Lajmet

20% e gjuhëve rrezikojnë të “vdesin”

Published

on

Bota ndeshet çdo ditë me rrezikun e një humbje, e sidomos në kohë të tilla teksa planeti po vuan gjatë një pandemie. Të rrezikuar nga ndryshimet klimatike, ndotja e ajrit, shkrirja e akullnajave, por veç këtyre edhe nga zbehja e trashëgimisë njerëzore e shpirtërore. Një humbje e tillë shkatërruese është themeli mbi të cilin ngrihet jeta dhe identiteti ynë; gjuhët e botës sonë.

Sipas një lajmi të publikuar nga CNN, një e pesta e më shumë se 7 000 gjuhëve në botë janë të rrezikuara të vdesin deri në fund të shekullit. Këtë paralajmërojnë shkencëtarët, duke theksuar se dhe më shumë se 40% e tyre tashmë janë të rrezikuara. Ndonëse një lajm i tillë mund të duket krejt i parëndësishëm, në fakt gjuha është më thelbësore për mbijetesën tonë si njerëz nga sa mund të mendojmë.

Gjuha është shenjë e identitetit të një populli dhe fuqitë koloniale e dinin këtë mjaft mirë. Shekujt e ashpër të kolonializmit dhe pushtimit nuk kanë lënë asnjë pjesë të botës së paprekur, duke traumatizuar breza të tërë komunitetesh vendase. Në fund të viteve 1800, kolonistët krijuan shkolla me konvikt në SHBA për të “civilizuar” dhe kristianizuar komunitetet autoktone.

Një themelues i këtyre shkollave, gjenerali Richard C. Pratt, tha se sistemi kishte për qëllim “të vriste indianin dhe të shpëtonte njeriun”. Fëmijët vendas u rrëmbyen nga shtëpitë e tyre për të ndjekur shkollat, ku ata u detyruan të adhuronin si të krishterë dhe të flisnin anglisht. Mijëra prej tyre vdiqën nga torturat e shumta, e ndërsa të tjerë të mbijetuar nuk flisnin më gjuhën e tyre amtare përsëri, pasi ndoqën shkollat me konvikt, të cilat vazhduan deri në mes të viteve 1900.

Sistemi i shkollës me konvikte në SHBA ishte jashtëzakonisht brutal, por jo i vetmi. Shkolla të tilla në të gjithë botën, të drejtuara nga qeveria dhe misionarët, ndryshonin në praktikë dhe në qëllime. Por shumica kërkonin të mbizotëronin kulturat vendase përmes gjuhës.

Në Amazonën Peruane në vitet 1950, misionarët detyruan popujt vendas arakmbut të ndiqnin shkolla dhe të mësonin spanjisht. Në Sápmi, pjesët veriore të asaj që tani njihet si Norvegjia, Suedia dhe Finlanda, njerëzit vendas sami u dërguan në shkolla me konvikt nga shekulli XIX deri në mesin e shekullit XX. Norvegjia dhe Suedia miratuan ligje që ndalonin përdorimin e gjuhës sami në shkolla dhe në shtëpi.

Shkollat dhe përpjekjet e tjera të asimilimit të detyruar patën një efekt të ngjashëm edhe te komunitetet maori në Zelandën e Re. Në vitin 1900, 90% e fëmijëve maori mund të flisnin maori, por në vitin 1960, vetëm 26% mund ta flisnin atë.

Komuniteti potawatomi, që shtrihet në Rrafshnaltat e Mëdha, në lumin e sipërm Misisipi, ende mbart vuajtjet e paraardhësve. Një akt i vitit 1830 dëboi komunitetin potawatomi nga vendlindja e tyre që u detyruan, ashtu si grupet e tjera vendase, të ndiqnin shkollat e konviktit të asimilimit brutal.

“Ka një efekt të mbetur”, tha për CNN Justin Neely, drejtor i gjuhës në Qendrën e Trashëgimisë Kulturore, Citizen Potawatomi Nation. “Një lloj ndjenje post-traumatike në vijën e gjakut. Ne jemi në një moment krize me gjuhën dhe mënyrën tonë të jetës. Gjuha është çelësi për të kuptuar kulturën tonë … Historia jonë, vallja jonë, ceremonitë tona, ushqimi ynë – që na bën potawatomi – por gjuha është ajo që i lidh të gjitha së bashku”, tha ai.

Ndonëse ka më shumë se 56 000 njerëz potawatomi që jetojnë sot, Neely thotë se më pak se 10 njerëz në botë flasin këtë gjuhë amtare.

Vetëm rreth 30, thotë ai, kanë arritur rrjedhshmëri bisede dhe ai është njëri prej tyre. Covid-19, gjithashtu ka thelluar rrezikun e shumë komuniteteve vendase dhe gjuhëve të tyre./CNN./KultPlus.com

Lajmet

Lansohen “Kosova Music Rights Society” për të drejtat autoriale në Kosovë

Published

on

Ministria e Kulturës, Rinisë dhe Sportit ka bërë sot lansimin e organizatës së parë për menaxhimin kolektiv të të drejtave autoriale në Kosovë – Kosova Music Rights Society (KMRS), që do të mbrojë të drejtat e autorëve, kompozitorëve, interpretuesve dhe producentëve të muzikës.

Në këtë ngjarje mori pjesë edhe kryeministri në detyrë Albin Kurti, i cili tha se kjo nismë shënon një hap të rëndësishëm për respektimin e punës së krijuesve kosovarë dhe vendosjen e Kosovës në rrjetin evropian të mbrojtjes së të drejtave autoriale.

“Çdo nismë e jona si kjo e sotmja qëndron mbi supet e maleve shpirtërore që janë ndërtuara dhe vazhdojnë ta bëjnë Kosovën një vend hipermuzikor. Për këtë arsye ne kemi detyrim të kësaj krijimtarie dhe këtyre krijuesve. Sot po shënojmë një hap që shkon përtej muzikës, sepse në thelb të kësaj nisme të KMRS dhe punës që i pret përpara qëndron një ide më e madhe – ajo e të drejtës për të zotëruar frytin e punës sonë, për të fituar edhe autori nga dobia publike. Kjo nuk është vetëm çështje ligjore, por edhe morale, kulturore dhe filozofike. KMRS tani është një organizatë besimi, midis krijuesve dhe shtetit, si dhe midis publikut dhe artistit. Me këtë hap, Kosova hyn në një kapitull të ri të menaxhimit kolektiv të të drejtave autoriale, duke u bërë pjesë e traditave botërore institucionale të rrjetit evropian të bashkëpunimit,” tha Kurti.

Sekretari i Ministrisë së Kulturës, Rinisë dhe Sportit, Bislim Bislimi, tha se themelimi i KMRS është një moment i rëndësishëm për zhvillimin e infrastrukturës ligjore e institucionale në fushën e artit dhe të drejtave autoriale.

“Kjo shënon një moment të rëndësishëm, një hap vendimtar drejt mbrojtjes së të drejtave të krijuesve tanë, forcimit të themeleve të infrastrukturës së sistemit ligjor e institucional për zhvillimin tonë social, kulturor e ekonomik, në vijë me objektivat shtetërore të asociimit të Kosovës me standardet e BE-së në fushën e të drejtës së autorit dhe të drejtave të përafërta.”, tha ai.

Ndërsa kryetarja e organizatës Kosova Music Rights Society (KMRS), Kaltrina Mehmeti, tha se krijuesit e muzikës në Kosovë kanë punuar për më shumë se dy dekada pa mbrojtje ligjore dhe se themelimi i kësaj organizate përbën një hap historik për industrinë muzikore.

“Kjo industri e muzikës kaq e fuqishme në Kosovë dhe jashtë saj, paradoksalisht ka funksionuar më shumë se 25 vite pa asnjë mbrojtje ligjore dhe pa asnjë kompensim në emër të të drejtës së autorit. Është momenti që ky borxh moral t’i përkushtohet komunitetit artistik, që të njihet me të drejta më bazike e themelore, ashtu si çdo qytetar i Kosovës,” tha Mehmeti./S.K/EO/

Continue Reading

Lajmet

Kurti: Ende s’kam zhvilluar komunikime për qeveri, por po e bëjmë një plan

Published

on

Kryeministri në detyrë, Albin Kurti, ka deklaruar se ende nuk ka zhvilluar komunikime me ndonjë prej partive politike për formimin e qeverisë së re, por theksoi se po e bëjnë një plan për një gjë të tillë në ditët në vijim

Lideri i LVV-së është mandatuar për kryeministër nga presidentja Osmani më 11 tetor.

Afati i fundit për të thirrur seancë plenare për votim të qeverisë është 26 tetori.

E këto ditë Kurti tha se ka qenë shumë i angazhuar me analizimin e rezultateve të zgjedhjeve lokale.

“Tepër shumë punë këto ditë. Analiza e rezultateve nga qendrat. Duhet të shohim kontributet që kanë pasur fushatat në komuna me rezultatin që kemi arritur në mënyrë që sa më shpejt të fillojmë fushatën për balotazhe. Andaj dje dhe sot nuk kam arritur ende të zhvilloj ato komunikime, por po e bëjmë një plan për këtë gjë. I kemi më shumë se dhjetë ditë”, tha ai.

Këto komente ai i bëri të martën pasi mori pjesë në lansimin e menaxhimin kolektiv të të drejtave të muzikës./S.K/KP/

Continue Reading

Lajmet

Ndërpritet seanca ndaj Nagip Krasniqit, mungon dëshmitari

Published

on

Në Gjykatën Themelore në Prishtinë, në gjykimin ndaj ish-kryeshefit ekzekutiv të Korporatës Energjetike të Kosovës (KEK), Nagip Krasniqi, i cili akuzohet për keqpërdorim të detyrës zyrtare, në mungesë të dëshmitarit, Skënder Muqolli dështoi mbajta e seancës.

Më 19 prill 2023, Prokuroria Speciale ka kërkuar masën e arrestit për kryeshefin ekzekutiv të KEK-ut, Nagip Krasniqi.

Sipas Prokurorisë, Krasniqi ishte arrestuar për shkak të dyshimit se ka kryer “Keqpërdorimi i pozitës apo autoritetit zyrtar”, “Ushtrimi i ndikimit” dhe “Konflikti i interesit”.

Atij i ishte caktuar fillimisht paraburgimi për një muaj dhe më pas në shtator të 2023-ës ai u lirua nga masa e paraburgimit nga me vendim të Gjykatës Themelore në Prishtinë.

E në seancën e planifikuar për ditën e sotme, kryetari i trupit gjykues, Arben Hoti tha se dëshmitari Skender Muqolli përmes e-mailit ka njoftuar se për shkak të gjendjes shëndetësore nuk mund të jetë prezent në seancë.

Hoti tha se dëshmitari Muqolli nuk ka dërguar raportin mjekësor që dëshmon për gjendjen shëndetësore të dëshmitarit.

Seanca e radhës në këtë rast do të mbahet më 16 tetor 2025 nga ora 09:30./S.K/KP/

Continue Reading

Lajmet

​Ndeshja Itali-Izrael zhvillohet nën masa të rrepta sigurie

Published

on

Qyteti italian Udine ndodhet sonte nën masa të jashtëzakonshme sigurie për shkak të ndeshjes Itali–Izrael, e vlefshme për fazën “play-off” të kualifikueseve evropiane për Kupën e Botës 2026.

Takimi do të zhvillohet në orën 20:45 në “Stadio Friuli”, përpara rreth 10 mijë tifozëve, pasi autoritetet kanë kufizuar kapacitetin për arsye sigurie.

Në të njëjtën kohë, në qytet është paralajmëruar një marshim pro-Palestinë, që pritet të mbledhë po aq pjesëmarrës sa numri i tifozëve në stadium.

Për këtë arsye, Ministria e Brendshme italiane ka përgatitur një plan të gjerë sigurie, me rreth 1000 forca policie, karabinierë dhe ushtarë në terren, si dhe me mbikëqyrje nga helikopterë dhe dronë.

Rreth stadiumit është shpallur zonë e kuqe, ku kontrollet do të jenë të rrepta me detektorë metalesh dhe pajisje rreze X.

Në disa pika do të vendosen edhe snajperë, ndërsa ekipi i Izraelit shoqërohet nga agjentë të shërbimit sekret “Mossad”.

Prefekti i Udines ka ndaluar shitjen e pijeve në shishe qelqi apo kanaçe dhe ka urdhëruar heqjen e tavolinave, karrigeve dhe çadrave nga ambientet e jashtme të bareve dhe restoranteve pranë zonës së ndeshjes.

Masat synojnë të shmangin çdo incident gjatë një mbrëmjeje që konsiderohet me rrezik të lartë sigurie./S.K/KP/

Continue Reading

Të kërkuara