Më 27 mars të vitit 1866, lindi një nga figurat më të shquara të letërsisë dhe atdhetarisë shqiptare, dramaturgu dhe poeti Andon Zako Çajupi, i cili do të bëhej një ndër emrat më të njohur të Rilindjes Kombëtare.
Pas një shkollimi fillor në Zagorinë e lindjes së tij, Çajupi do ta braktiste fshatin e tij për të ndjekur një rrugë më të gjerë, që do të ndihmonte formimin e tij si një individ me botëkuptim të gjerë dhe një pasion të thellë për atdhenë. Ai do të bashkohej me të atin, Harito Çakon, një veprimtar i njohur i lëvizjes atdhetare, dhe do të vazhdonte studimet në një kolegj francez, ku kultivoi njohuri të larmishme që do ta shoqëronin gjatë gjithë jetës.
I pajisur me këtë formim të thelluar dhe me një botëkuptim europian, Andon Zako Çajupi do të drejtohej në Gjenevë, ku gjatë viteve 1887-1893 përfundoi studimet për drejtësi. Pas kësaj, vendosi të jetonte në Kajro, ku nisi të ushtronte profesionin e avokatit. Megjithatë, pas një periudhe të shkurtër, ai do të hiqte dorë nga ky profesion dhe do t’i përkushtohej plotësisht lëvizjes patriotike të shqiptarëve të Egjiptit. Ai shpejt u bë një figurë kyçe e shoqërisë atdhetare dhe kulturore të shqiptarëve në këtë krahinë, duke luajtur një rol të rëndësishëm në mbrojtjen e interesave të Shqipërisë dhe të popullit shqiptar.
Vepra letrare e Çajupit është e pasur dhe e larmishme. Ajo nënvizon jo vetëm përkushtimin e tij për kulturën dhe letërsinë shqiptare, por edhe angazhimin e tij të fortë në fushën e atdhetarisë. Përmbledhja poetike “Baba Tomorri” (1902), që përfshin komedinë e tij të njohur “Katërmbëdhjetë vjeç dhëndërr”, është një nga veprat më të rëndësishme të tij dhe një monument i kulturës shqiptare. Në këtë vepër, Çajupi tregon mjeshtërinë e tij në shkrimin e dramave dhe poezive që shpalosin pasionin dhe ndjenjën kombëtare.
Veprat e tij përfshijnë gjithashtu përkthime të rëndësishme, si “Përrallat e La Fontenit” (1921), të cilat i përshtati në shqip, dhe “Lulet e Hindit” (1922), një koleksion i vjershave nga letërsia sanskrishte. Pena e tij është vlerësuar jo vetëm për cilësinë letrare, por edhe për angazhimin e tij publicistik. Një nga shkrimet e tij më të njohura është pamfleti “Klubi i Selanikut” (1909), i cili pasqyron angazhimin e tij për kauzën atdhetare.
Edhe pse shumë vepra të tij mbetën të pabotuara dhe në dorëshkrim, duke përfshirë poemen “Baba Musa lakuriq”, tragjedinë “Burri i dheut” dhe komedinë “Pas vdekjes”, kontributi i Andon Zako Çajupit mbetet i paharruar për kulturën dhe historinë shqiptare.
Dramaturgu, poeti dhe atdhetari Andon Zako Çajupi ndërroi jetë më 11 korrik 1930 në Kajro, por veprat dhe ideali i tij për një Shqipëri të pavarur e të bashkuar vazhdojnë të jetojnë dhe të frymëzojnë brez pas brezi./UBTNews/