Nën këmbët e diellit, Dita Botërore e Teatrit, 27 marsi
Teatri, një pasqyrë e rëndësishme e kulturës dhe artit, ka qenë gjithmonë një flluskë emocionesh dhe njohurish. Nga ditët e lashta të Greqisë deri në ditët moderne, ka kapur imagjinatën tonë dhe na ka mbushur me emocione të ndryshme. Në 27 Mars, Dita Botërore e Teatrit ngriti kurorën e saj për të shënuar një festë të rëndësishme të artit teatror. Ky festim u ngrit në këmbë pas propozimit të Presidentit Arvi Kivimaa në kongresin e nëntë botëror të ITI-së në Vjenë. Entuziazmi për këtë iniciativë u shtri në mënyrë të shpejtë, duke marrë mbështetje nga shumë qendra skandinave të ITI-së.
Në vitin 1962, kjo ditë u festua për herë të parë në mënyrë globale, duke bashkuar profesionistë të teatrit, organizata dhe dashamirë të artit teatror nga të gjitha anët e globit. Qysh atëherë, kjo ditë ka qenë një rast për të përuruar ngjarje të ndryshme, duke përfshirë mesazhin ndërkombëtar të Ditës Botërore të Teatrit, i cili shpesh paraqitet nga një figurë e njohur e botës së artit, për të reflektuar mbi rëndësinë e artit teatror dhe për të promovuar një kulturë paqeje në botën tonë të sotme.
Për një mënyrë tjetër për të kuptuar rëndësinë e kësaj dite, mendoni se në vitin 1962, poeti dhe dramaturgu francez Jean Cocteau shkroi mesazhin e parë ndërkombëtar të Ditës Botërore të Teatrit, duke sjellë frymën dhe vizionin e tij për botën e artit teatror. Kjo është një ditë që përcakton bashkëpunimin dhe festimin e një trashëgimie të jashtëzakonshme të kulturës dhe artit teatror në të gjithë botën.
Mjeshtëria në skenë: Çmimet teatrale në Ditën Botërore të Teatrit
Ministria e Kulturës, Rinisë dhe Sportit organizuan një ceremoni për ndarjen e çmimeve në fushën e teatrit, duke shënuar Ditën Botërore të Teatrit me një festë të mrekullueshme artistike. Ministri i Kulturës, Hajrulla Çeku, në një fjalim falënderoi komunitetin teatror për kontributin e tyre të pamohueshëm në promovimin dhe zhvillimin e artit të teatrit në Kosovë. Duke i cilësuar ata si mjeshtër të mrekullueshëm që e bëjnë të mundur teatrin, ai shprehu nderimin dhe respektin e tij për punën e tyre të palodhshme dhe talentin e tyre të rrallë.
Çmimet u ndanë në disa kategori, duke nderuar shfaqjet më të mira, regjinë më të mirë dhe aktorët më të mirë. Shfaqja “1984” me regjisor Igor Mendjisky nga Teatri Kombëtar i Kosovës u nderua me çmimin për shfaqjen më të mirë, ndërsa regjisori Fadil Hysa u nderua me çmimin për regjinë më të mirë për prodhimin “Faust”. Çmimi për aktorin më të mirë iu dha Ardian Morinës, për talentin dhe interpretimin e tij të jashtëzakonshëm në vitin 2023.
Megjithatë, moment emocionues i ceremonisë ishte ndarja e çmimit kryesor, çmimit për vepër jetësore. Ky çmim i lartë u nda për aktorin Muharrem Qena, një figurë e nderuar në skenën teatrale të Kosovës. Në një atmosferë plot me respekt dhe emocion, familjarët e Qenës e kujtuan punën e tij të palodhur dhe kontributin e tij të madh në artin teatral. Ndërsa Igballe Qena, përfaqësuese e familjes së Muharrem Qenës, shprehën falënderimin dhe respektin e tyre, duke e përshkruar aktorin si një person që e përmbushte jetën me pasionin dhe punën e tij në teatër.
Ndriçimi i rrëfimit: Historia e Teatrit Kombëtar të Kosovës
Një kapitull i rëndësishëm i historisë kulturore të Kosovës, Teatri Kombëtar shkëlqeu si një qendër e shquar e artit teatror që nga momenti i themelimit të tij në vitin 1945. Fillimi i tij u shënua me hijeshinë e Prizrenit, si Teatri Popullor Krahinor, një flluskë arti që ngriti flamurin e dramës me shfaqjen e parë “Flamuri dhe nana”, një fragment nga romani “Nëna” e Maksim Gorkit, dramatizuar nga Tajar Hatipi dhe i drejtuar nga Pavle Vugrinaci, një ngjarje që bëri të qartë se një rrugë e re e artit po hapej.
Në vitin 1949, teatri ngriti kokën e tij me promovimin zyrtar në Prishtinë, duke prezantuar “Personin e dyshimtë” të Branisllav Nushiqit, nën drejtimin e Dobrica Radenkoviqit, një hap i madh drejt njohjes së gjerë të artit të tyre në skenën e vendit. Ansamblin e Teatrit e përforcoi një grup artistësh nga e gjithë Kosova, si Shani Pallaska, Shaban Domi, Abdurrahman Shala, Meribane Shala, Muharrem Qena dhe të tjerë, duke sjellë për një kohë të gjatë energji dhe pasion në skenën e tyre. Përmes shfaqjeve të tyre, ata mbajtën gjallë pasionin për dramën shqiptare dhe u bënë të njohur për performancat e tyre të mrekullueshme në skenën e teatrit. Në vitet 1951-1965 u realizuan 76 premiera, duke shënuar sukses me drama të dramaturgjive jugosllave dhe botërore.
Dekadat e suksesshme të viteve 1970-1980 ishin periudha e artit më të lartë për Teatrin Kombëtar. Me inskenime të tilla si “Erveheja” e Ahmet Qirezit, “Makbethi” i Shekspirit, “Gjenerali i ushtrisë së vdekur” sipas romanit të Ismail Kadaresë, dhe shfaqje të tjera që e thelluan profilin e Teatrit Kombëtar të Kosovës arritën të kapin thelbin e identitetit të tyre artistik dhe frymëzuan brezat e ardhshëm me një larmi të ngjarjeve të artit.
Nëpërmjet mbi 400 premierave dhe mbi 10.000 reprizave, Teatri Kombëtar arriti të kapte imagjinatën dhe zemrat e më shumë se 3.300.000 spektatorëve deri në vitin 1989. Çdo reprizë ishte një udhëtim në një botë të re, ku drama dhe emocionet jetonin skenën e tij. Repertori i këtij teatri ishte një mozaik i ndërtuar mbi tekstet më të verifikuara të dramaturgjisë kombëtare, botërore dhe ish-jugosllave. Secila prej tyre ishte një shfaqje e paharrueshme, një ngjarje që nuk harrohej lehtësisht nga ata që kishin fatin të përjetonin magjinë e artit teatror në sallën e Teatrit Kombëtar.
Në vitin 1990, era e frikës dhe e represionit ngriti qartësisht sipërfaqen e saj në Teatrin Kombëtar të Kosovës. Regjimi serb, nën hijen e kontrollit totalitar, e ktheu këtë institucion kulturor në një arenë të mbushur me frikë dhe cenzurë. Artistët shqiptarë u përballën me dëbime të dhunshme, ndërsa dritat e tyre kreative u zverdhën në hijen e diktaturës. Megjithatë, asnjë ligj apo diktat nuk mundi të ndalonte shpirtin rezistent të artit. Në një sistem shkollor universitar paralel, nëpërmjet rezistencës së pazëvendësueshme, shumë artistë arritën të rrisnin kuadrot e tyre në shtëpitë – shkolla, duke e bërë këtë rrugë të rezistencës një arenë për krijimtarinë e tyre të lirë. Pas vuajtjeve të gjata dhe përballjeve të vështira, erdhi drita e shpresës në vitin 1999, pas mbarimit të luftës në Kosovë. Teatri Kombëtar i Kosovës u lind zyrtarisht, i pagëzuar me një emër të ri, një emër që përfaqësonte shpresën dhe rininë: “Teatri Kombëtar i Kosovës”.
Në vitet e pas luftës, ky teatër u kthye në zemrën e artit teatror në Kosovë. Me një qëllim të qartë dhe një detyrë të lartë morale, Teatri Kombëtar i Kosovës u shndërrua në institucionin suprem të lëmisë së artit teatror në vend. Nëpërmjet shfaqjeve të shumta, ai shpërfaqi zërin dhe zemrën e një kombi, duke iu drejtuar botës me mesazhe të forta dhe universale.
Në dekadën e re, Teatri Kombëtar i Kosovës mori një drejtim të ri me inskenime të reja dhe një ansambël të ri të aktorëve. Në këtë epokë të artit teatror, një brez i ri aktorësh me talent individual dhe krijues po shfaqej në skenën e Teatrit Kombëtar të Kosovës. Duke filluar me aktorin e ri Lirak Çelaj dhe duke vazhduar me drejtorë të tillë si Teki Drevishi, Arian Krasniqi dhe Agim Sopi, Teatri Kombëtar u ngjit në nivele të reja të kreativitetit dhe talentit.
Në dekadën e parë të pasluftës, Teatri Kombëtar shkëlqeu me inskenime të ndryshme, duke filluar nga klasikët si “Hamleti” i Shekspirit, nën drejtimin e Dejvid Gothardit dhe Fatos Berishës, dhe duke vazhduar me shfaqje të inovative si “Fluturimi mbi folenë e qyqes” në regjinë e Ilir Bokshit. Ndër shfaqjet e tjera që mbajtën publikun në pritje ishin “Shfaqja e fundit” nën regjinë e autorit Fadil Hysaj, dhe “Pallati i ëndrrave” i Ismail Kadaresë, me drejtimin e Altin Bashës.
Megjithëse u përballën me sfida të mëdha, si mungesa e një ansambli rezident, regjisorë të rinj si Fatos Berisha, Iliriana Arifi dhe Kushtrim Koliqi dhe shumë të tjerë morën udhëheqjen e tyre për të sjellë shfaqje të reja dhe të freskëta në skenën teatrore. Megjithatë, mungesa e stabilitetit artistik bëri që shumica e shfaqjeve të jetojnë në skenë vetëm një sezon teatror, duke shkaktuar dëme të ndjeshme në repertorin e Teatrit Kombëtar të Kosovës. Por, nën këtë qasje të vazhdueshme të talentit dhe inovacionit, teatri vazhdoi të sjellë mrekulli dhe frymëzim në skenën teatrore të Kosovës. Teatri Kombëtar i Kosovës në vitin 2023 i solli publikut 5 premiera, mbi 200 repriza dhe 3 bashkëprodhime me teatrot vendore e ndërkombëtare./UBTNews/
Dionesa Ebibi