Kuriozitete

​Bletët jetojnë dukshëm më shkurtër, ky është një problem për të gjithë botën

Jetëgjatësia e bletëve është e lidhur me gjenet e tyre.

Published

on

Hulumtimet e reja kanë treguar se jetëgjatësia e bletëve është ulur me gati 50 për qind në 50 vjetët e fundit.

Hulumtimet e Listës së Kuqe Evropiane për Bletët thonë se një në dhjetë lloje të bletëve të egra po përballet me zhdukjen dhe studiuesit po u bëjnë thirrje njerëzve të pyesin veten se si do të reagonin nëse jetëgjatësia e njeriut do të përgjysmohej. Kjo do të thotë se një person mesatar do të jetonte 41 në vend të 82 vjet.

E ardhmja e njerëzimit është e lidhur me bletët, sepse pa to është e pamundur të rriten shumica e kulturave nga të cilat varet ushqimi i njeriut.

Ky hulumtim mund të ndihmojë në shpjegimin e nivelit të lartë të vdekjeve të kolonive të bletëve në të gjithë botën në dekadat e fundit. Vdekja e bletëve ishte veçanërisht e theksuar në SHBA gjatë dimrit 2006/2007. kur disa bletarë komercialë humbën 90 për qind të kolonive të tyre.

Shkalla të pashpjegueshme të larta të vdekjeve të kolonive të bletëve janë raportuar në Kanada, Australi, Belgjikë, Francë, Holandë, Greqi, Itali, Portugali, Spanjë, Zvicër, Gjermani, Finlandë dhe Poloni. Gjatë dimrit të ftohtë 2012/2013. 29 për qind e kolonive të bletëve në Britaninë e Madhe vdiqën.

Autorët e studimit Anthony Nearman dhe Dennis van Engelsdorp nga Universiteti i Maryland-it përdorën modelimin matematikor për të treguar se jetëgjatësia më e shkurtër e bletëve mund të çojë në zhdukje masive të kolonive. Sipas të dhënave të tyre, që nga viti 1969, jetëgjatësia e bletëve në SHBA ka rënë nga mesatarja prej 34 ditësh në vetëm 18 ditë.

U studiuan bletët punëtore të hequra nga kosheret dhe të vendosura në “kafaze”, jo bletët e egra, të cilat mund të kenë ndikuar në rezultatet. Por nëse nuk është kështu, diçka shqetësuese po ndodh.

Autorët besojnë se bletët moderne mund të vuajnë nga një prevalencë më e lartë e sëmundjeve të tilla si krahët e deformuar, të cilat janë bërë më të zakonshme që nga zbulimi i tyre 40 vjet më parë. Ato mund të jenë dobësuar nga gjeneratat e reja të pesticideve që nuk ekzistonin 50 vjet më parë.

Poleni që bletët ushqejnë larvat e tyre shpesh është i kontaminuar me pesticide dhe kjo mund të përkeqësojë situatën e tyre pasi ato ekspozohen ndaj dozave të vogla të një grupi shumë toksik të pesticideve të quajtur jonikotinoide, gjë që redukton rezistencën e tyre ndaj sëmundjeve.

Është gjithashtu e mundur që gjenet e bletëve të kenë ndryshuar. Jetëgjatësia e bletëve është e lidhur me gjenet e tyre.

Përzgjedhja artificiale ose natyrore mund të favorizojë bletët me jetëgjatësi më të shkurtër. Shkencëtarët vërejnë se kjo ndodh edhe në specie të tjera. Për shembull, merluci tani piqet më herët dhe kur është më i vogël në madhësi për shkak të mbipeshkimit, kështu që peshqit rrallë jetojnë aq gjatë sa të rriten.

Është gjithashtu e mundur që faktorët stresues në botën moderne, si pesticidet dhe sëmundjet, nënkuptojnë që bletët rrallë jetojnë më gjatë. Evolucioni i tyre mund të favorizojë një mënyrë jetese “jeto shpejt, vdis i ri”.

Bletët tashmë përballen me shumë presione në përpjekjet e tyre për të mbijetuar. Një studim tjetër nga Universiteti i Bristolit, i publikuar këtë muaj, zbuloi se plehrat ndryshojnë fushën elektrike të bimëve, gjë që ndryshon mënyrën se si bletët i “ndiejnë” lulet. Kjo i pengon ato të vizitojnë lulet, kështu që habitati i bletëve zhduket. Që nga vitet 1930, 97 për qind e livadheve me lule të egra janë zhdukur në Britaninë e Madhe si rezultat i intensifikimit të bujqësisë.

Hulumtimi i ri, megjithatë, ngre më shumë pyetje sesa përgjigjet. Të dhënat bazohen në grupet e bletëve punëtore në kafaz, një metodë që përdoret shpesh për të studiuar efektet e faktorëve stresues si pesticidet. Në këto eksperimente, studiuesit zakonisht vendosin grupe kontrolli njëkohësisht dhe në një gjendje identike në studime të ndryshme të kryera në të gjithë SHBA që nga viti 1969. Autorët pranojnë se kjo është një dobësi në raportin e tyre.

Ata nuk mund të garantojnë që kushtet laboratorike kanë mbetur të njëjta që nga viti 1969. Ndoshta studimet e vjetra kanë përdorur kafaze prej druri, ndërsa ato moderne përdorin ato plastike. Madhësitë e kafazit mund të jenë më të vogla dhe më të mëdha, dhe fluksi i ajrit në inkubatorët modernë mund të jetë më i shpejtë ose më i ngadalshëm. Detaje të tilla vërehen rrallë. Gjithçka që ka ndryshuar në 50 vitet e fundit mund të shpjegojë uljen e jetëgjatësisë së bletëve.

Nuk do të jetë e lehtë për shkencëtarët të zbulojnë gjetjet e kërkimit, por nëse do të mund të gjendeshin të dhëna historike mbi jetëgjatësinë e bletëve të egra në dekadat e mëparshme, ato mund të krahasoheshin me matjet e sotme. Kjo do t’i ndihmonte shkencëtarët të përjashtonin mundësinë që kushtet laboratorike mund të kenë ndikuar në rezultatet e studimit.

Jetëgjatësia e reduktuar e bletëve nënkupton një reduktim të pllenimit. Bletët dhe pjalmuesit e tjerë të insekteve janë thelbësorë për një korrje të mirë në 75 për qind të kulturave të kultivuara në mbarë botën.

Të gjitha llojet e bletëve përballen me sfida si dhe bletët e mjaltit, por nuk dihet nëse edhe jetëgjatësia e tyre ka ndryshuar. Nëse bletët me të vërtetë jetojnë më pak në natyrë, atëherë është e nevojshme të zbulohet pse, raporton Conversation.

Kuriozitete

Si të largoni insektet dhe fluturat nëpër ushqim?

Published

on

Një nga problemet më të mëdha janë fluturat e ushqimit që pushtojnë çdo cep të dollapëve dhe rafteve të mbushura me ushqime.

Këto flutura fshihen lehtë nëse futen në kutitë ose qeset jo të mbyllura mirë të ushqimeve, një e tillë jeton nga 30 deri 300 ditë, prandaj dhe t’i largosh këto flutura të bezdisshme duket se kërkon shumë mund.

Si të pastrosh kuzhinën nga fluturat e ushqimit?

Këto insekte duhen identifikuar përpara se të eliminohen, fluturat e ushqimit kanë ngjyrë kafe ndërsa larvat ngjajnë si krimba të bardhë që gjenden kryesisht në ushqimet e thata. Fluturat e mëdha thurin rrjeta të imëta nëpër cepat e dollapëve ose të kutive të ushqimeve.

Hapi i dytë është që të hiqni çdo produkt ushqimor nga dollapët dhe t’i kontrolloni një nga një, e rëndësishme është të gjeni burimin që ushqen këto flutura dhe më pas ta hidhni në plehra. Çdo ushqim që ka gjurmën më të vogël të fluturave duhet hedhur menjëherë.

Ushqimet e paketuara duhen futur në frigorifer për disa ditë, ato që i kanë shpëtuar infektimit duhen ruajtur në qese apo enë qelqi të mbyllura mirë.

Pastërtia e dollapëve të ushqimeve

Duhet të lani çdo sipërfaqe me ujë të nxehtë me sapun, sigurohuni të fërkoni mirë çdo cep të dollapëve ku mund të jenë fshehur larvat.

Pastroni me uthull, në po të njëjtën mënyrë duhet të pastroni çdo enë që përdorni për të ruajtur ushqimet. Thani mirë para se t’i mbushni sërish.

Kurthet e duhura për fluturat

Nëpër dyqane mund të blini letra ngjitëse që shërbejnë si kurth për fluturat e ushqimeve, mbani në dollapë e ndërroni deri të mos ketë flutura për t’u ngjitur.

Masa parandaluese

Një tjetër këshillë, të merrni tufë me gjethe dafine e ta vendoseni në dollapët e ushqimeve. Sa herë që të jetë e mundur drithërat dhe miellin mbajini në frigorifer për disa ditë përpara se t’i vendosni nëpër dollapë.

Continue Reading

Kuriozitete

Si ta ndalni të ngrënët nga stresi? Ndryshoni këtë zakon!

Published

on

A e gjeni veten duke ngrënë nga nervoza dhe stresi? Këtë zakon mund ta ndërprisni me këto këshilla për ushqim të shëndetshëm.

Ju ndodh që pas një dite stresuese të keni dëshirë për çokollatë? Apo të “sulmoni” një qese me çips?

Nuk jeni të vetmit! Ngjarjet stresuese aktivizojnë reagime në trup që lidhin metabolizmin me ndjenjën e shpërblimit dhe ngushëllimit.

I pari që “dëmtohet” është beli, apo jo? Stresi kronik zgjon oreksin dhe çon në të ngrënë emocional. Këtu ka arsye si psikologjike, ashtu dhe fiziologjike. Kur niveli i kortizolit, hormonit të stresit, është i lartë për një kohë të gjatë, sjell oreks të shtuar, rritje të peshës trupore dhe grumbullim të yndyrës në shtresa.

Hulumtuesit e Fakultetit të Mjekësisë Johns Hopkins konfirmojnë se rreziku më i madh për të ngrënë është pasdite dhe në mbrëmje.

Prandaj është me rëndësi që ata që janë të prirë ndaj zakonit, të kenë të planifikuar e përgatitur vakt të lehtë, të përbërë nga ushqime të shëndetshme.

Përndryshe, tundimi do t’ju çojë te ushqimet “e shpejta”. Nëse jeni adhurues të të ëmblave, kombinoni një mollë me fruta të thata, gjë që do t’ju ngopë dhe do t’ju sigurojë lëndët ushqyese të nevojshme. Nëse preferoni të kripurat, sigurohuni që gjithmonë të keni humus dhe biskota të kripura, si dhe vezë të ziera fort.

Kur hani, lini anash gjithçka tjetër. Mos u merrni me televizor apo lexime në telefon. Përqendrohuni vetëm tek ushqimi dhe hani ngadalë.

Kontrolloni porcionet tuaja. Asnjëherë mos nxirrni një tas të mbushur me arra në tavolinë. Ndani vetëm porcionin ditor, pjesën tjetër ruani në vend të freskët.

Continue Reading

Kuriozitete

Pse nuk bën të parkosh automjetin në bar të thatë?

Published

on

Vera është koha e të nxehtit të madh dhe thatësirave, dhe e gjitha kjo është një terren i përshtatshëm për zjarre.

Burimet e zjarreve mund të jenë të ndryshme, nga ato natyrore deri te zjarrvënësit që kënaqen me flakët.

Në Spanjë, Agjentët e mbrojtjes së mjedisit lëshuan paralajmërimin interesant, parkimi i veturave mbi thatësi, veçanërisht pas një udhëtimi të gjatë, është i rrezikshëm. Shkaku qëndron te sistemi i shkarkimit të gazrave, pra te katalizatori, komponent i projektuar për të reduktuar ndotjen që lëshojnë automjetet.

Gjatë funksionimit normal, ky element mund të arrijë temperatura të larta, nga 400 deri në 800 gradë Celsius, duke shkaktuar ngrohje të konsiderueshme në zonën poshtë makinës. Pas një udhëtimi prej disa kilometrash, nxehtësia në pjesën e poshtme të automjetit mund të arrijë në 300 gradë Celsius.

Nëse vetura parkohet mbi bar të thatë, nxehtësia mjafton që bimësia të nisë të digjet për disa sekonda.

Masa më e thjeshtë për të shmangur këtë lloj zjarri është të mos parkoni automjetet jashtë zonave të përcaktuara për këtë qëllim, veçanërisht në vende ku ka bimësi të thatë.

Continue Reading

Kuriozitete

Barbie bën versionin e kukullës me diabet të tipit 1

Published

on

Kukulla e re “Barbie” nga kompania e njohur e lodrave “Mattel” ka pompë insuline e monitor të glukozës, e cila është pjesë e serisë së re të kukullave të lansuara nga brendi, ka raportuar The Guardian.

Kjo kukull është projektuar në mënyrë që fëmijët me diabet ta ndiejnë veten të përfshirë në shoqëri..

Në filmin  “Barbie”, të regjisores Greta Gerwig, Barbieland është vend i gjithëpërfshirjes e diversitetit. Që nga 2019 “Mattel” ka filluar të prodhojë kukulla me aftësi të kufizuara, ani pse kjo kukull e njohur ekziston që nga viti 1959.

Kompania ka lansuar “Barbien” e parë me sëmundjen e diabetit të tipit 1, edicioni i fundit i rangut, për të cilin ka deklaruar se është projektuar “të ua mundësojë fëmijëve ta gjejnë veten te kjo kukull e ta inkurajojnë sa më shume lojën me kukulla përtej eksperiencave jetësore”.

Diabeti i tipit 1 është sëmundje autoimune ku vet trupi i sulmon dhe i shkatërron qelizat e pankreasit që e krijojnë insulinën. Sëmundja diagnostikohet në fëmijëri dhe pacientët monitorojnë nivelin e sheqerit në gjak e të marrin insulinë.

“Barbie” e re është dizajnuar në bashkëpunim me organizatën jo-fitimprurëse Breakthrough T1D.

Kukulla ka një pajisje për monitorimin e glukozës, që e ka të vendosur në krah, një telefon mobil me aplikacionin CGM, i cili iu ndihmon që ta përcjellë nivelin e sheqerit në gjak. Ajo ka pompë insuline një çantë që ia zë të gjitha pajisjet mjekësore që i duhen si dhe ushqimet.

Krista Berger, zëvendës shefe e kukullave “Barbie” në “Mattel”, ndërkohë që po promovonte kukullën e re ka thënë se ky është një hap i rëndësishëm drejt përkushtimit që ka kompania për gjithëpërfshirje dhe përfaqësim.

“‘Barbie’ ndihmon fëmijët të fitojnë përceptimet e para për botën, duke reflektuar edhe sëmundjen e diabetit  tipi 1, sigurohemi që më shumë fëmijë të mund ta shohin veten në historitë që i imagjinojnë përmes lojës me kukullat që i duan”, ka thënë Berger.

“Barbie” e parë afroamerikane u lansua gjatë viteve ’60, kurse ato hispanike u lansuan gjatë viteve ’80, ndërkohë që shumë kukulla në profesione të ndryshme që ushtrojnë gratë u prezantuan në vitet ’90 e 2000.

Në ditët e sotme ka më shumë se 175 lloje të ndryshme të kukullave në fjalë, me shumë ngjyra lëkure, syve, flokëve, tipe të ndryshme trupash si dhe aftësive të kufizuara trupore. Kompania ka përshirë edhe “Barbien” e verbër, “Barbien” afromarikane më sindromë Down, kukulla me aparat dëgjimi, me proteza të ndryshme për gjymtyrë, kukulla me karrocë si dhe “Barbien” më sëmundjen e lëkurës, që quhet vitiligo.

“Barbie” nuk është e vetmja kukull që fokusohet te diversiteti. Kompanie e lodrave “Lottie” ka kukulla me sindromën Down si dhe me autizëm, ndërkohë që kompania “Lego” shet shumë lloje të figurave që kanë aftësi të kufizuara fizike.

“Përfaqësimi ka rëndësi, sidomos në fëmijëri. Të shohësh ‘Barbie’ me diabet të tipit 1 ndihmon në normalizimin e kësaj sëmundje e në uljen e stigmatizimit dhe u tregon fëmijëve që nuk qëndrojnë vetëm në këtë botë. Ky është hap pozitiv drejt ndërtimit të vetëbesimit, përfshirjes dhe kuptimit se si është të jetosh me diabet”, ka thënë Arjun Penasar, shef ekzekutiv i “diabetes.co.uk”.

Continue Reading

Të kërkuara