtë gjendje, megjithëse mendohet se janë të përfshirë faktorë mjedisorë dhe gjenetikë.

Ligjëratë mbi Vëzhgimin Satelitor në kuadër të Akademisë Verore në Fakultetin e Sistemeve të Informacionit

Vizitë zyrtare dhe ligjërata akademike nga profesorët e University of Sannio në UBT

UBT vazhdon të vendosë standarde globale – përkrah universiteteve më prestigjioze në botë në rangimin e fundit global nga WURI

Qendra e Laboratorëve testues në UBT është qendra më e madhe në rajon

UBT dhe Binance bashkë në një ngjarje unike për Blockchain dhe sigurinë në kripto

Gjykata cakton një muaj paraburgim për policin e dyshuar për spiunazh

Rritet dukshëm numri i operacioneve në vena në Klinikën e Kirurgjisë

Apple po përgatitet të prezantojë iPhone e parë të palosshëm

OnePlus me një kabllo speciale për karikimin e telefonit
Të kërkuara
-
Lajmet nga UBT1 month ago
UBT organizon debat rreth zgjerimit të BE-së dhe ruajtjes së vlerave evropiane
-
Lajmet nga UBT3 months ago
Profesori, Arsim Hajdari, doktoron me temën “New Perspective of Biological Therapy in Treatment of Age-Related Macular Degeneration”
-
Lajmet nga UBT1 month ago
UBT – Institucioni privat me më së shumti programe të akredituara nga Agjencia e Akreditimit të Kosovës
-
Lajmet nga UBT1 month ago
UBT rilicencohet nga MAShTI për ofrimin e arsimit profesional në katër drejtime të rëndësishme shëndetësore