Presidenti ukrainas Volodymyr Zelensky u ka kërkuar Shteteve të Bashkuara të mbështesin krijimin e një gjykate speciale për të gjykuar udhëheqjen ruse për krimin e agresionit për luftë kundër Ukrainës.
“Paqja është e pamundur pa drejtësi dhe drejtësia është e pamundur pa një proces të rregullt ligjor”, tha Zelensky në një video-mesazh të lexuar nga shefi i kabinetit të tij presidencial, në një ngjarje të mbajtur nga Instituti i Paqes i SHBA-së të mërkurën.
Lutja e presidentit erdhi pas një përpjekjeje disamujore të përfaqësuesve ukrainas për të lobuar në vendet evropiane dhe SHBA për formimin e një gjykate speciale – një propozim që ka ngritur dyshime mbi ligjshmërinë e tij dhe shqetësime për çështjen e drejtësisë selektive, thonë disa nga ekspertët.
Shpesh i quajtur “nëna e të gjitha krimeve”, krimi i agresionit kryhet kur udhëheqja e një vendi përdor forcën ushtarake kundër një shteti tjetër në mënyrë të paligjshme – në këtë rast, i akuzuari do të ishte Presidenti rus Vladimir Putin dhe rrethi i tij i ngushtë.
Gjykata Ndërkombëtare Penale (ICC) nuk mund të ndjekë penalisht Putinin.
Gjykata ndërkombëtare po heton krimet e luftës dhe krimet kundër njerëzimit të kryera në Ukrainë, të cilat është e vështirë të lidhen drejtpërdrejt me urdhrat e Kremlinit.
Shtytja për një gjykatë speciale mori vrull javën e kaluar pasi Shefja e Komisionit Evropian, Ursula von der Leyen, mbështeti propozimin. Menjëherë pas kësaj, Franca u bë vendi i parë evropian që deklaroi publikisht mbështetjen e saj. Shtetet baltike dhe Holanda thuhet se janë gjithashtu në bord, ndërsa SHBA, Gjermania dhe Mbretëria e Bashkuar kanë pasur rezervat e tyre.
Von der Leyen tha se gjykata speciale mund të formohej vetëm me mbështetjen e Kombeve të Bashkuara. Meqenëse Rusia ka të drejtën e vetos në Këshillin e Sigurimit të OKB-së për shkak të statusit të saj si një anëtare e përhershme, një votim mund të ketë vetëm një goditje në asamblenë e përgjithshme të OKB-së. Kremlini e kundërshtoi me forcë propozimin, duke thënë se ai nuk do të kishte legjitimitet.
Komisioni propozoi dy opsione. Një gjykatë ndërkombëtare e pavarur e bazuar në një traktat shumëpalësh ose një “gjykatë hibride” e integruar në një sistem kombëtar drejtësie me gjyqtarë ndërkombëtarë. Në të dyja rastet, bekimi i OKB-së “do të ishte thelbësor”, thuhej në një dokument të Komisionit të botuar më 30 nëntor.
Gjykata do të synonte një numër të vogël të pandehurish, përfshirë udhëheqjen politike ruse dhe udhëheqësit e lartë ushtarakë, të cilët me gjasë do të kishin shmangur përballjen me drejtësinë në ICC, tha Philippe Sands, profesor i së drejtës ndërkombëtare në University College London, i cili ishte i pari që propozoi krijimi i gjykatës speciale.
Pasi shprehu idenë për një gjykatë në një opinion në Financial Times, Sands tha se mori një breshëri thirrjesh të papritura nga ekspertë dhe udhëheqës, përfshirë nga ish-kryeministri britanik Gordon Brown.
Ndërsa shanset për të parë Putinin dhe zyrtarë të tjerë të lartë rusë të paraqiten në një gjykatë ndërkombëtare janë aktualisht të largëta, Sands beson se kjo mund të bindë ata në rrethin e brendshëm të Putinit të thyejnë gradat.
“Për mua, ideja e një gjykate speciale është një mjet për një qëllim, jo një qëllim në vetvete”, tha ai.
Kundërshtarët e gjykatës speciale thonë se ajo do të largonte fondet nga ICC dhe do të minonte punën e saj, përcjell UBT News.
Kryeprokurori i GJNP-së, Karim Khan, u tërhoq kundër idesë së një tribunali, duke thënë se ndërsa GJNP nuk mund të ndiqte penalisht Putinin, zyrtarët e tij të lartë mund të gjykoheshin.
Rezoluta e OKB-së në mes të nëntorit, e cila i bëri thirrje Rusisë t’i paguante dëmshpërblimet e luftës Ukrainës, kaloi me 94 vota pro, 14 kundër dhe 74 abstenime. Në të kundërt, 35 vende abstenuan nga votimi për rezolutën e OKB-së që dënon aneksimin rus të katër territoreve të Ukrainës.
“Një numër kaq i madh abstenimesh tregon se vendet nuk bien domosdoshmërisht dakord që një trajtim i veçantë gjyqësor duhet t’i jepet Ukrainës”, tha Mbengue, i cili është gjithashtu president i Shoqërisë Afrikane të së Drejtës Ndërkombëtare, për Al Jazeera.
Këmbëngulja për krijimin e një gjykate kundër Moskës ndeshi gjithashtu dyshimin nga ata që pyesin se përse e njëjta masë nuk u zbatua për të trajtuar krimet e tjera të supozuara ndërkombëtare, përfshirë pushtimin e Irakut nga SHBA-të dhe Mbretëria e Bashkuar.
Perspektiva e miratimit të një rezolute të OKB-së me një shumicë të dobët do të dërgonte gjithashtu një mesazh negativ për mbështetjen e bashkësisë ndërkombëtare për Ukrainën.
Për këtë arsye, vendimi i BE-së për të miratuar publikisht gjykatën u prit me një shkallë acarimi midis disa vendeve anëtare të OKB-së, veçanërisht midis vendeve të G7, të cilët ishin të shqetësuar se një votim në asamblenë e përgjithshme do të krijonte “një polarizim të tepruar midis Jugut dhe Veriut”, tha një burim diplomatik me njohuri për këtë çështje.
Ekzistojnë gjithashtu shqetësime mbi precedentin që gjykata do të krijonte. Poashtu, ekzistojnë pyetje mbi bazën ligjore të opsioneve të përshkruara nga BE-ja dhe efektin aktual që gjykata do të kishte. Nuk është ende e qartë se si gjykata do ta trajtojë çështjen e imunitetit të kreut të shtetit.
Për më tepër, “organi nuk do të kishte mbështetjen e këshillit të sigurisë, që do të thotë se nuk do të kishte asnjë kërkesë ligjore nga vendet e tjera për të bashkëpunuar”, tha Anthony Dworkin, bashkëpunëtor i lartë i politikës në KE.
Si rezultat, një hetim në gjykatë do të ishte “diçka stresuese për të [Putinin], por jo diçka që ai do të kishte shumë frikë”, shtoi ai./UBTNews/