33 vjet më parë, u nda nga jeta poeti, prozatori dhe përkthyesi Petro Marko (25 nëntor 1913 – 27 dhjetor 1991), një figurë e shquar e letërsisë shqiptare dhe një zë rebel i “brezit të humbur”.
Petro Marko lindi më 25 nëntor 1913, në fshatin Dhërmi të Himarës. Karrierën e tij letrare e nisi me botimin e së përdyjavshmes letrare “ABC” më 1 mars 1936, një hap i rëndësishëm që tregonte angazhimin e tij në zhvillimet intelektuale të kohës. Në vitin 1936, ai mori pjesë në Luftën Civile të Spanjës si pjesë e Brigadave Internacionale, ku hyri në repartin Garibaldi. Atje, së bashku me Skënder Luarasin, nisi botimin e një reviste në gjuhën shqipe me titullin “Vullnetari i Lirisë”, që për shkak të kushteve të luftës doli vetëm në dy numra.
Përvoja e tij ndërkombëtare nuk mbaroi me Luftën Civile të Spanjës. Në vitin 1940, ai u detyrua të kthehej në Shqipëri nga mërgimi në Francë dhe më pas, u arrestua nga pushtuesit italianë, duke kaluar një periudhë të gjatë internimi në ishullin Ustika në detin Tirren. Megjithatë, shpirti i tij i papërkulur i qëndroi besnik kauzës së lirisë dhe më 1944, ai u rikthye në Shqipëri si partizan.
Si një intelektual i shquar dhe gazetar, Petro Marko u angazhua në botimin e gazetës “Bashkimi”, ku shërbeu si kryeredaktor. Pavarësisht angazhimit të tij patriotik, ai u arrestua nga regjimi komunist më 1947 dhe u burgos në Tiranë. Pasi u lirua, pas rënies së Koçi Xoxes, Marko u lejua të punonte si mësues. Por periudha e ndalimeve të lirisë krijuese vazhdoi, dhe romanin e tij më të njohur, “Një emër në katër rrugë”, e pa të ndaluar për tetë vjet.
Përkundër pengesave, Petro Marko vazhdoi të mbijetonte si një ndër shkrimtarët më të rëndësishëm të letërsisë shqipe, duke lënë pas një trashëgimi letrare të pasur. Disa nga veprat e tij më të njohura përfshijnë: “Hasta la vista” (1958), “Qyteti i fundit” (1960), “Rrugë pa rrugë” (1964), dhe “Nata e Ustikës” (1989).
Marko, i cili kishte kaluar shumë periudha të vështira të jetës, mbeti një shkrimtar i fortë dhe rebel, një figurë që nuk mund të mbyllej kurrë nga regjimet që kërkonin të kontrollonin mendimin e tij. Ai mbeti një zë i pavarur dhe i guximshëm, që edhe pas vdekjes së tij vazhdon të ndriçojë dhe frymëzojë brezat e rinj të lexuesve./UBTNews/