Lajmet

A jetojmë në një multivers?

Published

on

Një shekull i vëzhgimeve astronomike na ka treguar shumë rreth moshës, madhësisë dhe evolucionit të galaktikave, yjeve, materies dhe 4 dimensioneve që i përmbledhim si hapësirë ​​kohore. Diçka që e dimë më me shumë besim, është se gjithçka që shohim tani po zgjerohet me një shpejtësi të përshpejtuar

Me aq sa dimë deri më sot, ekziston një pikë e vetme në zgjerim në kohën hapësinore, e populluar nga triliona galaktika. Ky është Universi ynë. Nëse ka të tjerë, ne nuk kemi asnjë provë bindëse për ekzistencën e tyre. Po sikur ato të ekzistojnë?

Çfarë është një univers?

Kozmologët kuptojnë me të masën totale të objekteve (dhe hapësirën midis tyre) që është zgjeruar ngadalë nga një vëllim shumë i përqendruar gjatë 13.77 miliardë viteve të fundit, duke u bërë gjithnjë e më kaotik me kalimin e kohës.

Tani ai shtrihet 93 miliardë vjet dritë nga cepi në cep, të paktën bazuar në të gjitha gjërat e dukshme (dhe të padukshme) që mund të zbulojmë nga këtu në një farë mënyre. Përtej këtij kufiri, ekzistojnë ose gjëra që nuk mund t’i shohim, një hapësirë ​​e pafundme e asgjësë, ose në skenarin e pamundur që e gjithë hapësira kthehet në vetvete, pra një vajtje-ardhje në një univers hipersferik.

Por nëse flasim për fizikën kuantike, një univers mund t’u referohet të gjitha fushave dhe grimcave të tyre, dhe ndikimeve të tyre të kombinuara mbi njëra-tjetrën. Si rregull i përgjithshëm, një Univers (të paktën si ai yni) është një sistem i mbyllur, gjë që do të thotë se nuk mund të humbasë ose të fitojë një sasi të konsiderueshme energjie.

Në aspektin filozofik, një univers mund të jetë një mori ligjesh bazike që rregullojnë sjelljen e gjithçkaje që vëzhgojmë. Një univers do të përcaktohet nga rregullat e veta që përcaktojnë shpejtësinë e tij unike për dritën, që u tregojnë grimcave se si të shtyhen apo tërhiqen, apo hapësirës se si duhet të zgjerohet.

Çfarë është një multivers në kozmologji?

Një shekull i vëzhgimeve astronomike na ka treguar shumë rreth moshës, madhësisë dhe evolucionit të galaktikave, yjeve, materies dhe 4 dimensioneve që i përmbledhim si hapësirë ​​kohore. Diçka që e dimë më me shumë besim, është se gjithçka që shohim tani po zgjerohet me një shpejtësi të përshpejtuar.

Logjikisht, kjo nënkupton se universi, ose të paktën ai në të cilin jetojmë, ishte dikur shumë më i vogël. Ne teorikisht mund ta shtrydhim të gjithë materien e universit deri në një pikë ku përqendrimi i energjisë i redukton atomet në një lëndë me grimca më të thjeshta dhe ku forcat bashkohen derisa të mos i dallojmë dot nga njëra-tjetra.

Nëse ecim sipas atij që njihet si një model ciklik i kozmologjisë, universi mëmë i parapriu në një farë mënyre universit tonë. Ose nëse bazohemi tek ai që njihet si një model ciklik konformal, universet zgjerohen për triliona e triliona vjet derisa grimcat e tyre të ftohta përhapen kaq shumë, saqë gjithçka duket dhe vepron si një univers krejtësisht i ri.

Nëse nuk ju pëlqejnë këto 2 modele, një teori tjetër supozon se universi ynë ka të ngjarë të jetë një vrimë e bardhë, pra fundi hipotetik i një vrime të zezë nga një tjetër univers.

Çfarë është një multivers në fizikën kuantike?

Në fillimin e shekullit XX, fizikanët përpunuan disa teori që e përshkruanin materien si objekte të vogla që tregonin vetëm gjysmën e historisë. Gjysma tjetër ishte që materia sillej sikur të kishte tiparet e një vale.

Se çfarë do të thotë kjo natyrë e dyfishtë e realitetit, kjo është ende një çështje debati, por nga një perspektivë matematikore, ajo valë përshkruan ngritjen dhe rënien e një loje fati. Probabilitetet janë të integruara në vetë makinerinë që përbën ingranazhet e një Universi si i yni.

Në disertacionin e tij të doktoratës në vitin 1957, fizikani amerikan Huge Everet sugjeroi se një varg mundësish janë të gjitha po aq reale sa njëra-tjetra, duke përfaqësuar realitete aktuale – Universe të ndara – ashtu si ai me të cilin jemi njohur që të gjithë.

Ajo që e bën të veçantë çdo univers në këtë interpretim të shumë botëve, është mënyra se si çdo valë ndërlidhet me një matje specifike të marrë nga valët e tjera, një fenomen që ne e quajmë ndërthurje.

Çfarë është një multivers në filozofi?

Një nga supozimet fillestare më themelore të shkencës, është se pavarësisht nga ato që të thotë nëna jote, ti nuk je i veçantë. Dhe asnjë njeri tjetër në planet, dhe për pasojë as Universi ynë. Ndërsa ngjarje të rralla ndodhin herë pas here, ne nuk u përgjigjemi dot “Pyetjeve të Mëdha” me termin “kështu ka ndodhur”.

Atëherë, përse universi ynë duket sikur zotëron vetëm forcën e duhur të tërheqjes që lejon shfaqjen jo vetëm të grimcave, por edhe të bashkimit për periudha mjaft të gjata në atome, që mund t’i nënshtrohen kimisë komplekse për të prodhuar mendje të përpunuara si jona?

Duke folur në aspektin filozofik, parimi antropik sugjeron që ne mund ta kemi atë prapa.

A do të zbulojmë ndonjëherë universe të tjera?

Duke qenë se vetë përkufizimi i një universi mbështetet në një lloj rrethimi fizik duke mbajtur larg faktorët ndikues, është e vështirë të imagjinosh mënyra përmes të cilave mund të vëzhgojmë ekzistencën e një “motre apo “vëllai” për Universin tonë. Nëse do ta bënim, gjithsesi mund ta shohim atësi një zgjatim të Universit tonë.

Tani për tani, ne nuk kemi ende ndonjë arsye të fortë për të menduar se Universi ynë është gjithçka tjetër veçse jo unik. Duke qenë se jemi ende duke mësuar se si funksionon universi ynë, boshllëqet aktuale në fizikë ende mund të mbyllen pa pasur ndonjë nevojë të imagjinojmë një realitet tjetër nga yni./koha

Lajmet

​Kosova dhe Shqipëria zyrtarisht bashkë në Lojërat Mesdhetare

Published

on

By

Kosova dhe Shqipëria anë nënshkruar marrëveshjen e bashkëpunimit për organizimin e sportit të lundrimit në qytetin e Durrësit.

Ky sport do të zhvillohen në Durrës në kuadër të Lojërave Mesdhetare që do të zhvillohen në Kosovë në vitin 2030, raporton KosovaPress.

Ky bashkëpunim vjen për shkak se Kosova nuk ka dalje në det dhe rrjedhimisht nuk kishte kushte për zhvillimin e lojërave në ujë brenda territorit të saj.

Edhe një moment i rëndësishëm drejt organizimit të Lojërave Mesdhetare “Prishtina 2030”. Me Qeverinë e Republikës së Shqipërisë, sot nënshkruam marrëveshjen e bashkëpunimit mes dy shteteve tona për organizimin e sportit të lundrimit në qytetin e Durrësit”, ka shkruar zëvendësministrja e Ministrisë për Kulturë, Rini dhe Sport, Daulina Osmani.

Continue Reading

Lajmet

“Nuk rri dot pa ua thënë vëllazërisht”, Rama iu drejtohet deputetëve për Specialen

Published

on

By

Kryeministri i Shqipërisë, Edi Rama tha se nëse Kuvendi i Kosovës do të ndërmerrte nismë për t’iu drejtuar shteteve sponsorizuese të Gjykatës Speciale për të ndarë me to dyshimin për cenimin e standardeve demokratike në procesin ligjor, ai do ta mbështeste.

Në fjalimin e tij para deputetëve në seancën e dy kuvendeve që u mbajt në Prishtinë, Rama u shpreh i habitur pse Kuvendi i Kosovës nuk ka ndërmarrë deri tani asnjë nismë të tillë.

Në fjalimin e tij para deputetëve në seancën e dy kuvendeve që u mbajt në Prishtinë, Rama u shpreh i habitur pse Kuvendi i Kosovës nuk ka ndërmarrë deri tani asnjë nismë që do të adresonte shqetësimet mbi standardet e procesit në Speciale.

Nuk rri dot po ashtu pa ua thënë këtu vëllazërisht çudinë time për faktin se në këtë sallë nuk është ndërmarrë asnjëherë një nismë për t’iu kërkuar, përmes një rezolute, të mbështetur nga të gjitha forcat politike, të paktën nga partitë shqiptare, të gjitha vendeve financuese të asaj gjykate, shqetësimin e madh mbi standardet e atij procesi, dhe për të kërkuar ngritjen e një misioni verifikimi lidhur me këtë shqetësim. Gjykata është e pavarur, por standardet nuk janë të varura nga gjykatësit. Ndoshta ku shqetësim i përhapur mund të mos qëndrojë, por nëse qëndron kjo është një gjëmë e madhe, jo për ata të katër njerëz të thjeshtë, as vetëm për Republikën e Kosovës, por edhe për vetë integriteti ne drejtësisë ndërkombëtare të cilës kjo republikë përmes përfaqësuesve të saj në këtë sallë ia dha në mirëbesim gjykimin e historisë që lindi republikën, dhe prandaj nuk mund të lihet, sipas meje, në heshtjen shurdhuese që ushqehet prej gjithfarë motivesh, që ajo gjëmë nëse është gjëmë ta bëjë dëmin e vet deri në fund”, tha Rama.

Ai tha se pa Thaçin dhe UÇK-në, “e sotmja do t’i ngjante më shumë të shkuarës sesa të ardhmes”.

Nuk e dimë sot dot se çfarë rruge do të kishte marrë fati i Kosovës në hyrje të këtij shekulli, por çfarë dimë ne me siguri është se ato çaste vendimmarrjesh të mëdha nuk do të kishin ardhur dot, ashtu siç erdhën dhe sotmja me shumë gjasë do t’i ngjante shumë më tepër të shkuarës sesa të ardhmes, pa Ushtrinë Çlirimtare të Kosovës me në krye Hashim Thaçin”, tha Rama.

Megjithatë, Rama tha se nuk e diskuton të drejtën e Gjykatës Speciale për të bërë punën e saj.

Por sot që të jemi të gjithë këtu në kuvendin që u shpallë dhe ku u firmos këtu përpara meje pavarësia e Kosovës, Hashim Thaçi, Jakup Kransiqi, Kadri Veseli e Rexhep Selimi mbahen peng prej gati pesë vjetësh në qelitë e një drejtësie kombëtare e cila në çdo hap ka zhgënjyer këdo që ka pritur prej saj virtytet e drejtësisë të një shteti të së drejtës. Unë as nuk e kam diskutuar ndonjëherë e nuk e diskutoj as sot të drejtë ne asaj gjykate speciale për të bërë punën që ja ka ngarkuar edhe vendimmarrja e kësaj salle, ku vetë Hasemi ka ngritur dorën për të formuar këtë gjykatë, por ajo që unë nuk vijë dot deri këtu në Prishtinë të marrë fjalën dhe pastaj ta gëlltis në heshtje, në këtë foltore para jush, në mungesë të Hashimit, Kadriut, Jakupit, Rexhepit, është nyja e mbledhur në fyt nga një dyshim shumë i madh dhe krejt arsyeshëm për fat të keq se ai proces është një proces i parregullt ligjor, dhe se normat dhe standardet e tij janë nën standarde të drejtësisë të gjithë vendeve demokratike që e financojnë atë farë gjykate”, tha Rama.

Ish-krerët e UÇK-së ndodhen në një proces gjyqësor ndaj të cilëve rëndojnë akuza me pretendime për krime lufte.

Ata ndodhen në qendrën e paraburgimit në Hagë prej nëntorit 2020.

Continue Reading

Lajmet

BE-ja me mision vëzhgues për zgjedhjet e shkurtit në Kosovë

Published

on

By

Bashkimi Evropian do ta dërgojë një mision për t’i vëzhguar zgjedhjet parlamentare në Kosovë më 9 shkurt të vitit 2025, me kërkesë të presidentes së Kosovës, Vjosa Osmani, njoftoi blloku evropian të premten.

Duke iu përgjigjur ftesës nga ana e presidentes së Kosovës, përfaqësuesja e lartë Kaja Kallas ka vendosur ta dërgojë një mision vëzhgues (EOM) për t’i vëzhguar zgjedhjet parlamentare në caktuara për 9 shkurt 2025”, thuhet në njoftim

Nathalie Loiseau, deputete e Parlamentit Evropian, është emëruar shefe e misionit vëzhgues, thuhet në njoftim.

BE-ja tha se misioni i saj vëzhgues për zgjedhjet në Kosovë do ta dëshmojë mbështetjen e vendosur të BE-së për Kosovën në përpjekjet e saj për të forcuar më tej qeverisjen demokratike.

Prania e këtij misioni në terren ka për qëllim të kontribuojë për një proces zgjedhorë gjithëpërfshirës, të besueshëm dhe transparent, i cili do t’u mundësojë votuesve në Kosovë që të shprehin qartë zgjedhjen e tyre”, thuhet në njoftim.

Bashkimi Evropian i ka vëzhguar të gjitha zgjedhjet në Kosovë që nga viti 2013.

Këto do të jenë zgjedhjet e para të rregullta parlamentare që do të organizohen në Kosovë, që nga shpallja e pavarësisë më 2008.

Komisioni Qendror i Zgjedhjeve në Kosovë (KQZ) ka bërë të ditur se 28 subjekte politike kanë aplikuar për certifikim për pjesëmarrje në zgjedhjet parlamentare të 9 shkurtit.

Në mesin e 28 subjekteve politike janë 20 parti politike, pesë koalicione, dy iniciativa qytetare dhe një kandidat i pavarur.

Në mesin e subjekteve janë parti shqiptare, të komunitetit serb, dhe komuniteteve tjera më të vogla në Kosovë.

KQZ-ja duhet t’i konfirmojë listat më së voni deri më 25 dhjetor./REL/

Continue Reading

Lajmet

Berisha: Çdo ndërhyrje e Shqipërisë në dialogun Kosovë-Serbi është antikombëtare

Published

on

By

Kryetari i Partisë Demokratike, Sali Berisha, gjatë një konference për gazetarët të mbajtur këtë të premte ka kritikuar ashpër qeverinë për ndërhyrjen në procesin e dialogut mes Prishtinës dhe Beogradit.

Reagimi i tij vjen ndërkohë që në Prishtinë është zhvilluara seanca e përbashkët mes dy kuvendeve Kosovë-Shqipëri.

Ai ka cilësuar çdo përpjekje të Shqipërisë për të ndërmjetësuar në këtë çështje si antikombëtare dhe bllokuese. Berisha theksoi se propozimet dhe qëndrimet e Edi Ramës kanë sjellë “vendnumëro” dhe acarime mes Kosovës dhe Serbisë.

Çdo ndërhyrje të Shqipërisë në problemin e dialogut Prishtinë-Beograd e konsideroj antikombëtare. E konsideroj absolutisht bllokuese dhe jo nxitëse për zgjidhjet.

Të gjitha propozimet e Edi Ramës, qëndrimet e bashkërenduara me Aleksandër Vuçiçin si argat i tij, kanë sjellë vendnumëro në procesin e negociatave, madje edhe acarime serioze midis këtyre dy vendeve.

Shqipëria nuk mund të jetë as ndërmjetës, as pjesëmarrës. Shqipëria qëndron në anën e Kosovës.

Shprehet për dialogun, por çdo hap tjetër i Shqipërisë e dëmton dialogun. Nuk ka asnjë tagër qeveria e Tiranës të japë formula apo skema, aq më tepër një qeveri që shpallte Dnjepër veriun e Kosovës.

Aq më tepër një qeveri, e cila i thoshte Kosovës nënshtrohu ose do shkosh në kohën e bronzit. Aq më tepër një njeri, që i vendosi i pari në Europë sanksione Kosovës. Aq më tepër një njeri, i cili u përzie në plane për ndarjen, copëtimin e Kosovës me Beogradin. Një njeri që përkrahu Ballkanin e Hapur, një projekt të qartë ruso-serb.

Por ka një zhvillim pozitiv këtu. Qeveria aktuale e Kosovës ka dëshmuar meritën për t’i shumëzuar me zero, për t’ia kthyer reston Pashiqit të Tiranës, njëlloj si Pashiqit të Beogradit”,-u shpreh Berisha.

Continue Reading

Të kërkuara