

Shëndet
Si i ruan truri kujtimet?
Përgjigja më e thjeshtë është se truri i njeriut riformohet me çdo kujtim të ri.
Published
3 years agoon
By
Betim GashiKujtesa është një nga blloqet ndërtuese të trurit. Mund të na ndihmojë të jemi të sigurt – ndezësi i kuq i sobës është i nxehtë, mos e prekni! — dhe formon bazën e identiteteve dhe narrativave tona për jetën tonë.
Përgjigja më e thjeshtë është se truri i njeriut riformohet me çdo kujtim të ri. Kjo ndodh përmes veprimeve të sinapseve, ose boshllëqeve të vogla midis qelizave të trurit.
Qelizat e trurit ose neuronet, komunikojnë me njëra-tjetrën përmes një sistemi elektrokimik elegant.
Një ndryshim në ngarkesën elektrike të një qelize shkakton lirimin e kimikateve të quajtura neurotransmetues nëpër sinapse.
Neurotransmetuesit më pas merren nga neuroni në anën tjetër të hendekut, ku ato shkaktojnë ndryshime elektrike në atë qelizë.
“Kujtimet janë të koduara në qarqe dhe sinapset janë vetëm një mjet për të gërmuar këto qarqe”, tha Don Arnold, një neuroshkencëtar pranë Universitetit të Kalifornisë Jugore.
“Kjo është ajo që ndryshon në tru kur krijohet një kujtesë, ju keni këtë qark të ri që kodon kujtesën”.
Kur një neuron vazhdimisht stimulon një tjetër, lidhja e tyre forcohet, që do të thotë se bëhet më e lehtë që të stimulojnë njëri-tjetrin me kalimin e kohës. Kur ata rrallë komunikojnë, lidhja e tyre dobësohet dhe ndonjëherë ata ndalojnë së komunikuari.
Kujtimet njerëzore ruhen në disa zona të trurit. Më i rëndësishmi është hipokampusi. Këto rajone të çiftuara janë të rëndësishme për formimin fillestar të memories dhe luajnë një rol kyç në transferimin e kujtimeve nga ruajtja afatshkurtër në ruajtjen afatgjatë.
Kujtesa afatshkurtër zgjat vetëm 20 ose 30 sekonda përpara se të zhduket. Për shembull, mund të mbani mend një numër të ri telefoni për kohën që duhet për ta thirrur, por nëse nuk e përsëritni numrin vazhdimisht, qarqet nervore që formuan atë memorie afatshkurtër do të ndalojnë së aktivizuari së bashku dhe kujtesa do të zbehet.
Amygdala, një zonë në formë bajame të trurit të njeriut që ndihmon në përpunimin e emocioneve të tilla si frika, gjithashtu luan një rol në kujtesë.
Në një studim të botuar në revistën Proceedings of the National Academy of Sciences, Arnold dhe kolegët studiues zbuluan se kur peshqit mësuan të lidhnin dritën me një ndjesi të dhimbshme, ata zhvilluan sinapse të reja në një pjesë të trurit të quajtur pallium dhe humbën sinapset në një pjesë tjetër të palliumit.
Paliumi është i ngjashëm me amigdalën, dhe pjesa e palliumit të peshkut ku sinapset e forcuara në studim është plot me neurone të përfshirë në përpunimin e stimujve të dhimbshëm, ndërsa peshku humbi sinapset midis neuroneve që përpunojnë stimuj pozitivë ose neutralë, tha Arnold.
Emocioni është një komponent i rëndësishëm i krijimit të kujtesës, tha Avishek Adhikari, një neuroshkencëtar pranë Universitetit të Kalifornisë, Los Anxhelos.
Si situatat emocionale pozitive ashtu edhe ato negative mbahen mend më mirë se ngjarjet neutrale, me gjasë për arsye mbijetese: Ndoshta është e rëndësishme të mbani mend gjërat që ishin ose shumë të mira për ju ose shumë të këqija.
Truri lëshon përqendrime më të larta të disa neurotransmetuesve në skenarë me emocione të larta, tha Adhikari për Live Science, dhe prania e këtyre neurotransmetuesve mund të forcojë qarqet e kujtesës në hipokampus.
Rajone të tjera të përfshira në kujtesë janë ganglia bazale dhe tru i vogël, të cilat trajtojnë kujtesën motorike të nevojshme për të luajtur, për shembull, një pjesë të pianos dhe korteksi paraballor, i cili ndihmon me “memorien e punës”, e cila përfshihet kur ju duhet të mbani informacion mjaft gjatë, për shembull kur zgjidh një problem matematikor, sipas Universitetit të Queensland.
Paraqitja fizike e një kujtese, e njohur si një engram, përbëhet nga një rrjet neuronesh që aktivizohen së bashku. Ky engram ndodhet në një hipokampus të miut.
Formimi i neuroneve të reja gjithashtu luan një rol të rëndësishëm në ruajtjen e kujtesës, madje edhe në trurin e të rriturve.
Shkencëtarët mendonin se truri ndaloi së prodhuari neurone të reja pas adoleshencës, por kërkimet në dy dekadat e fundit kanë treguar se jo vetëm truri i të rriturve bën neurone të reja, por këto neurone janë çelësi për të mësuarit dhe kujtesën.
Një studim i vitit 2019 në revistën Cell Stem Cell zbuloi se hipokampusi vazhdon të gjenerojë neurone të reja edhe te njerëzit që janë në të 80-at dhe 90-at e tyre.
Ndryshe, të kuptuarit se si funksionon kujtesa është e rëndësishme për të ecur drejt trajtimit të sëmundjeve si Alzheimer, i cili shkakton humbje të kujtesës. Kuptimi i disa nga veçoritë e kujtesës mund të ndihmojë gjithashtu në përmirësimin e kujtesës.

Kanceri është një nga sëmundjet më vdekjeprurëse në botë. Të dhënat e autoriteteve zyrtare tregojnë se çdo vit në vendin tonë regjistrohen rreth 5,500 raste të reja. Më së shumti preken mushkëritë dhe gjiri.
Sipas Institutit të Shëndetit Publik, numri i meshkujve të prekur nga kanceri është katër herë më i lartë se ai i femrave.
Kanceri mund të prekë shumë organe të trupit, si gjiri, mushkëritë, koka, lëkura, zorra e trashë dhe veshkat, por rrallëherë zemrën.
Pse zemra prekët aq rrallë nga kanceri?
Ekspertët shpjegojnë se edhe pse zemra mund të preket nga kanceri, rastet janë të rralla dhe tumoret zakonisht janë beninje.
Për të kuptuar pse zemra është më e mbrojtur nga kjo sëmundje, duhet të kuptojmë më parë funksionimin e qelizave.
Çdo qelizë e trupit ka potencialin të bëhet kancerogjene. Kanceri lind nga mutacionet e ADN-së së qelizës. Para se një qelizë të bëhet kancerogjene, i nënshtrohet një sërë mutacionesh, shumica e të cilave ndodhin gjatë ndarjes së qelizës për të formuar ADN-në e re.
Qelizat e zemrës janë të veçanta, pothuajse nuk ndahen dhe nuk krijojnë qeliza të reja, përveç në rast të lëndimeve. Duke mos u ndarë, mundësia për të pësuar mutacione është e vogël. Ndryshe ndodh me qelizat e gjirit, zorrës së trashë dhe lëkurës.
Ato zëvendësohen vazhdimisht gjatë jetës e ndikohen nga hormone apo faktorë tjerë. Për shkak të ndarjes së shpeshtë, këto qeliza kanë më shumë mundësi të kalojnë mutacione dhe të zhvillojnë kancer.
Zemra, nuk është e ekspozuar ndaj shumicës së kancerogjenëve të jashtëm apo atyre të brendshëm dhe qelizat e saj nuk kalojnë në mutacione, prandaj prekja nga kanceri është jashtëzakonisht e rrallë. /A.Z/UBT News/
Shëndet
Tharja e syrit, shkaqet, simptomat dhe kurat natyrale
Published
2 hours agoon
October 8, 2025By
UBT News
Tharja e syrit është një problem shëndetësor që prek shumë njerëz në mbarë botën. Ky problem ndodh kur sytë nuk prodhojnë sasinë e mjaftueshme të lotëve për t’i mbajtur të lubrifikuar.
Një nga arsyet kryesore që shkakton tharjen e syrit është përdorimi i tepruar i telefonave celularë dhe kompjuterëve. Tharja mund të jetë e parehatshme, pasi shoqërohet me ndjesi djegieje.
Sytë kanë tendencë të thahet në situata të ndryshme, si p.sh.:
Udhëtimi me avion
Qëndrimi në ambiente me ajër të kondicionuar
Ngarja e biçikletës
Qëndrimi për periudha të gjata para kompjuterit
Simptomat e tharjes së syrit mund të përfshijnë:
Kruarje dhe djegie në sy
Sklepa dhe skuqje
Ndjeshmëri ndaj dritës
Ndjesia e pranisë së një lënde të huaj në sy
Lëngëzim i syve
Lodhje e syve dhe mjegullim i shikimit
Kurat natyrale kundër tharjes së syrit
Ekspertët rekomandojnë të pasurohet dieta me ushqime të pasura me acide yndyrore, sidomos omega-3, të cilat ndihmojnë në stimulimin e prodhimit të lotëve. Përveç ushqimit, disa produkte mund të përdoren edhe jashtë për të lehtësuar simptomat:
Vaji i arrës së kokosit
Vaji ka efekt anti-inflamator dhe zbutës. Merrni 2-3 pika e masazhoni zonën përreth syve për 2-3 minuta. Prisni derisa lëkura ta përthithë plotësisht dhe përsëriteni sipas nevojës.
Kastraveci
Vendosja e fetave mbi sy për rreth 15 minuta ndihmon në reduktimin e kruarjeve dhe skuqjes. Kastraveci është një burim i shkëlqyer i vitaminës A, e cila është e rëndësishme për shëndetin e syve.
Kosi
Përmban vitamina D, B dhe A. Konsumimi i rregullt ndihmon në parandalimin e kruarjeve dhe siguron ushqyesit e nevojshëm për sy të shëndetshëm.
Kompresa me ujë të ngrohtë
Mbajtja e kompresave të ngrohta mbi sy për 7-8 minuta ndihmon në stimulimin e qarkullimit të gjakut dhe nxit lubrifikimin natyral të syve.
Shëndet
Shenjat e plakjes nuk lidhen gjithmonë me moshën, ja faktorët që shkaktojnë rrudha
Published
3 hours agoon
October 8, 2025By
UBT News
Qeskat e syve dhe rrudhat shpesh perceptohen si shenja të plakjes natyrale. Me kalimin e kohës, lëkura humbet elasticitetin dhe shfaqen rrudha të mimikës dhe më pas ato më të thella.
Megjithatë, jo gjithmonë shenjat e plakjes lidhen me moshën. Faktorë tjerë mjedisorë dhe të stilit të jetesës mund të ndikojnë dukshëm në shfaqjen e rrudhave. Midis tyre përfshihen: ushqyerja e keqe, mungesa e gjumit, stresi kronik, dielli, ndotja dhe zakonet e përditshme.
Dielli
Ekspozimi i tepruar ndaj rrezeve UVA dhe UVB shkakton plakje të parakohshme të lëkurës dhe rrudha. Përdorimi i kremit me faktor mbrojtës më të lartë se 30 është i domosdoshëm jo vetëm për parandalimin e kancerit të lëkurës, por edhe për një pamje më të re.
Ndotja mjedisore
Shkakton dëme të mëdha për lëkurën përmes radikaleve të lira. Studimet tregojnë se gratë që jetojnë në zona urbane kanë më shumë rrudha dhe njolla se ato në zona rurale.
Mungesa e gjumit
I rëndësishëm për rigjenerimin e lëkurës. Pa gjumë të mjaftueshëm, pehashi i lëkurës prishet dhe aftësia e qelizave për të mbajtur lagështinë zvogëlohet. Ekspertët rekomandojnë 6-8 orë gjumë çdo natë.
Stresi
Rrit nivelet e kortizolit, hormonit që zvogëlon aftësinë e lëkurës për të ruajtur lagështinë. Nivelet e larta të sheqerit në gjak dëmtojnë kolagjenin dhe elasticitetin e lëkurës, duke nxitur formimin e rrudhave.
Sheqeri
Konsumimi i tepërt ul nivelin e kolagjenit dhe elasticitetin e lëkurës, duke favorizuar shfaqjen e rrudhave.
Mimika
Lëkura e fytyrës kontraktohet gjatë leximit në kompjuter ose përdorimit të mimikës të shpeshtë. Shprehjet e përsëritura, përdorimi i pipës për pijet e gazuara dhe lëvizjet e përsëritura të gojës mund të nxisin rrudha në zonën e syve dhe përreth gojës.
Duhani
Një nga shkaqet më të fuqishme të plakjes së lëkurës. Nikotina ngushton enët e gjakut, duke bërë lëkurën më të brishtë e penguar furnizimin me ushqyes të rëndësishëm. Për të ruajtur një lëkurë më të shëndetshme dhe të lëmuar, ekspertët rekomandojnë mbrojtje nga dielli, një gjumë të rregullt, një dietë të balancuar dhe shmangien e duhanit dhe stresit kronik. /A.Z/UBT News/
Shëndet
Arsyet e fshehura të shtimit në peshë edhe kur ushqeheni shëndetshëm
Published
5 hours agoon
October 8, 2025By
UBT News
Një nga problemet më të përhapura të shëndetit sot është padyshim pesha e tepërt dhe kequshqyerja.
Ky është një fakt që e pranojnë mjekët dhe pacientët, shkaktohet nga ushqimi jo i shëndetshëm. Zgjidhja nis nga një dietë e ekuilibruar dhe e shëndetshme, por ekzistojnë disa përjashtime.
Edhe nëse keni një stil jetese të shëndetshëm dhe konsumoni pak ushqim, mund të vini re frymim ose shtim kilogramësh. Kjo mund të ketë shkaqe të fshehura shëndetësore.
Hormonet dhe shtimi në peshë:
Një nga shkaqet më të zakonshme të shtimit të papritur në peshë janë çrregullimet hormonale. Një hormon kryesor që ndikon është estrogjeni. Tek gratë, nivelet e ulëta të estrogjenit shkaktojnë shtim në peshë, që mund të shfaqet që nga adoleshenca deri në menopauzë.
Estrogjeni ndihmon në rregullimin e metabolizmit dhe peshës trupore, prandaj mungesa e tij mund të shkaktojë akumulim të dhjamit rreth barkut dhe kofshëve. Ky dhjam rreth organeve mund të rrisë rrezikun për sëmundje si diabeti, sëmundjet kardiovaskulare dhe ishemia.
Pse bie estrogjeni?
Ulja e estrogjenit nuk ndodh vetëm me moshën apo menopauzën. Mund të shkaktohet edhe nga:
Pas lindjes:
Probleme me vezoret
Çrregullime të të ushqyerit, si anoreksia
Si ta mbani estrogjenin në nivele të shëndetshme
Konsumoni fruta të pasura me vitamina, si bananet, luleshtrydhet dhe pjeshkët.
Arrorët janë një alternativë natyrale për rritjen e nivelit të estrogjenit.
Ndiqni një dietë të shëndetshme dhe të ekuilibruar.
Konsultohuni me një mjek specialist, për të monitoruar gjendjen hormonale dhe peshën trupore. Duke ndjekur këto këshilla të thjeshta, mund të ndihmoni trupin të funksionojë në mënyrë optimale dhe të shmangni shtimin e pashëndetshëm në peshë. /A.Z/UBT News/

Pse zemra nuk preket nga kanceri?

Shkrimtarët nga Kosova nderohen në Takimin Ndërkombëtar “Seneka” në Bari

“Wayward” mbërrin në Netflix, seriali misterioz që po ndan kritikët dhe shikuesit

Tharja e syrit, shkaqet, simptomat dhe kurat natyrale

Kushtetuesja publikon aktgjykimin e plotë

Në pritje të aktgjykimit të plotë, Ambasada gjermane bën thirrje për zbatimin e vendimeve Kushtetueses

Gërvalla merr pjesë në Takimin e Ministrave të Jashtëm në kuadër të Procesit të Berlinit

DB12 S i ri nga Aston Martin, performancë maksimale dhe dizajn unik

Tetë vjet më parë i’a dhuroi veshkën, Selena Gomez nuk e ftoi shoqen në dasmë
Të kërkuara
-
Lajmet nga UBT1 month ago
Profesori i UBT-së, Bahri Gashi, pjesë e rrjetit prestigjioz ndërkombëtar të recensimit shkencor në Taylor & Francis
-
Rajoni3 months ago
BSc në Shëndet Publik dhe Shkenca Mjekësore në UBT – Investim për të ardhmen e shëndetit të popullatës
-
Lajmet nga UBT3 months ago
Profesori i UBT-së, Musa Sabedini, publikon punim shkencor në revistën ndërkombëtare JGPSCD në SHBA
-
Vendi1 month ago
Votoni për UBT-në dhe Rektorin Hajrizi në Triple E Awards: Dy nominime të reja ndërkombëtare për institucionin dhe Kosovën