Shëndet

​Si i ruan truri kujtimet?

Përgjigja më e thjeshtë është se truri i njeriut riformohet me çdo kujtim të ri.

Published

on

Kujtesa është një nga blloqet ndërtuese të trurit. Mund të na ndihmojë të jemi të sigurt – ndezësi i kuq i sobës është i nxehtë, mos e prekni! — dhe formon bazën e identiteteve dhe narrativave tona për jetën tonë.

Përgjigja më e thjeshtë është se truri i njeriut riformohet me çdo kujtim të ri. Kjo ndodh përmes veprimeve të sinapseve, ose boshllëqeve të vogla midis qelizave të trurit.

Qelizat e trurit ose neuronet, komunikojnë me njëra-tjetrën përmes një sistemi elektrokimik elegant.

Një ndryshim në ngarkesën elektrike të një qelize shkakton lirimin e kimikateve të quajtura neurotransmetues nëpër sinapse.

Neurotransmetuesit më pas merren nga neuroni në anën tjetër të hendekut, ku ato shkaktojnë ndryshime elektrike në atë qelizë.

“Kujtimet janë të koduara në qarqe dhe sinapset janë vetëm një mjet për të gërmuar këto qarqe”, tha Don Arnold, një neuroshkencëtar pranë Universitetit të Kalifornisë Jugore.

“Kjo është ajo që ndryshon në tru kur krijohet një kujtesë, ju keni këtë qark të ri që kodon kujtesën”.

Kur një neuron vazhdimisht stimulon një tjetër, lidhja e tyre forcohet, që do të thotë se bëhet më e lehtë që të stimulojnë njëri-tjetrin me kalimin e kohës. Kur ata rrallë komunikojnë, lidhja e tyre dobësohet dhe ndonjëherë ata ndalojnë së komunikuari.

Kujtimet njerëzore ruhen në disa zona të trurit. Më i rëndësishmi është hipokampusi. Këto rajone të çiftuara janë të rëndësishme për formimin fillestar të memories dhe luajnë një rol kyç në transferimin e kujtimeve nga ruajtja afatshkurtër në ruajtjen afatgjatë.

Kujtesa afatshkurtër zgjat vetëm 20 ose 30 sekonda përpara se të zhduket. Për shembull, mund të mbani mend një numër të ri telefoni për kohën që duhet për ta thirrur, por nëse nuk e përsëritni numrin vazhdimisht, qarqet nervore që formuan atë memorie afatshkurtër do të ndalojnë së aktivizuari së bashku dhe kujtesa do të zbehet.

Amygdala, një zonë në formë bajame të trurit të njeriut që ndihmon në përpunimin e emocioneve të tilla si frika, gjithashtu luan një rol në kujtesë.

Në një studim të botuar në revistën Proceedings of the National Academy of Sciences, Arnold dhe kolegët studiues zbuluan se kur peshqit mësuan të lidhnin dritën me një ndjesi të dhimbshme, ata zhvilluan sinapse të reja në një pjesë të trurit të quajtur pallium dhe humbën sinapset në një pjesë tjetër të palliumit.

Paliumi është i ngjashëm me amigdalën, dhe pjesa e palliumit të peshkut ku sinapset e forcuara në studim është plot me neurone të përfshirë në përpunimin e stimujve të dhimbshëm, ndërsa peshku humbi sinapset midis neuroneve që përpunojnë stimuj pozitivë ose neutralë, tha Arnold.

Emocioni është një komponent i rëndësishëm i krijimit të kujtesës, tha Avishek Adhikari, një neuroshkencëtar pranë Universitetit të Kalifornisë, Los Anxhelos.

Si situatat emocionale pozitive ashtu edhe ato negative mbahen mend më mirë se ngjarjet neutrale, me gjasë për arsye mbijetese: Ndoshta është e rëndësishme të mbani mend gjërat që ishin ose shumë të mira për ju ose shumë të këqija.

Truri lëshon përqendrime më të larta të disa neurotransmetuesve në skenarë me emocione të larta, tha Adhikari për Live Science, dhe prania e këtyre neurotransmetuesve mund të forcojë qarqet e kujtesës në hipokampus.

Rajone të tjera të përfshira në kujtesë janë ganglia bazale dhe tru i vogël, të cilat trajtojnë kujtesën motorike të nevojshme për të luajtur, për shembull, një pjesë të pianos dhe korteksi paraballor, i cili ndihmon me “memorien e punës”, e cila përfshihet kur ju duhet të mbani informacion mjaft gjatë, për shembull kur zgjidh një problem matematikor, sipas Universitetit të Queensland.

Paraqitja fizike e një kujtese, e njohur si një engram, përbëhet nga një rrjet neuronesh që aktivizohen së bashku. Ky engram ndodhet në një hipokampus të miut.

Formimi i neuroneve të reja gjithashtu luan një rol të rëndësishëm në ruajtjen e kujtesës, madje edhe në trurin e të rriturve.

Shkencëtarët mendonin se truri ndaloi së prodhuari neurone të reja pas adoleshencës, por kërkimet në dy dekadat e fundit kanë treguar se jo vetëm truri i të rriturve bën neurone të reja, por këto neurone janë çelësi për të mësuarit dhe kujtesën.

Një studim i vitit 2019 në revistën Cell Stem Cell zbuloi se hipokampusi vazhdon të gjenerojë neurone të reja edhe te njerëzit që janë në të 80-at dhe 90-at e tyre.

Ndryshe, të kuptuarit se si funksionon kujtesa është e rëndësishme për të ecur drejt trajtimit të sëmundjeve si Alzheimer, i cili shkakton humbje të kujtesës. Kuptimi i disa nga veçoritë e kujtesës mund të ndihmojë gjithashtu në përmirësimin e kujtesës. 

Shëndet

Keni ngrënë aksidentalisht disa fara molle? Ja çfarë duhet të dini

Published

on

Nëse keni ngrënë disa fara molle pa dashje, zakonisht nuk ka arsye për shqetësim.

Lëvozhga e fortë e jashtme i mbron substancat e tyre të dëmshme, prandaj shumica e njerëzve nuk përjetojnë efekte anësore.

Por, nëse farat përtypen, shtypen ose konsumohen në sasi të mëdha, ato mund të bëhen toksike.

Rreziqet kryesore:

Mbytja: Farat e vogla mund të bllokojnë rrugët e frymëmarrjes, veçanërisht tek fëmijët ose personat me vështirësi në gëlltitje. Për këtë arsye, është më e sigurt të hiqni bërthamën para se të hani.

Helmimi: Farat përmbajnë amigdalinë, që në trup mund të shndërrohet në cianur hidrogjeni, një substancë toksike. Gëlltitja e farave të plota zakonisht nuk është e rrezikshme, por përtypja rrit rrezikun. Simptomat mund të përfshijnë dhimbje koke, të përziera, marramendje, rrahje të shpejta të zemrës dhe në raste të rënda humbje të vetëdijes.

Probleme tretjeje: Përtypja e një numri të madh farash shkakton fryrje ose dhimbje barku, sidomos tek personat me probleme të tretjes.

Alergjitë: Rrallë, disa persona mund të kenë reaksione alergjike ndaj farave, duke përfshirë skuqje, ënjtje ose vështirësi në frymëmarrje. Në këtë rast, kërkoni menjëherë ndihmë mjekësore.

Sa është e rrezikshme?

Ekspertët vlerësojnë se një dozë toksike për një të rritur është rreth 150–200 fara të përtypura, varësisht nga pesha dhe lloji i mollës. Pra, ngrënia aksidentale e disa farave nuk paraqet rrezik.

Hiqni gjithmonë bërthamën dhe farat para konsumimit, veçanërisht për fëmijët.

Mos përtypni farat e mëdha ose të shumta rregullisht. /A.Z/UBT News/

Continue Reading

Shëndet

Si të largosh plasaritjet dhe ashpërsinë e thembrave?

Published

on

Të gjithë duan të tregojnë këmbët e bukura, por është sfiduese, veçanërisht kur thembrat janë të thata e lëkura e plasaritur.

Shkak i lëkurës së ashpër në thembra është lagështia që grumbullohet brenda këpucëve, por ekzistojnë mënyra për ta trajtuar këtë problem.

Shumë vajza mendojnë se pedikyri mund të jetë zgjidhja. Ai ndihmon, por vetëm përkohësisht.

“Produktet hidratuese që përdor pedikyristja ose kremrat specifikë vetëm maskojnë problemin, nuk e zgjidhin,” shpjegon Dr. Dana Canuso, mjeke specialiste. Kjo do të thotë se, edhe pse lëkura duket më e butë pas pedikyrt, problemi nuk zhduket plotësisht.

Ekzistojnë disa mënyra për ta përmirësuar këtë situatë. Njëra është përdorimi i serumit të rekomanduar që pastron qelizat e vdekura e ndihmon rigjenerimin e lëkurës së thembrave, duke dhënë rezultate të dukshme brenda pak ditësh.

Një alternativë natyrale që jep përmirësim të shpejtë është scrub-i me vaj ulliri dhe sheqer kafe.

Përdorimi:

Pas larjes së mirë të këmbëve dhe heqjes së lëkurës së ashpër, përziej disa pika vaj ulliri me pak sheqer kafe.

Masazhojini thembrat për disa minuta dhe më pas shpëlajini me ujë të bollshëm.

Përsëriteni këtë trajtim disa herë në javë dhe do të vini re se lëkura është dukshëm më e butë.

Specialistët këshillojnë që këto trajtime, si serumet ashtu edhe scrub-i, të bëhen në mbrëmje para gjumit.

E rëndësishme është të mbani këpucë të hapura, që këmbët të ajrosen dhe të shmangni akumulimin e lagështisë. /A.Z/UBT News/

Continue Reading

Shëndet

Si të ushqeheni shëndetshëm pa shpenzuar shumë?

Published

on

Në një botë ku ushqyerja e shëndetshme po bëhet gjithnjë e më e rëndësishme, zgjedhja e ushqimeve luan një rol kyç për shëndetin dhe mirëqenien tonë.

Ja pesë ushqime që duhet të përfshihen në listën tuaj të blerjeve:

Bishtajorët – Burim i shkëlqyer proteinash, vitaminash B dhe yndyrnash të shëndetshme. Ndihmojnë zemrën, trurin dhe luftojnë inflamacionin, me një kosto rreth 150 lekë/kg.

Çokollata e zezë – E pasur me antioksidantë, përmirëson shëndetin e zemrës, redukton stresin dhe mbështet funksionin e trurit. Zgjidhni çokollatë me përqindje të lartë kakao dhe pak sheqer.

Drithërat – Elbi, kinoa dhe orizi integral ofrojnë energji të qëndrueshme, fibra dhe vitamina. Ndihmojnë në kontrollin e peshës dhe shëndetin e sistemit tretës.

Brokoli – Superushqim me vitaminë C, K, fibra dhe antioksidantë. Lufton inflamacionin dhe mbrojt kundër sëmundjeve kronike. I lirë dhe i lehtë për t’u gatuar.

Farat – Liri, chia dhe kungulli janë të pasura me yndyra të shëndetshme, proteina dhe minerale. Mbështesin shëndetin e zemrës dhe trurit, dhe janë të lehta për t’u shtuar në dietë.

Këto pesë ushqime kombinim shëndetin dhe ekonominë, duke i bërë ideale për çdo familje që dëshiron të ushqehet shëndetshëm pa shpenzuar shumë. /A.Z/UBT News/

Continue Reading

Shëndet

Mos i hani pa i lexuar! E vërteta pas çokollatave proteinike

Published

on

Çokollatat me proteina janë një zgjidhje e shpejtë dhe praktike për të mbajtur energjinë, sidomos pas stërvitjes apo gjatë ditëve të ngarkuara.

Por, sa të shëndetshme janë në të vërtetë?

Sipas Samantha Dieras, specialiste nga Mount Sinai, ato janë të dobishme falë përmbajtjes së lartë të proteinës dhe lëndëve ushqyese.

Megjithatë, jo të gjitha janë cilësore – disa janë më shumë si çokollata të zakonshme të marketit, por të maskuara si produkte fitnesi.

Si të zgjidhni një çokollatë proteine të shëndetshme?

Përdor përbërës natyralë dhe të pak të përpunuar.

Ka burime cilësore proteine (qumësht, sojë, arra).

Përmban pak sheqer dhe yndyrna të shtuara.

Ofron përfitime shtesë si fibra, vitamina apo minerale.

Sa shpesh mund t’i konsumoni?

Një shumë njerëzve u mjafton një çokollatë në ditë.

Dy janë të pranueshme vetëm për personat shumë aktivë, por nuk duhet të zëvendësojnë vaktet kryesore.

Kur janë më të dobishme?

Për të rritur marrjen ditore të proteinës.

Si snack i shëndetshëm mes vakteve.

Pas palestrës, për rikuperim dhe ndërtim muskulor.

Rreziqet e mundshme:

Shumë prej tyre kanë sheqer dhe yndyrna të ngopura.

Konsumi i tepërt mund të shkaktojë probleme me tretjen, dehidratim ose shtim në peshë.

Në çdo rast, kontrolloni etiketën për makronutrientët, sasinë e sheqerit dhe burimin e proteinës. /A.Z/UBT News/

Continue Reading

Të kërkuara