Lajmet

20% e gjuhëve rrezikojnë të “vdesin”

Published

on

Bota ndeshet çdo ditë me rrezikun e një humbje, e sidomos në kohë të tilla teksa planeti po vuan gjatë një pandemie. Të rrezikuar nga ndryshimet klimatike, ndotja e ajrit, shkrirja e akullnajave, por veç këtyre edhe nga zbehja e trashëgimisë njerëzore e shpirtërore. Një humbje e tillë shkatërruese është themeli mbi të cilin ngrihet jeta dhe identiteti ynë; gjuhët e botës sonë.

Sipas një lajmi të publikuar nga CNN, një e pesta e më shumë se 7 000 gjuhëve në botë janë të rrezikuara të vdesin deri në fund të shekullit. Këtë paralajmërojnë shkencëtarët, duke theksuar se dhe më shumë se 40% e tyre tashmë janë të rrezikuara. Ndonëse një lajm i tillë mund të duket krejt i parëndësishëm, në fakt gjuha është më thelbësore për mbijetesën tonë si njerëz nga sa mund të mendojmë.

Gjuha është shenjë e identitetit të një populli dhe fuqitë koloniale e dinin këtë mjaft mirë. Shekujt e ashpër të kolonializmit dhe pushtimit nuk kanë lënë asnjë pjesë të botës së paprekur, duke traumatizuar breza të tërë komunitetesh vendase. Në fund të viteve 1800, kolonistët krijuan shkolla me konvikt në SHBA për të “civilizuar” dhe kristianizuar komunitetet autoktone.

Një themelues i këtyre shkollave, gjenerali Richard C. Pratt, tha se sistemi kishte për qëllim “të vriste indianin dhe të shpëtonte njeriun”. Fëmijët vendas u rrëmbyen nga shtëpitë e tyre për të ndjekur shkollat, ku ata u detyruan të adhuronin si të krishterë dhe të flisnin anglisht. Mijëra prej tyre vdiqën nga torturat e shumta, e ndërsa të tjerë të mbijetuar nuk flisnin më gjuhën e tyre amtare përsëri, pasi ndoqën shkollat me konvikt, të cilat vazhduan deri në mes të viteve 1900.

Sistemi i shkollës me konvikte në SHBA ishte jashtëzakonisht brutal, por jo i vetmi. Shkolla të tilla në të gjithë botën, të drejtuara nga qeveria dhe misionarët, ndryshonin në praktikë dhe në qëllime. Por shumica kërkonin të mbizotëronin kulturat vendase përmes gjuhës.

Në Amazonën Peruane në vitet 1950, misionarët detyruan popujt vendas arakmbut të ndiqnin shkolla dhe të mësonin spanjisht. Në Sápmi, pjesët veriore të asaj që tani njihet si Norvegjia, Suedia dhe Finlanda, njerëzit vendas sami u dërguan në shkolla me konvikt nga shekulli XIX deri në mesin e shekullit XX. Norvegjia dhe Suedia miratuan ligje që ndalonin përdorimin e gjuhës sami në shkolla dhe në shtëpi.

Shkollat dhe përpjekjet e tjera të asimilimit të detyruar patën një efekt të ngjashëm edhe te komunitetet maori në Zelandën e Re. Në vitin 1900, 90% e fëmijëve maori mund të flisnin maori, por në vitin 1960, vetëm 26% mund ta flisnin atë.

Komuniteti potawatomi, që shtrihet në Rrafshnaltat e Mëdha, në lumin e sipërm Misisipi, ende mbart vuajtjet e paraardhësve. Një akt i vitit 1830 dëboi komunitetin potawatomi nga vendlindja e tyre që u detyruan, ashtu si grupet e tjera vendase, të ndiqnin shkollat e konviktit të asimilimit brutal.

“Ka një efekt të mbetur”, tha për CNN Justin Neely, drejtor i gjuhës në Qendrën e Trashëgimisë Kulturore, Citizen Potawatomi Nation. “Një lloj ndjenje post-traumatike në vijën e gjakut. Ne jemi në një moment krize me gjuhën dhe mënyrën tonë të jetës. Gjuha është çelësi për të kuptuar kulturën tonë … Historia jonë, vallja jonë, ceremonitë tona, ushqimi ynë – që na bën potawatomi – por gjuha është ajo që i lidh të gjitha së bashku”, tha ai.

Ndonëse ka më shumë se 56 000 njerëz potawatomi që jetojnë sot, Neely thotë se më pak se 10 njerëz në botë flasin këtë gjuhë amtare.

Vetëm rreth 30, thotë ai, kanë arritur rrjedhshmëri bisede dhe ai është njëri prej tyre. Covid-19, gjithashtu ka thelluar rrezikun e shumë komuniteteve vendase dhe gjuhëve të tyre./CNN./KultPlus.com

Bota

​Evropa përballet me kosto të lartë për riarmatim nëse SHBA-ja tërheq trupat

Published

on

Shtetet evropiane mund të përballen me një faturë në vlerë prej një trilion dollarësh për riarmatim, në dritë të kërcënimit në rritje nga Rusia dhe rishikimit të ri të mbrojtjes nga Shtetet e Bashkuara, që mund të sjellë një tërheqje dramatike të forcave amerikane nga kontinenti, u tha në një raport të publikuar më 3 shtator.

Raporti prej 106 faqesh i Institutit Ndërkombëtar për Studime Strategjike (IISS), me seli në Londër, evidenton mangësi në të gjitha fushat: në prodhim, inteligjencë dhe pajisje ushtarake si raketat me rreze të gjatë veprimi apo në sistemet e mbrojtjes ajrore dhe raketore.

“Një nga arsyet kryesore për këtë urgjencë më të madhe është kërcënimi ushtarak nga Rusia dhe pasiguria mbi angazhimin e SHBA-së për mbrojtjen e aleatëve evropianë”, thuhet në raport.

“Teksa vlerësimet strategjike ndryshojnë midis vendeve evropiane për atë se sa shpejt forcat ruse mund të përbëjnë një kërcënim të drejtpërdrejtë për NATO-n në Evropë, afatet e tyre zakonisht variojnë nga dy deri në pesë vjet” vijon raporti.

Ndërkaq, Rishikimi global i forcave të Pentagonit pritet të publikohet gjatë këtij muaji dhe të paraqesë një zhvendosje të burimeve ushtarake nga Evropa për në Azi/Paqësor.

/S.K/KP/

Continue Reading

Bota

​Parlamenti i Burkina Fasos voton për të ndaluar aktet homoseksuale, shkeljet deri në pesë vjet burg

Published

on

Parlamenti i pazgjedhur tranzitor i Burkina Fasos në Afrikën Perëndimore ka miratuar një projektligj që ndalon aktet homoseksuale, pak më shumë se një vit pasi kabineti i vendit miratoi një draft të një kodi familjar të ndryshuar që kriminalizonte homoseksualitetin.

Masa e re e votuar unanimisht të hënën vendos dënime deri në pesë vjet burg dhe është bërë pjesë e një goditjeje më të gjerë ndaj marrëdhënieve të të njëjtit seks në të gjithë kontinentin.

Ministri i Drejtësisë Edasso Rodrigue Bayala njoftoi në median shtetërore se, ligji parashikon një dënim me burg midis dy dhe pesë vjetësh, si dhe gjoba.

Ai shtoi se shtetasit e huaj që kapen duke shkelur ligjin do të deportohen gjithashtu.

Hapi tjetër për legjislacionin është marrja e nënshkrimit të udhëheqësit ushtarak të vendit, Kapiten Ibrahim Traore.

Kapiten Traore mori pushtetin në vitin 2022, pasi detyroi një tjetër sundimtar ushtarak, Lt Col Paul-Henri Damiba, të largohej nga detyra.

Kombi Sahel kishte qenë më parë midis vetëm 22 nga 54 vendet afrikane që lejonin marrëdhëniet e të njëjtit seks, të cilat dënohen me vdekje ose me burgim të gjatë në disa shtete.

Pasi fitoi pavarësinë nga Franca në vitin 1960, Burkina Faso nuk trashëgoi ligje kundër homoseksualitetit, ndryshe nga ish-kolonitë e Britanisë në kontinent.

Vendi është shoqërisht konservator dhe fetar, me më pak se 10% të njerëzve që mendohet se nuk ndjekin asnjë besim fetar.

/S.K/KP/

 

Continue Reading

Aktualitet

Komisionerja Kos: Shqipëria e Mali i Zi janë dy vendet kandidate që përparuan drejt anëtarësimit në BE

Published

on

Zëvendëskryeministri i parë në detyrë për Integrim Evropian, Zhvillim dhe Dialog i Republikës së Kosovës, Besnik Bislimi, gjatë një takimi joformal të ministrave për çështje evropiane të organizuar në Kopenhagë, theksoi se Kosova ka shënuar progres në zbatimin e reformave dhe avancim të konsiderueshëm viteve të fundit.

Sipas tij, Kosova ka arritur mes tjerash rritjen më të shpejtë ekonomike në rajon, ulje të papunësisë nga 23.8% në 10.9% në vetëm katër vite, përmirësim në rangime në indekse ndërkombëtare e dyfishim të investimeve të huaja direkte.

Ai gjatë takimit me temë “Kriteret e Kopenhagës dhe integrimi gradual”, theksoi se aplikimi për anëtarësim në dhjetor 2022 është tregues i synimit dhe gatishmërisë për avancim të mëtejshëm, gjersa Kosova po zbaton Marrëveshjen e Stabilizim Asocimit për gati një dekadë tashmë.

Bislimi nënvizoi se institucionet tona kanë dëshmuar nivelin e lartë të përgatitjes, andaj dhe është e nevojshme vlerësimi i tyre në bazë të meritokracisë, duke pranuar pyetësorin dhe duke marrë statusin e vendit kandidat.

Krahas ministrave, pjesëmarrëse në këtë diskutim ishte edhe Komisionerja për Zgjerim, Marta Kos, e cila pas takimit, në një konferencë për media, tha se Shqipëria e Mali i Zi janë dy vendet kandidate që përparuan më herët drejt anëtarësimit në BE.

Ndërkohë, KOS ka shkruar në X, se bashkë me ministrat e Evropës, kanë diskutuar për ankorimi i respektit për sundimin e ligjit, sjelljen e përfitimeve të hershme për vendet kandidate, përgatitjen e unionit për anëtarët e rinj dhe komunikimin e përfitimeve të zgjerimit për qytetarët e BE-së.

/S.K/KP/

Continue Reading

Bota

​Trump: Do të bëjmë diçka për të ndaluar vdekjet në luftën në Ukrainë

Published

on

Presidenti amerikan i SHBA-së, Donald Trump, tha se nuk është aspak i shqetësuar për boshtin që po formohet kundër SHBA-së, i cili përfshin Kinën dhe Rusinë dhe se mbetet i pakënaqur me presidentin rus Vladimir Putin.

Komenti i presidentit republikan në emisionin radiofonik të Scott Jennings erdhi pasi presidenti kinez, Xi Jinping priti udhëheqësit e Organizatës së Bashkëpunimit të Shangait, përfshirë presidentin rus Vladimir Putin, në një samit në Tianjin.

Trump tha edhe një herë se është “shumë i pakënaqur” me Putinin, duke shtuar se administrata e tij planifikon të bëjë diçka për të ulur vdekjet në luftën në Ukrainë.

“Jam shumë i pakënaqur me Putinin, kjo është ajo që mund të them, dhe ne do të bëjmë diçka për të ndihmuar njerëzit të jetojnë”, tha Trump.

/S.K/KP/Reuters

Continue Reading

Të kërkuara