

Kuriozitete
A do të mbarojë ndonjëherë nafta?
Sasia, e matur me fuçi në një ditë, ndryshon nga viti në vit për një sërë arsyesh.
Published
3 years agoon
By
UBT newsNafta dhe nënproduktet e saj, janë një pjesë thelbësore e botës moderne ku jetojmë.
Ajo mbështet gati çdo aspekt të infrastrukturës sonë të transportit, dhe është në themelin e shumicës së komoditeteve që gëzojmë sot. Atë e përdorim për të furnizuar makinën, por me të prodhohen edhe pjesët e makinës si tapiceria e sediljeve, kroskoti, vaji për kushinetat, për motorin e makinës etj.
Pra nafta është kaq jetike për mënyrën se si ne jetojmë, saqë është thuajse e pamundur të mendohet jeta pa të. Megjithatë nuk ka një furnizim të pakufishëm me naftë dhe lëndë djegëse të tjera fosile. Një ditë ato do të mbarojmë. Çështja nuk është nëse do të ndodhë, por kur kjo do të ndodhë.
Sa naftë përdorim?
Sasia, e matur me fuçi në një ditë, ndryshon nga viti në vit për një sërë arsyesh. Së fundmi, pandemia globale shkaktoi një rënie të madhe të kërkesës për naftë (dhe rrjedhimisht edhe të konsumit). Për shembull, në pranverën e vitit 2020, kërkesa globale për naftë ra me mbi 15 për qind që nga dimri i vitit 2019 për shkak të reduktimit të udhëtimeve ajrore dhe rrugore.
Që atëherë konsumi i naftës është ri–ngritur sërish.
Agjencia Ndërkombëtare e Energjisë vlerëson se kërkesa në mbarë botën për naftë do të jetë rreth 100 milionë fuçi në ditë për vitet e ardhshme. Në SHBA, shumica e këtyre fuçive (65 për qind) do të rafinohen në benzinë pa plumb dhe naftë për përdorim në makinat, kamionët dhe autobusët. Pjesa e mbetur prej 35 për qind ndahet midis gazeve natyrore, karburantit të aviacionit, asfaltit, plastikës dhe lubrifikantëve.
Sa naftë ka bota?
Ekzistojnë disa mënyra të ndryshme për t’i dhënë përgjigje kësaj pyetje. Një metodë janë rezervat e vërtetuara. Pra nafta që mendojmë se mund ta nxjerrim nga toka me një kosto të arsyeshme, dhe jo sa është sasia në total. Nëse çmimi i naftës bie shumë, edhe rezervat e vërtetuara në mbarë botën gjithashtu bien, sepse një pjesë e naftës do të kushtojë më shumë për t’u nxjerrë.
Një mënyrë tjetër e dobishme vlerësimi janë rezervat teknikisht të rikuperueshme. Rezervat e provuara vlerësojnë sesa naftë është e mundur të nxirret nga toka. Ana tjetër e asaj medalje janë rezervat e paprovuara: pra naftë që mund të nxirret, por që nuk ka kuptim që ta bëjmë këtë në atë kohë.
Kombinimi i rezervave të vërtetuara dhe të paprovuara, konsiderohen si rezerva teknikisht të rikuperueshme. Sipas vlerësimeve që bën British Petroleum, në vitin 2020 mendohet se bota kishte mbi 1.7 trilionë fuçi rezerva. Ndërkohë mendohet se ka rreth 3 trilionë fuçi rezerva të paprovuara, pra 4 trilionë fuçi që janë teknikisht të rikuperueshme.
Duke pasur parasysh konsumin ditor prej 100 milionë fuçish në ditë, me 4.7 trilionë fuçi në dispozicion, në vazhdim do të kemi naftë edhe për 47.000 ditë, ose për më shumë se 128 vite të tjera me normën tonë aktuale të përdorimit. Dhe kjo duke supozuar se do të jetë ekonomikisht e vlefshme për ta nxjerrë atë nga toka.
Nga vjen nafta?
Ashtu si të gjitha lëndët djegëse fosile, edhe nafta është e përbërë nga lëndë organike: pra nga specie që dikur ishin të gjalla. Ndërsa qymyri krijohet kryesisht nga lëndët bimore, nafta përbëhet kryesisht nga kafshët; në rastin konkret nga planktoni. Raporti më i lartë i proteinave dhe yndyrave, është ai që nxit shndërrimin e tij në naftë dhe jo qymyr.
Pasi këto krijesa të vogla të detit vdesin, bien në fund dhe bëhen pjesë e sedimentit të dyshemesë së detit. Ndërsa më shumë sedimente vazhdojnë që të depozitohen gjatë miliona viteve, lënda organike i nënshtrohet presionit dhe nxehtësisë në rritje, e cila e shndërron sedimentin organik në bitum (asfalt natyror) dhe në një substancë të quajtur kerogjen.
Me rritjen e thellësisë, presionit dhe nxehtësisë, kerogjeni shndërrohet në naftë dhe gaz natyror. Në dallim nga sa mund të imagjinohet nga shumë njerëz, nafta dhe gazi nuk ekzistojnë në rezervuarë të mëdhenj nëntokësorë. Korja e tokës përbëhet kryesisht nga shkëmbinj të fortë.
Disa nga ata shkëmbinj janë porozë (të përshkueshëm), dhe pas miliona vitesh janë të ngopur me ujë, naftë dhe gaz. Për shkak se lëndët djegëse fosile janë më të lehta se uji, ato ngrihen në majë të këtyre shkëmbinjve porozë derisa mbërrijnë në sipërfaqe ose bllokohen nën një shtresë shkëmbore jo poroze.
Historia e nxjerrjes së naftës
Njerëzit e kanë përdorur naftën prej mijëra vitesh. Historiani i Greqisë së Lashtë Herodoti, shkruan se si u ndërtuan muret e Babilonisë duke përdorur bitum, një formë nafte super-viskoze. Rreth shekullit IV Pas Krishtit, në Kinë nisën të shpohen puset e para të naftës, duke përdorur copa hekuri dhe tubat prej bambuje.
Ndërkohë në shekullin XIX, në Persi u zbulua procesi i distilimit të naftës nga Abu Bakr al-Razi, që e përdorte atë për të prodhuar vajguri. Në vitin 1848, shkencëtari skocez XhejmsJang shpiku procesin e distilimit në epokën moderne, duke e shndërruar atë në një ndërmarrje të suksesshme tregtare.
Pak më shumë se një dekadë më vonë, pusi i parë fitimprurës i naftës në botë u shpua në Pensilvani të SHBA-së. Shumica e kompanive të mëdha të naftës që ekzistojnë sot u krijuan në vazhdën e bumit të naftës që pasoi pusin e parë në Pensilvani.
E ardhmja e naftës
Është e pamundur të parashikohet me siguri. Shumëçka do të varet nga tekat e konsumatorëve dhe të qeverive. Nëse konsumatorët do të sillen siç presin ekonomistët, gjatë 25 viteve të ardhshme kërkesa për makina elektrike do të kompensojë kërkesën për naftë me mbi 20 milionë fuçi në ditë.
Natyrisht, nëse do të ketë një rritje të çmimit të naftës për një kohë të gjatë, ka të ngjarë që njerëzit të kalojnë më shpejt tek makinat elektrike. Dhe është po aq e vështirë të parashikosh çmimin e naftës. Pasi nafta konsiderohet si një nga mallrat me çmimin më të paqëndrueshëm në botë.
Përveçse i nënshtrohet ligjeve klasike të kërkesës dhe ofertës, çmimi i naftës është shumë i ndjeshëm ndaj spekulimeve të tregut. Nëse tregtarët madje mendojnë se mund të ketë një ndërprerje në furnizimin me naftë për shkak të luftës apo një fatkeqësie natyrore, çmimet e naftës bruto dhe të derivateve të saj si benzina do të rriten. Tek e fundit ne si konsumatorë, mund të presim dhe të shohim se çfarë do të ndodhë. / Grunge – Bota.al
Kuriozitete
Pse nuk bën të parkosh automjetin në bar të thatë?
Published
1 week agoon
July 11, 2025By
UBT News
Vera është koha e të nxehtit të madh dhe thatësirave, dhe e gjitha kjo është një terren i përshtatshëm për zjarre.
Burimet e zjarreve mund të jenë të ndryshme, nga ato natyrore deri te zjarrvënësit që kënaqen me flakët.
Në Spanjë, Agjentët e mbrojtjes së mjedisit lëshuan paralajmërimin interesant, parkimi i veturave mbi thatësi, veçanërisht pas një udhëtimi të gjatë, është i rrezikshëm. Shkaku qëndron te sistemi i shkarkimit të gazrave, pra te katalizatori, komponent i projektuar për të reduktuar ndotjen që lëshojnë automjetet.
Gjatë funksionimit normal, ky element mund të arrijë temperatura të larta, nga 400 deri në 800 gradë Celsius, duke shkaktuar ngrohje të konsiderueshme në zonën poshtë makinës. Pas një udhëtimi prej disa kilometrash, nxehtësia në pjesën e poshtme të automjetit mund të arrijë në 300 gradë Celsius.
Nëse vetura parkohet mbi bar të thatë, nxehtësia mjafton që bimësia të nisë të digjet për disa sekonda.
Masa më e thjeshtë për të shmangur këtë lloj zjarri është të mos parkoni automjetet jashtë zonave të përcaktuara për këtë qëllim, veçanërisht në vende ku ka bimësi të thatë.
Kuriozitete
Barbie bën versionin e kukullës me diabet të tipit 1
Published
2 weeks agoon
July 9, 2025By
UBT News
Kukulla e re “Barbie” nga kompania e njohur e lodrave “Mattel” ka pompë insuline e monitor të glukozës, e cila është pjesë e serisë së re të kukullave të lansuara nga brendi, ka raportuar The Guardian.
Kjo kukull është projektuar në mënyrë që fëmijët me diabet ta ndiejnë veten të përfshirë në shoqëri..
Në filmin “Barbie”, të regjisores Greta Gerwig, Barbieland është vend i gjithëpërfshirjes e diversitetit. Që nga 2019 “Mattel” ka filluar të prodhojë kukulla me aftësi të kufizuara, ani pse kjo kukull e njohur ekziston që nga viti 1959.
Kompania ka lansuar “Barbien” e parë me sëmundjen e diabetit të tipit 1, edicioni i fundit i rangut, për të cilin ka deklaruar se është projektuar “të ua mundësojë fëmijëve ta gjejnë veten te kjo kukull e ta inkurajojnë sa më shume lojën me kukulla përtej eksperiencave jetësore”.
Diabeti i tipit 1 është sëmundje autoimune ku vet trupi i sulmon dhe i shkatërron qelizat e pankreasit që e krijojnë insulinën. Sëmundja diagnostikohet në fëmijëri dhe pacientët monitorojnë nivelin e sheqerit në gjak e të marrin insulinë.
“Barbie” e re është dizajnuar në bashkëpunim me organizatën jo-fitimprurëse Breakthrough T1D.
Kukulla ka një pajisje për monitorimin e glukozës, që e ka të vendosur në krah, një telefon mobil me aplikacionin CGM, i cili iu ndihmon që ta përcjellë nivelin e sheqerit në gjak. Ajo ka pompë insuline një çantë që ia zë të gjitha pajisjet mjekësore që i duhen si dhe ushqimet.
Krista Berger, zëvendës shefe e kukullave “Barbie” në “Mattel”, ndërkohë që po promovonte kukullën e re ka thënë se ky është një hap i rëndësishëm drejt përkushtimit që ka kompania për gjithëpërfshirje dhe përfaqësim.
“‘Barbie’ ndihmon fëmijët të fitojnë përceptimet e para për botën, duke reflektuar edhe sëmundjen e diabetit tipi 1, sigurohemi që më shumë fëmijë të mund ta shohin veten në historitë që i imagjinojnë përmes lojës me kukullat që i duan”, ka thënë Berger.
“Barbie” e parë afroamerikane u lansua gjatë viteve ’60, kurse ato hispanike u lansuan gjatë viteve ’80, ndërkohë që shumë kukulla në profesione të ndryshme që ushtrojnë gratë u prezantuan në vitet ’90 e 2000.
Në ditët e sotme ka më shumë se 175 lloje të ndryshme të kukullave në fjalë, me shumë ngjyra lëkure, syve, flokëve, tipe të ndryshme trupash si dhe aftësive të kufizuara trupore. Kompania ka përshirë edhe “Barbien” e verbër, “Barbien” afromarikane më sindromë Down, kukulla me aparat dëgjimi, me proteza të ndryshme për gjymtyrë, kukulla me karrocë si dhe “Barbien” më sëmundjen e lëkurës, që quhet vitiligo.
“Barbie” nuk është e vetmja kukull që fokusohet te diversiteti. Kompanie e lodrave “Lottie” ka kukulla me sindromën Down si dhe me autizëm, ndërkohë që kompania “Lego” shet shumë lloje të figurave që kanë aftësi të kufizuara fizike.
“Përfaqësimi ka rëndësi, sidomos në fëmijëri. Të shohësh ‘Barbie’ me diabet të tipit 1 ndihmon në normalizimin e kësaj sëmundje e në uljen e stigmatizimit dhe u tregon fëmijëve që nuk qëndrojnë vetëm në këtë botë. Ky është hap pozitiv drejt ndërtimit të vetëbesimit, përfshirjes dhe kuptimit se si është të jetosh me diabet”, ka thënë Arjun Penasar, shef ekzekutiv i “diabetes.co.uk”.
Kuriozitete
Çfarë janë kukullat Labubu dhe pse njerëzit po lënë kokat pas tyre?
Published
2 weeks agoon
July 7, 2025By
UBT News
Labubu, një krijesë e vogël me veshë lepurushi, dhëmbë të theksuar dhe veshje të çuditshme, është kthyer në aksesorin më të paparashikuar të verës 2025.
I varur në çanta Hermès, Louis Vuitton apo Bottega, kjo lodër e çuditshme ka rrëmbyer jo vetëm influencueset dhe VIP-at si Rihanna, Dua Lipa dhe Lisa nga Blackpink, por edhe gjithë gjeneratën Z.
Si u krijua Labubu?
Kukulla Labubu u krijua më 2015 nga Kasing Lung. E frymëzuar nga mitologjia nordike, Labubu është pjesë e universit “The Monsters” dhe përfaqëson një personazh të mirë që shpesh gabon pa dashje. Kukullat vijnë në forma të ndryshme dhe të mbështjella me kostume në varësi të një tematike dhe shiten si “blind boxes”, pra ti nuk e di kurrë cilën do të marrësh derisa ta hapësh.
Pse janë bërë kaq të famshme?
Nostalgjia – Shumë nga blerësit e sotëm janë rritur me anime, lodra dhe personazhe të viteve ’90 dhe 2000. Tani, me më shumë të ardhura, ata rikthehen tek ato ndjesi të thjeshta dhe të lumtura përmes kukullave si Labubu.
Kultura e “kidult” – Brezat e rinj nuk kanë më frikë të përqafojnë fëmijërinë edhe si të rritur. Tregu i lodrave për të rritur është në bum.
Elementi i misterit – Kukullat vijnë të fshehura në kuti “surprizë”, duke krijuar ndjesinë e lojës me fat. Ndjenja e emocionit nga unboxing-u është si një dozë dopaminë.
A do të rritet vlera e tyre?
Shumë mund të shihen si investim, njësoj si kartat Pokémon apo Beanie Babies dikur. Një Labubu i rrallë është shitur për 1,000 paund. Marka po zgjeron “universin” me produkte të reja si kapëse flokësh, mbështjellës për AirPods apo aksesorë telefoni. Herën tjetër kur të shohësh një kukull të vogël me dhëmbë të çuditshëm që rri varur në një çantë luksoze, ndoshta duhet të pyesësh veten “çfarë është më me vlerë – çanta, apo Labubu?”.
Kuriozitete
Autizmi tashmë mund të zbulohet nga testi në një fije floku
Published
2 weeks agoon
July 5, 2025By
UBT News
Shkencëtarët kanë shpikur një test universal për autizmin tek foshnjat që përdor një fije floku.
Ai analizon mostrën për nivelet e metaleve si plumbi dhe alumini, të cilat janë më të larta te fëmijët autikë. Testi përfshin dërgimin e një mostre flokësh në laborator për analizë dhe u tregua se parashikonte autizmin me saktësi 81 për qind të kohës në një studim të rishikuar nga kolegët.
Shkencëtarët tjerë e shpallën testin si zhvillim ‘novator’ për gjendjen famëkeqe të vështirë për t’u diagnostikuar që prek 5.4 milionë amerikanë dhe 700,000 britanikë. Për shkak se nuk ka asnjë test standard për gjendjen, mjekët duhet të mbështeten në historinë e zhvillimit dhe sjelljen e fëmijës.
Për testin, shkencëtarët përdorin një lazer për të hequr shtresën sipërfaqësore të flokëve. Një lazer i dytë, më i fuqishëm, lëshohet më pas përgjatë flokëve, i cili merr matje në 650 pikë për çdo centimetër. Kjo gjithashtu e kthen fillesën në plazmë.
Kontrollon për substanca të lidhura me autizmin duke përfshirë metale; plumbi, kadmiumi, arseniku, zinku e bakri ndër të tjera. Hulumtimet e mëparshme kanë gjetur nivele të larta të të tre metaleve elementare në flokët e fëmijëve autikë. Rezultatet futen në program i cili kërkon modele që tregojnë autizëm.
Ata testuan metodën në fijet e flokëve të mbledhura nga 220 fëmijë japonezë kur ata ishin rreth një muajsh. Rezultatet u krahasuan me diagnozën klinike të autizmit, e përfunduar kur të rinjtë ishin rreth katër vjeç. Shkencëtarët zbuluan se testi i tyre identifikoi saktë autizmin në 394 raste (81 për qind e totalit).
Ai identifikoi autizmin në 96.4 për qind të fëmijëve dhe ia dha plotësisht të qartë 75.4 për qind që nuk kishin autizëm. Autizmi është diçka me të cilën njerëzit lindin, gjë që çon në funksionimin e trurit të tyre ndryshe nga ai i njerëzve të tjerë. Ata me këtë gjendje mund të luftojnë për të komunikuar, e kanë të vështirë të kuptojnë se si mendojnë ose ndihen të tjerët, ose shqetësohen dhe mërziten në situata të panjohura dhe ngjarje shoqërore.
Shkencëtarët nuk janë të qartë se çfarë e shkakton këtë gjendje, megjithëse mendohet se janë të përfshirë faktorë mjedisorë dhe gjenetikë.

Plagosen dy persona në Ferizaj, njëri zyrtar policor

Starlink do të lansojë satelitët e gjeneratës së tretë në vitin 2026

Samit tregtar BE-Kinë

Pesë ushqimet e shëndetshme që nuk duhet t’i mungojnë tavolinës suaj

Dy punëtorë ndërtimi humbin jetën në Gjakovë

MPJD – bashkatdhetarëve: Udhëtoni vetëm me dokumente valide

Policia po heton vdekjen e një gruaje në Drenas

Irani konfirmon bisedimet e reja bërthamore me fuqitë evropiane

Sot mbahet seanca për rastin “Banjska”, pas shtyrjes për mungesë të dëshmitarit
Të kërkuara
-
Lajmet nga UBT1 month ago
UBT organizon debat rreth zgjerimit të BE-së dhe ruajtjes së vlerave evropiane
-
Lajmet nga UBT3 months ago
Profesori, Arsim Hajdari, doktoron me temën “New Perspective of Biological Therapy in Treatment of Age-Related Macular Degeneration”
-
Lajmet nga UBT2 months ago
UBT – Institucioni privat me më së shumti programe të akredituara nga Agjencia e Akreditimit të Kosovës
-
Lajmet nga UBT2 months ago
UBT rilicencohet nga MAShTI për ofrimin e arsimit profesional në katër drejtime të rëndësishme shëndetësore