

Kuriozitete
A e përjetojmë të gjithë botën në të njëjtën mënyrë?
Një vlerësim më i madh i kësaj duhet të na ndihmojë të kultivojmë përulësi për këndvështrimet tona.
Published
3 years agoon
By
UBT newsNga Anil Seth
Truri i çdo njeriu është i ndryshëm – është koha për të përqafuar diversitetin e përvojave tona.
Imagjinoni që ju dhe unë po ecim së bashku përgjatë bregut të detit të Brighton në një ditë me rreze dielli dhe ne të dy ndalemi për të parë qiellin e thellë blu. Është një pamje e bukur, por a kemi të njëjtën përvojë? A shihni të njëjtën blu që shoh unë?
Është e lehtë të supozohet se ne e shohim. Në fund të fundit, ne të dy përdorim fjalën “blu” dhe ngjyra duket se është një pronë e qiellit, jo e mendjes sonë. Por shkenca e perceptimit – se si truri interpreton informacionin shqisor për të sjellë objekte, njerëz dhe vende – sugjeron të kundërtën. Ashtu siç ne të gjithë ndryshojmë nga jashtë, ka të ngjarë që edhe përvojat tona të brendshme të ndryshojnë.
Mund të duket sikur bota thjesht derdhet drejtpërdrejt në mendjet tona përmes dritareve transparente -syve dhe veshëve tanë. Por psikologët e kanë ditur prej kohësh se perceptimi nuk është thjesht një “lexim” i informacionit shqisor. Ne jemi shumë të ndikuar nga konteksti.
Nga efekti i hijeve në mënyrën se si ne e perceptojmë shkëlqimin e një sipërfaqeje, te tendenca jonë për të interpretuar shprehjet e fytyrës në varësi të asaj që mendojmë se po ndodh, konteksti përshkon të gjitha përvojat tona të ndërgjegjshme dhe e bën këtë në një mënyrë që zakonisht nuk jemi kurrë të vetëdijshëm.
Disa studiues, përfshirë mua, shkojnë edhe më tej. Në vend që konteksti të ndikojë thjesht në përmbajtjen e perceptimit, ideja këtu – e cila bazohet në trashëgiminë e polimatit të madh gjerman Hermann von Helmholtz – është se përvoja perceptuese ndërtohet nga lart poshtë, kryesisht me sinjalet ndijore hyrëse duke rregulluar “supozimet më të mira” të trurit për atë që ndodhet atje jashtë.
Në këtë këndvështrim, truri bën vazhdimisht parashikime për shkaqet e informacionit shqisor që merr dhe e përdor atë informacion për të përditësuar parashikimet e tij. Me fjalë të tjera, ne jetojmë në një “halucinacion të kontrolluar” që mbetet i lidhur me realitetin nga një valle parashikimi dhe korrigjimi, por që nuk është kurrë identik me atë realitet.
Një pasojë e habitshme e kësaj është se duke qenë se ne të gjithë kemi tru të ndryshëm, duke bërë supozime më të mira – paksa të ndryshme, të gjithë do të kemi edhe përvoja të ndryshme perceptuese – edhe nëse përballemi me të njëjtin realitet të jashtëm objektiv. Ashtu si bluja e qiellit mund të jetë e ndryshme për secilin prej nesh, të gjitha përvojat tona mund të ndryshojnë – a shijon një pjeshkë për mua njëjtë si për ju? Ndryshe nga dallimet tona të jashtme, dallimet në perceptim janë private, subjektive – të fshehura nën gjuhën e përbashkët që përdorim për t’i përshkruar ato.
Epo, jo gjithmonë. Disa lloje të diversitetit perceptues janë shumë të njohura. Përshkrimet e halucinacioneve dhe deluzioneve shkojnë mijëra vjet më parë, por ato zakonisht interpretohen si një dështim i perceptimit kundër standardit të një mënyre të idealizuar, normative të perceptimit të botës.
Kohët e fundit, koncepti i “neurodiversitetit” ka tërhequr vëmendjen rrënjësisht për mënyrat e ndryshme që disa njerëz i përjetojnë botët e tyre. Ky kuadër thekson se ato dallime nuk janë deficite, megjithëse ky theks shpesh humbet sepse neurodiversiteti zakonisht shoqërohet me kushte të përcaktuara nga mjekësia si autizmi ose ADHD, të cilat zakonisht mendohet se janë të vështira për t’u menaxhuar.
Ajo që mungon nga ideja e neurodiversitetit është mundësia që secili prej nesh ta shohë botën në mënyrën tonë, megjithëse jo aq të dukshme sa të dalin dallimet në mënyrën se si ne sillemi ose përshkruajmë përvojat tona.
Disa vite më parë, një fotografi e ekspozuar dobët e një fustani shpërtheu nëpër mediat sociale sepse gjysma e botës e pa atë në një mënyrë (të bardhë dhe ari) ndërsa gjysma tjetër e pa atë në një mënyrë tjetër (blu dhe zi). Njerëzit e njërit interpretim nuk mund të besonin se interpretimi tjetër ishte i mundur. Kjo mund të ketë qenë shumë argëtuese, por nuk dukej se çoi në një kuptim më të gjerë se mënyra se si i shohim (ose dëgjojmë, nuhasim, shijojmë ose prekim) gjërat mund të ndryshojnë nga personi në person.
Një projekt i ri me të cilin jam përfshirë, i quajtur Perception Census, synon të ndryshojë të gjitha këto. I zhvilluar nga një ekip që përfshin shkencëtarë, filozofë dhe artistë, qëllimi është të përcaktojë peizazhin e fshehur të diversitetit perceptues. Ai përbëhet nga eksperimente tërheqëse, argëtuese, të lehta dhe të shpejta në internet dhe iluzione interaktive. Përveç dhënies së të dhënave të vlefshme, pjesëmarrësit mund të mësojnë për fuqitë e tyre të perceptimit dhe se si lidhen me të tjerët. E rëndësishme është që ky projekt shkon përtej perceptimit vizual, duke eksploruar tingullin dhe muzikën, emocionet dhe mënyrën se si e përjetojmë kalimin e kohës.
Nxjerrja në dritë e diversitetit tonë të brendshëm mund të jetë po aq transformuese për shoqërinë sa ka qenë njohja e diversitetit tonë të dukshëm nga jashtë. Ashtu siç nuk ka ngjyrë “më të mirë” të lëkurës, nuk ka asnjë mënyrë të vetme për të perceptuar botën me të cilën të tjerët mund të krahasohen dhe të gjenden të varfër. Dhe ndryshe nga koncepti i neurodiversitetit, i cili tenton të rezervohet për kushte specifike, diversiteti perceptues vlen për të gjithë ne.
Një vlerësim më i madh i kësaj duhet të na ndihmojë të kultivojmë përulësi për këndvështrimet tona. Ashtu siç na shërben mirë që herë pas here të vëmë në dyshim bindjet tona sociale dhe politike, është e dobishme të dimë se të tjerët mund t’i shohin gjërat ndryshe nga ne dhe se këto dallime mund të evoluojnë në besime dhe sjellje të ndryshme. Madje mund të ndodhë që angazhimi i njerëzve në ushtrime të thjeshta që zbulojnë natyrën e ndërtuar të perceptimit do të hapë mendjet e tyre ndaj këndvështrimeve të tjera dhe do të ndihmojë në zgjidhjen e mosmarrëveshjeve.
Megjithatë, kryesisht, një kuptim i diversitetit perceptues thjesht e bën botën një vend më të pasur dhe më të mrekullueshëm. Herën tjetër që do të shkoni për një shëtitje buzë detit ose nëpër një qytet, përpiquni të imagjinoni të gjitha universet e brendshme unike, të personalizuara në mendjet e të gjithë njerëzve përreth jush.
Nuk ka vetëm një botë të bukur atje, ka shumë./UBTNews/
Kuriozitete
Mos lini fatura në makinë – ja rreziku që ju kanoset
Published
6 hours agoon
September 1, 2025By
UBT News
Nuk janë të pakta rastet kur drejtuesit e makinave lënë çdo lloj fature në brendësi të automjetit.
Megjithëse kjo duket si zakon që krijon rrëmujë, specialistët theksojnë se pasojat mund të jenë shumë më serioze.
“Shumica nuk e kuptojnë se brendësia e makinës mund të shndërrohet në thesar informacioni personal. Çdo faturë tregon një histori, ku keni qenë, çfarë keni blerë, pra të dhëna që mund të jenë të vlefshme nëse bien në duar të gabuara”, shpjegon eksperti Kazimieras Urbonas.
Sipas tij, faturat e karburantit zbulojnë zakonet e udhëtimit e vendet e preferuara, faturat e blerjeve tregojnë gjendjen financiare dhe sjelljen konsumatore, ndërsa edhe një faturë nga një kafene mund të japë të dhëna mbi rutinën e përditshme. Nëse këto copëza informacioni mblidhen, hajdutët mund të krijojnë një profil të detajuar mbi një person dhe të shohin nëse është një objektiv i leverdishëm.
Veçanërisht të rrezikshme konsiderohen faturat e blerjeve të shtrenjta, që mund t’u tregojnë kriminelëve se drejtuesi zotëron sende me vlerë apo ka të ardhura të larta. Urbonas shton se përtej rrezikut të privatësisë, grumbullimi i faturave në makina shkakton incidente të tjera.
“Në një hapësirë të kufizuar si makina, me prani të komponentëve elektrikë dhe burimeve të nxehtësisë si çakmakët apo karikuesit e telefonit, edhe një grumbull i vogël faturash mund të kthehet në rrezik zjarri”, thekson ai.
Faturat të hiqen rregullisht nga automjeti, të fotografohen nëse duhen e të shkatërrohen nëse mbajnë të dhëna të dukshme personale.
“Qëllimi nuk është të bëhemi paranojakë për çdo copë letre, por të jemi të kujdesshëm”, shton Urbonas.
Kuriozitete
Zhvillohet pajisja e re me bazë diamanti që detekton më lehtë kancerin
Published
1 week agoon
August 23, 2025By
UBT News
Shkencëtarët në Universitetin e Warwickut kanë zhvilluar një pajisje të re me bazë diamanti, e cila mund ta bëjë më të lehtë dhe më të sigurt zbulimin e përhapjes së kancerit.
Kjo pajisje që mbahet në dorë gjurmon grimca të vogla magnetike që injektohen në trup, duke ofruar një alternativë jo toksike ndaj gjurmuesve radioaktivë dhe ngjyruesve që përdoren aktualisht në spitale, ka raportuar The Independent.
Gjurmuesit radioaktivë, janë substanca që përmbajnë sasi të vogël radioaktiviteti. Pas injektimit, udhëtojnë përmes trupit e mjekët përdorin pajisje të veçanta që matin rrezatimin për të parë ku kanë shkuar gjurmuesit e kuptohet nëse kanceri ka prekur nyjat limfatike.
Problemi është se të gjitha spitalet nuk kanë pajisjet për t’i përdorur, disa pacientë kanë shqetësime nga ekspozimi, ani pse doza është e vogël. Ngjyra e kaltër (si “patent blue” ose “isosulfan blue”), janë ngjyra të posaçme që injektohen pranë tumorit.
Ato përhapen në nyjat limfatike dhe i ngjyrosin, që mjekët t’i shohin gjatë operacionit. Konsiderohet si mënyrë problematike, se te disa pacientë shkaktojnë alergji, madje edhe reaksione serioze (ani pse kjo ndodh rrallë).
Përhapja e qelizave kancerogjene në pjesë të tjera të trupit, e njohur si metastazë, është një nga sfidat më të mëdha në mjekësinë moderne.
Mjekët kontrollojnë nëse kanceri ka arritur në nyjat limfatike, inde që filtrojnë lëngjet e trupit nga substancat e dëmshme, për të vendosur më pas për ndërhyrje kirurgjikale ose trajtime të tjera.
Studimi, i botuar në revistën Physical Review Applied, ka treguar se diamantet mund të përdoren për të ndërtuar një sensor shumë të ndjeshëm, që identifikon lëngun gjurmues magnetik të injektuar pranë tumorit.
Ky lëng përmban nanopjesëza hekuri, që lëvizin nëpër trup me qelizat e kancerit, duke treguar nëse ato kanë arritur në nyjat limfatike.
“Ka kërkesë për mënyra të ndryshme jo toksike për të gjetur kancerin. Për këtë sensor me bazë diamanti, arritëm ta zvogëlojmë kokën e sensorit në 10 milimetra, që do të thotë se është sensori i parë me diamante që zbulon lëngun gjurmues magnetik, duke qenë mjaftueshëm i vogël për kirurgjinë me prerje të vogla dhe endoskopike”, tha autori i studimit, Alex Newman, nga departamentin e fizikës në Warwick.
Ai shtoi se pajisja është e ndjeshme, duke qenë në gjendje të zbulojë edhe një të qindtën e dozës së lëngut gjurmues. Ajo përdor një diamant të vogël bashkë me magnet të vogël, pa pasur nevojë për pajisje elektronike të mëdha, që e bën të lehtë përdorimin në sallat e operacionit.
“Kjo u bë e mundur falë qendrave të mungesës së azotit brenda diamantit. Këto i lejojnë diamantit të ndjejë ndryshime shumë të vogla në fushën magnetike dhe i japin atij një ngjyrë rozë të bukur”, tha profesori Gavin Morley, udhëheqës i grupit të studiuesve.
Ai ka shtuar se teknologjia ka përdorime edhe përtej mjekësisë, si në anije hapësinore a energjinë e fuzionit. Spitalet përdorin gjurmues radioaktivë, që jo të gjithë kanë qasje t’i përdorin, ose ngjyra të kaltra, të cilat mund të shkaktojnë alergji te disa pacientë.
Ky sensor me diamante mund të shmangë këto probleme. Stuart Robertson, kirurg i kancerit të gjirit në Spitalet Universitare të Coventryt dhe Warwickshiret, ka thënë se tashmë po përdor gjurmues magnetikë në punën e tij.
“Kjo metodë ofron më shumë përparësi krahasuar me teknikat tradicionale”, ka thënë ai.
Studiuesit besojnë se pajisja mund të përdoret edhe për lloje tjera të kancerit, si ai i mushkërive, i mëlçisë, kolorektal dhe atë të ezofagut.
Kuriozitete
Shkencëtarët zbulojnë proteinën që plak trurin
Published
1 week agoon
August 22, 2025By
UBT News
Një studim i ri nga Universiteti i Kalifornisë në San Francisko (UCSF) ka identifikuar një proteinë të quajtur FTL1, e cila duket se është çelësi për plakjen e trurit.
Eksperimentet te minjtë kanë treguar se sasia e lartë e FTL1 humb kujtesëN, dobson lidhjen mes qelizave të trurit, ngadalëson funksionimin.
Kur shkencëtarët e bllokuan proteinën, minjtë e moshuar rifituan funksionimin rinor të trurit dhe kujtesë të mprehtë, raportoi ScienceDaily.
“Është rikthimi i aftësive, shumë më tepër sesa thjesht vonimi ose parandalimi i simptomave”, tha Saul Villeda, PhD, autor kryesor i studimit dhe zëvendësdrejtor i Institutit të Studimeve për Plakjen “Bakar” në UCSF.
Minjtë kishin nivele më të larta të FTL1 në hipokampus, pjesa e trurit që kontrollon të mësuarit dhe kujtesën, dhe më pak lidhje nervore. Kur kjo proteinë u rrit artificialisht te minjtë e rinj, truri dhe sjelljet filluan të ngjanin me ato të minjve të moshuar. Kur shkencëtarët ulën nivelin e FTL1 në hipokampusin e minjve të vjetër, fituan më shumë lidhje nervore e performuan më mirë në testet e kujtesës.
Qelizat nervore me shumë FTL1 prodhonin degëzime të thjeshta, jo lidhje komplekse që gjenden te qelizat e shëndetshme. FTL1 ngadalësonte metabolizmin e qelizave nervore, por kur trajtoheshin me substancë që stimulon metabolizmin, efektet negative zhdukeshin.
Villeda ka thënë se ky zbulim është hap i madh drejt terapive që bllokojnë FTL1 dhe të përmirësojnë shëndetin e trurit te të moshuarit.
“Po shohim më shumë mundësi për të lehtësuar pasojat më të rënda të plakjes. Është kohë shpresëdhënëse për të punuar në biologjinë e plakjes”, ka thënë ai. Studimi u botua më 19 gusht në revistën Nature Aging.
Kuriozitete
Insirohen nga “ChatGPT”, çifti emërton vajzën Chat Yipiti
Published
1 week agoon
August 22, 2025By
UBT News
Një çift kolumbian ka emëruar vajzën e posalindur me emrin “Chat Yipiti” sipas programit të njohur “ChatGPT”.
Përkundër emrit të pazakontë, fëmija është regjistruar në regjistrin shtetëror pa asnjë kundërshtim.
Sipas mediave lokale, prindërit e Chat Yipiti Bastidas Guerra kanë thënë se emrin e kanë zgjedhur për shkak të kohës së inteligjencës artificiale.
Kjo ka ngjallur të gjitha format e reagimit në rrjet, me shumë të tillë që nuk janë pajtuar, duke thënë se prindërit nuk kanë qenë të vetdijshëm për pasojat që fëmija mund t’i ketë në të ardhmen.
Epo, ky rast nuk është i veçantë, sepse Kolumbia ka një numër të madh të emrave të çuditshëm që janë inspiruar prej sportit, filmave, yjeve të muzikës si “Maicol Yordan” dhe “Brayan Spears”.
Regjistri shtetëror ka intervenuar në të kaluarën për t’i ndaluar emrat si “Miperro” kuptimi i të cilit është “Qeni im” ose “Satan” apo ndryshe djalli, me arsyetimin se cenojnë rëndë dinjitetin e njeriut.

Cilat janë vitaminat specifike për trupin gjatë verës?

E kemi pritur të gjithë! TikTok sjell risi për përdoruesit

Osmani pranoi letrat kredenciale nga ambasadorja e re e Finlandës në Kosovë

Policia e Kosovës arreston një zyrtar komunal, dyshohet për marrje ryshfeti

Transformo pasionin tënd në karrierë – edhe pak vende të lira në programin Art dhe Media Digjitale në UBT

“Më falni, më duhet të shërohem”, Jessie J shtyn turneun botëror pas operacionit të dytë për kancerin e gjirit

Senne Lammens portieri më i ri i Manchester United

Masteri që hap dyert e liderëve të menaxhmentit, biznesit dhe ekonomisë – Studio në UBT

Pse shtatori është muaji i përsosur për pushime?
Të kërkuara
-
Lajmet nga UBT3 months ago
UBT organizon debat rreth zgjerimit të BE-së dhe ruajtjes së vlerave evropiane
-
Lajmet nga UBT3 months ago
UBT – Institucioni privat me më së shumti programe të akredituara nga Agjencia e Akreditimit të Kosovës
-
Lajmet nga UBT3 months ago
UBT rilicencohet nga MAShTI për ofrimin e arsimit profesional në katër drejtime të rëndësishme shëndetësore
-
Kërkime2 months ago
Profesori i UBT-së, Musa Sabedini, publikon punim shkencor në revistën ndërkombëtare JGPSCD në SHBA