Kuriozitete

3000 vite më parë ishin një super-fuqi, çfarë ndodhi me “Popujt e Detit”?

Popujt e Detit janë një shembull veçanërisht intrigues i kulturave të zhdukura.

Published

on

Që në fillimet e njerëzimit, qytetërimet janë shfaqur dhe zhdukur, duke na lënë pas artefakte, histori dhe legjenda misterioze. Popujt e Detit janë një shembull veçanërisht intrigues i kulturave të zhdukura, të cilët lanë një gjurmë të pashlyeshme në botën tonë moderne.

Popujt e Detit ishin një konfederatë detarësh që udhëtuan në të gjithë rajonet e Mesdheut dhe Levant gjatë shekullit XIII Para Krishtit. Deri më sot, ne ende nuk e dimë saktësisht pse u zhdukën aq papritur. Por dimë është se trashëgimia e tyre vazhdon në gjuhë, fe, mitologji dhe letërsi.

Por kush ishin Popujt e Detit dhe nga erdhën ata? Ndonëse origjina e tyre mbetet e panjohur, shumë studiues besojnë se ata erdhën nga pjesë të ndryshme të Egjeut, Anadollit dhe Levantit. Popujt e Detit janë më të njohur për bastisjet e tyre në shkallë të gjerë në qytetet dhe vendbanimet bregdetare, që shpesh shkaktuan shkatërrime të shumta.

Dëshmitë arkeologjike, sugjerojnë se ata përdornin teknika të avancuara të ndërtimit të anijeve, si dhe armatime që u dhanë mundësinë të kryenin sulme të suksesshme. Ka të ngjarë që faktorët socialë apo ekonomikë si mbipopullimi ose mungesa e burimeve në vendlindjet e tyre, t’i ketë nxitur të kërkojnë mundësi të reja gjetkë.

Popujt e Detit kishin qasje tek armë të fuqishme që u dhanë atyre një avantazh ndaj qytetërimeve të tjera në atë kohë, duke i lejuar ata të krijonin rrjete tregtare në të gjithë Evropën, Afrikën dhe Azinë e Vogël. Kjo gjë i dha mundësinë të bëheshin një fuqi detare me ndikim gjatë kësaj periudhe të historisë.

Po pse u zhdukën? Teoritë janë të shumta, por ajo më e gjithë–pranuara është se u shfarosën nga një kombinim i armëve, sëmundjeve dhe fatkeqësive natyrore. Harqet e përbëra mendohet se kanë qenë arma kryesore e përdorur kundër tyre.

Ky lloj harku përbëhej nga copa të shumta druri dhe brirë kafshësh, duke lejuar rritjen e fuqisë dhe saktësisë në krahasim me harqet tradicionale. Ka të ngjarë që këto armë të jenë përdorur nga armiqtë ose rivalët e Popujve të Detit për t’i larguar ata nga vendbanimet bregdetare.

Një teori tjetër sugjeron se Popujt e Detit, ishin veçanërisht të prekshëm ndaj sëmundjeve të caktuara për shkak të mungesës së imunitetit. Si një popull detar, ka të ngjarë që ata të kenë pasur pak kontakt me qytetërimet e tjera, pra nuk kanë krijuar rezistencë ndaj sëmundjeve të tilla si lija ose gripi që ishin shumë të përhapura në atë kohë.

Së fundi, disa studiues kanë argumentuar se fatkeqësitë natyrore si thatësirat ose përmbytjet, mund të kenë luajtur një rol në zhdukjen e tyre. Ndërsa nuk ka asnjë provë konkrete për të mbështetur këtë pretendim, është sugjeruar se moti ekstrem mund të ketë shkaktuar zi buke ose ndërprerje të rrjeteve tregtare, duke çuar në vështirësi ekonomike për shumë prej vendbanimeve të tyre.

Pavarësisht nga të gjitha këto teori, nuk ka ende një konsensus të qartë se çfarë e shkaktoi përfundimisht rënien e tyre, një mister që mbetet ende sot i pazgjidhur. Megjithatë ajo që ne dimë, është se trashëgimia e tyre jeton në kulturën moderne përmes mitologjisë, letërsisë, gjuhës dhe fesë, një kujtesë e një qytetërimi të lashtë që dikur lulëzoi në këto ujëra, por që tani shtrihet i “fjetur” nën thellësitë e tij.

Përveç objekteve fizike, qytetërimet e lashta ofrojnë rrëfime të shkruara të pranisë së Popujve të Detit në zonë. Të dhënat nga Egjipti, Asiria dhe perandoritë e tjera në rajon i përshkruajnë ata si luftëtarë të fortë detarë, të cilët i kishin frikë për aftësitë e tyre bastisëse.

Kjo mbështetet më tej nga veprat e lashta të artit që përshkruajnë betejat mes tyre dhe forcave kundërshtare. Teoritë e asimilimit, gjithashtu sugjerojnë se disa elementë të kulturës së popujve të detit mund të ekzistojnë ende sot. Emra të ngjashëm të përdorur nga kulturat afër dhe larg vendbanimeve të tyre origjinale, tregojnë se me kalimin e kohës shumë aspekte të gjuhës u adoptuan në dialekte të tjera.

Besimet fetare të përbashkëta mes kulturave anembanë Evropës, mund të jenë gjithashtu një dëshmi e ndikimit të tyre në kulturën moderne. Tipare gjuhësore si strukturat gramatikore ose zhvendosjet fonetike, besohet se janë adoptuar prej tyre nga qytetërime të ndryshme gjatë historisë.

Së fundi, disa elementë kulturorë nga Popujt e Detit kanë qëndruar gjatë gjithë kohës, si praktikat rituale ose instrumentet muzikore tradicionale, të cilat kanë një ngjashmëri të habitshme me ato të përdorura gjatë kësaj periudhe të historisë. / history of yesterday – bota.al

Continue Reading

Aktualitet

Pse u takuan Trump e Putin në një bazë ushtarake amerikane në Alaskë? Ja çfarë fshihet pas këtij vendimi të pazakontë

Published

on

Takimi mes presidentit amerikan Donald Trump dhe presidentit rus Vladimir Putin u zhvillua në një vend që ka ngritur shumë pikëpyetje: baza ushtarake amerikane Joint Base Elmendorf-Richardson, në Anchorage, Alaska.

E vendosur në kufirin verior të qytetit më të populluar të Alaskës, kjo është baza më e madhe ushtarake në shtet, vend me rëndësi historike dhe strategjike.

Gjatë Luftës së Ftohtë, baza shërbente si pikë kyçe për mbrojtjen ajrore të SHBA-së dhe si një qendër komanduese për t’u përballur me çdo kërcënim të mundshëm nga Bashkimi Sovjetik.

Sipas zyrtarëve të Shtëpisë së Bardhë, arsyet e sigurisë ishin vendimtare në përzgjedhjen e kësaj baze si vendtakimi për liderët. Pozicioni i saj i izoluar, infrastruktura ushtarake e avancuar dhe kapacitetet për kontroll të perimetrit janë ndër faktorët që e bëjnë këtë vend ideal për bisedime të nivelit të lartë.

Trump e ka vizituar këtë bazë më parë, gjatë mandatit më vitin 2019, ku e quajti “vijën e parë të mbrojtjes së Amerikës” në “kufirin e fundit të vendit”.

Me një sipërfaqe prej 64,000 hektarësh, Joint Base Elmendorf-Richardson luan rol të rëndësishëm në gatishmërinë ushtarake të SHBA-së në Arktik.

Në kulmin e funksionit të saj, më 1957 baza strehonte 200 avionë luftarakë e përmbante rrjet të gjerë radarësh e sistemesh paralajmëruese të hershme.

Megjithëse vendi i takimit mund të duket i pazakontë për një ngjarje diplomatike, për autoritetet amerikane është vend strategjikisht i zgjedhur për të garantuar siguri maksimale, veçanërisht përballë historikut kompleks mes dy vendeve.

Continue Reading

Kuriozitete

Biblioteka Kombëtare e Kinës ekspozon dokumente të rralla të Luftës së Dytë Botërore

Published

on

Biblioteka Kombëtare e Kinës ka hapur një ekspozitë të veçantë kushtuar dokumenteve dhe materialeve historike nga Lufta e Rezistencës së Popullit Kundër Agresionit Japonez (1931-1945).

Ekspozita sjell tekste, artefakte, arkiva të dixhitalizuara dhe seanca interaktive, duke pasqyruar rezistencën e popullit kinez ndaj pushtuesve japonezë. Materialet e ekspozuara janë rezultat i një projekti të nisur në vitin 2012 për ruajtjen e arkivave nga periudha revolucionare.

Vizitorët mund të përdorin kode QR për të qasur në burime dixhitale mbi ngjarje kyçe, të krijojnë stema përkujtimore, materiale koleksioni dhe të lënë mesazhe në një mur të dedikuar.

Ekspozita, e cila do të qëndrojë e hapur deri më 15 tetor, zhvillohet edhe në shtatë biblioteka të tjera në provincat Hebei, Jiangsu, Zhejiang dhe Hubei. Sipas NLC-së, deri në korrik janë kataloguar e publikuar 2,714 vëllime me dokumente lufte nga Lufta e Dytë Botërore.

Continue Reading

Kuriozitete

Hulumtimi: Qentë mund të dallojnë njerëzit që ju trajtojnë keq

Published

on

Një studim i kryer në Japoni ka treguar se qentë janë shumë më intuitivë sesa mendohej më parë. Hulumtimi zbuloi se ata janë në gjendje të dallojnë njerëzit që tregohen të pasjellshëm ose mizorë ndaj pronarit të tyre dhe shpesh reagojnë me rezervë ose mosbesim ndaj tyre.

Studiuesit vunë re se qentë vëzhgojnë me kujdes ndërveprimet mes “prindit” të tyre njerëzor dhe të tjerëve, duke formuar një opinion emocional për secilin person bazuar në sjelljen e tij.

Ky zbulim tregon se qentë jo vetëm që ndjejnë emocionet, por edhe “gjykojnë” situatat shoqërore, duke reaguar sipas mënyrës se si trajtohet i zoti.

Hulumtimi shton gjithashtu se qentë mund të kuptojnë fjalët, të përjetojnë xhelozi dhe të krijojnë lidhje emocionale të thella me njerëzit e tyre të dashur.

Continue Reading

Kuriozitete

Cilat vende i kanë pagat minimale më të larta dhe më të ulëta në Evropë?

Published

on

Miliona punëtorë në gjithë BE-në vazhdojnë të fitojnë pagë minimale. Pragjet kanë për qëllim të sigurojnë një standard bazë jetese për punëtorët, megjithëse nivelet shpesh nuk kanë arritur të rriten me inflacionin.

Në një analizë të Euronews, i cili i referohet të dhënave të Eurostatit, që nga korriku i vitit 2025, paga minimale mujore para zbritjeve në BE varionte nga 551 euro në Bullgari në 2,704 euro në Luksemburg.

Kur përfshihen vendet kandidate për në BE, ku bën pjesë edhe Shqipëria, rezulton se Ukraina ka pagën minimale më të ulët, me vetëm 164 euro.

Pesë vende të BE-së; Italia, Danimarka, Suedia, Austria dhe Finlanda, nuk kanë fare pagë minimale kombëtare.

Edhe pse Luksemburgu renditet në krye dhe Ukraina në fund, kur rregullohet për fuqinë blerëse, si krahasohet paga minimale në të gjithë Evropën, vend pas vendi?

Siç tregon grafiku më poshtë, ka dallime të konsiderueshme në pagat minimale në të gjithë Evropën dhe Eurostati i grupon vendet në tre nivele page.

Euronews ka shtuar një kategori të katërt që grupon vendet me paga minimale nën 600 euro dhe përfshin vendet kandidate për në BE.

1- Grupi më i lartë: Mbi 1,500 €

Përveç Francës, e cila ofron 1,802 euro, të gjitha vendet e tjera në grupin më të lartë paguajnë mbi 2,000 euro në pagë minimale mujore. Përveç Luksemburgut, këto përfshijnë Irlandën (2,282 euro), Holandën (2,246 euro), Gjermaninë (2,161 euro) dhe Belgjikën (2,112 euro).

2- Grupi i mesëm: Midis 1,000 dhe 1,500 €

Disa vende në grupin e mesëm janë pak mbi pragun prej 1,000 eurosh.

3- Grupi i ulët: Midis 600 dhe 999 €

4-Grupi shumë i ulët: Nën 600 €

Disa vende, përfshirë një anëtar të BE-së, kanë paga minimale nën 600 euro. Ky grup më i ulët përbëhet kryesisht nga vendet kandidate për në BE. Ai përfshin Maqedoninë e Veriut (584 euro), Turqinë (558 euro), Bullgarinë (551 euro), Shqipërinë (408 euro), Moldavinë (285 euro) dhe Ukrainën (164 euro).

Pagat minimale pasqyrojnë ndarjen Lindje-Perëndim

Siç tregon harta më poshtë, ekziston një ndarje e fortë gjeografike në pagat minimale nominale në të gjithë Evropën. Kjo është më e dukshme midis Evropës Perëndimore dhe Lindore. Në përgjithësi, katër grupet e pagave pasqyrojnë rajone të ndryshme të BE-së.

Vendet në grupin më të lartë janë kryesisht në Evropën Perëndimore dhe Veriore. Grupi i mesëm përfshin disa vende nga Evropa Jugore dhe Qendrore. Grupet e ulëta dhe shumë të ulëta përbëhen kryesisht nga vendet e Evropës Lindore, Ballkanit dhe vendet kandidate për në BE.

 

Continue Reading

Të kërkuara