Studimet shkencore mbi ndikimin e stresit në organizëm tregojnë se ai mund të jetë si shkak, ashtu edhe pasojë e humbjes së shikimit.

Humbja e aftësisë për të parë shoqërohet shpesh me stres të madh mendor, i cili në disa raste sjell edhe depresion dhe izolim shoqëror.

Sipas shkencëtarëve të Institutit të Psikologjisë Mjekësore në Gjermani, stresi rrit nivelin e kortizolit, gjë që ndikon në sistemin nervor simpatetik dhe atë vaskular. Me kalimin e kohës, kjo gjendje prek shëndetin e trurit dhe syve, duke çuar deri në humbje të plotë të shikimit.

Konkluzioni i tyre është se stresi nuk është vetëm pasojë e problemeve me sytë, por edhe faktor që i përkeqëson ato. Ulja e stresit mund të sjellë përmirësim të shikimit, madje edhe rikthimin e tij në disa raste.

Ekspertët rekomandojnë meditimin, teknikat e menaxhimit të stresit dhe këshillimin psikologjik si mënyra efektive për të ruajtur shëndetin e syve. Po ashtu, mjekët këshillohen të motivojnë pacientët me optimizëm, pasi frika nga humbja e shikimit shpesh e rëndon gjendjen.

Në shumicën e rasteve, problemet që lidhen me stresin tek sytë janë të përkohshme dhe zhduken sapo kalon situata stresuese.

Megjithatë, nëse simptomat vazhdojnë, është e domosdoshme të konsultoheni me një okulist. /A.Z/UBT News/

Një artist në Gjermani përfundoi në spital pas një pickimi nga një insekt, duke shfaqur simptoma që mjekët nuk mund t’i lidhin mes tyre. Pas një muaji trajtimesh të pasuksesshme, ai futi historinë mjekësore në ChatGPT, i cili sugjeroi diagnozën tularemia (ose ethet e lepurit).

Diagnoza rezultoi e saktë dhe rasti u publikua më pas në një studim shkencor, sipas raportimit të VOX.

Nga ana tjetër, në SHBA, një pacient me shenja psikoze ndjeki këshillat e ChatGPT për alternativa të kripës së tryezës.

Chatboti i kishte sugjeruar natrium bromid, substancë që përdoret për pastrimin e pishinave. Pas tre muajsh, pacienti përfundoi në repart psikiatrik për tri javë. Ky kontrast tregon qartë se ChatGPT mund të ndihmojë në raste të ndërlikuara, por jep edhe këshilla të rrezikshme.

Përdorimi i inteligjencës artificiale  kërkon kujdes. Dr. Roxana Daneshjou, profesoreshë dhe hulumtuese në Shkollën e Mjekësisë të Stanfordit, paralajmëron: “Duhet të jemi shumë të kujdesshëm në përdorimin e tij për qëllime mjekësore, sidomos kur nuk kemi njohuritë çfarë është e saktë dhe çfarë jo. Kur është i saktë, funksionon shumë mirë, por kur është i gabuar, pasojat mund të jenë katastrofike.”

Një problem tjetër është se ata janë “servilë”, duke dhënë atë që përdoruesi do të dëgjojë, edhe nëse është e pasaktë. Daneshjou sugjeron përdorimin e “Dr. Google”, që ofron informacione të verifikuara nga institucione si Mayo Clinic dhe Harvard Medical School.

Megjithatë, ChatGPT mund të shërbejë si mjet ndihmës, ndihmon pacientët të kuptojnë shënimet e mjekut, të përgatisin pyetje për vizitën e radhës, ose të interpretojnë rezultatet e analizave. Më 2023, një studim tregoi se chatbotët japin përgjigje cilësore dhe empatike.

Një çështje tjetër është privatësia: ChatGPT nuk është i mbrojtur nga HIPAA, ligji amerikan për privatësinë e të dhënave shëndetësore.

Informacioni që futet mund të ruhet, të përdoret për trajnime dhe teorikisht mund të shfaqet në përgjigje për dikë tjetër.

Sipas një raporti të Elsevier, gjysma e mjekëve kanë përdorur një mjet AI dhe një në pesë e ka përdorur për të kërkuar një mendim të dytë.

Studimet tregojnë se ChatGPT mund të japë diagnoza më të sakta se mjekët, megjithëse kombinimi i të dyjave është më i fuqishëm.

Adam Rodman, mjek në Beth Israel Deaconess Medical Center dhe instruktor në Harvard Medical School, sugjeron:

“Pacientët duhet të flasin hapur me mjekët për përdorimin e modeleve të mëdha gjuhësore, dhe po ashtu edhe mjekët duhet të flasin me pacientët për këtë. Një bisedë transparente mund të bëjë komunikimin shumë më produktiv.” /A.Z/UBT News/

Arroret si lajthitë, arrat, arrat indiane, fëstëkët dhe bajamet njihen për përfitimet e tyre shëndetësore, por sipas ekspertëve, fëstëku zë vendin e parë.

Sipas revistës RealSimple, dietologia Carrie Lupoli thekson se fëstëku është një ushqim që përmban pothuajse gjithçka që i duhet trupit.

“Fëstëkët janë të pasur me proteinë, gjë që i bën idealë për të mbajtur të qëndrueshme nivelet e sheqerit në gjak dhe për t’i dhënë trupit energji gjatë gjithë ditës”, – shpjegon ajo.

Përveç proteinës, fëstëkët janë të mbushur me fibra dhe antioksidantë, të cilat ndihmojnë shëndetin e zorrëve dhe reduktojnë inflamacionin.

Një tas me fëstëkë përmban rreth 25 gramë proteinë, që mbulon të paktën një të katërtën e nevojave ditore të trupit.

“Arroret janë grup ushqimesh me fuqi të madhe, sepse ofrojnë yndyra të shëndetshme dhe lëndë ushqyese thelbësore. Janë një zgjedhje e shkëlqyer si për vegjetarianët, ashtu edhe për këdo që kërkon të marrë më shumë proteina gjatë ditës”, – shton Lupoli.

Ajo vë në dukje se nuk ka nevojë për receta të ndërlikuara për t’i përfshirë në dietë. Një grusht fëstëkë mund të shtohet në kosin e mëngjesit, sallata apo thjesht të konsumohet si një snack i shëndetshëm në vend të ushqimeve të përpunuara.

Fëstëkët jo vetëm që pasurojnë ushqimin tuaj me vlera ushqyese, por i shtojnë edhe më shumë shije çdo vakti. /A.Z/UBT News/

Pothuajse një në dhjetë fëmijë përballet me ankth – jo thjesht me stresin e përditshëm, por me çrregullime të ankthit që ndikojnë drejtpërdrejt në funksionimin e tyre në shtëpi, në shkollë dhe në marrëdhëniet shoqërore.

Sipas të dhënave nga Qendrat Amerikane për Kontrollin dhe Parandalimin e Sëmundjeve, në periudhën 2016–2019 rreth 9.4% e fëmijëve të moshës 3–17 vjeç u diagnostikuan me ankth.

Pas pandemisë, këto shifra ka shumë gjasa të jenë rritur, pasi shëndeti mendor i fëmijëve u përkeqësua ndjeshëm.

Shenjat e ankthit tek fëmijët

Njohja e shenjave është hapi i parë për të ndihmuar një fëmijë që vuan nga ankthi. Megjithatë, kjo shpesh është e vështirë, sepse tek fëmijët ankthi shfaqet ndryshe nga tek të rriturit. Sipas psikologes klinike Dr. Caroline Danda, disa shenja të zakonshme janë:

Kërkim i vazhdueshëm i sigurisë

Pyetje të shpeshta të tipit “po sikur…?”

Frikë për të bërë gjëra të zakonshme

Shmangie e situatave sociale ose përvojave të reja

Sjellje sfiduese, agresivitet apo shpërthime nervash

Ndërsa Dr. Kelsey M. Latimer thekson se ankthi shpesh manifestohet edhe përmes:

Problemeve me gjumin (vështirësi për të fjetur ose zgjime të shpeshta)

Ndryshimeve në oreks

Tërheqjes nga shoqëria

Dhimbjeve të trupit (barku, koka) apo ndjesisë së lodhjes pa arsye të dukshme

Si t’i ndihmojmë fëmijët që vuajnë nga ankthi?

Së pari, është e rëndësishme të kuptoni se ankthi i fëmijës nuk është pasojë e prindërimit të keq. Siç thotë Dr. Latimer:

“Fakti që një fëmijë vuan nga ankthi nuk ju bën prind të keq.”

Çelësi është dëgjimi aktiv e pa gjykim. Shmangni fraza si “mos e merr aq seriozisht” apo “duhet ta kapërcesh”, sepse mund t’i bëjnë fëmijët të ndihen të keqkuptuar. Një bisedë e qetë – gjatë një shëtitjeje, një vakti apo një momenti të përbashkët – mund të ketë ndikim të madh.

Disa hapa praktikë që mund të ndihmojnë janë:

Krijimi i një mjedisi të sigurt dhe të qetë ku fëmija ndihet i lirë të shprehë emocionet.

Përdorimi i teknikave të thjeshta relaksimi, si frymëmarrja e thellë.

Përdorimi i gjesteve të ngrohta, si përqafimet, që kanë efekt qetësues edhe tek adoleshentët.

Ruajtja e një rutine të qëndrueshme, e cila u jep fëmijëve ndjenjë sigurie.

Nëse ankthi fillon të ndikojë thellësisht në jetën e përditshme të fëmijës, është e rëndësishme të kërkohet ndihmë profesionale.

Psikologët për fëmijë dhe adoleshentë janë të specializuar për të ofruar mbështetje dhe strategji efektive për menaxhimin e ankthit. /A.Z/UBT News/