Kulturë
94 vjet nga vdekja e Mihal Gramenos, figurë kyçe në historinë e Shqipërisë moderne
Sot, më 5 shkurt 2025, përkujtojmë 94-vjetorin e ndarjes nga jeta të atdhetarit të shquar, Mihal Grameno, një prej figurave më të shquara të atdhetarizmit shqiptar, publicist, shkrimtar dhe veprimtar i palodhur i lëvizjes patriotike dhe demokratike. Ai ka lënë një trashëgimi të paharrueshme në kulturën dhe historinë kombëtare.
Mihal Grameno lindi më 13 janar 1871 në qytetin e Korçës, një qytet i njohur për traditat e tij të forta patriotike dhe kulturore. Mësimet e para i mori në qytetin e lindjes, por në një moshë të re emigroi në Bukuresht të Rumanisë, ku u lidh ngushtësisht me shoqërinë patriotike shqiptare “Drita”. Kjo periudhë shënoi hapat e tij të parë në lëvizjen kombëtare, duke e lidhur fatin e tij me atë të Shqipërisë.
Në vitet 1907-1908, Mihal Grameno iu bashkua çetës së Çerçiz Topullit, duke marrë pjesë në luftën e ashpër për çlirimin e Shqipërisë, veçanërisht në jug të vendit. Ai u bë një nga luftëtarët e dalluar të kësaj çete, duke u angazhuar me pasion dhe guxim për idealin e lirisë dhe të bashkimit kombëtar. Kjo periudhë shënoi një moment të rëndësishëm të angazhimit të tij, i cili do të vazhdonte të ishte një qendër e rëndësishme e lëvizjes patriotike shqiptare.
Në vitin 1909, ai mori pjesë aktive në Kongresin e Manastirit, ku u arrit konsensusi për standardizimin e alfabetit të gjuhës shqipe, një hap i rëndësishëm në përpjekjet për ndihmën e identitetit kombëtar shqiptar. Kjo ishte një nga angazhimet e tij të shumta për forcimin e lidhjeve të shqiptarëve të të gjitha trevave dhe mbrojtjen e të drejtave të tyre.
Për një periudhë, midis viteve 1915 dhe 1919, Mihal Grameno jetoi në Amerikë, ku vazhdoi të angazhohej në mbështetje të lëvizjes atdhetare shqiptare. Ai punoi për ngritjen e ndërgjegjësimit dhe për të mbrojtur kauzën shqiptare, duke mobilizuar shqiptarët atje për të ndihmuar në realizimin e ëndrrës kombëtare për Shqipërinë e pavarur.
Mihal Grameno ishte gjithashtu një ndër novelistët e parë të letërsisë shqiptare. Vepra e tij letrare përfshin novela të njohura si “Oxhaku” (1909), “E puthura” dhe “Varri i Pagëzimit”. Këto vepra pasqyrojnë jo vetëm krijimtarinë e tij letrare, por gjithashtu ndihmojnë në shpalosjen e ndjeshmërisë së tij kombëtare dhe social-politike. Ai shkroi edhe dy vepra të tjera të rëndësishme: komedinë “Mallkimi i gjuhës shqipe” (1905) dhe dramën historike “Vdekja e Pirros” (1906), të cilat trajtojnë tema të thella patriotike dhe të identitetit kombëtar.
Përveç veprës së tij letrare, Mihal Grameno drejtoi gazetat e njohura të kohës, “Lidhja orthodhokse” (1909-1910) dhe “Koha” (1911-1926), ku përmes artikujve dhe shkrimeve të tij ai mbrojti me forcë idealet e demokracisë dhe të lirisë. Gazetat e tij ishin tribuna të fuqishme për diskutime dhe zhvillime të rëndësishme për çështjen kombëtare shqiptare.
Mihal Grameno vdiq në Korçë më 5 shkurt 1931, duke lënë një trashëgimi të pasur si një nga emrat më të shquara të lëvizjes atdhetare shqiptare dhe si një njeri që dha gjithçka për lirinë dhe pavarësinë e Shqipërisë. Sot, në këtë përvjetor të ndarjes së tij nga jeta, e kujtojmë dhe nderojmë me respekt dhe mirënjohje kontributin e tij të jashtëzakonshëm për atdhenë./UBTNews/
Muzeu Kombëtar i Artit Mesjetar në Korçë ka ndarë me publikun, përmes rrjeteve sociale, procesin e restaurimit dhe konservimit të ikonës së Johan Pagëzorit. Ikona, e cila ka një histori të pasur dhe ka qenë pjesë e një ikonostasi, ka pësuar dëmtime të konsiderueshme, duke qenë se informacioni për origjinën e saj mbetet i kufizuar.
E pikturuar në vitin 1860, ikona ka kaluar përmes një periudhe të vështirë konservimi. Shtresa pikturale e saj kishte pësuar dëme të mëdha, duke lënë të zbuluar gruntin e bardhë që ndodhet poshtë. Për më tepër, verniku që mbulonte ikonën ishte errësuar dhe oksiduar, duke i dhënë asaj një pamje të dëmtuar. Pas një procesi të kujdesshëm konsolidimi të shtresës së gruntit dhe pikturës, dhe pas largimit të vernikut të degraduar, ikona ka hyrë në një fazë të re ndërhyrjesh estetike, ku po përmirësohet edhe një pjesë e konsiderueshme e sipërfaqes së saj.
Johan Pagëzori, për të cilin është pikturuar ikona, është një nga figurat më të rëndësishme të krishtërimit, i njohur gjithashtu si “pararendësi”. I janë kushtuar një numër i madh ikonash, që pasqyrojnë momente të ndryshme të jetës së tij. Vitin e kaluar, në kuadër të Ditës së Muzeve, Muzeu Kombëtar i Artit Mesjetar organizoi një ekspozitë të veçantë, ku u shfaqën 13 ikona që ilustruan ngjarje kryesore nga jeta e Johan Pagëzorit. Disa nga këto vepra janë anonime, ndërsa të tjerat janë realizuar nga mjeshtra të njohur si Kostandin Jeremonaku dhe Vangjel Zengo, duke përfshirë periudha të ndryshme, nga shekulli i 14-të deri në shekullin e 20-të.
Ky restaurim dhe konservim i ikonës është një hap i rëndësishëm në ruajtjen e trashëgimisë kulturore dhe historike, duke e rikthyer atë në gjendje të përshtatshme për t’u ekspozuar dhe vlerësuar nga publiku./UBTNews/
Më 6 mars të vitit 1991, më shumë se 3000 shtetas shqiptarë lanë vendin dhe hipën në bordin e anijes “Tirana”, e cila i çoi drejt Italisë. Ky moment shënoi një nga eksodet më dramatike të historisë së Shqipërisë pas rënies së diktaturës komuniste, një ngjarje që do të mbetej e paharruar për shumë vite.
Në vitin 1991, Shqipëria ishte duke kaluar një periudhë të pasigurtë dhe të turbullt pas rënies së regjimit komunist, kur liria e ribërë ishte një mundësi, por gjithashtu një sfidë e re. Pas dekadash të diktaturës dhe mbylljes absolute ndaj botës, populli shqiptar ishte i etur për të provuar një jetë të ndryshme, të mbushur me mundësi dhe shpresë për të ardhmen. Pasi të shumtë kishin shfrytëzuar mundësinë për të lëvizur nëpërmjet grykave të kufirit për në Greqi, tani një tjetër valë emigrimi kishte marrë formë, një eksod masiv nga portet e Shqipërisë drejt Italisë.
Ky eksod, i quajtur nga shumë historianë dhe analistë si një ngjarje analoge me eksodin biblik, nuk ishte një ngjarje e zakonshme. Ai pasqyronte dëshpërimin dhe shpresën për një të ardhme më të mirë në një botë të paeksploruar deri më tani. Shtetasit shqiptarë, të motivuar nga shpresa për lirinë dhe mundësitë që ofronte bota perëndimore, morën rrugën për të siguruar një jetesë më të mirë për veten dhe familjet e tyre.
Përveç anijes “Tirana”, që nisi më 6 mars, braktisja e Shqipërisë përshkoi një periudhë shumë intensive të muajve të parë të vitit 1991. Pritshmëritë ishin të mëdha, pasi gjithkush kishte dëgjuar për mundësinë e lirisë dhe jetës së pasur që shpesh shfaqej në ekranin e televizorëve të kohës. E megjithatë, kjo ndodhi në një klimë të pasigurtë politike dhe ekonomike, ku shqiptarët udhëhoqën një valë shpërthimi për të kërkuar një jetë tjetër në perëndim.
Me ardhjen e gushtit, një tjetër eksod ndodhi, kur mijëra shqiptarë të tjerë u nisën nga porti i Durrësit dhe hipën në anijen “Vlora”. E ngarkuar me burra, gra dhe fëmijë, kjo anije shpërtheu me një fluks të paparë emigrantësh, të cilët shpresonin se zbarkimi në Itali do t’u ofronte mundësinë për të filluar një jetë të re. Pas dy javësh, më shumë se 17 mijë shqiptarë u riatdhesuan nga Bari, ndërsa rreth 1500 prej tyre kërkuan azil politik dhe mbetën në Itali.
Eksodi i marsit të vitit 1991 mbetet një ngjarje që do të ruhet gjatë në kujtesën kolektive të shqiptarëve. Ai është një nga momentet që ka ndikuar fuqishëm në formimin e drejtimit të ri të Shqipërisë dhe ka pasqyruar një periudhë të vështirë për vendin, por gjithashtu një periudhë shprese për një të ardhme më të hapur dhe më të mundësuar./UBTNews/
Poeti arbëresh Zef Serembe, i njohur si një ndër emrat më të shquar të lirikës arbëreshe, mbetet një figurë që pasqyron pasionin, dhimbjen dhe vetminë e tij të thellë, ndërsa i dedikohet atdheut dhe idealeve të lirisë. I lindur më 6 mars 1843 në Strigar të Kozencës, Zef Serembe ishte një poet që e ngjizte poezinë e tij në një atmosferë të ngarkuar me tensione sociale dhe politike, ku dashuria për Shqipërinë dhe të drejtat e njeriut ishin përqafuar si tema të forta.
Edhe pse shërbeu si një lidhje mes traditës arbëreshe dhe lëvizjeve çlirimtare, jeta e tij ishte një përjetim i vazhdueshëm i zhgënjimit dhe dhimbjes, ndikuar nga tragjeditë personale si vrasja e të ungjit dhe humbja e të dashurës. Pas këtyre goditjeve, ai vendosi të shpërngulet për në Brazil në vitin 1875, në kërkim të varrit të të dashurës, por as atje nuk mundi të gjejë paqe shpirtërore, përfundimisht duke mbyllur jetën në San Paolo në vitin 1901.
Zef Serembe është një poet i frymëzuar spontan, që lëvroi lirikën në tema të ndryshme, duke krijuar poezi atdhetare, filozofike, shoqërore dhe të dashurisë. Lirikët e tij atdhetare shpërfaqin dëshirën e zjarrtë për luftë kundër pushtuesve osmanë, ku poezi të tilla si “Vrull” dhe “Dora d’Istrias” i thirrin shqiptarët të qëndrojnë të bashkuar për të luftuar për lirinë.
Lirika filozofike dhe shoqërore e Serembes, përveçse përshkruan një individ të lidhur me dhembjen e pafundme të jetës, tregon gjithashtu një individ të shqetësuar për padrejtësitë shoqërore dhe të dëshpëruar nga pasiviteti i shoqërisë. Poeti është një figurë që përballet me jetën në vetmi, ku kërkon një kuptim të humbur dhe ku shpesh herë shfaqet si një hero i vetmuar dhe i zhgënjyer.
Përveç kësaj, veprat e tij janë një pasuri e madhe e letërsisë arbëreshe. Krijimet e tij u botuan pas vdekjes, duke përfshirë veprat si “Poesie italiane e canti originali tradotti dall’albanese” (Poezi italisht dhe këngë origjinale të përkthyera nga shqipja), “Sonetti vari” dhe “Il reduce soldato”, të cilat mbartin një frymë të pasur artistike dhe njohuri të thella për natyrën e shpirtit njerëzor. Pavarësisht humbjes së disa dorëshkrimeve të tij, Zef Serembe mbetet një ndër poetët më të rëndësishëm të lëvizjes kulturore arbëreshe, që e solli lirinë e shpirtit të tij dhe të atdheut përmes fjalës./UBTNews/
Në zemër të Durrësit, aty ku arti dhe historia ndërthuren në një simfoni ngjyrash e formash, Galeria e Artit Pamor “Nikolet Vasia” ka rilindur përmes një rikonstruksioni të plotë. Ky investim jo vetëm që ka përmirësuar infrastrukturën teknike dhe funksionale të galerisë, por ka sjellë edhe një rigjallërim estetik, duke i dhuruar qytetit një hapësirë ekspozuese dinjitoze dhe të denjë për artin bashkëkohor.
Për dekada me radhë, kjo galeri ka shërbyer si një dritare ku artistët durrsakë dhe të huaj kanë pasqyruar vizionet e tyre, por vitet kishin lënë gjurmët e tyre, duke u reflektuar në probleme si lagështia, ndriçimi i pamjaftueshëm dhe organizimi i brendshëm i hapësirave. Ndërhyrjet e fundit, që përfshinë suvatimin, hidroizolimin e tarracës, sistemin e ri elektrik, aspirimin dhe kondicionimin, e kanë shndërruar këtë galeri në një mjedis modern dhe funksional, ku arti mund të marrë frymë lirshëm.
Së shpejti, dyert e galerisë do të hapen sërish për publikun, duke mirëpritur ekspozita, evente dhe aktivitete të shumta kulturore. Për komunitetin artistik të Durrësit, ky rikonstruksion nuk është thjesht një investim në mure dhe drita, por një angazhim për të ruajtur dhe promovuar shpirtin e krijimtarisë, duke e kthyer galerinë në një pikë referimi për artin pamor në Shqipëri./UBTNews/
Kushtetuesja gjen shkelje një aktvendim të Supremes, e shpall të pavlefshëm
Çfarë pritet nga bisedimet SHBA-Ukrainë në Arabinë Saudite?
Italian Design Day në UBT: Dizajni si mjet për të luftuar pabarazitë dhe për të ndërtuar një të ardhme më të mirë
Ushtria izraelite sulmon kampin e refugjatëve në Gaza, ka të vdekur dhe të plagosur
SHBA arreston dhe kërkon të dëbojë liderin e protestës studentore pro-palestineze
Inflacioni në rënie, por ushqimet vijojnë të shtrenjtohen në Shqipëri
Flet i dërguari i Trump për bisedime me Hamasin: Nuk po japim para
Starmer do të organizojë një takim virtual me liderët për “koalicionin e vullnetit”
Kosova bëhet me dhomën e sigurt për viktimat e dhunës seksuale gjatë luftës
-
Magazinë3 months agoKy mendohet se është djali 20 vjeçar i Parashqevi Simaku, Luke Nohfe
-
Bota1 month agoMarrëveshja për pranimin e pakufizuar të emigrantëve, Shtëpia e Bardhë tërhiqet nga tarifat ndaj Kolumbisë
-
Bota2 months agoFluturimet e dëbimit kanë filluar, thotë Shtëpia e Bardhë
-
Bota1 month agoShtëpia e Bardhë: Armëpushimi në Liban do të zgjatet deri më 18 shkurt