

Shëndeti
Si i ruan truri kujtimet?
Përgjigja më e thjeshtë është se truri i njeriut riformohet me çdo kujtim të ri.
Published
3 years agoon
By
Betim GashiKujtesa është një nga blloqet ndërtuese të trurit. Mund të na ndihmojë të jemi të sigurt – ndezësi i kuq i sobës është i nxehtë, mos e prekni! — dhe formon bazën e identiteteve dhe narrativave tona për jetën tonë.
Përgjigja më e thjeshtë është se truri i njeriut riformohet me çdo kujtim të ri. Kjo ndodh përmes veprimeve të sinapseve, ose boshllëqeve të vogla midis qelizave të trurit.
Qelizat e trurit ose neuronet, komunikojnë me njëra-tjetrën përmes një sistemi elektrokimik elegant.
Një ndryshim në ngarkesën elektrike të një qelize shkakton lirimin e kimikateve të quajtura neurotransmetues nëpër sinapse.
Neurotransmetuesit më pas merren nga neuroni në anën tjetër të hendekut, ku ato shkaktojnë ndryshime elektrike në atë qelizë.
“Kujtimet janë të koduara në qarqe dhe sinapset janë vetëm një mjet për të gërmuar këto qarqe”, tha Don Arnold, një neuroshkencëtar pranë Universitetit të Kalifornisë Jugore.
“Kjo është ajo që ndryshon në tru kur krijohet një kujtesë, ju keni këtë qark të ri që kodon kujtesën”.
Kur një neuron vazhdimisht stimulon një tjetër, lidhja e tyre forcohet, që do të thotë se bëhet më e lehtë që të stimulojnë njëri-tjetrin me kalimin e kohës. Kur ata rrallë komunikojnë, lidhja e tyre dobësohet dhe ndonjëherë ata ndalojnë së komunikuari.
Kujtimet njerëzore ruhen në disa zona të trurit. Më i rëndësishmi është hipokampusi. Këto rajone të çiftuara janë të rëndësishme për formimin fillestar të memories dhe luajnë një rol kyç në transferimin e kujtimeve nga ruajtja afatshkurtër në ruajtjen afatgjatë.
Kujtesa afatshkurtër zgjat vetëm 20 ose 30 sekonda përpara se të zhduket. Për shembull, mund të mbani mend një numër të ri telefoni për kohën që duhet për ta thirrur, por nëse nuk e përsëritni numrin vazhdimisht, qarqet nervore që formuan atë memorie afatshkurtër do të ndalojnë së aktivizuari së bashku dhe kujtesa do të zbehet.
Amygdala, një zonë në formë bajame të trurit të njeriut që ndihmon në përpunimin e emocioneve të tilla si frika, gjithashtu luan një rol në kujtesë.
Në një studim të botuar në revistën Proceedings of the National Academy of Sciences, Arnold dhe kolegët studiues zbuluan se kur peshqit mësuan të lidhnin dritën me një ndjesi të dhimbshme, ata zhvilluan sinapse të reja në një pjesë të trurit të quajtur pallium dhe humbën sinapset në një pjesë tjetër të palliumit.
Paliumi është i ngjashëm me amigdalën, dhe pjesa e palliumit të peshkut ku sinapset e forcuara në studim është plot me neurone të përfshirë në përpunimin e stimujve të dhimbshëm, ndërsa peshku humbi sinapset midis neuroneve që përpunojnë stimuj pozitivë ose neutralë, tha Arnold.
Emocioni është një komponent i rëndësishëm i krijimit të kujtesës, tha Avishek Adhikari, një neuroshkencëtar pranë Universitetit të Kalifornisë, Los Anxhelos.
Si situatat emocionale pozitive ashtu edhe ato negative mbahen mend më mirë se ngjarjet neutrale, me gjasë për arsye mbijetese: Ndoshta është e rëndësishme të mbani mend gjërat që ishin ose shumë të mira për ju ose shumë të këqija.
Truri lëshon përqendrime më të larta të disa neurotransmetuesve në skenarë me emocione të larta, tha Adhikari për Live Science, dhe prania e këtyre neurotransmetuesve mund të forcojë qarqet e kujtesës në hipokampus.
Rajone të tjera të përfshira në kujtesë janë ganglia bazale dhe tru i vogël, të cilat trajtojnë kujtesën motorike të nevojshme për të luajtur, për shembull, një pjesë të pianos dhe korteksi paraballor, i cili ndihmon me “memorien e punës”, e cila përfshihet kur ju duhet të mbani informacion mjaft gjatë, për shembull kur zgjidh një problem matematikor, sipas Universitetit të Queensland.
Paraqitja fizike e një kujtese, e njohur si një engram, përbëhet nga një rrjet neuronesh që aktivizohen së bashku. Ky engram ndodhet në një hipokampus të miut.
Formimi i neuroneve të reja gjithashtu luan një rol të rëndësishëm në ruajtjen e kujtesës, madje edhe në trurin e të rriturve.
Shkencëtarët mendonin se truri ndaloi së prodhuari neurone të reja pas adoleshencës, por kërkimet në dy dekadat e fundit kanë treguar se jo vetëm truri i të rriturve bën neurone të reja, por këto neurone janë çelësi për të mësuarit dhe kujtesën.
Një studim i vitit 2019 në revistën Cell Stem Cell zbuloi se hipokampusi vazhdon të gjenerojë neurone të reja edhe te njerëzit që janë në të 80-at dhe 90-at e tyre.
Ndryshe, të kuptuarit se si funksionon kujtesa është e rëndësishme për të ecur drejt trajtimit të sëmundjeve si Alzheimer, i cili shkakton humbje të kujtesës. Kuptimi i disa nga veçoritë e kujtesës mund të ndihmojë gjithashtu në përmirësimin e kujtesës.
Shëndeti
Çfarë i bëjnë trupit kafeja 2në1 dhe 3në1: Pankreasi dhe mëlçia në rrezik
Published
4 hours agoon
June 3, 2025
Pak veta e dinë se çfarë i bën trupit kafeja 2në1 dhe 3në1. Shumë njerëz po e zëvendësojnë kafenë shtëpiake me pije të menjëhershme si 2në1 dhe 3në1, të cilat përmbajnë aditivë të shumtë, ndërsa përqindja e kafesë së vërtetë në to është minimale.
Kafeja është në vendin e tretë ose të katërt
Përbërja e këtij produkti tregohet ndryshe me shkronja që janë të vështira për t’u lexuar edhe me një xham zmadhues. Rregullorja për Deklaratën, Etiketimin dhe Reklamimin e Ushqimeve përcakton qartë se informacioni në deklaratë duhet të jetë: “… i kuptueshëm, i dukshëm, i lexueshëm, jo i fshirë lehtë dhe nuk mund të mbulohet ose ndërpritet në asnjë mënyrë nga teksti ose imazhe të tjera”. …
Le të themi se ky produkt është më tepër një pije me bazë kafeje. Kjo duhet të merret me rezerva, se në varësi të zgjedhjes së 3në1 apo 2në1, kafeja në këtë produkt është në vendin e tretë ose të katërt dhe jo në një përqindje të madhe, rreth 10 për qind në varësi të prodhuesit.
Rregulli thotë që në deklaratën e produktit, përbërësit renditen në rend zbritës. Sipas rregullit aktual, prodhuesit duhet ta emërtojnë produktin sipas përbërësit kryesor, atij që është i pranishëm në përbërjen e produktit me më shumë se 50 për qind.
Burim i shpejtë i sheqerit
Një nga përbërësit kryesorë të kafesë 3në1 është sheqeri, pasi përmban më shumë se 50 për qind, ose 3.5 lugë çaji. Sipas rekomandimeve të ekspertëve, marrja e sheqerit të shtuar nuk duhet të kalojë 6 deri në 7 lugë çaji. Kjo është pije që konsiderohet burim i sheqerit të shpejtë. Kjo do të thotë që pas marrjes, niveli i glukozës në gjak rritet shpejt gjë që shkakton reagim të tepruar të pankreasit, ku sekretohet një sasi insuline, e cila ul shpejt glukozën në gjak.
Ky lloj reagimi çon në oreks të paqëndrueshëm e nivele të glukozës në gjak, ndryshime në humor dhe formimin e depozitave të yndyrës. Përveç sheqerit të shtuar, problemi qëndron në përqindjen më të lartë të yndyrave të hidrogjenizuara të shtuara, të cilat ndikojnë në rritjen e niveleve të kolesterinës në gjak.
Një përbërës më i ëmbël se sheqeri
Në këto pije shtohet edhe shurup glukozë-fruktozë, i cili është i dëmshëm dhe madje më i ëmbël se sheqeri. Shurupi i glukozës-fruktozës është sheqer në gjendje të lëngshme që nxirret nga karbohidratet niseshte, siç janë gruri dhe misri. Shurupi ka përbërje me sheqerin kristal të marrë nga panxhari i sheqerit dhe kallami. Sheqeri kristal përmban 50 për qind glukozë e 50 për qind fruktozë, shurupi i glukozës-fruktozës përmban 5-50 për qind fruktozë.
Nëse ky shurup përmban më shumë se 50 për qind fruktozë, emri ndryshohet në shurup fruktoze me koncentrim të lartë.
Në parim, këto shurupe klasifikohen edhe si vetë sheqeri, kështu që një gram përmban katër kalori.
Si absorbohen glukoza dhe fruktoza?
Duhet të dimë se si absorbohen glukoza dhe fruktoza në trup, që të kuptojmë pse ky shurup nuk është i mirë për dietë. Pavarësisht nëse konsumojmë sheqer të grimcuar apo shurup glukozë-fruktozë, trupi i zbërthen këto komponime në dy karbohidrate, glukozë dhe fruktozë.
Glukoza është burimi kryesor i energjisë së trupit. Kur glukoza gëlltitet, absorbohet në qeliza, gjë që çon në një rritje të nivelit të saj në gjak dhe në sekretimin e insulinës, e cila e zbërthen atë dhe kështu stabilizon nivelin e saj në gjak.
Nëse glukoza nuk gëlltitet, trupi do ta prodhojë vetë duke zbërthyer yndyrnat. Fruktoza është e ndryshme. Trupi i njeriut nuk e prodhon në sasi të konsiderueshme dhe nuk ka nevojë fizike për të. Vetëm mëlçia mund ta përpunojë fruktozën, gjë që nuk do të jetë problem nëse gëlltitet me moderim ose pas aktivitetit fizik. Në atë rast, fruktoza shndërrohet në glikogjen (një rezervë glukoze) dhe ruhet në mëlçi derisa të nevojitet.
Nëse mëlçia është me glikogjen, konsumimi i një sasie të madhe fruktoze e sforcon mëlçinë, duke e detyruar atë ta shndërrojë fruktozën në yndyrë. Kur konsumohet vazhdimisht një sasi e madhe sheqeri të shtuar, ky proces do të çojë në formimin e mëlçisë së dhjamosur dhe problemeve që lidhen me të. Fatkeqësisht, ky shurup glukozë-fruktozë gjendet në shumë produkte ushqimore, veçanërisht në ushqime të lehta dhe ëmbëlsira.
Kafe 2 në 1 pa sheqer?
Konsumi i kafesë 3 në 1 ose 2 në 1 në përgjithësi nuk rekomandohet. Nëse pimë herë pas here një pije të tillë si pjesë e marrjes së rekomanduar të energjisë, nuk duhet të ketë probleme. Edhe pse shumë do të thoshin se kafeja 2 në 1 nuk ka sheqer të shtuar, ekspertët theksojnë se kjo nuk është e vërtetë.
Ky është një produkt me një sasi më të ulët sheqeri. Mund të mos përmbajë sheqer kristal të shtuar, por sigurisht që përmban shurup glukoze dhe ndoshta laktozë të shtuar (sheqer qumështi).
Përqindja e kafesë mund të jetë më e ulët ose më e lartë nga prodhuesi në prodhues. Hidhërimi i kafesë varet nga lloji i kokrrës së kafesë që përdoret për të përgatitur ekstraktin. për këtë produkt përdoren kokrra kafeje me cilësi më të dobët.
Shija ndikohet edhe nga aditivë tjerë në këtë pije, siç janë yndyrnat e hidrogjenizuara, përmirësuesit e shijes, aditivë të ndryshëm. Aditivët mund të shkaktojnë lloje të ndryshme sëmundjesh, dhe përmirësuesit e shijes veprojnë në tru si një “drogë”, prandaj trupi kërkon edhe më shumë nga këto produkte.
E vërteta është se aditivët janë të vështirë për t’u eliminuar plotësisht nga dieta, prandaj është e rëndësishme të dimë se cili është ndikimi i tyre në trup. Aditivët artificialë mund të shkaktojnë: çekuilibër të florës së zorrëve, funksionim jo të duhur të traktit tretës, shfaqjen e qelizave kancerogjene, inflamacion, funksionim jo të duhur të sistemit mendor. Përmirësuesit e shijes veprojnë në trurin tonë si një “drogë” dhe trupi ynë i kërkon ato gjithnjë e më shumë.
Marrja e pakontrolluar e ushqimeve me përmirësues shijeje çon gjithashtu në rezistencë ndaj insulinës, diabet, obezitet dhe edhe shfaqjen e sëmundjeve kardiovaskulare. Ajo që është në duart tona është të zvogëlojmë marrjen e produkteve ushqimore të shumëpërpunuara.
Zgjedhja më e mirë është një dietë e bazuar në ushqime që janë më afër formës së tyre origjinale.
Meqenëse kafetë 2 në 1 dhe 3 në 1 kanë nivele të ulëta kafeine, një mundësi më e mirë është të zgjidhni kafe turke ose kafe të pastër të menjëhershme, dhe të shtoni përbërës si sheqer dhe qumësht ose t’i konsumoni pa asnjë shtesë (gjë që do të ishte më e mira).
Shëndeti
Lakra dhe brokoli zvogëlojnë rrezikun e kësaj sëmundjeje
Published
22 hours agoon
June 2, 2025
Konsumimi i lakrës dhe brokolit ka veti antikancerogjene, të cilat zvogëlojnë rrezikun e kancerit të zorrës së trashë, sipas një studimi të ri shkencor britanik.
Studiuesit në Institutin Francis Crick në Londër, të udhëhequr nga Dr. Gita Stockinger, të cilët publikuan punimin përkatës në revistën mjekësore “Immunity”, sipas BBC-së, zbuluan, përmes eksperimenteve në kafshë dhe në inde mini-zorrësh në laborator, se substancat antikancerogjene prodhohen gjatë tretjes së këtyre perimeve.
Ashtu si lëkura, sipërfaqja e brendshme e zorrëve rigjenerohet vazhdimisht nga qelizat staminale përmes një procesi që zgjat katër deri në pesë ditë dhe i cili ndonjëherë mund të bëhet i pakontrollueshëm, duke rezultuar në inflamacion ose kancer.
Studimi tregon se kur dikush ha perime e brokoli, prodhohen kimikate që, me të arritur në zorrën e trashë, kanë efekt pozitiv në qelizat staminale e mbrojnë sipërfaqen e saj të brendshme, në mënyrë të mund të ripërtërihet pa problem.
Ushqyerja e kafshëve eksperimentale me dieta të pasura me këto substanca i mbrojti kafshët nga kanceri i zorrës së trashë, edhe kur ato kishin gjene me rrezik të lartë për sëmundjen në ADN-në e tyre.
Pa të njëjtën dietë, këto kafshë eksperimentale përfundimisht zhvilluan kancer. Megjithatë, kur kafshët eksperimentale filluan dietën mbrojtëse, përhapja e tumoreve kancerogjene u ndal.
Dr. Stockinger i quajti gjetjet “arsye për optimizëm”, shtoi se ka arsye për të ngrënë më shumë lakër dhe brokoli.

Në jetën e përditshme, ndjenja e lodhjes është diçka që përjetojmë qoftë pas një dite të ngarkuar, një nate pa gjumë, apo nga stresi.
Por, përtej një pushimi të shkurtër apo një filxhani kafe, çfarë mund të bëjmë realisht për ta përballuar lodhjen në mënyrë të shëndetshme dhe efektive?
Kupto burimin e lodhjes
Para se të veprojmë, është e rëndësishme të kuptojmë pse ndihemi të lodhur. A është fizike (mungesë gjumi, aktivitet fizik i tepërt), mendore (stres, ankth, mbingarkesë) apo emocionale (trishtim, demotivim)?. Njohja e shkakut është hapi i parë drejt zgjidhjes.
Fli mjaftueshëm dhe me cilësi
Gjumi është baza e energjisë sonë. Mungesa e gjumit ose gjumi jo cilësor ndikon drejtpërdrejt në përqendrimin, disponimin dhe kapacitetin tonë fizik.
Rekomandohet:
Të flesh 7–9 orë çdo natë. Të ndjekësh një rutinë të qëndrueshme gjumi. Të shmangësh pajisjet elektronike 1 orë para gjumit.
Lëvizi trupin, edhe kur nuk ke energji. Aktiviteti fizik, edhe në formën e një ecjeje 10-minutëshe, ndihmon trupin të çlirojë endorfina, hormonet e mirëqenies. Ironikisht, lëvizja na jep më shumë energji sesa pushimi i vazhdueshëm.
Ushqehu në mënyrë të balancuar
Ajo që hamë ka ndikim të drejtpërdrejtë në energjinë tonë.
Ja disa këshilla:
Ha më shumë fruta, perime. proteina të lehta.
Shmang ushqimet e përpunuara dhe sheqernat e tepërta.
Mos anashkalo mëngjesin.
Pusho në mënyrë aktive.
Përveç gjumit, trupi dhe mendja kanë nevojë për pushim gjatë ditës.
Kjo nuk do të thotë vetëm të rrish shtrirë, por të bësh diçka që të relakson:
Meditim ose frymëmarrje e thellë
Dëgjimi i muzikës relaksuese
Leximi i një libri të lehtë
Një bisedë me një mik të afërt
Menaxho stresin
Stresi i pandërprerë është një nga shkaktarët kryesorë të lodhjes kronike.
Praktika si joga, meditimi, shkrimi i ditarit apo edhe thjesht të thuash “jo” kur nuk mundesh, ndihmojnë të ruash energjinë mendore.
Shëndeti
Katër bajame në ditë, përfitime direkte në organizëm
Published
23 hours agoon
June 2, 2025
Bajamet janë ndër arrorët më të mirë për organizmin. Ato janë të pasura me magnez, kalium, fibër dhe proteinë, të cilat janë shumë të rëndësishme për mbarëvajtjen e funksionit të shumë organeve në trupin e njeriut.
Këto fruta të thata duhen konsumuar rregullisht për të ofruar një larmi përfitimesh duke nisur që nga ulja e kolesterolit e deri tek rënia në peshë.
Këto përfitime merren edhe duke konsumuar një sasi të vogël bajamesh çdo ditë. Duke ngrënë 4 bajame në ditë, trupi i merr 6 përfitime direkte.
Zemër e fortë
Antioksidantët, flavonoidët dhe vitamina E tek bajamet ulin rrezikun e shfaqjes së sëmundjeve të zemrës dhe e bëjnë atë më të fortë.
Ekspertët thonë se ngrënia e rregullt e bajameve ul rrezikun e atakut në zemër me 50 përqind.
Kolesterol i ulët
Bajamet janë burim i shkëlqyer i vitaminës E dhe kjo e fundit është një antioksidant i fuqishëm. Antioksidantët mbrojnë qelizat nga dëmtimet e shkaktuara prej radikaleve të lira, ulin kolesterolin në gjak, pastrojnë enët e gjakut dhe pengojnë aterosklerozën.
Mendje e mprehtë
Antioksidantët dhe substancat tjera që gjenden tek bajamet janë të rëndësishme për shëndetin e trurit. Konsumi ditor i bajameve përmirëson aktivitetin dhe funksionet e trurit dhe e bën atë më të mprehtë.
Kockat dhe dhëmbët
Bajamet përmbajnë fosfor, ky mineral i bën kockat dhe dhëmbët më të fortë. Njerëzit që vuajnë nga osteoporoza duhet të konsumojnë bajame çdo mëngjes.
Mbipesha
Bajamet përmbajnë fibër e cila ju mban të ngopur për shumë gjatë duke penguar ngrënien e tepërt. Fibra rregullon tretjen e pengon akumulimin e depozitave dhjamore. Ekspertët thonë se nëse njeriu ha bajame të paktën dy herë në javë ka 30% më shumë gjasa për të mos shtuar në peshë.
Sheqernat në gjak
Këto arrorë janë të domosdoshëm për uljen e nivelit të sheqerit në gjak dhe të rëndësishëm për shëndetin e diabetikëve. Bajamet dhe nën produktet e tyre rekomandohen kundër diabetit nga shumë ekspertë të fushës.

Tërhiqet një padi, ngrihet një tjetër, çfarë po ndodh mes Blake dhe Baldonit?

XChat po vjen, mesazhe që zhduken dhe opsione tjera

Osmani fton në takim partitë për dekretimin e datës së zgjedhjeve lokale

Global UBT Fest 2025 – Festivali veror i dijes po vjen së shpejti

Takimi i radhës me Dr. Tanja Tamminen: Studentët e UBT-së thellojnë njohuritë mbi sigurinë evropiane dhe diplomacinë ndërkombëtare

UBT organizon punëtori përgatitore në kuadër të projektit ndërkombëtar COWEB

VW po e zhvillon “bishën” Golfin GTI plotësisht elektrik

Çfarë i bëjnë trupit kafeja 2në1 dhe 3në1: Pankreasi dhe mëlçia në rrezik

Si ndikon gatimi me fëmijët në zhvillimin emocional të një fëmije?
Të kërkuara
-
Lajmet nga UBT1 month ago
Profesori, Arsim Hajdari, doktoron me temën “New Perspective of Biological Therapy in Treatment of Age-Related Macular Degeneration”
-
Lajmet2 months ago
Studentët e Psikologjisë në UBT zhvilluan një vizitë studimore në qendrën psikologjike “Radix” dhe Asociacionin Kosovar për Psikoterapi Trupore
-
Kulturë2 months ago
Shkëlqeu me rolin e tij në ‘Kontesha Arduini’, intervistë me Mirsad Ferati
-
Kulturë2 months ago
27 marsi/Dita Ndërkombëtare e Teatrit! Mitrovica sjell shfaqjen “Kontesha Arduini”, histori magjepëse që nuk duhet humbur