Shëndet
Si i ruan truri kujtimet?
Përgjigja më e thjeshtë është se truri i njeriut riformohet me çdo kujtim të ri.
Published
3 years agoon
By
Betim GashiKujtesa është një nga blloqet ndërtuese të trurit. Mund të na ndihmojë të jemi të sigurt – ndezësi i kuq i sobës është i nxehtë, mos e prekni! — dhe formon bazën e identiteteve dhe narrativave tona për jetën tonë.
Përgjigja më e thjeshtë është se truri i njeriut riformohet me çdo kujtim të ri. Kjo ndodh përmes veprimeve të sinapseve, ose boshllëqeve të vogla midis qelizave të trurit.
Qelizat e trurit ose neuronet, komunikojnë me njëra-tjetrën përmes një sistemi elektrokimik elegant.
Një ndryshim në ngarkesën elektrike të një qelize shkakton lirimin e kimikateve të quajtura neurotransmetues nëpër sinapse.
Neurotransmetuesit më pas merren nga neuroni në anën tjetër të hendekut, ku ato shkaktojnë ndryshime elektrike në atë qelizë.
“Kujtimet janë të koduara në qarqe dhe sinapset janë vetëm një mjet për të gërmuar këto qarqe”, tha Don Arnold, një neuroshkencëtar pranë Universitetit të Kalifornisë Jugore.
“Kjo është ajo që ndryshon në tru kur krijohet një kujtesë, ju keni këtë qark të ri që kodon kujtesën”.
Kur një neuron vazhdimisht stimulon një tjetër, lidhja e tyre forcohet, që do të thotë se bëhet më e lehtë që të stimulojnë njëri-tjetrin me kalimin e kohës. Kur ata rrallë komunikojnë, lidhja e tyre dobësohet dhe ndonjëherë ata ndalojnë së komunikuari.
Kujtimet njerëzore ruhen në disa zona të trurit. Më i rëndësishmi është hipokampusi. Këto rajone të çiftuara janë të rëndësishme për formimin fillestar të memories dhe luajnë një rol kyç në transferimin e kujtimeve nga ruajtja afatshkurtër në ruajtjen afatgjatë.
Kujtesa afatshkurtër zgjat vetëm 20 ose 30 sekonda përpara se të zhduket. Për shembull, mund të mbani mend një numër të ri telefoni për kohën që duhet për ta thirrur, por nëse nuk e përsëritni numrin vazhdimisht, qarqet nervore që formuan atë memorie afatshkurtër do të ndalojnë së aktivizuari së bashku dhe kujtesa do të zbehet.
Amygdala, një zonë në formë bajame të trurit të njeriut që ndihmon në përpunimin e emocioneve të tilla si frika, gjithashtu luan një rol në kujtesë.
Në një studim të botuar në revistën Proceedings of the National Academy of Sciences, Arnold dhe kolegët studiues zbuluan se kur peshqit mësuan të lidhnin dritën me një ndjesi të dhimbshme, ata zhvilluan sinapse të reja në një pjesë të trurit të quajtur pallium dhe humbën sinapset në një pjesë tjetër të palliumit.
Paliumi është i ngjashëm me amigdalën, dhe pjesa e palliumit të peshkut ku sinapset e forcuara në studim është plot me neurone të përfshirë në përpunimin e stimujve të dhimbshëm, ndërsa peshku humbi sinapset midis neuroneve që përpunojnë stimuj pozitivë ose neutralë, tha Arnold.
Emocioni është një komponent i rëndësishëm i krijimit të kujtesës, tha Avishek Adhikari, një neuroshkencëtar pranë Universitetit të Kalifornisë, Los Anxhelos.
Si situatat emocionale pozitive ashtu edhe ato negative mbahen mend më mirë se ngjarjet neutrale, me gjasë për arsye mbijetese: Ndoshta është e rëndësishme të mbani mend gjërat që ishin ose shumë të mira për ju ose shumë të këqija.
Truri lëshon përqendrime më të larta të disa neurotransmetuesve në skenarë me emocione të larta, tha Adhikari për Live Science, dhe prania e këtyre neurotransmetuesve mund të forcojë qarqet e kujtesës në hipokampus.
Rajone të tjera të përfshira në kujtesë janë ganglia bazale dhe tru i vogël, të cilat trajtojnë kujtesën motorike të nevojshme për të luajtur, për shembull, një pjesë të pianos dhe korteksi paraballor, i cili ndihmon me “memorien e punës”, e cila përfshihet kur ju duhet të mbani informacion mjaft gjatë, për shembull kur zgjidh një problem matematikor, sipas Universitetit të Queensland.
Paraqitja fizike e një kujtese, e njohur si një engram, përbëhet nga një rrjet neuronesh që aktivizohen së bashku. Ky engram ndodhet në një hipokampus të miut.
Formimi i neuroneve të reja gjithashtu luan një rol të rëndësishëm në ruajtjen e kujtesës, madje edhe në trurin e të rriturve.
Shkencëtarët mendonin se truri ndaloi së prodhuari neurone të reja pas adoleshencës, por kërkimet në dy dekadat e fundit kanë treguar se jo vetëm truri i të rriturve bën neurone të reja, por këto neurone janë çelësi për të mësuarit dhe kujtesën.
Një studim i vitit 2019 në revistën Cell Stem Cell zbuloi se hipokampusi vazhdon të gjenerojë neurone të reja edhe te njerëzit që janë në të 80-at dhe 90-at e tyre.
Ndryshe, të kuptuarit se si funksionon kujtesa është e rëndësishme për të ecur drejt trajtimit të sëmundjeve si Alzheimer, i cili shkakton humbje të kujtesës. Kuptimi i disa nga veçoritë e kujtesës mund të ndihmojë gjithashtu në përmirësimin e kujtesës.
Shëndet
Ish-anesteziologu francez dënohet me burgim të përjetshëm për helmimin e 30 pacientëve
Published
18 hours agoon
December 19, 2025By
UBTnews
Një ish-anesteziolog francez është dënuar me burgim të përjetshëm pasi u shpall fajtor për helmimin e qëllimshëm të 30 pacientëve, 12 prej të cilëve humbën jetën.
Frédéric Péchier, 53 vjeç, u dënua të premten pas përfundimit të një gjyqi katërmujor në qytetin lindor të Besançon, në një nga rastet më të rënda të keqpërdorimit mjekësor të regjistruara ndonjëherë në Francë.

Sipas hetimeve dhe aktakuzës, Péchier kishte futur substanca kimike si klorur kaliumi ose adrenalinë në qeset e infuzionit të pacientëve, duke shkaktuar arreste kardiake ose hemorragji të papritura gjatë ndërhyrjeve kirurgjikale.
Viktima më e re ishte një fëmijë katërvjeçar, i cili i mbijetoi dy arresteve kardiake gjatë një operacioni rutinë të bajameve në vitin 2016. Viktima më e moshuar ishte 89 vjeç.
“Ju jeni Doktor Vdekja. Një helmues, një vrasës. Ju turpëroni gjithë profesionin mjekësor”, deklaruan prokurorët gjatë seancave përmbyllëse, duke shtuar se ai “e kishte kthyer klinikën në një varrezë”.
Sipas prokurorisë, Péchier shpesh nuk ishte anestezisti kryesor në operacione. Ai dyshohet se mbërrinte herët në klinikë për të manipuluar qeset e infuzionit, ndërsa më pas, kur pacientët pësonin komplikacione, ndërhynte vetë për t’u paraqitur si “shpëtimtari”.
Në 12 raste, ndërhyrja erdhi shumë vonë ose nuk ndodhi fare, duke përfunduar me vdekjen e pacientëve.
Hetimi nisi në vitin 2017, kur në qesen e infuzionit të një pacienteje u gjet një tepricë e rrezikshme kloruri kaliumi. Autoritetet zbuluan një model alarmues “ngjarjesh serioze të padëshiruara” në klinikën private Saint-Vincent në Besançon.
Ndërsa mesatarja kombëtare për vdekje nga arresti kardiak nën anestezi ishte 1 në 100 mijë, në këtë klinikë shifra ishte më shumë se gjashtë herë më e lartë. Anomalia u zhduk kur Péchier u largua përkohësisht dhe u rikthye sapo ai u kthye në klinikë. Pas pezullimit të tij nga profesioni në vitin 2017, rastet u ndalën përfundimisht.
Gjatë gjyqit, Péchier mohoi vazhdimisht akuzat, duke deklaruar se kishte respektuar “betimin e Hipokratit”. Megjithatë, dëshmia e tij ndryshoi disa herë dhe ai pranoi se mund të ketë pasur “një helmues tjetër” në klinikë.
Psikologu i gjykatës e përshkroi atë si një person me personalitet të dyfishtë, i aftë të shfaqej i respektueshëm në publik, por edhe të shkaktonte dëme të mëdha.
Tani, Péchier pritet të kalojë të paktën 22 vite pas hekurave. Ai ka 10 ditë kohë për të apeluar vendimin.
“Është fundi i një makthi”, tha Sandra Simard, një nga pacientet që i mbijetoi helmimit. Një tjetër i mbijetuar, Jean-Claude Gandon, u shpreh: “Tani mund të kemi një Krishtlindje më të qetë”./BBC
Shëndet
Kur dieta dhe pesha nuk mjaftojnë, arsyeja e fshehur e kolesterolit të lartë
Published
4 days agoon
December 16, 2025By
UBT News
Studimet tregojnë se nivelet e kolesterolit në gjak ndikohen më shumë nga gjenet sesa nga ushqimi, pesha apo aktiviteti fizik.
Mëlçia prodhon shumicën e kolesterolit dhe kjo prodhimtari kontrollohet nga gjenet, ndaj disa persona ka kolesterol LDL të lartë edhe pse jetojnë shëndetshëm.
Edhe pse faktorët e stilit të jetesës si ushqimi i pashëndetshëm, mungesa e aktivitetit fizik, mbipesha dhe stresi janë shkaktarë të shpeshtë, forma e trashëguar – hiperkolesterolemia familjare (FH) – përbën rreth 5% të rasteve dhe është më e rrezikshme.
Ajo shfaqet herët dhe shpesh nuk përmirësohet vetëm me dietë.
FH shkaktohet nga mutacione gjenetike që pengojnë largimin e kolesterolit LDL nga gjaku, duke rritur ndjeshëm rrezikun për infarkt ose goditje në tru në moshë të re, shpesh pa simptoma.
Ekspertët theksojnë se pamja e jashtme nuk garanton shëndet të mirë.
Kontrolli i profilit lipidik të paktën një herë në vit, pasi kolesteroli i lartë nuk dhemb, por dëmton në heshtje zemrën dhe enët e gjakut. /A.Z/UBT News/
Shëndet
Si ta kuptoni nëse trupi juaj ka mungesë të vitaminës D?
Published
4 days agoon
December 15, 2025By
UBT News
Vitamina D është thelbësore për shëndetin e kockave, pasi ndihmon trupin të përthithë kalciumin dhe kontribuon në forcimin e tyre.
Ajo luan rol të rëndësishëm në rritjen dhe zhvillimin e qelizave, ul inflamacionin dhe mbështet funksionimin e sistemit imunitar.
Kur trupi ka mungesë të vitaminës D, mund të shfaqen disa shenja paralajmëruese.
Djersitje e tepruar
Djersitja e pazakontë, sidomos gjatë dimrit, lidhet me mungesën e vitaminës D, pasi trupi ka vështirësi në rregullimin e temperaturës.
Lodhje e vazhdueshme
Ndjenja e lodhjes, edhe pas gjumit të mjaftueshëm, si dhe marramendja, janë shenja të shpeshta të mungesës së kësaj vitamine.
Ndryshime në humor
Mungesa e saj lidhet me ndjenja trishtimi e depresioni, pasi ndikon në prodhimin e hormoneve të mirëqenies si serotonina dhe dopamina.
Dhimbje në kocka dhe muskuj
Dhimbjet në kyçe, kocka dhe muskuj janë shenjë e niveleve të ulëta të vitaminës D, veçanërisht te personat me probleme reumatike.
Si ta furnizoni trupin me vitaminë D?
Ekspozimi i moderuar në diell ndihmon prodhimin e vitaminës D, duke përdorur gjithmonë mbrojtje nga rrezet UV.
Përveç kësaj, vitamina D merret edhe nga ushqimi, si: peshqit e yndyrshëm (salmon, sardele, ton), vezët, qumështi dhe produktet e bulmetit, kërpudhat, drithërat dhe lëngu i portokallit. /A.Z/UBT News/
Shëndet
Çfarë të hani para gjumit për një natë më të qetë?
Published
4 days agoon
December 15, 2025By
UBT News
Nëse vetëm mendimi për gjumin të shqetëson, ajo që ha mund të ketë ndikim të madh. Gjumi cilësor ndihmon shëndetin e trurit, forcon sistemin imunitar dhe ul rrezikun për sëmundje kronike.
Edhe pse rekomandohen 7–8 orë gjumë çdo natë, shumë njerëz e kanë të vështirë ta arrijnë këtë.
Përveç zakoneve të mira të gjumit, edhe ushqimi luan rol kyç.
Ja 9 ushqime dhe pije që mund të ndihmojnë për gjumë më të mirë:
Bajamet – të pasura me magnez, vitamina B dhe melatoninë.
Gjeli i detit – përmban triptofan që nxit përgjumjen.
Çaji i kamomilit – ka efekt qetësues dhe ndihmon kundër pagjumësisë.
Kivi – përmban serotonin dhe antioksidantë.
Lëngu i qershisë së thartë – burim natyral i melatoninës.
Peshqit e yndyrshëm – të pasur me vitaminë D dhe omega-3.
Arrat – ndihmojnë rregullimin e ciklit të gjumit.
Çaji i lules së pasionit – ul stresin dhe nxit relaksimin.
Orizi i bardhë – karbohidratet mund të ndihmojnë rënien në gjumë kur konsumohet me masë. /A.Z/UBT News/
Ujërat e Kosovës: Sfida dhe zgjidhjet e qëndrueshme sipas Profesor Hazir Çadrakut
Profesori bullgar Dimitar Keranov ligjëroi në UBT mbi të ardhmen evropiane të Kosovës dhe përvojën e Bullgarisë
Zgjerimi urban i Prishtinës analizohet shkencërisht në një temë masteri nga studentja e UBT-së, Eglantina Buja
Rektori i UBT-së, Edmond Hajrizi, bëhet zyrtarisht anëtar i Akademisë Evropiane të Shkencave
Ambasada amerikane e quan sukses të madh ushtrimin e përbashkët me Policinë
Simboli i Ujkut, FSK dëshmon nivelin e lartë të përgatitjes profesionale
Fotot më të fuqishme të vitit 2025
Këshilli i Evropës do të vëzhgojë zgjedhjet në Kosovë
Elezi: Për tri ditë janë shpërndarë me sukses 93% e pakove me fletëvotime për votimin me postë të diasporës
Të kërkuara
-
Aktualitet2 months agoProfesoresha e UBT-së, Marigona Bekteshi-Ferati, fituese e bursës prestigjioze Fullbright Visiting Scholar, Profesor Vizitor dhe Post Doktoraturë
-
Lajmet3 months agoPolicia, FSK-ja dhe Shërbyesit Civilë përfitojnë bursë 20 për qind në programet Master Shkenca Politike dhe Studime të Sigurisë në UBT
-
Rajoni3 months agoUBT shpall thirrjen për Konferencën Ndërkombëtare të Gjuhës dhe Kulturës 2025
-
Vendi3 months agoNë UBT diplomon ushtaraku i FSK-së, Major Vilson Musaj
