Pasi u arrestua në moshën 20-vjeçare në Xinjiang të Kinës dhe u arratis përfundimisht në Turqi në vitin 2005, gjithçka që Kuzzat Altay donte ishte të jetonte në paqe në Shtetet e Bashkuara, ku përfundoi në 2008.
Dëshira e tij për një jetë ndryshe në atdheun e tij u ndërpre në vitin 2018 kur mësoi se babai i tij ishte marrë nga autoritetet kineze nga shtëpia e tyre në Urumqi, kryeqyteti i Xinjiang.
“Ai u zhduk për dy vjet. Mendova se ai u vra në kamp”, tha Altay për Al Jazeera pasi babai i tij u arrestua në një nga kampet ku Kombet e Bashkuara thonë se të paktën një milion ujgurë besohet që janë mbajtur kundër vullnetit të tyre nga autoritetet që nga mesi i vitit 2017.
Që atëherë, Altay është bërë një nga aktivistët dhe udhëheqësit ujgurë më të njohur të të drejtave të njeriut në diasporë, duke folur për shtypjen e supozuar të Kinës ndaj pakicës myslimane turqishtfolëse në Xinjiang si president i Shoqatës Amerikane Ujgure në Uashington, DC.
Human Rights Watch e quan trajtimin e Kinës ndaj ujgurëve në Xinjiang një krim kundër njerëzimit, ndërsa Departamenti Amerikan i Shtetit thotë se është kryer “gjenocid”. Kina thotë se kampet janë qendra trajnimi të aftësive dhe të nevojshme për të luftuar “ekstremizmin”.
Javën e kaluar, studiuesi kinez, Alkan Akad tha se ngjarja e Lojërave Olimpike Dimërore “nuk duhet të përdoret si një shpërqendrim nga historia e tmerrshme e të drejtave të njeriut në Kinë”.
Të premten e kaluar, Kina thuhet se ra dakord të lejojë shefen e OKB-së për të drejtat e njeriut, Michelle Bachelet, të udhëtojë në Xinjiang, por vetëm pas përfundimit të Lojërave Olimpike, dhe me kushtin që udhëtimi të jetë “miqësor” dhe të mos inkuadrohet si një hetim. Bachelet ka bërë thirrje për akses të papenguar në zonë që nga viti 2018.
Qeveria kineze ka mbrojtur gjithashtu politikat e saj për COVID-19, duke thënë se qasja e tyre ndihmoi në frenimin e infektimeve masive dhe vdekjeve në vendin e më shumë se një miliardë njerëzve ku u raportuan rastet e para të virusit, respektivisht në Wuhan në fund të vitit 2019.
Megjithatë, sprova është bërë gjithnjë e më personale.
E lindur në Urumqi, avokatja e shkolluar në Harvard, Rayhan Asat, pa “familjen e saj të copëtuar”, pasi vëllai i saj më i vogël, Ekpar, u arrestua dhe më vonë u dënua me më shumë se një dekadë burg, gjoja për “nxitje të urrejtjes etnike dhe diskriminimit etnik”.
Ekpar sapo ishte kthyer në Xinjiang pasi ndoqi një kurs të sponsorizuar nga Departamenti Amerikan i Shtetit në vitin 2016, kur u pranua nga autoritetet. Besohet se në një moment të vitit 2019, ai u vendos në izolim.
Ishte vetëm në vitin 2020 që Asat e bëri publike historinë e saj, pas disa vitesh përpjekje të vështira për të siguruar lirimin e vëllait të saj.
Ajo nuk është kthyer kurrë në Kinë nga frika se mos ndalohet dhe ka vetëm kontakte të kufizuara me prindërit e saj.
“Mungesën e tyre në jetën time e ndjej çdo ditë. Unë kurrë nuk mund të mësohem, ose të pranoj një jetë ku nuk mund të qaj në krahët e dashur të prindërve tim ose t’i drejtohem vëllait tim për këshilla për marrëdhëniet, karrierën ose sfidat e jetës”, tha ajo për Al Jazeera.
“Qeveria kineze mori shumë nga unë, përfshirë marrëdhënien time të dashur me prindërit e mi. Kur një person shkon në burg, e gjithë familja shkon me ta”.
Ndërsa Altay, ujgur në mërgim, thotë se që nga aktivizimi i tij në SHBA, qeveria kineze ka vazhduar t’i shkaktojë më shumë dhimbje familjes së tij, duke e detyruar babain e tij të shfaqet në televizionin kombëtar për t’i kërkuar të ndalojë së kritikuari Pekinin.
Pasi babai i tij u lirua nga paraburgimi, ai ishte ende subjekt i mbikëqyrjes dhe poshtërimit të vazhdueshëm, edhe kur dilte për sende ushqimore.
“Kamera do të lëshojë një alarm dhe ai do të merret në pyetje kudo që të shkojë”, tha Altay.
“Ai doli nga kampi me këmbë të thyer dhe autoritetet kineze nuk e lejuan të shkonte te mjeku për mjekim. Ai ka ende dhimbje”.
Përveç bojkotit diplomatik të Lojërave Olimpike të Pekinit të iniciuar nga SHBA dhe disa vende të tjera, atletët që po marrin pjesë gjithashtu duhet të flasin dhe Komiteti Olimpik Ndërkombëtar (IOC) duhet të sigurojë sigurinë e tyre nga ndëshkimi, tha artisti Badiucao.
“Olimpiada ka të bëjë me festimin e njerëzimit. Gjithçka ka të bëjë me mbrojtjen e të drejtave të njeriut. Pra, është e rëndësishme që sportistët të kuptojnë përgjegjësinë dhe fuqinë e tyre”, tha ai.
Nëse ka një moment në kohë për të vepruar dhe për të nxjerrë në pah abuzimet e të drejtave në Kinë, tani është koha kur vëmendja e botës drejtohet në Pekin për shkak të Lojërave Olimpike, tha Asat, avokatja për të drejtat e njeriut.
“Kur liderët i japin përparësi interesit kombëtar dhe zgjedhin heshtjen përballë padrejtësisë, atëherë ne do të krijojmë një lloj tjetër bote ku pabarazia triumfon mbi barazinë, përjashtimi mbi unitetin, fanatizmi mbi ndjeshmërinë”, tha ajo.
“Shpresoj që liderët ta refuzojnë atë botë dhe të përballen me Kinën”./UBTNews/