Që kur Ukraina u pavarësua në vitin 1991, ndërsa Bashkimi Sovjetik u shemb, ajo gradualisht është kthyer drejt Perëndimit – si BE ashtu edhe NATO.
Udhëheqësi rus Vladimir Putin synon ta ndryshojë këtë, duke e parë rënien e Bashkimit Sovjetik si “shpërbërje të Rusisë historike”. Ai ka thënë se rusët dhe ukrainasit janë një popull dhe i ka mohuar Ukrainës historinë e saj të gjatë, duke thënë se “Ukraina nuk ka pasur kurrë tradita të qëndrueshme të shtetësisë së vërtetë”.
Ishte presioni i tij ndaj liderit pro-rus të Ukrainës, Viktor Janukoviç, për të mos nënshkruar një marrëveshje me Bashkimin Evropian në vitin 2013 që çoi në protesta që përfundimisht rrëzuan presidentin ukrainas në shkurt të vitit 2014.
Rusia më pas pushtoi rajonin jugor të Krimesë të Ukrainës dhe shkaktoi një rebelim separatist në lindje dhe një luftë që mori rreth 14,000 jetë.
Ndërsa përgatitej të pushtonte në shkurt, ai grisi një marrëveshje paqeje të paplotësuar të Minskut të vitit 2015 dhe akuzoi NATO-n se kërcënonte “të ardhmen tonë historike si komb”, duke pretenduar pa bazë se vendet e NATO-s donin të sillnin luftë në Krime.
Por çfarë do të pranonte Rusia nga një Ukrainë neutrale? Rusia po shqyrton një Ukrainë “neutrale, të çmilitarizuar” me ushtrinë dhe marinën e saj, përgjatë vijave të Austrisë ose Suedisë, të cilat janë të dyja anëtarë të BE-së.
“Austria ishte neutrale, është neutrale dhe do të mbetet neutrale edhe në të ardhmen”, tha kancelari Karl Nehammer, edhe nëse është pjesë e Partneritetit për Paqe të NATO-s.
Por Suedia nuk është neutrale: ajo është e paangazhuar. Ajo ka marrë pjesë në stërvitjet e NATO-s dhe suedezët kanë diskutuar aktivisht për anëtarësimin në të ardhmen.
A ka ndonjë mënyrë për t’i dhënë fund kësaj lufte?
Të dyja palët kanë bërë përparim në negociata, por perspektiva e një takimi ku përfshihen dy presidentët, i konsideruar kyç nga Kievi për t’i dhënë fund “fazës së nxehtë” të luftës, duket disi larg.
Ukraina ka tre kërkesa thelbësore: një armëpushim, garanci sigurie dhe sigurimin e sovranitetit dhe integritetit të saj territorial.
Trupat ruse do të duhet të tërhiqen nga territori ukrainas dhe Kievi do të kërkojë që ata të kthehen në pozicionet e paraluftës.
Garancitë e sigurisë do të nënkuptonin mbrojtje ligjërisht të detyrueshme nga vendet aleate që do të parandalonin në mënyrë aktive sulmet dhe, në rast konflikti, “të merrnin pjesë aktive në anën e Ukrainës”. Me fjalë të tjera, mbrojtja e garantuar do të duhej të mbështetej nga parlamentet në vende të tilla si SHBA, Mbretëri të Bashkuar, Turqi, Gjermani dhe Francë.
Ukraina ka zbutur qëndrimin e saj ndaj NATO-s, me presidentin Zelensky që tha se ukrainasit tani e kuptojnë se nuk do të pranohen si anëtarë. “Është një e vërtetë dhe duhet njohur” tha ai.
Çështja e neutralitetit të Ukrainës dhe garancive të ardhshme të sigurisë do të kërkonte ndryshime kushtetuese dhe kjo mund të arrihet në një referendum brenda disa muajsh, thotë Zelensky.
Por Rusia gjithashtu dëshiron që Krimea të njihet si [pjesë] ruse dhe zonat e kontrolluara nga separatistët të njihen si të pavarura. Kjo çështje nuk do të zgjidhet as para tërheqjes së trupave ruse, por kur Ukraina të kërkojë integritet territorial, kjo përfshin edhe këto zona të kontrolluara nga Rusia.
Çështjet e tjera thelbësore për Rusinë janë: çarmatimi i Ukrainës, “de-nazifikimi” dhe njohja e rusishtes si gjuhë e dytë në Ukrainë.
Për Presidentin Zelensky, as demilitarizimi dhe as “de-nazifikimi” nuk janë në tryezë. Pretendimet e Rusisë për nazizmin janë të pabaza dhe ministri i jashtëm i Ukrainës Dmytro Kuleba e ka thënë troç: “Është çmenduri, ndonjëherë as ata nuk mund të shpjegojnë se për çfarë i referohen”.
Presidenti i Ukrainës ka thënë se është i përgatitur t’i japë statusin e gjuhës së pakicës ruse, së bashku me gjuhët e vendeve të tjera fqinje, dhe nuk e sheh këtë si një çështje madhore./UBTNews/
Marrë me shkurtime nga BBC – Paul Kirby