Në këtë datë, më 25 nëntor 1913, në Dhërmi, lindi një nga shkrimtarët më të shquar të letërsisë moderne shqiptare, Petro Marko. Ai mbetet një figurë e pazëvendësueshme për zhvillimin e prozës shqiptare dhe kontribuoi në krijimin e një rryme të re letrare, të cilën e bëri të njohur si proza moderniste. Nëpërmjet veprës së tij, Marko shpërtheu kufizimet dhe ndalimet e asaj kohe, duke i kundërshtuar me forcë tendencat uniformizuese të realizmit socialist. Shkrimtari shqiptar, me një stil të theksuar dhe një ide të fuqishme, ngeli gjithmonë një zë i pavarur dhe kundërshtar i sistemit të kohës.
Petro Marko është nderuar si një shkrimtar i brezit të humbur, një term që përdoret për shkrimtarët që iu përkisnin periudhës pas Luftës së Parë Botërore, që ndanin përvojat e tyre të hidhura dhe të vështira me luftën dhe humbjet personale. Ai i takon kësaj vale shkrimtarësh të mëdhenj ndërkombëtarë si Ernest Heminguejn dhe Erik Maria Remark, që portretizuan jetën pas lufte dhe humbjen e besimit te shoqëria.
Përveç dimensioneve letrare, jeta e Petro Markos është ngarkuar gjithashtu me ngjarje historike dhe politike që kanë ndikuar thellë në shpirtin dhe veprat e tij. Në vitin 1936, Marko iu bashkua Luftës Civile të Spanjës, ku luftoi për ideale të lirisë dhe drejtësisë bashkë me një grup prej 40 shqiptarësh. Pasi Lufta Nacional-Çlirimtare përfundoi dhe Marko u kthye në atdhe, ai ra në duar të italianëve dhe u internua në ishullin e Ustikës, ku qëndroi për një periudhë të gjatë, duke shijuar gjithë dhimbjen dhe vështirësinë e jetës nën shtypjen fashiste.
Kjo periudhë e errët ndikoi fuqishëm në krijimtarinë e Markos, i cili më vonë solli disa prej veprave më të njohura të tij, si “Nata e Ustikës”, “Hasta la vista” dhe “Qyteti i fundit”. Ato janë një pasqyrë e luftës dhe pasojave të saj, një përpjekje për të portretizuar vuajtjet dhe shkatërrimin, por gjithashtu edhe një himn për paqen dhe humanizmin që duhej të ringrihej nga shkatërrimi.
Për shumë vite, Petro Marko u bë simbol i një shkrimtari që refuzoi të ndahej nga shpirti i tij i lirë dhe pavarur. Pas botimit të romanit të tij të famshëm “Një emër në katër rrugë” në vitin 1972, Marko do të ndalonte së botuari. Kritika e indoktrinuar e kohës e kishte sulmuar për “gabime ideore”, dhe kështu, për një dekadë, Marko u detyrua të përballej me censurën dhe represionin që i ishte imponuar. Megjithatë, edhe në këtë periudhë të vështirë, veprat e tij vazhduan të jetonin në kujtesën kolektive, duke i ofruar lexuesit një pasqyrë të pasur të jetës, luftës dhe ideve të tij të pandalshme.
Petro Marko është një nga figurat më të shquara të letërsisë shqiptare dhe një ndër ata që ka formësuar prozën moderne. Ai është një shkrimtar që arriti të shpërthente kufijtë e kohës dhe të krijonte një botë letrare ku individualiteti dhe vlera e njeriut ishin në qendër. Veprat e tij vazhdojnë të lexohen dhe të studiohen, pasi ato ofrojnë një pasqyrë të vërtetë dhe të thellë të jetës shqiptare dhe botës në periudhën që ai jetoi dhe krijoi./UBTNews/