Më 14 janar të vitit 1822 lindi Jani Vreto, një figurë kyçe e lëvizjes kombëtare shqiptare, i njohur ndryshe si “Gutenbergu shqiptar”, për shkak të kontributit të tij të jashtëzakonshëm në shtypjen dhe përhapjen e shkrimeve në gjuhën shqipe, ashtu siç Johann Gutenberg shpiku shtypjen e librave në Evropë.
Vreto lindi në fshatin Postenan, afër Leskovikut, në Vilajetin e Janinës, dhe pati një edukim të gjerë dhe të thellë. Fillimisht mësimet i ndoqi në një shkollë greke pranë Konicës, dhe më pas, nga viti 1843 deri në vitin 1847, ndoqi gjimnazin e njohur “Zosimea” në Janinë, ku mori njohuri të thella shkencore dhe kulturore që do t’i shërbenin më vonë në formimin e tij si atdhetar dhe iluminist.
Përveç angazhimeve të tij shkollore, Vreto ishte gjithashtu i lidhur ngushtë me disa prej figurave më të shquara të lëvizjes kombëtare shqiptare, si Hasan Tahsini, Sami Frashëri, Pashko Vasa dhe Ferid pasha Vlora, me të cilët zhvilloi kontakte të ngushta dhe bashkëpunoi për çështjet e njohura kombëtare. Pjesë e rrethit të intelektualëve shqiptarë, ai mbante letërkëmbim me personalitete të njohura si Thimi Mitko, Spiro Dine dhe Thimi Thoma Kreji, dhe gjithashtu me Dhimitër Kamardën dhe Jeronim De Radën.
Në vitin 1877, Jani Vreto u bë anëtar themelues i Komitetit Qendror për mbrojtjen e të drejtave të kombësisë shqiptare, dhe në vitin 1878 ai botoi veprën e tij më të njohur, “Apologjia”, në të cilën trajtoi prejardhjen e shqiptarëve, gjuhën e tyre, trevat ku ata jetonin dhe të drejtat e tyre. Po në këtë periudhë, Vreto mori një rol të rëndësishëm në caktimin e alfabetit të shqipes, duke kontribuar me mendime të çmuara për çështjet e arsimit dhe kulturës kombëtare.
Përveç angazhimeve shkencore dhe kulturore, Jani Vreto ishte gjithashtu një nga figurat kryesore në themelimin e Shoqërisë së Shtypurit “Shkronja Shqip” më 12 tetor 1879 dhe në organizimin e shtypit shqiptar në Konstantinopojë, me periodikun “Drita”, që më pas mori emrin “Dituria”. Vreto bashkëpunoi gjithashtu në themelimin e shoqërisë “Drita” në Bukuresht dhe shërbeu si sekretar i saj, ku kontribuoi për avancimin e kulturës dhe arsimit në trojet shqiptare.
Më 1900, Jani Vreto ndërroi jetë në Athinë, por trashëgimia e tij mbeti e pavdekshme. Si një nga pionierët e shtypit shqiptar dhe një figurë e shquar e iluminizmit, ai luajti një rol të paharruar në formimin e identitetit kombëtar dhe kulturor të shqiptarëve./UBTNews/