Kuriozitete

​Kristali i shkëmbit ‘magjik’ u gjet në Angli

Kristalet shkëmbore ka të ngjarë të jenë sjellë në vend nga një burim më shumë se 130 kilometra larg.

Published

on

Qindra fragmente të një lloji të rrallë transparent të kuarcit të quajtur “kristal shkëmbi” sugjerojnë që njerëzit neolitikë e përdornin mineralin për të dekoruar varre dhe struktura të tjera në një vend ceremonial në Anglinë perëndimore, thonë arkeologët.

Kristalet shkëmbore ka të ngjarë të jenë sjellë në vend nga një burim më shumë se 130 kilometra larg, mbi terren malor dhe kristalet duket se janë thyer me kujdes në copa shumë më të vogla, ndoshta gjatë një mbledhjeje të komunitetit për të parë punën e ajo që duhet të jetë dukur si një material magjik.

“Mund ta mendoni si një ngjarje vërtet të veçantë”, tha për Live Science, Nick Overton, një arkeolog në Universitetin e Mançesterit në Angli.

“Ndjehet sikur ata po i kushtojnë shumë theks praktikës së punës [kristalit] … njerëzit do ta kishin kujtuar atë si të veçantë dhe të ndryshëm”.

Overton është autori kryesor i një studimi të botuar në korrik në Cambridge Archaeological Journal që përshkruan zbulimin e më shumë se 300 prej këtyre fragmenteve të kristalit të kuarcit në një vend ceremonial 6000-vjeçar në Dorstone Hill në Anglinë perëndimore, 1.6 km në jug të monumentit të njohur si Guri i Arturit. Përveçse janë pothuajse aq transparente sa uji, disa nga fragmentet e kristalit janë prizmatikë, duke ndarë dritën e bardhë në një spektër të dukshëm ylberi.

Kristali i kuarcit është gjithashtu tribolumineshent – domethënë, lëshon ndezje drite kur goditet – dhe kjo veti e veçantë duhet të ketë përmirësuar procesin e thyerjes së kristaleve në fragmente më të vogla, tha Overton.

“Nëse i bashkoni dy prej këtyre kristaleve, ato lëshojnë ndezje të vogla drite kaltërosh, gjë që është vërtet magjepsëse”, shpjegoi Overton.

“Duhet të ketë qenë një përvojë – materiali është mjaft i rrallë dhe i veçantë në këtë periudhë ku nuk ka xhami dhe asnjë material tjetër të ngurtë transparent”, deklaroi ai tutje.

Fragmentet e kristalit shkëmbor u gjetën në një vend ceremonial të hershëm neolitik në Kodrën Dorstone në perëndim të Anglisë që mendohet të jetë ndërtuar rreth 6 mijë vjet më parë.

Arkeologët mendojnë se strukturat e lashta në Kodrën Dorstone dhe Gurin e Arthurit ishin pjesë e një peizazhi ceremonial të Neolitit të hershëm ose Epokës së Re të Gurit të ndërtuar 1000 vjet përpara Stonehenge, i cili u ndërtua afërsisht 5000 vjet më parë në Salisbury Plain, rreth 80 milje në juglindje.

Legjendat lokale e lidhin Gurin e Arturit me Mbretin mitik Artur, megjithëse do të kishte qenë tashmë mijëra vjet në kohën e tij, nëse ai do të ekzistonte ndonjëherë. Kodra e Dorstone është vendi i “Sallave të të Vdekurve”, tri ndërtesa prej druri që u dogjën qëllimisht dhe u zëvendësuan nga tri tuma varrimi prej dheu në kohët neolitike, ndoshta pasi një udhëheqës lokal kishte vdekur.

Arkeologët mendojnë se një tumë prej dheu në vendin e Gurit të Arthurit dikur tregonte Sallat e të Vdekurve, mbetjet e të cilave u zbuluan në vitin 2013. Por tumat e mëvonshme në të dyja strukturat u rreshtuan në një hendek të dukshëm në kodrat në jug.

Overton tha se fragmentet e kristalit shkëmbor ishin të shpërndara rreth vendit të kodrës Dorstone, por ishin të përqendruara në tumat e varrimit. Disa nga fragmentet më të mëdha duket se janë vendosur si sende varri brenda gropave të varrosura që mbanin gjithashtu eshtra të djegura njerëzore.

Pjesë të kristaleve të shkëmbinjve kuarci janë gjetur gjithashtu në varreza të tjera neolitike në Britani dhe Irlandë, por ato kryesisht janë anashkaluar më parë.

Kuriozitete

Zbulim i ri: Kikirikët që në foshnjëri mund të parandalojnë alergjitë

Published

on

Një studim i botuar në revistën Pediatrics ka treguar se mjekët pediatër mund të luajnë një rol kyç në uljen e rrezikut që fëmijët e vegjël të zhvillojnë alergji ndaj kikirikëve, nëse ndjekin udhëzimet më të fundit për parandalimin e alergjive dhe përdorin mjete praktike si video-trajnime, materiale informuese për prindërit dhe kujtesa elektronike në sistemet shëndetësore.

Rezultatet e studimit tregojnë se trajnimi i pediatërve, udhëzimet elektronike dhe materialet edukative për prindërit përmirësuan ndjeshëm aftësinë e mjekëve për të këshilluar familjet mbi futjen e hershme të kikirikëve në ushqimin e foshnjës.

Sipas të dhënave, futja e ushqimeve që përmbajnë kikirik në muajt e parë të jetës mund të ulë deri në 80% rrezikun për zhvillimin e alergjisë, duke iu referuar një prove klinike të zhvilluar në Britani në vitin 2015.

Doktoresha Tara Narula, korrespondente mjekësore e ABC News, shpjegoi në emisionin Good Morning America se studimi shqyrtoi mënyrën se si ndërhyrjet në praktikat pediatrike përmes video-trajnimeve, edukimit të prindërve, regjistrave elektronikë mjekësorë dhe kontrollit të ekzemës mund të përmirësonin këshillimin që u jepet familjeve.

Sipas të dhënave të revistës Pediatrics (2018), 8% e fëmijëve në SHBA vuajnë nga alergjitë ushqimore, 2% kanë alergji ndaj kikirikëve një rritje e ndjeshme krahasuar me fundin e viteve ’90, kur përqindja ishte 0.4%, sipas Journal of Allergy and Clinical Immunology (2015).

Narula shtoi se dikur besohej që kikirikët duhej shmangur në foshnjëri nëse dyshohej për alergji, por studimi i 2015-ës ndryshoi këtë qasje, duke treguar se futja e hershme e ushqimeve që përmbajnë kikirikë, midis moshës 4 e 6 muajsh, mund të ulte ndjeshëm rrezikun për alergji.

Udhëzimet e reja janë në fuqi nga 2017, vetëm 20–30% e pediatërve në SHBA i promovojnë praktikat e ekspozimit të hershëm, sipas Narulës.  Studimi i fundit u zhvillua në 30 klinika pediatrike në Illinois, me pjesëmarrjen e 18 mijë fëmijëve, për të testuar nëse trajnimi shtesë i ndihmonte mjekët të ndiqnin më mirë udhëzimet.

Rezultatet treguan se 84% e fëmijëve në grupin me ndërhyrje morën këshillim të duhur, krahasuar me 35% në grupin pa ndërhyrje — një dëshmi se trajnimi përmirëson ndjeshëm praktikën e pediatërve.

Udhëzimet aktuale ndajnë fëmijët në tre kategori:

Rrezik i ulët: pa ekzemë ose alergji ndaj vezëve – kikirikët mund të futen në dietë në çdo kohë;

Rrezik mesatar: me ekzemë të lehtë – futja rekomandohet rreth moshës 6 muajsh;

Rrezik i lartë: me ekzemë të rëndë a alergji ndaj vezëve kërkohet testim për antitrupa IG e konsultim me alergolog para futjes së kikirikëve.

Autorja kryesore e studimit, doktoresha Ruchi Gupta nga Universiteti Northwestern, theksoi rëndësinë e mbështetjes për pediatrët:

“Vizitat në muajt e 4-të dhe të 6-të janë të ngarkuara, ndaj kjo lloj ndihme është thelbësore që familjet të marrin udhëzime të qarta. Shpresa jonë është që këto biseda t’u japin prindërve besim për të prezantuar produktet me kikirik herët. Synimi ynë është të ndalim rritjen e alergjive ushqimore në SHBA përmes parandalimit,” – ka deklaruar Gupta. /A.Z/UBT News/

Continue Reading

Kuriozitete

Superhëna më e madhe e vitit 2025! Sonte qielli dhuron një spektakël të jashtëzakonshëm

Published

on

Të gjithë ata që këtë mbrëmje do të ngrejnë sytë nga qielli do të kenë fatin të shijojnë një pamje mahnitëse.

Sonte ndodh superhëna e parë e vitit, e cila është më e madhe dhe më e ndritshmja për vitin 2025.  Ky fenomen ndodh sepse Hëna gjendet në pikën më të afërt të orbitës së saj me Tokën.

Çfarë është një superhënë?

Orbita rreth Tokës nuk është rrethore, por eliptike, që do të thotë se distanca mes tyre ndryshon gjatë vitit. Kur Hëna e plotë përkon me pikun më të afërt të orbitës, të quajtur perigje, ose është deri në 90% afër kësaj pike, kemi atë që quhet superhënë.

Termi u përdor për herë të parë më 1979 nga astrologu Richard Nolle, për të përshkruar hënat që duken më të mëdha dhe më të ndritshme me sy të lirë, për shkak të afërsisë së tyre me Tokën.

Në këtë rast, Hëna mund të duket deri 14% më e madhe dhe 30% më e ndritshme se zakonisht, një efekt që vihet re veçanërisht gjatë lindjes dhe perëndimit të saj. Astronomët nuk bien plotësisht dakord mbi përkufizimin e saktë të superhënës.

Disa e konsiderojnë superhënë çdo hënë të plotë që ndodhet brenda një distance 360,000 kilometrash nga qendra e Tokës.

Sipas këtij përkufizimi, p.sh Hëna e Korrjes në tetor nuk do të konsiderohej si superhënë. Megjithatë, superhëna e sotme është një mundësi e shkëlqyer për të ngritur sytë nga qielli dhe për të shijuar një nga mrekullitë më të bukura natyrore të vitit.

Një spektakël që nuk duhet humbur. /A.Z/UBT News/

Continue Reading

Kuriozitete

Shkencëtarët që zbuluan sekretet e tolerancës imunitare fitojnë Nobelin 2025

Published

on

Çmimi Nobel për Fiziologji ose Mjekësi në vitin 2025 iu akordua shkencëtarëve Mary E. Brunkow, Fred Ramsdell dhe Shimon Sakaguchi për zbulimet e tyre revolucionare mbi “tolerancën imunitare periferike”.

Komiteti i Nobelit bëri me dije se çmimi iu dha për punën e tyre që ndihmon të kuptohet se si sistemi imunitar mbron trupin nga dëmtimi vetjak, duke parandaluar sulmet ndaj indeve të shëndetshme të organizmit.

Zbulimet e këtyre tre studiuesve kanë hedhur dritë mbi mekanizmat themelorë që qëndrojnë pas sëmundjeve autoimune dhe kanë hapur rrugën për zhvillimin e terapive të reja në trajtimin e tyre.

Ky njoftim shënon fillimin e javës së Çmimeve Nobel 2025, ndërsa ditët e ardhshme do të shpallen fituesit për kategoritë e tjera: Fizikë, Kimi, Letërsi, Paqe dhe Ekonomi. /A.Z/UBT News/

Continue Reading

Kuriozitete

Jogurti i veçantë nga katër milingona, po rikthehet tradita bullgare dhe turke

Published

on

Shkencëtarët ringjallin një recetë të harruar të kosit duke përdorur milingonat.

Në një raport të publikuar më 3 tetor në revistën I-Science Cell Press, studiuesit tregojnë se bakteret, acidet dhe enzimët që gjenden tek milingonat mund të nxisin fermentimin e qumështit e ta shndërrojnë në kos.

Ky studim tregon se praktikat tradicionale mund të frymëzojnë qasje të reja në shkencën ushqimore e sjellin kreativitet në tryezën e darkës.

“Kosët e sotëm zakonisht bëhen me vetëm dy lloje baktere,” thotë autorja kryesore Leonie Jahn nga Universiteti Teknik i Danimarkës,.

Ajo shton se: “Kosët tradicionalë kanë biodiversitet shumë më të madh, i ndryshëm sipas vendit, familjes dhe stinës. Kjo sjell më shumë shije, tekstura dhe karakter.”

Në Danimarkë, ekipi analizoi fenomenin e zbuluan se milingonat mbajnë baktere acidlaktike që ndihmojnë në koa-gulimin e qumështit.

Koagulimi ndryshe është procesi ku një lëng, zakonisht një lëng që përmban proteina (si qumështi), transformohet në një masë më të ngurtë.  E, një nga këto bakterie është e ngjashme me atë që përdoret në brumin e thartë komercial.

Në Danimarkë, ekipi analizoi më tej fenomenin. Ata zbuluan se milingonat mbajnë baktere acidlaktike dhe acide acide që ndihmojnë në koagulimin e qumështit. Një nga këto bakterie është e ngjashme me atë që përdoret në brumin e thartë komercial. /A.Z/UBT News/

Continue Reading

Të kërkuara