Kuriozitete

3000 vite më parë ishin një super-fuqi, çfarë ndodhi me “Popujt e Detit”?

Popujt e Detit janë një shembull veçanërisht intrigues i kulturave të zhdukura.

Published

2 years ago

June 10, 2023

UBT news

Që në fillimet e njerëzimit, qytetërimet janë shfaqur dhe zhdukur, duke na lënë pas artefakte, histori dhe legjenda misterioze. Popujt e Detit janë një shembull veçanërisht intrigues i kulturave të zhdukura, të cilët lanë një gjurmë të pashlyeshme në botën tonë moderne.

Popujt e Detit ishin një konfederatë detarësh që udhëtuan në të gjithë rajonet e Mesdheut dhe Levant gjatë shekullit XIII Para Krishtit. Deri më sot, ne ende nuk e dimë saktësisht pse u zhdukën aq papritur. Por dimë është se trashëgimia e tyre vazhdon në gjuhë, fe, mitologji dhe letërsi.

Por kush ishin Popujt e Detit dhe nga erdhën ata? Ndonëse origjina e tyre mbetet e panjohur, shumë studiues besojnë se ata erdhën nga pjesë të ndryshme të Egjeut, Anadollit dhe Levantit. Popujt e Detit janë më të njohur për bastisjet e tyre në shkallë të gjerë në qytetet dhe vendbanimet bregdetare, që shpesh shkaktuan shkatërrime të shumta.

Dëshmitë arkeologjike, sugjerojnë se ata përdornin teknika të avancuara të ndërtimit të anijeve, si dhe armatime që u dhanë mundësinë të kryenin sulme të suksesshme. Ka të ngjarë që faktorët socialë apo ekonomikë si mbipopullimi ose mungesa e burimeve në vendlindjet e tyre, t’i ketë nxitur të kërkojnë mundësi të reja gjetkë.

Popujt e Detit kishin qasje tek armë të fuqishme që u dhanë atyre një avantazh ndaj qytetërimeve të tjera në atë kohë, duke i lejuar ata të krijonin rrjete tregtare në të gjithë Evropën, Afrikën dhe Azinë e Vogël. Kjo gjë i dha mundësinë të bëheshin një fuqi detare me ndikim gjatë kësaj periudhe të historisë.

Po pse u zhdukën? Teoritë janë të shumta, por ajo më e gjithë–pranuara është se u shfarosën nga një kombinim i armëve, sëmundjeve dhe fatkeqësive natyrore. Harqet e përbëra mendohet se kanë qenë arma kryesore e përdorur kundër tyre.

Ky lloj harku përbëhej nga copa të shumta druri dhe brirë kafshësh, duke lejuar rritjen e fuqisë dhe saktësisë në krahasim me harqet tradicionale. Ka të ngjarë që këto armë të jenë përdorur nga armiqtë ose rivalët e Popujve të Detit për t’i larguar ata nga vendbanimet bregdetare.

Një teori tjetër sugjeron se Popujt e Detit, ishin veçanërisht të prekshëm ndaj sëmundjeve të caktuara për shkak të mungesës së imunitetit. Si një popull detar, ka të ngjarë që ata të kenë pasur pak kontakt me qytetërimet e tjera, pra nuk kanë krijuar rezistencë ndaj sëmundjeve të tilla si lija ose gripi që ishin shumë të përhapura në atë kohë.

Së fundi, disa studiues kanë argumentuar se fatkeqësitë natyrore si thatësirat ose përmbytjet, mund të kenë luajtur një rol në zhdukjen e tyre. Ndërsa nuk ka asnjë provë konkrete për të mbështetur këtë pretendim, është sugjeruar se moti ekstrem mund të ketë shkaktuar zi buke ose ndërprerje të rrjeteve tregtare, duke çuar në vështirësi ekonomike për shumë prej vendbanimeve të tyre.

Pavarësisht nga të gjitha këto teori, nuk ka ende një konsensus të qartë se çfarë e shkaktoi përfundimisht rënien e tyre, një mister që mbetet ende sot i pazgjidhur. Megjithatë ajo që ne dimë, është se trashëgimia e tyre jeton në kulturën moderne përmes mitologjisë, letërsisë, gjuhës dhe fesë, një kujtesë e një qytetërimi të lashtë që dikur lulëzoi në këto ujëra, por që tani shtrihet i “fjetur” nën thellësitë e tij.

Përveç objekteve fizike, qytetërimet e lashta ofrojnë rrëfime të shkruara të pranisë së Popujve të Detit në zonë. Të dhënat nga Egjipti, Asiria dhe perandoritë e tjera në rajon i përshkruajnë ata si luftëtarë të fortë detarë, të cilët i kishin frikë për aftësitë e tyre bastisëse.

Kjo mbështetet më tej nga veprat e lashta të artit që përshkruajnë betejat mes tyre dhe forcave kundërshtare. Teoritë e asimilimit, gjithashtu sugjerojnë se disa elementë të kulturës së popujve të detit mund të ekzistojnë ende sot. Emra të ngjashëm të përdorur nga kulturat afër dhe larg vendbanimeve të tyre origjinale, tregojnë se me kalimin e kohës shumë aspekte të gjuhës u adoptuan në dialekte të tjera.

Besimet fetare të përbashkëta mes kulturave anembanë Evropës, mund të jenë gjithashtu një dëshmi e ndikimit të tyre në kulturën moderne. Tipare gjuhësore si strukturat gramatikore ose zhvendosjet fonetike, besohet se janë adoptuar prej tyre nga qytetërime të ndryshme gjatë historisë.

Së fundi, disa elementë kulturorë nga Popujt e Detit kanë qëndruar gjatë gjithë kohës, si praktikat rituale ose instrumentet muzikore tradicionale, të cilat kanë një ngjashmëri të habitshme me ato të përdorura gjatë kësaj periudhe të historisë. / history of yesterday – bota.al

Kuriozitete

Parashikimet rrëqethëse të Simpsons për vitin 2025

Published

1 week ago

January 14, 2025

Albina Zeneli

Seriali i animuar “The Simpsons” ka fituar famë për parashikimet e tij të çuditshme, disa prej të cilave janë realizuar me saktësi. Ky film vizatimor ka parashikuar ngjarje të rëndësishme që kanë ndodhur në realitet, duke përfshirë zhvillime politike, teknologjike dhe shoqërore.

Pas suksesit të disa prej këtyre parashikimeve, ka lindur pyetja nëse parashikimet për vitin 2025 do të realizohen gjithashtu.

Një nga parashikimet më të frikshme të “The Simpsons” është fundi i botës. Në një episod, Homeri Simpson mendon se fundi i botës është afër dhe fillon të paralajmërojë njerëzit, duke bërë disa vëzhgime të frikshme, si “yjet që bien nga qielli” dhe “fundi është afër”.

Në fillim, ato dukeshin të pabesueshme, por disa prej tyre fillojnë të realizohen. Homeri ngjitet në parajsë dhe lutet për të shpëtuar familjen e tij, duke biseduar me Zotin, që e pranon dhe e zhbën rrezikun.

Tjetër parashikim shqetësues është Lufta e Tretë Botërore. Ky parashikim është bërë që më 1987, kur u transmetua episodi ku Homeri i thotë familjes se Lufta e Tretë Botërore ka nisur dhe i detyron të hyjnë në strehimore për t’u mbrojtur nga bombat. Bart e zgjon Homerin dhe i thotë se bota po merr fund. Ata shkojnë në strehimin antiaerian dhe Bart mbyll Homerin, duke e lënë aty për të kaluar natën.

Një tjetër parashikim që duket më fantastik është apokalipsi zombie. Në një episod të vitit 2009, Springfield përballet me një shpërthim mumjesh, i shkaktuar nga një hamburger i bërë nga mish bagëtish që kanë ngrënë mish të tjerë. Ky hamburger i kthen njerëzit në zombie, dhe qyteti pushtohet pas 28 ditësh. Bart është imun ndaj virusit, dhe njerëzit besojnë se ngrënia e Bart do t’i shpëtojë ata.

Edhe pse është e mundur që asnjë nga këto parashikime të mos realizohet, është e rëndësishme të kujtojmë se “The Simpsons” parashikuan Presidencën e Donald Trumpit që në vitin 2000. Kjo tregon se gjithçka është e mundur dhe disa nga parashikimet për vitin 2025 mund të realizohen gjithashtu. /UBT News/

Bota

Murgesha braziliane adhuruese e futbollit bëhet personi më i vjetër i gjallë në botë me afro 117 vjet

Published

2 weeks ago

January 6, 2025

UBT NEWS

Në qytetin jugor të Porto Alegres, Brazili, një grua e jashtëzakonshme feston një arritje që sfidon ligjet e natyrës dhe të kohës. Motra Inah Canabarro, një murgeshë me dashuri të madhe për futbollin dhe një personalitet të ngrohtë, është konfirmuar si personi më i vjetër i gjallë në botë, duke mbushur së shpejti afro 117 vite jetë.

Një histori e mbijetesës dhe e devotshmërisë

E lindur më 8 qershor 1908 (ose ndoshta më 27 maj, sipas një moskoherence të regjistrimeve të hershme), Inah Canabarro u rrit në një familje të madhe në Brazilin jugor. Historia e saj është e mbushur me momente sfiduese. Në fëmijëri, ajo ishte aq e brishtë sa shumëkush dyshonte për mbijetesën e saj. Por, kundër të gjitha gjasave, ajo jo vetëm që mbijetoi, por përqafoi jetën me energji dhe pasion të pashoq.

Stërmbesa e një gjenerali të shquar brazilian, Canabarro e kaloi pjesën më të madhe të jetës së saj në shërbim fetar dhe edukativ. Ajo dha mësim për dekada, duke frymëzuar gjenerata nxënësish dhe duke lënë gjurmë të pashlyeshme në komunitetin e saj.

Futbolli dhe dashuria për njerëzit

Një nga pasionet më të mëdha të saj është futbolli. Tifoze e zjarrtë e ekipit të futbollit Internacional, ajo i kushton zemrën ngjyrave të kuqe dhe të bardha të ekipit të saj të dashur. Dhoma e saj është e dekoruar me simbolet e klubit, dhe çdo vit, ditëlindja e saj festohet nga komuniteti sportiv lokal. Në një nga intervistat e saj, ajo deklaroi me krenari:
“I bardhë apo i zi, i pasur apo i varfër, kushdo që të jeni, Interi është ekipi i njerëzve.”

Sekreti i jetëgjatësisë: Besimi dhe humori

Motra Inah shpesh i atribuon jetëgjatësinë e saj besimit të saj të palëkundur katolik. Megjithatë, ajo nuk harron të përmendë edhe humorin si një mjet të fuqishëm për të jetuar gjatë. Në një moment të veçantë, ajo u përgjigj me një buzëqeshje plot jetë:
“Unë jam e re, e bukur dhe miqësore – të gjitha cilësitë shumë të mira, pozitive që i keni edhe ju!”

Një jetë e mbushur me nderime

Ndër vite, Canabarro është nderuar nga figura të shquara, përfshirë Papa Françeskun në ditëlindjen e saj të 110-të. Ajo mbetet një figurë e dashur në komunitetin e saj, jo vetëm për jetëgjatësinë, por edhe për shpirtin e saj të jashtëzakonshëm.

Pas vdekjes së Tomiko Itooka nga Japonia më 29 dhjetor 2024, Canabarro u bë personi më i vjetër i gjallë në botë. Ajo renditet gjithashtu si personi i 20-të më i vjetër i dokumentuar në histori, një listë e kryesuar nga Jeanne Calment e Francës, e cila jetoi deri në moshën 122 vjeçare.

Në një botë ku koha shpesh duket se kalon shpejt, historia e Motrës Inah është një kujtesë frymëzuese e fuqisë së shpirtit njerëzor dhe rëndësisë së dashurisë, besimit dhe pasionit për jetën./UBTNews/

Kuriozitete

Katër veprimet që nuk duhet t’i bëni në festën e Vitit të Ri

Published

3 weeks ago

December 30, 2024

Albina Zeneli

Përgatitjet për festën e Vitit të Ri kërkojnë disa javë kohë, që gjithçka të jetë në rregull dhe festa të shijohet në ditët e fundit të vitit.

Rekomandohet që planifikimet të mos i lini për momentet e fundit, pasi kjo mund të shkaktojë stres dhe ndjesi të pakëndshme. Planifikoni dhe përgatituni më herët, qoftë për ushqime apo dhurata, që darka e fundit e vitit të jetë siç keni dëshirë.

Rekomandohet të mos harxhoni shumë, festat janë periudhë kur shpenzimet rriten, kjo s’nënkupton të ketë blerje jashtë nevojës. Ndani buxhetin e përpiquni ta zbatoni, që harxhimet të jenë me plan, thotë roboti virtual ChatGPT, duke cituar uebsajtin “Psychology Today”.

Në prag të festave dhe pas tyre, shëndeti rrezikohet pasi ushqimet e shumta e pijet alkoolike ulin imunitetin.

Kujdesuni për shëndetin, duke mos harruar aktivitetin fizik që të jenë në formë. Mundohuni që festat t’i kaloni me të afërm dhe familjarë. Shmangni vetminë pasi mund t’iu bëjë të ndiheni keq dhe jorehat. Festat përjetohen me njerëzit më të dashur.

Kuriozitete

Tacos, ushqimi më i popullarizuar i rrugës në botë! Hot Dog renditet e dyta

Published

4 weeks ago

December 26, 2024

Albina Zeneli

Kthimi nga pushimet dimërore nuk do të jetë mundësi e lehtë, por një gjë që ndoshta do të mbetet më gjatë me ty sesa kujtimet është shija e asaj gjellës së vërtetë e të shijshme që ke ngrënë.

Nëse është ndonjë ceviche që ke provuar në Peru, ndonjë paella që shijoje në Spanjë, ose poutine që e shijove në Kanada, kushdo që është kaq aventurier me shije sa me planet e udhëtimit do të kujtojë një ushqim në rrugë që ka qenë pak transformues.

Por, cilat janë më të popullarizuarat?

Remitly, një platformë, ka përdorur numrin e postimeve në TikTok si pikë referimi për të përcaktuar cilat janë ushqimet më të popullarizuara të rrugës dhe tacos kanë dalë në vendin e parë me shifër marramendëse prej 1.8 milionësh.

Në vendin e dytë, megjithëse me më pak se gjysma e këtij numri marramendës, janë pani puri, ato lëvozhgat krokante të mbushura me patate pikante e qepë të grira që origjinën e kanë nga India, një ndër një shije që ka pasur 734,200 postime në rrjetet sociale.

Në vendin e tretë është hot dog-u amerikan, i cili ka 653,700 postime lidhur me të, shkruan TimeOut.

Këtu janë 20 ushqimet më të popullarizuara të rrugës, në botë:

Tacos, Meksikë
Pani Puri, Indi
Hot Dog, Shtetet e Bashkuara
Waffles, Belgjikë
Croissant, Francë
Tamales, Guatemalë
Empanadas, Spanjë
Phở, Vietnam
Ceviche, Peru
Crêpes, Francë
Macarons, Francë
Churros, Spanjë
Shawarma, Bahrein
Frites (Patate të skuqura), Francë
Nasi Goreng, Indonezi
Poutine, Kanada
Paella, Spanjë
Fou Fou, Guine
Croquetas, Spanjë
Elote, Meksikë

Ushqimi i rrugës është më shumë se një mundësi për të ngopur urinë e shkaktuar nga udhëtimi dhe një nga mënyrat më të mira për të parë një vend në mënyrën më autentike. /UBT News/