Kuriozitete
Pse Guri i Rozetës ka tri lloje shkrimesh?
Arsyeja pse guri ka tri gjuhë shkrimesh rrjedh nga trashëgimia e një prej gjeneralëve të Aleksandrit të Madh.
Published
2 years agoon
By
Betim GashiGuri i famshëm i Rozetës është një pllakë graniti i zi i mbishkruar me tri tekste të lashta – dy egjiptiane dhe një greke. Ai përfundimisht i ndihmoi studiuesit të deshifronin hieroglifët e lashtë egjiptianë, kuptimi i të cilëve u kishte shpëtuar historianëve për shekuj. Por pse shkruesit e lashtë përfshinin në radhë të parë tri lloje të ndryshme shkrimi ose shkrimesh mbi këtë gur ikonik?
Arsyeja pse guri ka tri gjuhë shkrimesh rrjedh nga trashëgimia e një prej gjeneralëve të Aleksandrit të Madh. Teksti grek mbi gur lidhet me dinastinë e Egjiptit Ptolemeik, i themeluar nga Ptolemeu I Soter, një gjeneral maqedonas i Aleksandrit që fliste greqisht, sipas Live Science.
Aleksandri pushtoi Egjiptin në vitin 332 p.e.s. dhe Ptolomy I Soter mori kontrollin e vendit nëntë vjet më vonë pas vdekjes së Aleksandrit. Kleopatra, e cila vdiq në vitin 30 p.e.s., ishte sundimtari i fundit aktiv i linjës Ptolemaike.
Guri nuk lidhet me Ptolemeun I Soter, por me pasardhësin e tij Ptolemeu V Epifan, priftërinjtë e të cilit kishin mesazhin e gdhendur të përbërë në tri shkrime të ndryshme që secili luajti role të rëndësishme shoqërore gjatë dinastisë Ptolemeu.
Sipas Muzeut Britanik, një ekspeditë ushtarake franceze, e cila ishte pjesë e pushtimit të Napoleonit në Egjipt, zbuloi Gurin e Rozetës në vitin 1799 gjatë ndërtimit të një fortese në qytetin Rashid. Rosetta është emri francez për Rashid, sipas Oxford University Press.
Megjithatë, guri nuk është i plotë; është një pjesë e thyer e një pllake më të madhe. Por edhe pse i mungon një pjesë e madhe e hieroglifëve nga pjesa e sipërme e humbur prej kohësh, guri ka të njëjtin mesazh të gdhendur në të në tri lloje të ndryshme shkrimi – greqishtja e lashtë; hieroglifët egjiptianë; dhe shkrimi demotik egjiptian – një shkrim kursiv që egjiptianët përdorën midis shekullit të shtatë p.e.s. dhe shekulli i pestë pas Krishtit, sipas Britannica.
Shkrimi demotik egjiptian u përdor për “gjuhën bashkëkohore të përdorur në fjalimin e përditshëm si dhe në dokumentet administrative”, tha për Live Science Foy Scalf, kreu i arkivave kërkimore dhe një bashkëpunëtor kërkimor pranë Institutit Oriental të Universitetit të Çikagos.
“Në të kundërt, “gramatika e seksionit hieroglifik imiton gjuhën e mesme egjiptiane”, faza e gjuhës egjiptiane e lidhur me periudhën e Mbretërisë së Mesme të Egjiptit, e cila shtrihej rreth vitit 2044 p.e.s. deri në vitin 1650 p.e.s.”, shpjegoi ai.
“Në periudhën e Ptolemeut, egjiptiania e mesme përdorej shpesh për mbishkrime shumë formale, pasi shkruesit egjiptianë e konsideronin atë një version klasik të gjuhës së tyre, imitimi i të cilit i shtonte autoritetin tekstit“.
Greqishtja e lashtë u bë e përdorur gjerësisht në Egjiptin e lashtë në mesin e klasës së arsimuar gjatë dinastisë Ptolemeu, dhe kishte studiues modernë që ende e kuptonin atë në kohën e zbulimit të Gurit të Rozetës. Si i tillë, guri i ndihmoi studiuesit të deshifrojnë hieroglifët egjiptianë dhe shkrimin demotik, të cilët janë dy shkrime të ndryshme për një gjuhë, sipas Qendrës Amerikane të Kërkimeve në Egjipt.
Përdorimi i hieroglifëve filloi të shuhej pasi romakët morën Egjiptin në vitin 30 p.e.s., me shkrimin e fundit të njohur egjiptian hieroglif që u shfaq në shekullin e katërt pas Krishtit, vuri në dukje Britannica.
Mesazhi mbi Gurin e Rosetës ka të ngjarë të jetë shkruar nga një këshill priftërinjsh në qytetin egjiptian të Memfis, një kryeqytet i lashtë rreth 25 kilometra në jug të Kajros, sipas Britannica.
Priftërinjtë gdhendën gurin në vitin 196 p.e.s., gjatë vitit të nëntë të mbretërimit të Ptolemeut V Epifan (jetoi nga viti 210 p.e.s. deri në vitin 180 p.e.s.), i cili trashëgoi fronin në moshën 5-vjeçare dhe u kurorëzua zyrtarisht në moshën 13-vjeçare. Ai festoi kurorëzimin e tij si sundimtar i Egjiptit.
“Mbishkrimi i dekretit mbi gurët e vendosur në të gjithë Egjiptin ndoqi një model të mëparshëm për shpalljet zyrtare. “Dekrete të ngjashme tre gjuhësh ishin shpallur më parë, të tilla si ato nga Ptolemeu IV Philopator pas betejës së Rafias në vitin 217 p.e.s., dhe nga Ptolemeu III Euergetes në Dekretin e Canopus të vitit 238 p.e.s.”, tha Scalf.
“Kështu, ndërsa një dekret i tillë nuk ishte domosdo një çështje standarde, ai ndoqi një precedent të përcaktuar mirë”, shtoi ai.
Konteksti në të cilin u shkrua dekreti hedh dritë mbi arsyen pse ai ishte shkruar në tre shkrime të ndryshme, tha Scalf. Kur priftërinjtë u mblodhën në Memfis për të gdhendur gurin, situata politike në Egjipt ishte e ndërlikuar.
“Ptolemeu V Epifan ishte vetëm një fëmijë i vogël kur babai i tij Ptolemeu IV Philopator vdiq në vitin 204 p.e.s., duke e lënë perandorinë egjiptiane të drejtohej nga regjentë. Tranzicioni i pushtetit erdhi në një moment fatkeq për administratën mbretërore”, tha Scalf.
Perandoria Seleucid e Azisë Perëndimore – e themeluar nga gjenerali maqedonas Seleucus I Nicator në 312 p.e.s. — përfitoi nga vakumi i fuqisë pas vdekjes së Ptolemeut IV Philopator dhe pushtoi zonat në bregun perëndimor të Mesdheut për të minuar kontrollin e Ptolemeut atje, vuri në dukje Scalf. Në të njëjtën kohë, Egjipti po përballej me një revoltë të madhe të grupeve vendase që kishte filluar vonë në mbretërimin e Ptolemeut IV Philopator.
Duke pasur parasysh politikën komplekse me të cilën u përball Ptolemeu V Epifan, asambleja e priftërinjve në Memfis për kurorëzimin e tij ka të ngjarë të ishte e pasur me disa shtresa kuptimi.
“Memfis ishte kryeqyteti tradicional i perandorisë faraonike, dhe kështu një kurorëzimi atje kishte vlerë simbolike për mbretin dhe oborrin e tij”, tha Scalf.
“Mbledhja për kurorëzimin në Memfis ka të ngjarë të shërbejë si një lidhje e rëndësishme me të kaluarën, një simbol i qëllimshëm i sundimit të konsoliduar të Ptolemeut V Epifan mbi Egjiptin, si dhe një pranim ndaj dëshirës së priftërisë egjiptiane për t’u takuar në qytetin e tyre të shenjtë të Memfisit. në vend të Aleksandrisë (kryeqyteti i Egjiptit Ptolemeik)”, vuri në dukje ai.
Guri i Rosetës tregon disa nga arritjet e Ptolemeut V Epifan, të tilla si dhuratat për tempujt, shkurtimet e taksave dhe shuarja e një pjese të revoltave të brendshme të Egjiptit. Në këmbim të këtyre shërbimeve në Egjipt, priftërinjtë u zotuan për një sërë veprimesh për të mbështetur Ptolemeun V Epifan, të tilla si ndërtimi i statujave të reja, shtimi i dekorimeve më të mira në faltoret e tij dhe mbajtja e festivaleve për ditëlindjen e tij dhe ditën e ngjitjes në fron, sipas Britannica.
“Dekreti e ndihmoi atë të përkulte muskujt e tij me ndikim dhe propagandues duke e përshkruar atë si mbretin legjitim që lufton në emër të egjiptianëve dhe duke e portretizuar priftërinë egjiptiane si përkrahëse të tij”, tha Scalf.
Ndër rezultatet më të rëndësishme të dekretit “ishte krijimi i një numri përfitimesh për priftërinë e fuqishme egjiptiane në këmbim të mbështetjes së tyre për mbretin e ri,” shtoi Scalf.
“Këto dashamirësi demonstrojnë negociatat e pushtetit në lojë midis shtëpisë në pushtet dhe partive të tjera të investuara si priftëria, e cila kishte ndikim të rëndësishëm në perceptimin e publikut për mbretin”.
You may like
Kuriozitete
Fakte interesante nga “Meshari” i Gjon Buzukut
Published
12 hours agoon
December 23, 2024“Meshari” është vepra e parë në gjuhën shqipe, që njohim, sepse mendohet që të ketë pasur një traditë të mëparshme të shqipes së shkruar.
Buzuku e nisi veprën më 20 mars 1554 dhe e mbaroi me 5 janar 1555, data, të cilat ndodhen të shkruara nga vetë autori në pasthënien e librit. Në vitin 1740 Mesharin e zbuloi ne Bibliotekën e Propaganda Fides, afër Romës, ipeshkvi i Shkupit Imzot Gjon Nikollë Kazazi nga Gjakova.
Ky zbulim mbeti në heshtje për më tepër se një shekull, deri më 1909, kur e rizbuloi arbëreshi Pal Skiroi, në Bibliotekën e Vatikanit në Romë, ku gjendet edhe sot me shënimin Katalogu: R.G. Liturgia III, 194.
Kopje të tij ndodhen edhe në Bibliotekën Kombëtare. “Meshari” është një vepër monumentale e gjuhës shqipe dhe e kulturës shqiptare.
Në tekstin përmbyllës të veprës së vet, Buzuku na bën të ditur për veten, për datën e botimit të veprës, po edhe për natyrën, për qëllimin e hartimit dhe të botimit të saj. Me një fjalë, Pasthënia është një lloj letërnjoftimi, një përcaktuese e rëndësishme për autorin dhe për veprën e tij.
Në rrafshin e veçantisë së tekstit, Pasthënia është ndërtuar kryesisht në stilin biblik e liturgjik, qoftë si formë, qoftë si kuptimësi dhe është e rëndësishme për nëntekstin e pasur që e cilëson.
Pasthënia është i vetmi tekst (meqenëse mungojnë faqet e para të veprës së Buzukut, vendi i botimit dhe ndonjë shkrim hyrës i mundshëm nga Buzuku ose nga ndonjë bari tjetër shpirtëror), ku në mënyrë të pandërmjetme jepen disa të dhëna me rëndësi.
Së pari, në të na bëhet e ditur se hartuesi i saj ishte prifti Gjon Bdek Buzuku dhe se punën e shtypjes së librit e filloi më 20 mars 1554 dhe e mbaroi më 5 janar 1555. /UBT News/
Kuriozitete
Fakte interesante nga ballkoni i famshëm i Juliet
Published
5 days agoon
December 19, 2024Qyteti më romantik në Itali dhe padyshim një nga vendet më të bukura është Verona. Ky lokacion është një destinacion kryesor për shumë udhëtarë që e vizitojnë.
Në sajë të William Shakespeare, duke vendosur “Romeo dhe Julieta” në qytet, Verona u bë qyteti më i parapëlqyeri për të gjithë vizitorët, për këtë arsye, nuk ka vizitë në Verona pa një ndalesë nga ballkoni i famshëm i Juliet.
Para se ju vizitoni këtë vend romantik, po ju japim disa fakte interesante për këtë vend:
- Shtëpia është blerë nga familja Cappello në vitin 1905. Falë ngjashmërisë së mbiemrit në Juliet-së në lojë, qyteti deklaroi se ajo ishte, në fakt, shtëpia e Juliet. Kështu u bë një tërheqje e famshme, por e vërteta është se ajo kurrë nuk ka jetuar atje.
- Shtëpia është themeluar që në shek 14 dhe është shembull i bukur i arkitekturës Gotike.
- Ballkoni i cili Julieta merrte serenata nga Romeo nuk është ballkon i vërtet, është krijuar për t`u përshatur mirë me origjinalin.
- Aty gjendet një statujë e Julietës, gojëdhëna është se nëse vizitorët prekin gjoksin e saj, kjo ju sjelli atyre fat në gjetjen e dashurisë.
- Një tjetër fakt është që nëse lini shënime dashurie brenda, kjo dashuri zgjat përgjithmonë, prandaj kjo shtëpi është e mbulur në çdo cep të saj me shënime dashurie.
- Edhe në ditët e sotme egziston në këtë vend një staf të quajtur si sekretaret e Julietës ku i japin përgjigje të gjithë pyetjeve që u vinë nga gjithë bota, pra japim këshilla dashurie.
- Dhomat në shtëpi janë të zbukuruar me copa nga koha e Romeo e Julieta, që vizitorët të kenë ndjenjën si jeta ishte në atë periudhë.
Përndryshe, çdo vit ky qytet mirëpret qindra dhe mijëra vizitorë të cilët janë të mahnitur nga bukuria dhe të interesuar për të mësuar më shumë rreth vendit të Romeos dhe Julietës. /UBT News/
Kuriozitete
Del në ankand kopja 237 vjeçare e Kushtetutës së SHBA-së
Published
6 days agoon
December 18, 2024Gjendet një kopje e rrallë e Kushtetutës së SHBA-së e vitit 1787, e fshehur brenda një kabineti në Karolinën e Veriut.
Kjo kopje, e vetmja e llojit të saj, do të dalë në shitje nga shtëpia e ankandeve, Brunk, më 28 shtator në Asheville, me një ofertë minimale prej 1 milionë dollarë.
Kjo kopje 237 vjeçare u shtyp pasi Konventa Kushtetuese miratoi kuadrin e propozuar të qeverisë së kombit në vitin 1787 dhe ajo u ratifikua nga Kongresi i qeverisë së parë amerikane joefektive nën Nenet e Konfederatës, duke kërkuar që ata ta dërgonin atë në shtetet për t’u ratifikuar nga populli.
Kuriozitete
Publikohet studimi që zbulon se sa të vjetra janë unazat e Saturnit
Published
6 days agoon
December 18, 2024Hulumtimet e reja sugjerojnë se unazat e Saturnit mund të jenë më të vjetra sesa duken – ndoshta po aq të vjetra sa planeti.
Në vend që të jenë 400 milionë vjeçare siç mendohet zakonisht, unazat e akullta dhe vezulluese mund të jenë rreth 4.5 miliardë vjet të vjetra ashtu si Saturni, sipas një ekipi nga Japonia.
Unazat e Saturnit mendohet të jenë midis 100 dhe 400 milionë vjet të vjetra bazuar në më shumë se një dekadë vëzhgimesh nga anija kozmike Cassini e NASA-s, shkruan AP, përcjell Telegrafi.
Imazhet nga Cassini nuk treguan asnjë provë të ndonjë errësimi të unazave nga ndikimi i mikrometeoroideve, duke i shtyrë shkencëtarët të konkludojnë se unazat u formuan shumë kohë më parë sesa mendohet.
Ryuki Hyodo i Institutit të Shkencave të Tokios dhe ekipi i tij thanë se është e mundur që unazat e Saturnit mund të jenë diku midis dy moshave ekstreme.
Rezultatet e tyre shfaqen në revistën Nature Geoscience.
Kuba goditet nga një tërmet me magnitudë 5.9, s’ka raportime për dëme
Shefi i NATO-s i shqetësuar për sigurinë afatgjate të aleancës
Sulmi në tregun e Krishtlindjes, rritet presioni ndaj autoriteteve gjermane
Këto libra duhet të lexoni gjatë festave të fundvitit
Haxhiu: Nëse Prokuroria Speciale është e interesuar ta marrë dëshminë e Kurtit mos ta refuzojë kërkesën e tij
Franca mban ditë zie për vdekjet nga cikloni Mayotte
Diego Simeone, trajneri më i mirë i muajit në La Liga
UBT i pari institucion nga Kosova dhe rajoni në GreenMetric për qëndrueshmëri dhe ndryshime klimatike
Përditësohet Manuali i Restaurimit, dokument thelbësor për pasuritë kulturore
Të kërkuara
-
Bota2 months ago
Trump premton paqe në Liban nëse rikthehet në Shtëpinë e Bardhë
-
Bota2 months ago
Koreja e Veriut rrit frikën në botë, lëshon raketën e re balistike ndërkontinentale
-
Bota1 month ago
“Ethet” e kthimit të Trump! Takohen Macron e Starmer, zbardhet fokusi i diskutimeve
-
Kulturë3 months ago
Marigona Ferati, profesoresha e UBT-së, zëri i artit në jurinë ndërkombëtare në festivalin e teatrove në Oman