

Lajmet
A jetojmë në një multivers?
Published
4 years agoon
By
UBT newsNjë shekull i vëzhgimeve astronomike na ka treguar shumë rreth moshës, madhësisë dhe evolucionit të galaktikave, yjeve, materies dhe 4 dimensioneve që i përmbledhim si hapësirë kohore. Diçka që e dimë më me shumë besim, është se gjithçka që shohim tani po zgjerohet me një shpejtësi të përshpejtuar
Me aq sa dimë deri më sot, ekziston një pikë e vetme në zgjerim në kohën hapësinore, e populluar nga triliona galaktika. Ky është Universi ynë. Nëse ka të tjerë, ne nuk kemi asnjë provë bindëse për ekzistencën e tyre. Po sikur ato të ekzistojnë?
Çfarë është një univers?
Kozmologët kuptojnë me të masën totale të objekteve (dhe hapësirën midis tyre) që është zgjeruar ngadalë nga një vëllim shumë i përqendruar gjatë 13.77 miliardë viteve të fundit, duke u bërë gjithnjë e më kaotik me kalimin e kohës.
Tani ai shtrihet 93 miliardë vjet dritë nga cepi në cep, të paktën bazuar në të gjitha gjërat e dukshme (dhe të padukshme) që mund të zbulojmë nga këtu në një farë mënyre. Përtej këtij kufiri, ekzistojnë ose gjëra që nuk mund t’i shohim, një hapësirë e pafundme e asgjësë, ose në skenarin e pamundur që e gjithë hapësira kthehet në vetvete, pra një vajtje-ardhje në një univers hipersferik.
Por nëse flasim për fizikën kuantike, një univers mund t’u referohet të gjitha fushave dhe grimcave të tyre, dhe ndikimeve të tyre të kombinuara mbi njëra-tjetrën. Si rregull i përgjithshëm, një Univers (të paktën si ai yni) është një sistem i mbyllur, gjë që do të thotë se nuk mund të humbasë ose të fitojë një sasi të konsiderueshme energjie.
Në aspektin filozofik, një univers mund të jetë një mori ligjesh bazike që rregullojnë sjelljen e gjithçkaje që vëzhgojmë. Një univers do të përcaktohet nga rregullat e veta që përcaktojnë shpejtësinë e tij unike për dritën, që u tregojnë grimcave se si të shtyhen apo tërhiqen, apo hapësirës se si duhet të zgjerohet.
Çfarë është një multivers në kozmologji?
Një shekull i vëzhgimeve astronomike na ka treguar shumë rreth moshës, madhësisë dhe evolucionit të galaktikave, yjeve, materies dhe 4 dimensioneve që i përmbledhim si hapësirë kohore. Diçka që e dimë më me shumë besim, është se gjithçka që shohim tani po zgjerohet me një shpejtësi të përshpejtuar.
Logjikisht, kjo nënkupton se universi, ose të paktën ai në të cilin jetojmë, ishte dikur shumë më i vogël. Ne teorikisht mund ta shtrydhim të gjithë materien e universit deri në një pikë ku përqendrimi i energjisë i redukton atomet në një lëndë me grimca më të thjeshta dhe ku forcat bashkohen derisa të mos i dallojmë dot nga njëra-tjetra.
Nëse ecim sipas atij që njihet si një model ciklik i kozmologjisë, universi mëmë i parapriu në një farë mënyre universit tonë. Ose nëse bazohemi tek ai që njihet si një model ciklik konformal, universet zgjerohen për triliona e triliona vjet derisa grimcat e tyre të ftohta përhapen kaq shumë, saqë gjithçka duket dhe vepron si një univers krejtësisht i ri.
Nëse nuk ju pëlqejnë këto 2 modele, një teori tjetër supozon se universi ynë ka të ngjarë të jetë një vrimë e bardhë, pra fundi hipotetik i një vrime të zezë nga një tjetër univers.
Çfarë është një multivers në fizikën kuantike?
Në fillimin e shekullit XX, fizikanët përpunuan disa teori që e përshkruanin materien si objekte të vogla që tregonin vetëm gjysmën e historisë. Gjysma tjetër ishte që materia sillej sikur të kishte tiparet e një vale.
Se çfarë do të thotë kjo natyrë e dyfishtë e realitetit, kjo është ende një çështje debati, por nga një perspektivë matematikore, ajo valë përshkruan ngritjen dhe rënien e një loje fati. Probabilitetet janë të integruara në vetë makinerinë që përbën ingranazhet e një Universi si i yni.
Në disertacionin e tij të doktoratës në vitin 1957, fizikani amerikan Huge Everet sugjeroi se një varg mundësish janë të gjitha po aq reale sa njëra-tjetra, duke përfaqësuar realitete aktuale – Universe të ndara – ashtu si ai me të cilin jemi njohur që të gjithë.
Ajo që e bën të veçantë çdo univers në këtë interpretim të shumë botëve, është mënyra se si çdo valë ndërlidhet me një matje specifike të marrë nga valët e tjera, një fenomen që ne e quajmë ndërthurje.
Çfarë është një multivers në filozofi?
Një nga supozimet fillestare më themelore të shkencës, është se pavarësisht nga ato që të thotë nëna jote, ti nuk je i veçantë. Dhe asnjë njeri tjetër në planet, dhe për pasojë as Universi ynë. Ndërsa ngjarje të rralla ndodhin herë pas here, ne nuk u përgjigjemi dot “Pyetjeve të Mëdha” me termin “kështu ka ndodhur”.
Atëherë, përse universi ynë duket sikur zotëron vetëm forcën e duhur të tërheqjes që lejon shfaqjen jo vetëm të grimcave, por edhe të bashkimit për periudha mjaft të gjata në atome, që mund t’i nënshtrohen kimisë komplekse për të prodhuar mendje të përpunuara si jona?
Duke folur në aspektin filozofik, parimi antropik sugjeron që ne mund ta kemi atë prapa.
A do të zbulojmë ndonjëherë universe të tjera?
Duke qenë se vetë përkufizimi i një universi mbështetet në një lloj rrethimi fizik duke mbajtur larg faktorët ndikues, është e vështirë të imagjinosh mënyra përmes të cilave mund të vëzhgojmë ekzistencën e një “motre apo “vëllai” për Universin tonë. Nëse do ta bënim, gjithsesi mund ta shohim atësi një zgjatim të Universit tonë.
Tani për tani, ne nuk kemi ende ndonjë arsye të fortë për të menduar se Universi ynë është gjithçka tjetër veçse jo unik. Duke qenë se jemi ende duke mësuar se si funksionon universi ynë, boshllëqet aktuale në fizikë ende mund të mbyllen pa pasur ndonjë nevojë të imagjinojmë një realitet tjetër nga yni./koha
Lajmet
Dështimi i 53-të, deputetët mblidhen sonte prapë në orën 22:00
Published
48 minutes agoon
July 26, 2025By
UBTnews
As në përpjekjen e 53-të, deputetët nuk e konstituan Kuvendin e Kosovës, të dalë nga zgjedhjet e 9 shkurtit.
Kryesuesi Avni Dehari ua ndërpreu fjalën deputeit të PDK-së Abelard Tahirit, deputetes së LDK-së Jehona Lushaku Sadriu dhe deputetes së AAK-së Time Kadrijaj.
Kryesuesi i seancës konstituive, Avni Dehari, tha se seanca do të mbahet sonte në orën 22:00.
Gjykata Kushtetuese e Kosovës ka vendosur masë të përkohshme, që do të jetë në fuqi nga 27 korriku deri më 8 gusht, periudhë në të cilën deputetëve u ndalohet të ndërmarrin çdo vendim apo veprim për konstituimin e Kuvendit, të dalë nga zgjedhjet e shkurtit.Palët vazhdojnë të mos gjejnë një kompromis.
Lajmet
Zemaj: Nuk pres të ketë diçka as pas dy javësh
Published
58 minutes agoon
July 26, 2025By
UBTnews
Deputeti i Lidhjes Demokratike të Kosovës (LDK), Armend Zemaj tha se nuk pret dalje nga bllokada institucionale as pas dy javësh.
Para fillimit të përpjekjes së 53-të për konstituim të kuvendit, Zemaj tha para mediave se “kryeneçësia e Vetëvendosjes po i kushton Kosovës”.
“Kryeneçësia e Vetëvendosjes, ose më mirë të them kryeneçësia e tyre për të qenë në një pushtet absolut është ka i kushton Kosovës dhe sot jemi në muajin e pestë të mos konstituimit të kuvendit dhe të krijimit të qeverisë së re të Kosovës. tash kemi hyrë edhe në atë që quhet përgjigje legale nga Gjykata Kushtetuese, sot është dita e fundit deri në atë që do ta marrim si masë të përkohshme dhe të presim datën 8”, u shpreh ai.
Gjykata Kushtetuese ka vendosur masa të përkohshme nga data 27 korrik deri më 8 gusht, ku deputetëve u ndalohet të ndërmarrin çdo veprim e vendim që lidhet me konstituim të kuvendit.
Zemaj tha se nuk pret ndryshim as pas dy javëve.
“Duhet shfrytëzuar çdo moment, çdo minutë që të kemi institucione të reja. Por me këtë logjikë dhe me këtë bllokadë që është evidente nga VV-ja, nuk pres që mund të ketë diçka edhe pas dy jave,” ka thënë Zemaj.
Lajmet
Limaj: S’po shoh ndonjë mundësi për ndryshim sot
Published
1 hour agoon
July 26, 2025By
UBTnews
Kryetari i Nismës Socialdemokrate, Fatmir Limaj, është pyetur sot nëse pret të kandidohet për kryetar të Kuvendit të Kosovës, në kuadër të zhvillimeve rreth seancës konstituive.
Në një deklaratë të shkurtër dhënë para fillimit të seancës, Limaj u përgjigj shkurtimisht: “S’po shoh ndonjë mundësi për ndonjë ndryshim sot.”
Kjo deklaratë vjen në një moment të tensionuar, kur partitë opozitare dhe Lëvizja Vetëvendosje ende nuk kanë arritur një konsensus për konstituimin e Kuvendit. Mospajtimet e vazhdueshme kanë penguar zgjedhjen e kryetarit të Kuvendit, ndërsa afati kushtetues për këtë proces përfundon sonte në mesnatë.
Lajmet
Murati: Nuk është problem që të sigurohen votat për të tejkaluar këtë ngërç
Published
1 hour agoon
July 26, 2025By
UBTnews
Deputeti i Lëvizjes Vetëvendosje (LVV), Hekuran Murati tha se nuk është problem që të sigurohen votat për tejkalim të ngërçit politik.
Ai para fillimit të seancës konstituive, e cila është përpjekja e fundit para vendosjes së masës së Gjykatës Kushtetuese, tha se pret që të ketë vullnet nga partitë opozitare për konstituim të kuvendit.
“Po shpresoj që meqë është seanca e fundit apo vazhdimi i fundit që do të mbahet para pezullimit nga Gjykata Kushtetuese, shpresoj dhe uroj që të gjendet vullneti nga partitë opozitare, por edhe tek deputetët individualisht që më në fund të kemi konstituimin e kuvendit. Na duhet që patjetër që të formohen institucionet. Ne tashmë siç e keni parë jemi te numri 57 në vazhdimësi, me votat e NISMA-s bëhemi 60, jemi shumë afër 61. Me votat e Veton Berishës dhe Duda Baljes bëhemi 62, me votën e Lutfi Hazirit që ka thënë do të bëhesha vota 61 bëhemi 63, e madje edhe me votën e Bekë Berishës bëhen 64. Nuk është problem që të jenë dhe të sigurohen votat për të tejkaluar këtë ngërç, vetëm duhet vullnet politik qoftë i subjekteve opozitare, qoftë edhe i deputetëve individualisht”, deklaroi Murati.

Dështimi i 53-të, deputetët mblidhen sonte prapë në orën 22:00

Zemaj: Nuk pres të ketë diçka as pas dy javësh

Limaj: S’po shoh ndonjë mundësi për ndryshim sot

Murati: Nuk është problem që të sigurohen votat për të tejkaluar këtë ngërç

Bogujevci: Presim që deputetët do të votojnë

Temperaturat e larta, Kuvendi nuk i lë mediat te hyrja kryesore

Zjarret në Shqipëri, gjatë 24 orëve janë evidentuar 29 vatra zjarri, 13 vatra ende aktive

Trump thotë ‘është mirë që jam në Skoci’, zbarkon për një udhëtim katër-ditor

Kurti bën homazhe pranë varrit të veprimtarit Adem Demaçi në shtatëvjetorin e vdekjes së tij
Të kërkuara
-
Lajmet nga UBT2 months ago
UBT organizon debat rreth zgjerimit të BE-së dhe ruajtjes së vlerave evropiane
-
Lajmet nga UBT3 months ago
Profesori, Arsim Hajdari, doktoron me temën “New Perspective of Biological Therapy in Treatment of Age-Related Macular Degeneration”
-
Lajmet nga UBT2 months ago
UBT – Institucioni privat me më së shumti programe të akredituara nga Agjencia e Akreditimit të Kosovës
-
Lajmet nga UBT2 months ago
UBT rilicencohet nga MAShTI për ofrimin e arsimit profesional në katër drejtime të rëndësishme shëndetësore